۳-۲-۵- صنعت متخصصان شیمیایی
فرسایس حاشیه‌ها در کالاها موجب شده است که بسیاری از شرکتها روی بعضی از مواد شیمیایی مثل رنگ‌ها، رنگدانه‌ها، یا پلیمرهایی با عملکرد بالا، متمرکز شوند. اما، همچنین اندازه این واحدهای تجارت و سهم بازار کلی‌شان، اساسی است. البته، حاشیه‌های سود خیلی بیشتر است، اما اغلب حجم بازار، نسبتاً ناکافی است. بنابراین در این زمینه، دستاوردهایی برای افزایش قدرت بازار به وسیله اندازه یا با محصولات مکمل ارائه شده‌اند]۱۲[.

در اتصال با ادغام کنندگان بزرگ و جهت‌یابی مجدد هدف شرکت، واحدهایی از تجارت، اغلب فروخته می‌شوند که سودهای اصلی را قبل از ادغام کننده، ایجاد کرده‌اند. این درست نیست که تها شرکتهای کالا، موضوع فروش ارجح هستند. علاوه بر فروش مواد شیمیایی، واحدهای تجارتی متخصص هم به طور قابل ملاحظه‌ای در امور مالی، شرکت دارند. تجربه فنی، مثل شناخت بازار و کانال‌های توزیع، قیمت فروش را در نتیجه یک درجه خیلی بالا از خوش نیتی به سمت جلو سوق می‌دهد. به همین دلیل، گاهی اوقات، یافتن یک خریدار برای این واحدهای تجارت مشکل است]۱۵[.
علی‌رغم حجم‌های تولید کوچکتر، این تجارت یک بازار متفاوت دارد. بازار، تا حد زیادی رقابتی است و اغلب با قدرت خرید بالای مشتری مواجه می‌شود، بنابراین روی قیمت‌ها فشار می‌آورد. صنعت نساجی یک قدرت خرید قابل ملاحظه برای رنگدانه‌ها دارد، یا صنایع غذایی یا دارویی، یک قدرت خرید قابل ملاحظه برای ویتامین‌ها دارند. این معرف یک دلیل اضافی برای ادغام کنندگان در این شاخه‌ها است، مثل تنوع جغرافیایی
جدول۱:مثالهایی برای کاربردمواد شیمیایی
روکش ها و جلا دهنده ها تشخیص کشاورزی
پلاستیک و لاستیک الکترونیکی مواد چسبنده
سورفکتانت ها طعم دهنده ها و مزه ها ساخنمان
رنگ های نساجی غذا حشره کش ها
پاک کننده های صنعتی کاتالیزورها
روغن کاری لوازم آرایش
۳-۲-۶- صنعت مهندسی
مهندسی در صنعت شیمی به معنای مساحت انواع جدید از راکتورها است. قبل از قیمت، زمان یک فاکتور کلیدی از رقابت و تولید دسته‌ای است. بنابراین روش های واکنش دائمی، ترجیح داده می‌شوند. علاوه بر این تسهیلات تولید انعطاف پذیر، کارخانه‌های چند منظوره، موردنیازاند. ابزارهای رشد مهندسی جدید، همچنین فرایندهای ذخیرۀ انرژی را توسعه داده‌اند. اما قبل از شروع ساخت، مشتریان، از یک شبیه‌سازی کامپیوتری فرایند، سئوال می‌کنند این به معنای آن است که یک شرکت مهندسی می‌تواند یک مزیت رقابتی را در ارائه شبیه سازی‌های کامپیوتری به دست آورد.
مشتریان، اغلب یک راه حل یک طرفه را ترجیح می‌دهند که آن یک شرکت مهندسی مجزا است که به عنوان یک ناظر عمل می‌کند و همه کاری را که آن نمی‌تواند خودش برای شرکتهای خارجی انجام دهد، قرارداد می‌بندد. اما شرکت ناظر باید شناختی از ساختار و تکنولوژی شیمی به عنوان یک پش‌نیاز برای زنده ماندن داشته باشد. مهارتهای اضافی در تکنیک‌های سازگار از لحاظ محیطی، اغلب به دست می‌آیند. درک فرایندهای اکولوژیکی هم موضوع دیگری است و تجهیزات قابل کاربرد برای محافظت محیط، معرف یک بازار قابل ملاحظه هست]۳و۱[.
همزمان با جهانی سازی بازارهای مواد شیمیایی، روندهای یکسانی برای مهندسی شیمی، مشاهده می‌شوند. ساخت کارخانه‌های جدید کامل در کشورهای خارجی، شرکتهای مهندسی را مجبور به پیروی می‌کند. در عوض، این روی شاخه صنعت برای ترکیب مهارتها و قدرت‌ها، فشار می‌آورد. پس موبایل بودن جهانی، یک موضوع اساسی برای شرکتهای مهندسی است]۵[.
۳-۳- مشتریان و کاربران
نظریات کلی روی تفاوتها بین بازاریابی مصرف کننده و بازاریابی B2B همچنین برای صنایع شیمیایی صدق می‌کند. مشتریان و کابران آنها، محدود و شناخته شده‌اند. فقط در یک روش خیلی متفاوت، بازارهای جدیدی برای محصولات شیمیایی می‌توانند ایجاد شوند. این زمانی اتفاق می‌افتد که کاربردهای جدید مثل صنعت اتوماتیک یافت می‌شوند]۱۵[. در اینجا بدنه‌های ماشین ساخته شده از پلاستیک می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند. درجائیکه پلاستیک، جایگزین فولاد می‌شود. علاوه بر این ابتکار، سهام بازار می‌تواند فقط در هزینه رقبا به دست آید. در تضاد با بازاریابی مشتری مواد شیمیایی نمی‌توانند میان جمعیت به وسیله برانگیختن رفتار مشتری پخش شوند. فقط در یک روش غیرمستقیم، تولیدکنندگان موادشیمیایی اصلی، تأثیر را احساس می‌کنند. تقاضای اشتقاقی، یک دلیل دیگری است که چرا شیمی، یک تجارت دوره‌ای است. زمانیکه بازارهای جهانی، فقط توسعه محدود را مجاز می‌کنند، این مشخص است که تقاضای مواد شیمیایی مستقیماً با نوسانات اقتصاد کلی، رابطه دارد. البته، محصولات مصرف کننده هم موضوع دیگری برای سیکل‌های اقتصادی هستند، اگرچه نوسانات، نرم‌تراند. تقاضا برای محصولات اصلی و خدمات اساسی مثل غذا، مسکن و امنیت، نسبتاً ثابت‌اند. در کل می‌توان گفت که بازاریابی در صنعت شیمی، اغلب یک مورد از فروش سخت است. در اینگونه موقعیت‌ها، خدمات اضافی ارائه شده، برای موفقیت یا شکست گول زننده هستند]۱۶[.
۳-۴-کانالهای توزیع
کانالهای توزیع برای محصولات شیمیایی، در یک رنج گسترده، متغیراند. کانالها به وسیله تعداد مراحل واسطه طبقه‌بندی می‌شوند. نبودن واسطه به معنای فروش مستقیم از سازنده به کاربر است. با واسطه‌ها، یک خرده فروش، بین سازنده و کاربر قرار می‌گیرد یا یک کلی فروش بین سازنده و خرده فروش]۷و۳[. در صنعت شیمی، همه انواع می‌توانند یافت شوند. کاتالیست‌ها به طور نرمال فقط به وسیله سایر روشها مورد استفاده قرار می‌گیرند و بنابراین در بیشتر موارد، مستقیماً فروخته می‌شوند. محصولاتی که برای یک هدف ویژه، طراحی می‌شوند، مستقیماً به ارباب رجوع فروخته می‌شوند. از طرف دیگر، محصولاتی وجود دارند که چندین مرحله از انتقال را به یک محصول نهایی، نمایان خواهند کرد. برای مثال لوازم آرایشی یک مسیر طولانی‌تری را به کاربر نهایی، طی می‌کنند]۸[.
اما گاهی اوقات، کانالهای توزیع می‌توانند دردسرساز باشند. در اینگونه موارد، یک بازار خاکستری اغلب به وجود می‌آید. فروش‌های کلی، نیاز به یک سیاست قیمت‌گذاری ثابت دارند، چون قدرت خرید بین کشورهای اختصاصی، بسیار متفاوت است و بنابراین قیمت برای محصول یکسان، از لحاظ جغرافیایی حساس است. این یک رابطه ساده از عرضه و تقاضا است اما زمانیکه تفاوتهای قیمت، بیشتر از هزینه‌های حمل و نقل‌شان هستند، واردات مجدد اغلب اتفاق می‌افتد. این به این معنا است که محصولاتی که در سایر کشورها در یک قیمت خیلی کمتر فروخته می‌شوند به کشورهایی وارد می‌شوند که در آنها، کمپانی، یک قیمت بیشتر را تعیین کرده است]۱۰و۶[.
کنترل کانالهای توزیع آسیب ویژه از یک انحصار طلبی نمایان شده در بازار است و از نزدیک به وسیله مقامات ملی دیده می‌شوند. مالک خطوط ارتباطات دوربرد، خطوط لوله، یا عرضه کنندگان الکتریسیته دیر یا زود مجبور به تغییر دستیابی رقبا به این کانالها خواهند شد. کلی فروشان داروی بزرگ می توانند یک قدرت بازار قابل ملاحظه را به دست آورند و روی قیمت نهایی در پایان زنجیرۀ ارزش تأثیر بگذارند]۱۲[.
در نهایت، چند محصول خیلی ویژه، موضوع تنظیمات سخت می‌شوند و آزادانه برای هرکس، قابل دسترس نیستند. داروها، مواد رادیواکتیو، مواد اکتیوبیولوژیکی و غیره به ندرت از طریق کانالهای توزیع، فروخته می‌شوند. بعضی از مواد شیمیایی، نیاز به مجوزهای صادرات به وسیله مقامات ملی دارند]۱۵[.
۳-۵- محیط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی
۳-۵-۱- وابستگی به بازارهای نفت و گاز
همانطور که قبلاً گفته شد، صنعت شیمی به نفت و گاز، به دو دلیل اصلی بستگی دارد. اولاً هیدروکربن‌ها، مبنای شیمی ارگانیک در کل هستند و ثانیاً فرایندهای شیمیایی، نیاز به یک منبع از انرژی دارند.
تلاشهای زیادی روی تحقیق برای واکنش‌های جدیدی صورت گرفته است که نیاز به انرژی کمتر برای یک تبدیل شیمیایی دارند. در بعضی از موارد، رشد و توسعه به کاتالیست‌های جدید منجر می‌شوند. در آغاز هزارۀ جدید، یک سئوال که اغلب پرسیده می‌شود، این است که چه مدت، ذخایر گاز و نفت جهان، به طول خواهند انجامید. اما هیچ جواب قطعی وجود ندارد، حتی یک برآورد هم مشکل است]۷و۱[.
در زیر چند ملاحظه اساسی ارائه می‌شود.
علاوه بر این حقیقت که همه منابع محدود هستند، ما می‌توانیم تضمین کنیم که هنوز همۀ فیلدهای گاز و نفت اصلی را کشف نکرده‌ایم. منابع جدید به صورت عملی، هرچند سال یکبار اکتشاف می‌شوند. اما همیشه به دلایل فنی یا اقتصادی، اکتشاف این منابع، ممکن نیست، به ویژه برای بهره‌برداری دوم و سوم تولیدکنندۀ اصلی بزرگ از نفت خام عبارت‌اند از عربستان صعودی، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه شوروی سابق، درحالیکه سه مصرف کنندۀ بزرگ اصلی عبارتند از ایالات متحده آمریکا، ژاپن، و اتحادیه شوروی سابق. در چهارمین جایگاه در رتبه‌بندی مصرف کننده، چین وجود دارد و ما ممکن است انتظار داشته باشیم که چین با اقتصاد در حال رشد سریع‌اش، دومین مصرف کنندۀ اصلی جهان از محصولات نفت در آینده نزدیک باشد. اگر فقط ۵ درصد از جمعیت چین، یک ماشین خصوصی در نیمه دوم قرن داشته باشد، مصرف جهانی از نفت خام، به طور قابل ملاحظه ای سیر صعودی خواهد داشت]۸[. اما در نتیجه ذخایر عظیم چین از زغال سنگ، شاید یک بخش از صنعت شیمی چین، براساس آن منابع باشد. اما پرتو دی اکسید کربن اضافی، مشخصاً کابوس‌های اکولوژیست‌ها را ارائه خواهد داد.
تولید سالانه کلی جهانی در سال ۲۰۰۰ در۷۴٫۵ میلیون بارل (۱ بارل = ۱۵۸٫۷۵۸ لیتر)، به عنوان یک میانگین از خروجی روزانه، محاسبه شد. شکل ۴ یک بازبینی از مهمترین عرضه‌کننده گان از نفت‌خام را ارائه می‌دهد. در این رابطه، وجود ناهمخوانی بین ایالات متحده آمریکا و ژاپن به عنوان بزرگترین مصرف کننده‌ها از نفت خام، مشاهده می‌شود. ایالات متحده آمریکا، بزرگترین مصرف کنندۀ نفت در کل و در هر مصرف سرانه است. در شکل ۵ ظرفیت‌های پالایشی اروپائی لیست می‌شوند و مشخصاً یک تمرکز در ایتالیا، آلمان، بریتانیای کبیر و فرانسه وجود دارد]۱۲و۹[.
شکل۴:میزان نفت خام استخراجی کشورها در سال۱۹۹۸
شکل۵ :ظرفیت پالایشگاه ها در اروپا در سال۱۹۹۸
قیمت‌های نفت نه تنها به وسیله عرضه و تقاضا، بلکه به وسیله سیاست‌ها هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد. جلسات منظم اپک، یک تأثیر قابل ملاحظه دارد. در اواخر سال ۱۹۹۹، تقاضا برای محصولات نفت از تولید ۲٫۸ میلیون بارل در هر روز در مقیاس جهانی، تجاوز کرد. در این دوره، قیمت‌ها، یک ماکزیمم ده ساله بدست آوردند. به طور ویژه، قیمت‌ها روی بازار، نوسانات گسترده را نشان می‌دهند و بنابراین قیمتهای نفت به طور قابل ملاحظه‌ای روی سیاست قیمت‌گذاری صنعت شیمی، تأثیر می‌گذارند]۱۶[.
شکل ۶:قیمت های قراردادی نفت در طول سال ۱۹۹۹
کل شیمی ارگانیک، براساس کربن است و به هیدروکربن‌ها از نفت، گاز طبیعی و زغال‌سنگ، وابسته است. همانطور که منابع محدود هستند و بازیافت کامل از همه محصولات کربنی، هنوز دور از واقعیت است. این منطقی است که استفاده از منابع کربنی باید اولویت داشته باشد. استفاده از کربن و هیدروکربن‌ها برای تولید انرژی باید به نفع سایر منابع انرژی مثل نیروی هسته‌ای، باد، یا خورشید، کاهش یابد. شکل ۷ نقش ایستگاه‌های برق هسته‌ای را برای تولید الکتریسیته در بعضی از کشورهای اروپایی نشان می‌دهد. برای مثال، در فرانسه، انتظار از برق هسته‌ای، نسبت به سایر کشورها بیشتر است و این سئوال به وجود می‌آید که آیا بعضی از واکنش‌های چند هسته‌ای در آلمان مورد پردازش قرار گرفته‌اند]۱۶و۹[.
شکل۷ :استفاده از انرژی هسته ای برای تولید برق در سال۱۹۹۸
نکته اصلی دیگر، موجود بودن نفت و گاز در اروپای غربی است. به عبارت دیگر مشکل انتقال منابع از مبدأ به مقصد، یک شبکه چگالی از خطوط لوله وجود دارد که از اروپای جنوبی از منطقه نوروژ و از شرق به ویژه دریای کاسپیان و منطقه باکو، آغاز می‌شود. اما مناطق جغرافیایی که از طریق آنها خطوط لوله باید عبور داده شود، از لحاظ سیاسی، ثابت نیستند]۸[. خطوط لوله مغرب از طریق الجزایر و مراکش عبور داده می‌شوند. خطوط لوله گاز از شمال غربی سیبری به بلاروس می‌رسد. گاز طبیعی مایع هم به وسیله کشتی منتقل می‌شود و به مرزهای اسپانیا، فرانسه، ایتالیا و بریتانیای کبیر می‌رسد. علاوه بر این شبکه‌ها برای گاز و نفت، سایر خطوط لوله دیگری برای گازهای صنعتی مثل نیتروژن، اکسیژن و هیدروژن بین کلوخه‌های صنعت مواد شیمیایی اصلی، وجود دارند]۱۳و۷[.
۳-۵-۲- محدودیت‌های قانونی و سیاست گذاری
در بعضی از کشورهای اروپای غربی به ویژه در آلمان، به نظر می‌رسد که صنایع شیمیایی، داروسازی و بیوتکنولوژیکی، موضوع کنترل شدید از قوانین و تنظیمات هستند. علی‌رغم همه انتظارات از بازار آزاد، این صنایع، تنظیم شده‌ترین صنایع هستند. مشخصاً بنابر دلایل امنیتی، نظارت ویژه‌ای از تولید، کنترل و حمل و نقل کالاهای خطرناک، باید وجود داشته باشد. اما یک نکته مورد انتقاد این است که انجام تحقیقات باتوجه به رقابت موجود ناکافی است. به طور ویژه در تکنولوژی ژن، تنظیمات بسیار، محققان زیادی را برای سایر کشورها مشتق کرده است]۹و۵[.
سایر محدودیت‌ها به سیاست قیمت از بازارهای داروسازی اشاره می‌کنند. در اینجا، سیاستمداران از سراسر اروپا برای از بین بردن ورشکستگی سیاستهای سلامت و بهداشت ملی‌شان به وسیله قیمت‌های اجرا شده برای محصولات دارویی، تلاش می‌کنند. چیزی که سیاستمداران غربی برای سالها در کشورها مورد انتقاد قرار داده‌اند این است که به کارگیری اقتصادهای برنامه‌ریزی شده، اکنون به شهروندان خودشان در غرب، به عنوان سیاست اجتماعی مدرن، فروخته می‌شود. در اینجا منافع شرکتهای بیمه، مستمری‌بگیران و سیاستمداران، در مقابل قوانین بازار آزاد به خطر می‌افتد]۱۲و۱۰[.
سایر موانع برای محصولات دارویی می‌توانند در روند بین‌المللی شناسایی شوند. در تضاد یا توافق‌های گت روی حذف موانع مبادله و به ویژه موانع پنهان و بدون تعرفه، مقامات ملی، اغلب، روش های پذیرش سایر ملت‌ها را نمی‌پذیرند. بنابراین، رویه‌های قیمت تکراری پرهزینه، اغلب باید به منظور به دست آوردن بازارهای خارجی، انجام شوند.
مالیات مصرف انرژی یا دی اکسید کربن مورد تقاضای جنبش سبز است. بدون شک، هر کاهش در پرتوهای دی اکسید کربن، خوشایند است. اما کمی برای کاهش پرتوها در صنایع غربی برای یک مینیمم مطلق در هزینه بی‌نهایت وجود دارد. زمانیکه در سایر نقاط جهان، تکنولوژی‌های قدیمی هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرند. اتمسفر یکی از امورکلی است و بنابراین اگر هیچ مالیاتی، اعمال نشود این باید برای مدرنیزه کردن تکنولوژی‌ها در کشورهای در حال توسعه، مورد استفاده قرار گیرد]۱۴و۹[.
قوانین متعددی در زمینه بازیافت وجود دارند. به طور ویژه، در ضایعات پلاستیک، یک رنج گسترده از تنظیمات باید مشاهده شوند. در آغاز، ماکزیمم بازیافت خود ماده، اولویت داشت. علی‌رغم این حقیقت که تکنولوژی جاری، هیچ روش اقتصادی برای مجزاکردن انواع متفاوت از پلاستیک‌های موجود را ندارد. امروزه هنوز این جنبه از قابلیت سوددهی، نکته جنجالی است. در این میان، بازیافت انرژی ذاتی پلاستیک، به عنوان یک گزینه شناسایی شده است. در بسیاری از کشورها، سیستم «نقطه سبز» برای بازیافت پلاستیک، صورت گرفته است. در آلمان یک سازمان تعاونی بین چند شرکت بزرگ، یک بخش بزرگ از ضایعات پلاستیک و بازار جمع‌ آوری را کنترل می‌کند. این سازمان تازه شکل گرفته، اخیراً به وسیله مقامات ملی ضد حقیقت، مورد مداخله قرار گرفته است و اکنون این سازمان، پولهای جمع‌ آوری شده به وسیله روش های متفاوت را برای متمایز کردن جمع‌ آوری ضایعات و شرکتهای مجزاکننده، توزیع می‌کند که در عوض، بخشی از آن را برای شرکتهای بازیافت خرج می‌کند]۱۵[.
نقطه انتقاد مقامات ضد حقیقت، این بود که کمیت‌ها و قیمت‌ها، به وسیله شرکتهای بزرگ، تعیین شده‌اند. از نقطه نظر کاربر بسته‌بندی پلاستیک، سیستم‌هایی مثل این: اولاً مصرف کنندگان برای نقطه سبز پول پرداخت می‌کنند. ثانیاً مصرف‌کنندگان برای اجتناب انجمن محلی، هزینه می‌دهند. سوماً آنها برای همه محصولات ساخته شده از ضایعات پلاستیک پول می‌دهند. نقطه ضعیف در سیستم نقطه سبز، این است که کنترل کاربران مشکل است. بازیافت کننده‌ها، یک نقطه نظر متفاوت دارند. آنها موادخام را به دست می‌آورند و در عوض خرج کردن برای آن، پول دریافت می‌کنند. در این روش، قانونگذاران، یک قطعه نمایان از مدرک را ارائه می‌دهند که نشان می‌دهد تئوری اقتصادی مدرن به خوبی کار می‌کند]۱۶و۹[.
۳-۵-۳- چانه‌زنی گروه‌های ذینفع
فرایند قانون‌گذاری در کشورهای غربی، به وسیله یک مبادله مقدماتی از عقاید گروه‌های ذینفع متفاوت همراهی می‌شود. تحت شرایط نرمال، این یک فرایند از یافتن حقیقت است. عقاید صنایع از طریق سخنگوهای رسمی منتقل می‌شود که معرف شاخه‌های صنعت‌شان هستند. این طبیعی است که شاخه‌های صنعت برای اعمال تأثیرشان در طول فرایند مباحثه تلاش کنند. فرایندی که معمولاً تحت عنوان لابینگ^[۸] توصیف می‌شود. اما این اصطلاح یک بازتاب منفی دارد، چون در عقیده عمومی، این با عملکردهای غیرقانونی، متصل است. با این وجود، لابینگ در بین محدودیتهای قانونی، یک ابزار دموکراتیک معبتر است]۹و۸[.
لابینگ به وسیله یک شاخه از صنعت، فعالانه در بازاریابی منافع‌شان مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما گاهی اوقات به عنوان استراتژی دفاعی هم درنظر گرفته می‌شود، زمانی که عملکردهای برنامه‌ریزی شده به وسیله دولت به عنوان یک تهدید برای منافع تجارت‌شان، تفسیر می‌شوند. یک مثال متمایز، اعلامیه دولت آلمان برای معرفی یک تعهد برای ماشین‌های استفاده شده به وسیله سازندگان اتومبیل بود. به زودی بعد از انتشار این تصمیم جدید برنامه‌ریزی شده، اتحادیه سازندگان اتومبیل، وارد یک طرح در سطح اروپایی شد]۱۰[.
مداخله‌ها به وسیله سایر شاخه‌های صنعت، موفق‌آمیز نبود. طبقه‌بندی‌ها برای سمیت مواد شیمیایی به وسیله مباحث علمی هدایت نمی‌شوند. صنایع شیمیایی کلرین و فرمال دهید، یک مثال واضح است. علی‌رغم اینکه فرمالدهید نسبت به سایر مواد در تاریخ علمی، دوره طولانی‌تر دارد و هیچ ضدی برای ویژگیهای سرطان‌زایی آن وجود ندارد، اما این ماده به عنوان نیمه مشکوک طبقه‌بندی شده‌است. همانطور برای کلرین هم هیچ جایگزین قوی و مطلوبی وجود ندارد]۱۲[.
بازاریابی بدون لابینگ می‌تواند یک شکست فوق‌العاده هزینه بر در خارج از سیاست‌ها باشد، مثلاً در رقابت بین شرکت‌ها، یک رقابت خیلی قوی در بسته‌بندی اتفاق می‌افتد. در اینجا سه راه حل وجود دارد: شیشه، تترافتالات پلی اتیلن، و آلومینیوم تحت هرکدام از این سه مورد، شاخه‌های صنعت قوی، کار می‌کنند. توازن‌های اکولوژیکی و مطالبات، اثبات کرده‌اند که فقط یک ماده، بهترین است. اما هیچ قانون علمی در رابطه این مطالبات وجود ندارد. آیا هزینه‌های تولید انرژی، تأثیری روی مطالبات دارد؟ گاهی اوقات، زمانیکه یک پاسخ قطعی وجود ندارد، یک تصمیم می‌تواند به وسیله مالیات، اعمال شود. یک مورد مشابه به وسیله جنگ بین قند و صنعت مواد شیمیایی روی شیرین کننده‌های مصنوعی، معرفی می‌شود. صنعت قند، متهم به یک ماده سرطان‌زا تحت عنوان سیکلامت است. زمانیکه جایگزین‌های این ماده، ارائه شدند، مقاومت در مقابل شیرین کننده‌های مصنوعی، شکسته شد. در این میان، قانون گذاران روی یک سطح اروپائی برای معکوس کردن (تبدیل) ضد یافت شده توافق کردند که در آن شرکت متهم باید اثبات کند که یک فرایند یا یک ماده مسئول آسیب موردنظر نیست]۱۶و۱۳[.
۳-۵-۴- مشکلات تصویرسازی و پذیرش اجتماعی

۲-۲- ۱-۷ دلایل سازمان برای گردشگری اجتماعی و زیست محیطی

آدامز در سال ۲۰۰۲ تحقیقاتی را از طریق مصاحبه با شرکتهای دارویی و شیمیایی در کشورهای آلمانن و انگلستانف به عمل آورد و از آنها علل اقدام این شرکتها به گزارشگری اجتماعی و زیست محیطی را جویا شد و از مصاحبه شوندگان دلایلی به شرح زیر دریافت کرد:
جامعه خواستار اطلاعاتی در این خصوص است بنابراین در جهت پاسخوگویی به این نیاز، گزارش هایی حاوی اطلاعاتی در رابطه با ضایعات و هم چنین تاثیر عملکرد شرکت بر روی آب و هوا، در قالب اعداد و ارقام ارائه کرده ایم… البته بعد از حادثه ساندوز در سال ۱۹۸۶، فشارهای فزاینده­ای از سوی جامعه، سیاست مداران و قانون گذاران در جهت انتشار این گزارش ها، اعمال شد که واکنش مناسب به موضوع، این بود که شرکت مسئولیت های اجتماعی مطرح شده را بپذیرد… به منظور بهبود شرایط، تصمیم گرفته شد که اطلاعاتی منتشر گردد که جامعه خواستار آنها می باشد.بر طبق مصاحبه انجام گرفته با مدیران ارشد شرکت های دارویی چنین نتیجه ای حاصل شد. دلیل افزایش تعداد شرکت هایی که گزارش هایی که گزارش های زیست محیطی را از اواخر دهه ۱۹۹۰ ارائه می کردند نه فشار اجتماع بوده و نه الزامات قانونی، بلکه هدف اصلی بهبود تصویر مطلوبی از شرکت در ذهن مصرف کنندگان، مراجع دولتی، روزنامه نگاران، جراید و مطبوعات بوده است. در حال حاضر سازمان ها خود به این موضوع معترفند که منافع آنها در صورت مشورت و همفکری با ذی نفعان، تامین خواهد شد و اعمال فشار از سوی جامعه فقط موجب می­گردد که سازمان ها در نحوه ارائه و ابزار های مورد استفاده جهت گزارشگری زیست محیطی تغییراتی را ایجاد کنند.به عنوان نمونه، سازمان ها ممکن است تلاش کنند که انتظارات خارجی موجود را دگرگون سازند و یا هنگامی که دریابند ذی نفعان انتظارات غیر واقعی از عملکرد اجتماعی و زیست محیطی دارند، به جای انعکاس عملکرد واقعی سازمان، عملکردهای مورد انتظار را در گزارش درج کنند. به عنوان نمونه آدامز، اختلاف موجود میان گزارش هایی که شرکت عملکرد خود را در ان به تصویر می کشد با گزارش هایی که از طریق رسانه ­ها، سازمان های غیر دولتی و سایر منابع خارجی در خصوص عملکرد شرکت منتشر می شوند را اینگونه بیان می دارد(سانچز، ۲۰۱۰):
این امکان وجود دارد که سازمان ها در جهت مقابله با انتقادات منفی و گزارش های رسانه های خارجی از سازمان که عملکرد شرکت را ضعیف نشان می دهند، تغییرات مثبت و سازنده ای را در رابطه با نحوه عملکرد خود اعمال کنند.
۲-۲-۱-۸ الزامات قانونی
در اغلب کشورهای در حال توسعه، قوانین و مقززات مورد نیاز و هم چنین مراجع قانون گذاری با صلاحیت، در خصوص حمایت از محیط زیست، نیروی کار و جوامع محلی وجود ندارد. چنین کشورهایی به سختی و توام با مشکلات بسیاری، می توانند تاثیرات مخرب اجتماعی و زیست محیطی شرکتهای چند ملیتی را کنترل کنند. تقویت حسن مسئولیت پذیری سازمان ها در خصوص اجتماع سنتی و زیست محیطی، از اهمیت بسزایی برخوردار است.در جهت به حداقل رساندن ریسک های ناشی از تعهدات مالی زیست محیطی و یا سلامت و ایمنی کارکنان، الزامات قانونی می توانند با اعمال فشار بر روی سازمان مسئولیت پذیری اجتماعی را افزایش دهند. به عنوان نمونه، انفجار تاسیسات شرکت آسو در لانگ فورد در سال ۱۹۹۸ موجب کشته شدن دو کارگر و قطع انتقال گاز مورد نیاز به ویکتوریا به مدت دو هفته شد.
۲-۲-۱-۹ فواید حاصل از گزارشگری و مسئولیت پذیری اجتماعی سازمان­ها
شرکت هایی که مسئولیت های اجتماعی خود را در قالب گزارش هایی ارائه می کنند و هم چنین خود را در قبال تاثیرات فعالیتهای خود بر روی محیط زیست و اجتماع پاسخ گو می دانند، منافع بسیاری را به دست خواهند آورد اگرچه این منافع در قالب ارقام پولی قابل تعریف و تعیین نیست. چند نمونه هایی از این منافع عبارتنداز:

• • استخدام و ابقای کارکنان

عمل کردن به گونه ای مسئولیت پذیرانه و پاسخ گو بودن نسبت به تاثیرات اجتماعی و ریست محیطی، سازمان را در جهت انتخاب راحت تر و ابقای کارکنان مستعد و لایق کمک می کند.در این زمینه مطالعاتی توسط هیل و نولتون در خصوص ارزیابی اعتبار و خوش نامی شرکت های اروپایی، انگلیس و امریکایی انجام پذیرفته است.نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که ۸۸ درصد موسسات تجاری انگلیسی عقیده دارند که پذیرسش مسئولیتهای اجتماعی توسط سازمان، در آینده آن تاثیر بسزایی دارد و موجب می شود که استخدام کارکنان و ابقای آنها بهتر و راحتر انجام پذیرد. در مقابل، پرداخت حقوق و دستمزد بالا، پاداش و مبالغی بابت پایان کار به مدیران شرکت های بزرگ واچ ای اچ علاوه بر اینکه تاثیرات منفی بر روی انگیزش نیروی کار می گذارد، احتمالا هیچ گونه کمکی نیز در جهت جذب و ابقای بهترین و لایق ترین کارکنان توسط سازمان نمی کند.

• • بهبود تصمیم گیری های داخلی و صرفه جویی در هزینه ها

با ارائه گزارش های زیست محیطی و اجتماعی توسط سازمان، سیستم های کنترل داخلی در سازمان به طور موثرتر و کارامدتر عمل می کنند؛ و در نتیجه فرایند تصمیم گیری نیز بهبود می یابد و در نهایت، اتخاذ تصمیمات بهینه و موثر منجر به صرفه جویی در هزینه ها می گردد. از سوی دیگر، بهبود فرایندهای عملیاتی به گونه ای موثر و کارا، سبب کاهش ریسک های موجود در شرکت می شود و ایمنی و امنیت را در حین کار بهبود می بخشد.

• • بهبود تصویر ذهنی از شرکت و بهبود روابط آن با ذینفعان

از طریق افشای اطلاعات مرتبط با موضوعات اجتماعی و زیست محیطی، سازمان ها می توانند ریسک های ناشی از تحریم مصرف کنندگان اصلی و عمده خود را کاه دهند. درک بهتر عملیات و فعالیت های سازمان توسط ذی نفعان، باعث می شود که انتقاد گروه های داخلی و خارجی از ان کاهش یابد و در نتیجه باعث حسن شهرت و خوش نامی سازمان گردد. به طور کل یمی توان نتیجه گیری کرد که گزارش گری اجتماعی منجر به بهبود روابط سازمان با جامعه می شود.در سال ۲۰۰۰ یک موسسه بخت ازمایی در آمریکا، تحقیقاتی را بر روی هشت گروه از ذی نفعان شامل ۶۰۰۰ نفر، انجام داد بر اساس یافته های حاصل از این تحقیق، یکی از مدیران این موسسه بیان کرد در اغلب موارد ذینفعان تمایلی به تقسیم منافع مشترک ندارند. در برخی از موارد واکنش درست برای مدیران می توان به صورت رد کردن خواسته های ذی نفعان باشد. اما گزارش های اجتماعی همچنان ارزشمند باقی می مانند چون در جهت بهبود تصویر ذهنی شرکت در جامعه از طریق تشریح فعالیتهای آنها می باشد. فواید حاصل از اجرای رویه های گزارشگری اجتماعی و مسئولیت پذیری سازمان در تحقیقات انجام شده از ۱۰ نفر از موسسان موفق فعالیتهای اقتصادی نوین مشهود می باشد.طبق یافته های این تحقیق، کلیه ۱۰ سازمان و موسسان آنها، فراتر از قوانین موجود در خصوص مسئولیت پذیری اجتماعی عمل کنند و از این طریق روابط متقابلی را با ذی نفعان خود به وجود آورده اند. در واقع موفقیت این سازمان بر پایه منافع کل اجتماع می باشد.

• • بهبود بازدهی مالی

سرمایه گذاری با توجه به مسئولیت پذیری اجتماعی به این معناست که سرمایه گذارانباید منافع شخصی و منافع اجتماعی را توامان مورد توجه قراردهند. صندوق های سرمایه گذاران را همراه با نیازهای مالی و تاثیرات سرمایه گذاری بر روی جامعه، مورد ارزیابی قرار می دهند. از زمان تاسیس اولین صندوق اخلاقی در انگلستان در سال ۱۹۸۴ تا کنون، تعدادچنین صندوق هایی به ۵۵ رسیده و همچنان تعدادآنها روبه افزایش است . محققان در سال ۲۰۰۲ به وجود رابطه مثبت میان ارزش واحد تجاری، مسئولیت اجتماعی ، سرمیاه گذاری می کنندو منافعی را به می آورند که مطابق با ارزش های درونی شان می­باشد(پنی و جوینر، ۲۰۰۲).در سال ۲۰۰۳ نیز دو تن از محققان، روابط میان عملکرد اجتماعی سازمان و عملکرد مالی سازمان را در طی سال های ۱۹۷۲ الی ۲۰۰۲، مورد آزمون قرار دادند.

• • 1. 1. پیشینه پژوهش

     

     

۲-۳-۱ پیشینه داخلی پژوهش

• • بزرگ اصل و احمدی ،(۱۳۹۲)، در پزوهشی با عنوان عکس العمل سرمایه گذاران نسبت به انواع افشاهای اجتماعی شرکت ها به بررسی عکس العمل سرمایه گذاران به افشای اطلاعات مسئولیت اجتماعی شرکت ها پرداختند. به این منظور، عکس العمل ۲۴۰ سرمایه گذار در دو گروه حرفه ای و کمتر حرفه ای به انواع افشاهای اطلاعات اجتماعی از طریق پرسشنامه تحلیل شد. سرمایه گذاران حرفه ای شامل تحلیلگران بازار سرمایه و سرمایه گذاران کمتر حرفه­ای شامل دانشجویان کارشناسی ارشد رشته مدیریت مالی بوده اند.عکس العمل این دو گروه به چهار نوع افشاهای اجتماعی آزمون شده است.برای ازمون فرضیات، از تحلیل وایانس یک عامله و دو عامله استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می­دهد که سرمایه گذازان به انواع افشاهای اجتماعی عکس العمل نشان می دهند، اما بین عکس العمل سرمایه گذاران حرفه ای و کمتر حرفه ای به چهار نوع افشاهای اجتماعی تفاوت معنی داری وجود ندارد.

• • بنی مهد و شریفی (۱۳۸۹) در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل موثر بر رتبه بندی شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران از لحاظ کیفیت افشاء و به موقع بودن اطلاعات به بررسی رابطه بین برخی از عوامل تاثیر گذار بر رتبه بندی شرکتهای موجود در بورس اوراق بهادار نظیر اندازه شرکت، بازده داراییها، اهرم مالی، نوع حسابرس، نوع گزارش حسابرس، درصد مالکیت سهامدار عمده ، نوع واحد تجاری و نوع صنعت پرداخته شد. در این پژوهش با توجه به اینکه ارائه به موقع اطلاعات به سازمان بورس اوراق بهادار به عنوان عامل اساسی رتبه بندی شرکتها از سوی این سازمان مدنظر قرارگرفته بود، از اینرو متغییر وابسته، فاصله زمانی بین تاریخ تهیه صورتهای مالی و تاریخ انجام حسابرسی در نظر گرفته شده است.نتایج تحقیق حاکی از این است که رتبه افشاء با اندازه شرکت و نوع صنعت ارتباط معنی داری دارد. اما با نوع گرازش حسابرس و درصد مالکیت سهام رابطه معنی دار منفی دارد. هم چنین رابطه ای میان بازده داراییها، اهرم مالی، نوع حسابرس و نوع واحدهای تجاری با رتبه افشاء مشاهده نشد.

• • عرب صالحی و همکاران (۱۳۹۲) در پزوهشی با عنوان رابطه مسئولیت اجتماعی با عملکرد مالی شرکت های پإیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به بررسی رابطه بین مسئولیت اجتماعی و عملکرد مالی شرکت های پإیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. مسئولیت اجتماعی شرکت ها، از طریق پرسش نامه ای که حاوی ۵۳ سوال در زمینه مسئولیت اجتماعی آن ها نسبت به مشتریان، کارکنان، محیط زیست و نهادهای موجود در جامعه(نهادهای آموزشی، نهادهای فرهنگی، نهادهای ورزشی، سازمان های بهداشت، بیمارستان ها، نهادهای خیریه، مراکز توان بخشی و غیره )، است، اندازه گیری شد. از اطلاعات ۵۹ شرکت در طول سال های ۱۳۸۵- ۱۳۸۹ استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها نیز روش رگرسیون به کار گرفته شده است. نتایج پزوهش نشان می­دهد که عملکرد مالی با مسئولیت اجتماعی شرکت نسبت به مشتریان و نهادهای موجود در جامعه ارتباط دارد. ولی عملکرد مالی با مسئولیت اجتماعی شرکت نسبت به کارکنان و محیط زیست رابطه معناداری ندارد.

• • راعی (۱۳۸۳)، در پژوهشی در پی پاسخ به این سوال بود که آیا وجود اطلاعات حسابداری اجتماعی در کنار اطلاعات حسابداری سنتی، تاثیری در تصمیم گیری سرمایه گذاران دارد یا خیر و میزان این تاثیر چقدر است.وی دریافت که سرمایه گذاران برای توجیه ۲۶تا ۲۸ درصد از دلایل پشتوانه تصمیم گیری خود به افشاهای اجتماعی شرکتی استناد کردند و اطلاعات حسابداری اجتماعی در تصمیمات سرمایه گذاری افراد اثر گذار است. اما میزان این تاثیر را نمی توان قابل توجه دانست.

۲-۳-۲ پیشینه خارجی پژوهش

• • اسکات و همکاران^[۲۵](۲۰۱۰)نیز در پژوهشی تحت عنوان مسئولیت اجتماعی شرکت و عملکرد مالی شرکت به بررسی رابطه بین عملکرد مالی و عملکرد اجتماعی شرکت پرداخته که نتایج پژوهش آنها حاکی از وجود رابطه مثبت بین عملکرد مالی و عملکرد اجتماعی شرکت بود.

• • چویی و همکاران^[۲۶](۲۰۱۰) پژوهشی بین ۱۲۲۲ شرکت از کشور کره انجام دادند که نتایج حاکی از وجود ارتباط مثبت و معنادار بین عملکرد مالی و مسئولیت اجتماعی بوده است.

• • بچتی ^[۲۷]و همکاران (۲۰۰۹) به بررسی اثرات پذیرش یا کنارگذاری رویه های عملکرد اجتماعی بر بازار سرمایه از طریق بررسی واکنش های بازار به ورود / به خروج از شاخص اجتماعی ۴۰۰ دومینی بین سال های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۴ پرداختند.پژوهش آنها دو یافته اصلی را در پی داشت:۱) صرف نظر از نوع رویداد (خروج از شاخص یا ورود به آن)، روند رو به رشدی در ارزش های ناشی از بازده غیر نرمال مشاهده شد، و ۲)ذبعد از اطلاع رسانی رویداد توسط شاخص دومینی، اثر منفی قابل توجهی بر بازده غیر نرمال مشاهده شد که حتی بعد از کنترل عواملی از قبیل شوک های ناشی از بحران های مالی و اثرات فصلی بر بازار سرمایه نیز این اثر ادامه داشت.

• • کورمیر^[۲۸] و همکاران (۲۰۰۹) در پژوهش خود بررسی کردند که آیا اطلاعات اجتماعی و افشای اطلاعات زیست محیطی در کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیران و سرمایه گذاران جایگزین یکدیگرند یا مکمل یکدیگر.طبق نتایج پژوهش افشای اطلاعات اجتماعی و افشای اطلاعات زیست محیطی در کاهش عدم تقارن اطلاعاتی بازار سرمایه جایگزین یکدیگر هستند.

• • نلینگ و وب^[۲۹] (۲۰۰۸)، به بررسی ارتباط بین عملکرد مالی و مسئولیت اجتماعی پرداختند. نتایج پزوهش حاکی از وجود یک ارتباط منفی و ضعیف بین عملکرد مالی و عملکرد اجتماعی شرکت بوده است.

• • واندرلان و همکاران(۲۰۰۸ ) نیز در یک پزوهشی تحت عنوان عملکرد مالی و عملکرد اجتماعی شرکت به بررسی رابطه عملکرد مالی و عملکرد اجتماعی شرکت پرداختند که نتایج پزوهش حاکی از وجود ارتباط منفی بین عملکرد مالی و عملکرد اجتماعی شرکت بوده است.

• • شولتنز^[۳۰](۲۰۰۸) به بررسی تعامل بین عملکرد مالی و اجتماعی شرکت ها پرداخت.وی در پی بررسی موضوعات اجتماعی مورد توجه شرکت­ها بود و به این نتیجه رسید که انگیزه ی لازم برای عملکرد مناسب اجتماعی شرکت ها از عملکرد مالی آنها نشات می گیرد و عملکرد مالی مقدم است و عملکرد اجتماعی در پی آن تغییر می کند.البته به نظر وی تعامل بین عملکرد اجتماعی و مالی در بین شرکت های مختلف متفاوت است.

• • آئرتس^[۳۱] و همکاران(۲۰۰۶) به تحلیل ارتباط بین مسئولیت اجتماعی شرکت­ها، بازار مالی(به عنوان جانشین پیش بینی های تحلیلگران) و فشارهای اجتماعی (به عنوان میزان مطبوعاتی بودن شرکت) پرداختند. آنها نشان دادند که افشای گسترده تر موضوعات اجتماعی، دقت پیش بینی های تحلیلگران بازار سرمایه را افزایش می­دهد.

• • تی سوت سورا(۲۰۰۴)، به بررسی ارتباط بین مسئولیت اجتماعی شرکت ها و عملکرد مالی آنها پرداخت، نتایج پزوهش یک ارتباط مثبت و معناداری را بین عملکرد مالی و عملکرد اجتماعی شرکت نشان داد.

• • سیسمون و کوهر^[۳۲] (۲۰۰۲)، در پزوهشی تحت عنوان ارتباط بین عملکرد مالی و عملکرد اجتماعی شرکت به بررسی رابطه بین عملکرد مالی و عملکرد اجتماعی شرکت در صنعت بانک داری کشور هلند پرداختند که نتایج پژوهش آنها حامی از آن است که بین عملکرد مالی و عملکرد اجتماعی شرکت رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.

فصل سوم

خودپنداره نیز به بازنمایی ذهن افراد از خودشان اشاره دارد، به همان صورتی که افراد از دیگران، مکان ها،رویدادها بازنمایی ذهنی دارند، از خودشان نیز بازنمایی ذهنی دارند. درواقع خود پنداره افراد از تجربیات و از اندیشیدن به این تجربیات ساخته می شود. احمدی(۱۳۸۶) در خصوص رشد خود پنداره اجتماعی معتقد است در محیط خانواده رشد می کند و از آنجا که نخستین و مهم ترین ارتباط کودک مادر است. بنابراین آنچه مادر درباره کودک خود فکر می کند و نحوه برخورد وی با نیاز های کودک همگی در ایجاد نوعی تفکر درباره خود مؤثر است و به مرور کودک رشد می کند بر کمیت و کیفیت ارتباطات اجتماعی اش با سایر اعضا خانواده افزوده می شود. این امر باعث تسهیل در رشد خود پنداره اجتماعی وی می گردد.

حمایت اجتماعی به عنوان شبکه ی حمایتی به سیستمی با دامنه ی بزرگ تا کوچک از افراد اشاره دارد که زمان نیاز به کمک قابل دسترس باشند. حمایت اجتماعی به صورت حمایت دریافتی و ادراک شده مفهوم سازی می شود. حمایت اجتماعی دریافتی اعمالی را در بر می گیرد که به وسیله اعضای شبکه اجتماعی انجام می شود تا به فردی که نیاز دارد کمک شود. حمایت اجتماعی ادراک شده مفومی است که باید به ارزیابی های ذهنی افراد درباره ی روابط و رفتار های حمایتی اشاره دارد(ساراسون و دیگران، ۱۹۹۰). در سال های اخیر تحقیقات بسیاری در زمینه پیامد های روانی اجتماعی حمایت اجتماعی انجام شده است. پژوهش ها نشان داده اند که حمایت اجتماعی مطلوب می تواند احساس تنهایی را کاهش داده(پاموکیو و میدان، ۲۰۱۰) و موجب رضایت از زندگی شوند(فاقدی و یعقوبی، ۱۳۸۷). با افزایش حمایت اجتماعی پاسخ به استرس در افراد کاهش یافته و سلامت روان فرد بهبود می یابد(تجلی و دیگران، ۲۰۱۰؛ وارن و دیگران، ۲۰۰۷). مطالعات نشان داده اند که شبکه ارتباطات و حمایت اجتماعی عامل مهمی برای تجربه های مثبت و پاداشی محسوب می شود که در نهایت به احساس خود ارزشمندی و عزت نفس افراد منجر می گردد(ایکیز و ساکار، ۲۰۱۰).
نتایج پژوهشی درباره اثر حمایت اجتماعی بر خودپنداره تحصیلی نشان می دهد که حمایت اجتماعی از طریق تشویق ها و تنبیه ها در هنگام انجام فعالیت ها بر خودپنداره تحصیلی اثر می گذارد. پسخوراند دریافت شده از دیگران و میزان اطمینان افراد از نظر دیگران درباره میزان توانایی خود برای انجام فعالیت های تحصیلی می تواند بر باور آنها درباره توانایی هایشان اثر گذاشته و خودپنداره آنان را افزایش دهد(فولادوند و دیگران، ۱۳۸۸). همچنین شاکری نیا(۱۳۸۸)نیز در پژوهشی به بررسی رابطه سلامت عمومی، حمایت اجتماعی ادراک شده با خودپنداره در دانشجویان ساکن و غیرساکن مقطع تحصیلات تکمیلی دانشگاه گیلان پرداخت. نتایج این مطالعه نشان داد که بین حمایت اجتماعی وخودپنداره دانشجویان رابطه منفی معنی دار وجود دارد بدین معنی که هرچه سطح حمایت اجتماعی افزایش می یابد خودپنداره فرد ارتقا می یابد. نتایج این مطالعه نیز حاکی از وجود رابطه بین میزان حمایت اجتماعی ادراک شده و خودپنداره دانش آموزان تیز هوش بود و در تبیین این یافته و نتایج مطالعات پیشین می توان بیان کرد که برخورداری از حمایت اجتماعی خصوصا از جانب والدین و معلمان نقش بسیار مهمی در شکل گیری خودپنداره مثبت و احساس ارزشمندی دانش آموزان خواهد داشت که این مساله اهمیت ایجاد جو حمایتی را بیش از بیش برجسته می سازد.
فرضیه دوم پژوهش: بین مهارت های اجتماعی با خودپنداره در دختران مدارس تیزهوشان متوسطه اول رابطه وجود دارد.
نتایج تحلیل همبستگی پیرسون نشان داد که بین تمامی ابعاد مهارت های اجتماعی از جمله بیانگری، حساسیت و کنترل هیجانی و بیانگری و کنترل اجتماعی با میزان خود پنداره دانش آموزان رابطه معنی داری وجود دارد و تنها رابطه بین خود پنداره با بعد حساسیت اجتماعی معنی دار نبود. از این رو فرضیه دوم پژوهش مبنی بر وجود رابطه معنی دار بین مهارت های اجتماعی و خودپنداره دانش آموزان دختر تیز هوش تایید می شود. این نتایج همسو با یافته های مطالعات پیشین از جمله محمودی(۱۳۹۳)، مددی و دیگران(۱۳۸۳)، کردی و دیگران(۱۳۸۹)، نظری و حسین پور(۱۳۸۸)، به پژو و دیگران(۱۳۸۸)، من ایو(۲۰۰۹) و کیریفیش(۲۰۰۶) بود.
پژوهشگران مهارت اجتماعی را مترادف با سازگاری اجتماعی می­دانند، از نظر آنها مهارت اجتماعی عبارت است از توانایی ایجاد ارتباط متقابل با دیگران در زمینه ی خاص اجتماعی به طوری که در عرف جامعه قابل قبول و ارزشمند باشد( اسلبی و گوارا، ۲۰۰۳). مهارت های اجتماعی در واقع مجموع رفتارهای مثبت اجتماعی هستند که رضایت از ارتباطات اجتماعی و چگونگی الگوی رفتار اجتماعی فرد را پی ریزی می کنند و اشکال مختلفی دارد (سیکیر و دیگران، ۲۰۰۹). مهارت های اجتماعی توانایی برقراری روابط بین فردی با دیگران است به نحوی که از نظر جامعه قابل قبول، ارزشمند، منطبق بر عرف و در عین حال برای شخص خانواده و جامعه سودمند بوده و بهره های دو جانبه داشته باشند. یکی از نشانه های سلامت روانی و اجتماعی وجود همین ارتباطات اجتماعی است. داشتن چنین روابط گرم و صمیمی با انسان های دیگر منبع ایمنی، اعتماد راحتی و آسایش هر انسان سازمان و جامعه ای است(هارجی و دیگران، ۱۳۸۲).
به عقیده راجرز (۱۹۵۱)خودپنداره ترکیبی سازمان یافته از ادراکات خود است که مقبول آگاهی انسان می باشد. این ترکیب، مرکب از عناصری چون ادراک ویژگی ها، توانایی های شخصی و ادراک پندارهای خود در ارتباط با دیگران و محیط کیفیت ارزش هایی که مرتبط با تجارب و اشیا، اهداف و آرمان هایی که دارای ارزش مثبت و منفی است تلقی می شوند(امینی، ۱۳۸۴ ). کردی، کیان پور و شهنی ییلاق(۱۳۸۹) در پژوهش خود به مقایسه مهارتهای اجتماعی، خودپنداره و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دخترو پسر کم شنوا و عادی پرداختند. نتایج بدست آمده نشان داد که بین مهارتهای اجتماعی، و عملکرد تحصیلی در دانش آموزان دختر و پسر کم شنوا و عادی تفاوت معناداری وجود ندارد ولی در خودپنداره تفاوت معنی دار بود. عدم برخورداری از مهارت های اجتماعی مشکلاتی نظیر بزهکاری، افت تحصیلی، ناسازگاری در مدرسه و اعتیاد و سوء مصرف دارو، ضعف در مهارت های اجتماعی به شمار می رود و لذا از نهاد آموزش و پرورش انتظار می رود که امکان رشد تمام استعداد های بالقوه کودکان و نوجوانان را فراهم سازد. نتایج این پژوهش نیز نشان داد که بین میزان مهارت های اجتماعی و خودپنداره دانش آموزان تیز هوش رابطه معنی داری وجود دارد. در واقع تحقیقات نشان داده است که کلید تعیین و پیش بینی موفقیت و کامیابی تنها هوش هشناختی نیست. بسیاری از افراد با هوش شناختی بالا(تیز هوشان) در زندگی حیرانند حال آنکه بسیاری با هوش شناختی پایین تر به موفقیت و کامیابی دست یافته اند. شاید افراد با هوشی را بشناسیم که به علت بی لیاقتی اجتماعی یا فقدان انگیزه، در زندگی اجتماعی چندان موفق نیستند و چه بسا افراد با هوش عمومی متوسط و با اتکا و اعتماد به توانایی هایشان به موقعیت های اجتماعی و شغلی بالا و موفقیت های چشمگیری دست یافته باشند(بار آن ، ۲۰۰۰) که این امر اثر مثبتی بر میزان خودپنداره و تصور مثبت نسبت به خود دارد در دانش آموزان مورد بررسی دارد.
فرضیه سوم پژوهش: حمایت اجتماعی ادراک شده و مهارت های اجتماعی میزان خودپنداره را در دانش اموزان دختر مدارس تیز هوشان متوسطه اول تبیین می کند.
نتایج تحلیل واریانس نشان داد که ابعاد حمایت اجتماعی ادراک شده و مهارت های اجتماعی پیش بین کننده مناسبی برای خودپنداره دانش آموزان می باشند. با توجه به سطح معنی داری مشخص شد که این مدل مدل معنی داری است و مقدار R² نیز نشان می دهد که ۶۲ درصد از میزان خودپنداره دانش آموزان مورد بررسی توسط این ابعاد تبیین می شود. از این رو فرضیه سوم پژوهش تایید می شود. با توجه به میزان t و سطح معنی داری مشخص شد که در میان عامل های پیش بین مؤلفه های حساسیت هیجانی از بیشترین سهم در تبیین خودپنداره دانش آموزان برخوردار است. این نتایج همسو با یافته های مطالعات پیشین حسینیان(۱۳۸۲)، کردی و دیگران(۱۳۸۹)، شاکری نیا(۱۳۸۸ و ۱۳۹۱)، علوی و جنتی فرد(۱۳۹۱)، من ایو(۲۰۰۹)، آندرد و دیگران(۲۰۰۹)، ولفی و ساکس(۲۰۰۶)، چن و دیگران(۲۰۰۱) بود.
در دیدگاه معاصر، خودپنداره یک طرحواره شناختی تلقی می گردد(کامپیل و دیگران، ۱۹۹۶). در واقع خود پنداره هر فرد اقدامی است به منظور ساخت یک طرحواره برای سازماندهی ادراکات، احساسات و نگرش هایی که آن فرد در مورد خود دارد(وولفک، ۱۹۹۳) که شامل صفات، ارزشیابی ها، حافظه معنایی و دوره ای در مورد خود می باشد و پردازش اطلاعات مرتبط با خود را کنترل می کند(کیل استروم و دیگران، ۱۹۹۸). از نظر راجرز خودپنداره آن تصویر کلی است که فرد از خود دارد که این تصویر از طریق روابط اجتماعی کسب می شود در واقع به عقیده ی راجرز فرد با تعامل هایی که با اطرافیانش در محیط دارد و ارزیابی هایی که سایرین در مورد او می کنند به مفهومی از خویشتن می رسد که همان خودپنداره است(دیباج نیا، ۱۳۸۴). جکسون و همکاران در سال ۱۹۹۸ بیان کردند که کیفیت ارتباط والد – کودک در بسیاری از عوامل سلامت روان و خودپنداره و در راهبرد های سازگار به کار برده شده توسط کودک نقش دارد. آنان متذکر شدند که یک ارتباط خوب والد – کودک سبب رشد عزت نفس مثبت و خودپنداره قوی در نوجوانان و سلامت روان و استفاده از راهبرد های مقابله ایی مؤثر می گردد(جکسون و دیگران، ۱۹۹۸). در پژوهشی که توسط فریمن(۲۰۰۳) بر روی ۲۵۶ دانشجوی دانشگاه انجام شد مشخص شد که ساختار خانواده فرد در دوران کودکی و نوجوانی تاثیر عمیقی بر خودپنداره های آن ها در بزرگسالی دارد به طوری که افراد دارای خانواده از هم گسیخته به دلیل برخورداری از حمایت مالی کم تر، تعاملات نامناسب، مراقبت کمتر و بی تفاوتی معلمین و اولیا مدرسه از خودپنداره ضعیف تری برخوردارند و نهایتا دچار مشکلات هیجانی بیشتری می شوند.
حمایت اجتماعی ادراک شده مفهومی است که عموما به عنوان کمکی که از جانب دیگران در شرایط زندگی دریافت می شود، درک می گردد(تیلور، ۲۰۰۷). حمایت اجتماعی ادراک شده نیرومندترین نیروی مقابله، دشوارای برای رویارویی موفقیت آمیز و آسان در زمان درگیری با شرایط تنش زا شناخته شده و تحمل مشکلات را برای بیماران تسهیل می کند(لی و دیگران، ۲۰۰۴). حمایت اجتماعی ادراک شده، از طریق ایفای نقش واسطه ای میان عوامل تنش زای زندگی و بروز مشکلات جسمی و روانی و همچنین تقویت شناخت افراد، باعث کاهش تنش شده و میزان بقا و کیفیت زندگی را در افراد افزایش می دهد(ساراسون و دیگران، ۲۰۰۰). در تحقیقات سارز و دیگران ۱۹۸۵؛ به نقل از خرمی، ۱۳۷۹) همبستگی متوسط و کمی بین نمرات حمایت اجتماعی ادراک شده و خشنودی افراد وجود داشت. یعنی میزان حداقلی از حمایت اجتماعی ادراک شده که خشنودی هر کس را تضمین می کند وجود ندارد. به عبارتی، برای بعضی مردم تعداد کمی دوستان نزدیک و وابستگان خشنودکننده است درحالی­که دیگران نیازمند حمایت از سوی افراد متعددی هستند. ولی به هر حال کسانی که سطوح بالائی از حمایت اجتماعی را در اختیار دارند حتی درصورت تجربه حادثه ناگوار و یا فشار و استرس جدید در مقابل بیماری کمتر آسیب پذیرند و شیوه های غیرانطباقی تفکر و رفتار بیشتر میان اشخاصی شایع است که در درون خانواده حمایت اجتماعی کمی دارند (ادویا و دیگران، ۲۰۰۵ ؛ رایان و دیگران، ۱۹۹۹ و مالیکارجون و دیگران، ۲۰۰۵). از این رو میزان آسیب پذیری جسمی و روانشناختی به موازات کاهش حمایت اجتماعی افزایش می یابد، به این معنی که ،حمایت اجتماعی به عنوان سپری در مقابل آشفتگی های زندگی در دنیای پیچیده عمل می کند (ساراسون،۱۹۸۷،به نقل از نجاریان و دیگران،۱۳۸۱). چن و دیگران(۲۰۰۱) به بررسی رابطه خودپنداره در رفتار اجتماعی پرداختند. برای این منظور ۲۸۶ نفر دانش آموز چینی انتخاب شدند در نتایج تحقیق همبستگی مثبتی بین پیشرفت تحصیلی با رهبری اجتماعی، تحمل ناکامی، مهارت جرأت ورزی اجتماعی، و نظرمثبت همسالان نسبت به فرد نشان داد. همین طور یک رابطه منفی بین خودپنداره با پرخاشگری ،ناسازگاریهای تحصیلی و نظر منفی همسالان نسبت به فرد گزارش شد. نتایج رگرسیون نشان داد که رهبری اجتماعی رفتارهای پرخاشگرانه، تحمل ناکامی، ناسازگاریهای تحصیلی، مهارت جرأت ورزی و نظر همسالان به ترتیب می تواند پیش بینی کننده خوبی برای خودپنداره در مدارس ابتدایی باشد.
اهمیت رفتار های اجتماعی به وسیله نقش مهمی که در شناسایی اسیب های روانی نوجوانان دارد تایید شده است. برای مثال اکثر طبقه بندی های تشخیصی که برای کودکان و نوجوانان به کار برده می شود عملکرد های اجتماعی را به عنوان شاخصی از اختلال در نظر می گیرند. کمبود مهارت های اجتماعی اغلب در میان نوجوانان که مشکلات رفتاری بیرونی دارند وجود دارد. همچنین کمبود مهارت های اجتماعی با تعدادی از بیماری های روانی نظیر افسردگی یا اضطراب همراه شده است و میزان خودپنداره مثبت را در دانش آموزان تحت تاثیر قرار می دهد(هانسن و دیگران، ۱۹۹۸). نابشیما(۲۰۰۴) در پژوهش خود که بین کشور های جنوب شرقی اسیا انجام داده بود به این نتیجه رسید که دانش آموزانی که نگرش و خودپنداره مثبتی نسبت به درس علوم دارند به نسبت همتایان خود دارای پیشرفت تحصیلی بالاتری هستند. به طوری که خودپنداره مثبت آنان به طور معنی داری پیشرفت تحصیلی شان را پیش بینی می کند. جونز(۱۹۷۳) طی یک بررسی به این نتیجه رسید که دانش آموزان با خودپنداره مثبت معمولا مطالب را راحت تر فرا می گیرند و فعالیت های دشوار و موقعیت های نااشنا تهدیدی برای آنها محسوب نمی شود. از طرف دیگر دانش آموزانی که نسبت به خود تصور منفی دارند کوشش کمتری برای داشتن نمرات خوب در مدرسه انجام می دهند(به نقل از هاشمی، ۱۳۷۸).
نتایج این پژوهش بر روی دانش آموزان مدارس تیز هوشان نشان داد که میزان حمایت اجتماعی ادراک شده و برخورداری از مهارت های اجتماعی به میزان بالایی خودپنداره دانش آموزان را پیش بینی می کند. پژوهش های انجام شده بر کودکان تیز هوش نیز نشان داد که مهارت های اجتماعی و عزت نفس در آنان بالاست(لوپیز، ۱۹۹۷؛ گروس، ۲۰۰۱؛ سوئتیک، ۲۰۰۲؛ جانک و لی، ۱۹۹۱؛ دال، ۲۰۰۰). از این رو افراد تیز هوش در ارزیابی و قضاوت نمرات بالاتری برای خود منظور می کنند. این افراد به خاطر موفقیت های بیشتری که در زمینه های مختلف و مخصوصا در زمینه تحصیلی نسبت به دانش آموزان عادی به دست می آورند در ارزیابی خویش به نقاط مثبت خود توجه کرده و این امر باعث افزایش عزت نفس این افراد در مقایسه با افراد عادی می شود. عزت نفس بالای این دانش آموزان تیزهوش بیانگر نگرشی از موافقت و پذیرش نسبت به قابلیت ها اهمیت و ارزش خود می باشد.روزنفلد، ریچمن و باون(۲۰۰۰) معتقدند دانش آموزانی که والدین دوستان و معلمان خود را حمایت کننده ادراک می کنند در مدرسه رفتار های مثبت بیشتری دارند. اگرچه به نظر می رسد حمایت ادراک شده از سوی معلم شرط لازم برای پیامد های تحصیلی مثبت است اما شرط کافی نیست. بنابراین پیامد های رفتاری مثبت هنگامی افزایش می یابند که حمایت از سوی معلممان به همراه حمایت از سوی والدین و دوستان ادراک شود. این پژوهشگران دریافتند که بیشترین پیامد های حمایت اجتماعی ادراک شده برای دانش آموزان افزایش میزان رضایت از مدرسه و باور های مثبت نسبت به خود است.
۵-۲- محدودیت ها و پیشنهاد های پژوهش
۵-۲-۱- محدودیت های پژوهش

• • نتایج حاضر قابل تعمیم به سایر گروه ها و جوامع نیست.

• • خود توصیفی بودن سوالات پرسشنامه نیز ممکن است باعث شود اطلاعات دقیق و قابل اعتمادی از دانش آموزان اخذ نشود.

• • عدم کنترل متغیر های مزاحم و مداخله گری چون سطح اقتصادی – اجتماعی، شیوه های فرزند پروری والدین، محل سکونت که به نوعی با مهارت های اجتماعی، حمایت اجتماعی ادراک شده و خودپنداره ارتباط دارند از دیگر محدودیت های این کار محسوب می شود.

۵-۲-۲- پیشنهاد های پژوهش
پیشنهاد های کاربردی پژوهش

• • با توجه به ارتباط بین حمایت اجتماعی ادراک و شده مهارت های اجتماعی با خودپنداره دانش آموزان برنامه هایی در جهت آموزش مهارت های اجتماعی و افزایش عزت نفس دانش آموزان تدارک دید.

• • سبک تربیتی والدین و فرهنگ بر میزان متغیر های مورد بررسی قرار گیرد.

• • آموزش مهارت های اجتماعی نباید محدود به کودکان باشد بلکه نوجوانان و جوانان و بزرگسالان نیازمندی را که اجتماعی شدن آنها با مشکل مواجه شده است در بر گیرد. به بیان دیگر آموزش مهارت های اجتماعی باید از یک سو به عنوان بخشی از آموزش همگانی و از سوی دیگر به مثابه بخشی از آموزش بزرگسالان تلقی شود.

• • در برنامه های رسمی و غیر رسمی مدارس جایگاه ویژه ایی برای پرورش مهارت های اجتماعی و هوش هیجانی دانش آموزان در نظر گرفته شود.

پیشنهاد های پژوهشی

• • پیشنهاد می شود میزان حمایت اجتماعی ادراک شده، مهارت های اجتماعی و خودپنداره سایر گروه های استثنایی(دانش آموزان کم توان ذهنی، نابینا، ناشنوا، معلولین حرکتی و ..) مورد بررسی قرار گیرد.

• • با بررسی گروه های سنی متفاوت روند تحول، حمایت اجتماعی ادراک شده، مهارت های اجتماعی و خودپنداره دانش آموزان تیز هوش مورد بررسی قرار گیرد.

منابع فارسی
احدی، خدابخش (۱۳۸۵) خودشناسی در روان‌شناسی. تهران: انتشارات مکیال.
استن ، هاوس،(۱۹۹۸) روانشناسی تربیتی، ترجمه مهرداد آزادمنش،(۱۳۸۰)،انتشارات ارسباران.
آقاجانی، سیف الله؛ نریمانی، محمد و آریاپوران، سعید (۱۳۹۰). مقایسه کمالگرایی و تحمل ابهام در دانش آموزان دختر تیزهوش و عادی. فصلنامه ایرانی کودکان استثنایی، ۱۱(۱)، ص­ص۸۹- ۸۳
امینی، جمال.(۱۳۷۹) بررسی رابطه خودپنداره دانش آموزان دوره متوسطه استان کردستان با وضعیت تحصیلی آنها در سال تحصیلی ۷۹-۷۸، وزارت آموزش و پرورش اداره کل استان کردستان.
ای.کرک، ساموئل و گالاگر، جیمز.جی(۱۹۹۳)؛ آموزش و پرورش کودکان استثنایی، ترجمه مجتبی جوادیان(۱۳۷۶)، آستان قدس رضوی، چاپ اول، تهران.
بارانزهی،حمیدرضا.(۱۳۸۵). مقایسه نمره خودپنداره در دانشجویان پزشکی با تجربه مصرف مواد و دانشجویانی که تجربه مصرف مواد ندارند. پایان نامه دکتری پزشکی عمومی، دانشگاه علوم پزشکی وخدمات بهداشتی درمانی سیستان و بلوچستان.
به پژو، احمد؛ خانزاده، عباسعلی (۱۳۹۱) شناسایی مهارتهای اجتماعی مورد نیاز کودکان کم توان ذهنی در محیط کلاس، فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران، سال۷، شماره ۲۵، ص­ص۱۱۴-۹۵
بیابانگرد، اسماعیل(۱۳۸۴). روش های افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان. تهران: انتشارات انجمن اولیا و مربیان.
بیرشک، بهروز (۱۳۸۵) ارتباط حمایت اجتماعی ادراک شده و رویدادهای استرس زای زندگی با افسردگی،اندیشه و رفتار،شماره ۴۹. ص ۲ تا ۸.
بیک محمدی،محبوبه؛ اکبری، بهمن؛ ترخان، مرتضی (۱۳۹۱) تأثیر آموزش گروهی شناختی رفتاری و مصون سازی در مقابل فشار روانی بر سازگاری اجتماعی و خودپنداره دانش آموزان دختر دبیرستانی، دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، سال ۱۳، شماره ۴، پیاپی ۵۰، ص­ص ۵۰-۴۱
پورآقا، فاطمه(۱۳۹۲). اثربخشی آموزش مهارت های حل مساله و مدیریت استرس بر راهبرد های مقابله ای، سازگاری اجتماعی و خودپنداره دانشجویان، طرح پژوهشی بهزیستی استان گیلان.
جمالی، اختر؛ روشنفکر، جواد؛ فضلی خانی، منوچهر؛ آقازاده، محرم؛ جامه بزرگ، ابولقاسم؛ مراد حاصل، مهدی (۱۳۸۳)،. احیای نقش راهنمایی و مشاوره ای معلمان. تهران: تزکیه.
جی، رابرت؛ استرانبرگ، سالی ریس(۲۰۰۳) تیزهوشی تعاریف و مفاهیم، ترجمه مجتبی امیر مجد(۱۳۸۵)، انتشلرلت دانژه، چاپ اول، تهران.
حسینیان،زهره(۱۳۸۲)مقایسه خودپنداره نوجوانان دختر و پسر گریزان و عادی، مجله ارمغان دانش،دوره ۱۰ شماره ۳۷.
حیدری، سعیده؛ سلحشوریان، آسیه؛ رفیعی، فروغ و حسینی، فاطمه(۱۳۸۸). ارتباط حمایت اجتماعی درک شده از سوی منابع حمایت و اندازه شبکه اجتماعی با کیفیت زندگی بیماران مبتلا به سرطان. نشریه دانشکده پرستاری و مامائی، دانشگاه علوم پزشکی ایران (نشریه پرستاری ایران)، دوره ۲۲، شماره ۶۱، ص­ص ۱۸-۸
خجسته مهر، رضا (۱۳۸۵). بررسی ویژگی­های شخصیتی، مهارت­ های اجتماعی، سبک­های دلبستگی و ویژگی­های جمعیت شناختی به عنوان پیش بین­های موفقیت و شکست رابطه زناشویی در زوج­های متقاضی طلاق و عادی در اهواز. رساله دکتری روانشناسی، دانشگاه شهید چمران.

• سهم هریک از عوامل سه گانه تصادفات در بروز تصادفات موتورسیکلت به چه صورت است؟

•  بیشترینتصادفات موتورسیکلتمربوطبهچهعاملی می باشد؟

•  روندتصادفاتموتورسیکلتدراستانیزدبهچهصورتاست؟

• • چهراهحلهاییبرایکاهشتصادفاتموتورسیکلتدراستانیزدوجوددارد؟

۱-۸- کاربرد نتایج تحقیق
این پژوهش کاربردی برای اولین بار در استان یزد اجرا شده است و می تواند مورد استفاده سازمان ها و ارگان های مربوط در امر مدیریت ترافیک شهری از جمله راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی ، اداره کل حمل و نقل و پایانه ها و حتی شهرداری ها باشد.
فصل دوم
ادبیات و گستره نظری
۲-۱- پیدایش موتورسیکلت
۲-۱-۱- تاریخچه موتورسیکلت
روزى که انسان خود را شناخت و در راه تلاش و تکاپوى بسط و توسعه محیط زندگى خود، به راهاختراعاتوابداعاتگامنهاد،همیشهدرایناندیشهبودهوهستکهشرایطکارو زندگىراآسانتروبازدهىکاررابیشترسازد. نگاهىبهتاریخچهاختراعاتوابداعات بشرازابتداتاکنونمؤیداینادعاست. انسان با بستن چند تنه درخت به یکدیگر، نخستینوسیلهحمل ونقلرادرروىآباختراعکردوبعدهابااستفادهازستارگاندر شب،بیابانهاودریاهاراطىنمود،اینتلاشهاراهرابراىتجارتوفعالیت هاى اقتصادىبازکردوبشرتوانستازمحدودهپیرامونخودپافراتر نهد و به سرزمین هاى دوردستبرودوبهتبادلاطلاعاتوتجربیاتبپردازد. درپیشرفتتمدنآسیاىجنوبغربى سه اختراعمکانیکىبهپیشرفتتمدنکمککرد. این سه اختراعکهپسازکتابتوفلزکارى قرارداشتعبارتبودنداز: ساختنخیش،کارگاهبافندگىوچرخ. اختراعچرخمسیر بزرگى رابرابرترقیاتفنىگشودوحتىامروزهنیزرکناساسىبیشترماشینهاودستگاههاى مکانیکىراچرختشکیلمى دهد. درسال۱۸۱۷ میلادی درآلمانشخصىبهنام«بورن^[۲]»وسیله نقلیه اى ساخت که از لحاظ فنى داراى ارزش زیاد بود زیرا او اولین کسى بود که دوعددچرخیک وسیله نقیله را به جاى آنکه در حول یک محور مشترک قرار دهد در مقابل یکدیگرقرارداد. بااختراعزنجیرکهمى توانستحرکترکاب هارابهمحورچرخمنتقل کند،شکلدوچرخه هاتغییرکرد. زیرابااستفادهازاینوسیله،چرخدوچرخهدرمقابل هریکدورحرکترکابهامى توانست چندین چرخ بزند و در نتیجه دیگر لزومى نداشت که چرخجلوراخیلىبزرگبسازند. درایناوایلرکابهابهوسیلهزنجیربهچرخجلومتصلمى شدندوبعدهابهعلتاشکالىکهاینامردرتغییردادنفرماندوچرخهایجاد مى کرد،زنجیررابهچرخعقبوصلکردند.«دایملر^[۳]»در سالهاى ۱۸۳۵ میلادیموتورى ساختکهازنقطهنظرتکنیکىنسبتبهماشینهاىبخارخیلىکاملتروبهتربودوموجب پدیدآمدنتغییراتىشگرفدرصنعتساختوسایلنقلیهشد. دایملرنواقصفنىموتورىکه از قبلساخته شدهبودراازبینبردوتوانستیکنوعموتورانفجارىبسازد که در آن پیستونهابهصورتچهارهنگامىحرکتمىکردند. ایناختراعنهتنهاحرکتوسایلنقلیه رابرروىزمینودردریاهابهمراتبآسانترنمودبلکهبهبشرامکاندادتادرهوا نیزبهپروازدرآید. تئورىموتورهاىچهارهنگامىتوسط«اوتو»وضعگردیدولىبهمرحلهعملدرآوردن این تئورى کار بسیار مشکلى بود. موتورگازى که «اوتو» ساخت، محتاج یک مخزن گازبسیاربزرگبود.او پس از دو سال کوشش شبانه روز در سال ۱۸۳۳ میلادىموفق شدموتورىبسازدکهسوختآنازراهمخلوطشدنذراتنفتباهواتأمینشود. ساختمان اینموتورباآنچهکهاوقبلاً ساخته بود فرق فراوان داشت. موتور قبلى در مقابل تولیدیکاسببخارنیرو ۷۳۰ کیلوگرموزنداشتدرحالىکهموتورجدیدبراىتولیدهمین مقدارنیروفقط ۴۴ کیلوگرموزنپیدامىکرد،اینموتورداراى ۱۸۰ دوردردقیقه بود.بااستفادهازاینموتور،ساختوسیلهنقلیهاى که بتواند خود به طور مستقیم نیروىحرکتخودراتأمینکند،ممکنگردید دایملر یک روز موتورى را که ساخته بود برروىیکدوچرخهنصبکردوبهاینترتیباولینموتوسیکلترادرجهانساخت.
شکل ۲-۱- اولین موتورسیکلت جهان
متأسفانه اینموتوسیکلتدرآنسالموردتوجهمردمقرارنگرفتودرنتیجه او فکر تکمیل آنراازسرخودبیرونکرد. دوازدهسالبعدموتورسیکلتکهدرکشورهاىدیگرکامل گردیدهبودازخارجواردآلمانشدواتفاقاًبازارخوبىبراىفروشپیداکرد. در موتورىکه او طراحى کرده بود، موتورى به قدرت نیم اسب بخار زیر زین آن قرار دادهشدهبود. قسمت جلوى این موتور از زین جلوتر آمده و در بین پاهاى راننده قرار گرفتولىموجبناراحتىاونمىگردید. موتوربهطورخودکارنفتراازداخلمخزن مىمکیدودرسیلندرهامصرفمىکردورانندهمىتوانستمیزانآنراکنترلکند. براى بهکارانداختنموتورلازمبودکه هندل زده شود. این کار فقط یک دقیقه وقت لازم داشتوموتوربهسرعتروشنمىشد. اینموتوردرشهرکانستاتدرروزدهمنوامبر ۱۸۸۶ باموفقیتتمامآزمایششد.̙«کارل بنز» درهمانسالىکهدایملرموتوسیکلتخودرابه موردآزمایشگذارد،یکسهچرخهموتورىراکهخودساخته بود در شهر “مانهایم” آزمایش نمودواینسهچرخهموتورىاولیناتومبیلبنزجهانمحسوبمىشد «دایملر وکارل» به طورمساوىمخترعانموتوسیکلتواتومبیلمحسوبمىشوندواینوسیلهنقلیهبزودىجاى خودرادرجادهتمدنبازنمودوتغییراتبعدىکهدرساختنموتوسیکلتهاو اتومبیل ها به عمل آمد به جز تکامل و تغییر شکل چیز دیگرى نبودند[۲۷و۲۹]
۲-۲-۲- اولین موتور سیکلت
موتور سیکلت یک وسیله دو چرخ است که با یک پیشرانه تامین کننده نیروی محرکه بعنوان یک وسیله نقلیه ارزان قیمت وبسیار پر کاربرد در بسیاری از نقاط جهان مورد استفاده قرارمیگیرد. شاید بتوان آن را دو چرخه ای نامید که تنها درمکانیسم حرکتی توسعه یافته است. اولین ایده ساخت یک وسیله موتوری دوچرخ واحتمالا اولین موتور سیکلت توسط دوسازنده آلمانی ” گاتلیب دایملر ” و” ویلهلم میباخ ” در شهر بدکانسات ( شهری که از سال ۱۹۰۵ بخشی از اشتوتگارت شد ) در سال ۱۸۸۵ عملی واجرا شد. البته وسیله ای که ساخته شد درواقع همان دوچرخه موتور دار بود که بامواد نفتی تغذیه می شد. بدنه آن ازچوب بود و چرخهایی که در آن استفاده شده بود ترکیبی از اسپوکهای چوبی با تسمه های فلزی وشخصاً یک شاسی ” بون کرشر” بود که درکنار پیشرانه تک سیلندر اتوسیکل و یک کاربراتور تلمبه ای این وسیله نقلیه ابتدایی موتوری را ارائه می کرد. سازندگان این اختراع خود را “ Reitwagen ” ( یعنیخودرویسواری ) نامنهادند. حدفاولیهآنهاطراحییکفرمرسمینقلیهنبودبلکهتمامکاروتلاشآنهابرطراحییکحملکننده موتور متمرکز بود.البته اگر کسی موتور سیکلت را بعنوان دو چرخ که با نیروی بخار کار می کند تعریف کند،‌ اولین موتور سیکلت آمریکایی بوده است. این وسیله در نمایشگاه ها و سیرکهای آمریکای شرقی در سال ۱۸۶۷ توسط “سیلوستر هاروارد روپر” از روکسری ماساچوست به معرض دید همگان قرارداده شد. یک نمونه از ماشین روپر ساخت ۱۸۶۹ موجود است. این دستگاه از یک پیشرانه دو سیلندر زغال سوزساخته شده ویک میله اتصال بطور مستقیم چرخ عقب را به حرکت در می آورد. دراوایلگسترشصنعتتولیدموتورسیکلت،سازندگاندوچرخهبسیاریوجودداشتندکهتولیدات خودرابه وسایلی با پیشرانه های درونسوز توسعه دادند.البته درابتدای راه، کارتمامی تولید کنندگان، طراحی مدلهای سه یا چهار چرخه بود واین حالت امنیت واطمینان کافی را برای کنترل وسیله وزمین نخوردن راننده تضمین می کرد.راه با قویتر شدن پیشرانه ها وتوسعه طراحی بدنه دوچرخه ها سازندگان موتور سیکلت کم کم افزایش یافتند. یک مدل دوچرخ بسیار جالب که بعدها در سال ۱۸۹۲ طراحی شد. مدل ” میلت” بود.
شکل ۲-۲-موتورسیکلتReitwagen
منبع : مرکز اطلاعات علمی و تخصصی حمل و نقل وترافیک
میلتازیکپیشرانه۵سیلندراستفادهمیکردکهبهعنوانتوپیچرخعقبنیزبکارمیرفت. سیلندرهاهمراهچرخدورمیخوردندومیللنگآن نیز محور عقب را تشکیل می داد. اولین تولید واقعا موفق مدل دوچرخ، “هیلد براند وولفهولر ” بود که درسال ۱۹۸۴در مونیخ عرضه شد. یک پیشرانه دو تایی موازی درپایین بدنه نصب می شد که سیلندرهای آن جلو و عقب می رفت.میله اتصال مستقیما به محور چرخ عقب متصل می شد. بجای استفاده از چرخ سنگین برای ذخیره انرژی در بین احتراق سیلندر در این موتور یک جفت تسمه محکم ارتجاعی مورد استفاده بود که هر کدام در قسمت خارجی برد سیلندر نصب می شد. سیستم خنک کننده پیشرانه استفاده از یک تانکی آب ( رادیاتور ) در بالای گلگیر عقب بود.در سال ۱۸۹۵ شرکت فرانسوی ” دودیون باتن” پیشرانه ای ساخت که امکان تولید انبوه وعمومی موتور سیکلت را فراهم می کرد . این پیشرانه سبک، کوچک وبا دور موتور بالا بود که از باتری و احتراق ذغال استفاده میکرد. «دودیون ـ باتن» این پیشرانه ۲.۱ اسب بخاری را برای استفاده درموتورهای شهری ارائه کرد. پیشرانهفوقتوسطشرکتهایمتعددیهمچون ” ایندین ” وهارلیدیویدسندرآمریکاکپیشد. اگرچهیکآمریکاییبهنام ” پنینگتون ” تعدادیماشینازایندسترادرسال۱۸۹۵ساخت ( البتهصحبتعملکردساختهایویمعلومنیست ) اولینتولیدآمریکاییموتور سیکلت ” ارینتـآستره ” بودکهکمپانی “هتز ” درو “اتهامماساچوست” ساختهشد.سالهاپسازآنتاقبلازجنگجهانیاول،بزرگترینتولیدکنندهموتورسیکلتشرکت “ایندین” بود.پسازآن ” هارلیدیویدسن ” اینجایگاهرادردستداشت. درسال۱۹۲۸این “ DkW “ بودکهبه بزرگ ترین سازنده تبدیل شد. موتور سیکلت های «بی ام و» در سال ۱۹۲۳ با موتور دو قلو یا ” بوکسر ” خودواردعرصهشد. پسازجنگجهانیدومگروه BSA ،موتورسیکلتهای “ترایامف” رادرسال۱۹۵۱خریداریکردندتابدینترتیبادعایتولیدیکیازهرچهارموتورسیکلتراداشته و به بزرگ ترین تولید کننده وقت تبدیل شوند. شرکت آلمانی NSU ازسال۱۹۵۵تا۱۹۷۰بهبزرگترینسازندهموتورسیکلتبدلشد. ۱۹۷۰سالیبودکههوندااینعنوانرابدستآوردوتاامروزنیزدراختیاردارد. تولیدکنندگانانگلیسی ( ترایامفـ BSAـ نورتون ) تا قبل از به عرصه آمدن ژاپنی ها ( و در راسشان هوندا ) جایگاه غالبی در تولید موتور سیکلت در برخی بازارها داشتند. اما تولیدات سریع، ارزان، متنوع و با کیفیت برتر ژاپنی ها در اواخر ۱۹۶۰ و اوایل ۱۹۷۰ بازار را از دست دیگران خارج کرد و شرکت های انگلیسی را کم کم از بین برد. امروز شرکت های ژاپنی سازنده موتور سیکلت هوندا، کاوازکی و سوزوکی صنعت موتور سیکلت را تحت نفوذ گرفته اند. اگرچه هارلی ـ دیویدسن هنوز از محبوبیت بالایی درایالات متحده برخوردار است، البته درسال های اخیر برخی از مارک های دیگر نیز توانسته اند باز هم محبوبیت خود را بدست آورند و دراین میان شرکت هایی همچون “بی ام و، ترایامف ودوکاتی” وهمچنین “ویکتوری” به عنوان دومین تولید کننده موفق موتور سیکلت در آمریکا وجود دارند. ( مرکز اطلاعات علمی و تخصصی حمل و نقل وترافیک ^[۴])
۲-۳- تاریخچه موتورسیکلت در ایران
شروع فعالیت موتور سواری به اواخر دهه ۲۰ خورشیدی بر می گردد که با ورود موتورهای انگلیسی به کشور عده ای از علاقه مندان شروع به برپایی نمایشات موتور سواری در میدان ارک تهران و جلالیه(پارک لاله فعلی) در روز های تعطیل نمودند تا اینکه در سال ۱۳۴۰ باوروداولینموتورهایساختژاپنبهایرانیکی ازواردکنندگانبرایتبلیغاقدامبهبرگزارییکدورهمسابقاتبهصورتتوربینتهرانومشهدنمودکهدراینمسابقهحسینپیرهادیاول؛علی باقری دوم؛ اصغر حمیدی سوم شدند که اکثر شرکت کنندگان از کسبه دوچرخه فروش و موتور فروشان تهران و مشهد بودند. واردات موتور سیکلت در ایران بصورت انبوه به اواخر دهه ۲۰ شمسی برمیگردد که در آن سالها انواع موتور سیکلتهای انگلیسی از قبیل: B.S.A ماچلستریومفآریلرویال ، سه تفنگه و… توسطتجاروبازرگانانایرانیبهکشورواردمیشد. اینموتورسیکلتهایانگلیسینزدیکبه۲۰سالیکهتازبازارموتورسیکلتایرانبودند. کمکمدراواخردهه۳۰ شمسیبودکهموتورسیکلتهایایتالیاییازقبیل"تستیدوکاتیوسبالامبرتاومارکهایآلمانی مثل زاکس زونداب جاوا وموبیلت و پژوهای فرانسوی” هم وارد ایران شدند.با توجه به کاربری های خاص موتور سیکلت ونیاز به این وسیله نقلیه وملاحظات شهری بود که کم کم در اواخر دهه ۴۰ شمسی سر وکله موتور سیکلتهایژاپنیکه اولین آنها یاماها بود در بازار موتور سیکلت ایران پیدا شد. با تاسیس شرکت ایران دوچرخ در ابتدای دهه ۵۰ شمسی که نمایندگی رسمی و انحصاری موتورسیکلتهای یاماها ژاپن را در ایران در دست داشت درابتدااقدامبهمعرفیووارداتانواعمدلهایشهریوافرودیاماهابهایرانکرد. درسال۱۳۵۰باواردشدنموتورهایژاپنی عده ای از جوانان در اطراف تپه های تهران پارس وگردنه قوچک(شمیرانات) و آب انبار شاد آباد در روزهای تعطیل برنامه نمایشی و پرش از روی اتومبیل را به اجرا در می آوردند که در همان اوایل اقدام به تاسیس موتور کلوپ ایران نمودند.در اولین تشکل ورزشی آقایان مجتبی کوکبی ؛قاسم بروجردی؛ مصطفی رهنما؛ اسماعیل شاه حسینی؛ تقی بادیه نشین؛ محرم فریاد شیران؛ جواد روشن و داوود روشن حضور داشتند.در سال ۱۳۵۳ با همت دو تن از وارد کنندگان موتور سیکلت دو نفر از قهرمانان ژاپنی “ایوایو و چیگرا و ویلی” موتور سوار اهل کشور چک واسلوواکی به ایران آمدند و برنامه ریزی مسابقات رسمی موتور کراس را در ایران پایه ریزی نمودند که ویلی در منطقه شهران که هم اکنون نیز یکی از پیست های تهران در آنجا واقع است یک مسابقه را برنامه ریزی کرد که اجرا شد و ایوایو مسابقات موتور کراس و تریل را در تهران ؛ اصفهان؛ شیراز و اهواز اجرا نمود. پایه گذار ورزش اتومبیلرانی در ایران نیزمرحوم احمد توسلی برنامه ریزی یک دوره مسابقه بی نظیر در ایران را به اجرا گذاشت.در این مسابقه کشور های ایران؛ آلمان؛اتریش؛ژاپن و آمریکا با ۱۶۰ موتور سوار حضور داشتند که ۹ نفر بشرح ذیل تیمور شاهی؛ قاسم فیروزی؛ ایوایو از ژاپن ؛حسین قربانی ؛ جواد روشن؛اسماعیل شاه حسینی؛ توحید ثمری؛ فاکریان و محرم فریاد شیران به قله توچال رسیدند. در آن زمان یک رکورد جهانی بود و این صعود کم نظیر مسئولین وقت ورزش را بر آن داشت که انجمن موتور سواران ایران را در سال ۱۳۵۵ زیر نظر سازمان تربیت بدنی تاسیس نماید.[۲۹]
۲-۴- آمار تولید موتورسیکلت در کشور
واردات موتور سیلکلت از سال ‌۱۳۱۳ آغاز و تا سال ‌۱۳۴۷ بیش از ‌۹۵ هزار دستگاه بوده است. از سال ‌۱۳۴۷تولید موتور سیکلت در کشور با مونتاژ موتور سیکلت گازی ‌۵۰ سی سی رکس آغاز شد و با افزایش تولید موتور سیکلت در ایران از سال ‌۱۳۷۰ واردات موتور سیکلت بسیار محدود شده است. تعداد موتور سیکلت‌های وارداتی تا پایان سال ‌۱۳۸۰ بیش از ۱.۴ میلیون دستگاه بوده است. طبق آمار ارائه شده، تا پایان خردادسال ‌۸۱ از ۴.۷ میلیون دستگاه موتور سیکلت، یک و نیم میلیون دستگاه شماره‌گذاری شده‌اند. این در حالی است که جمع آمار واردات و تولید موتور سیکلت در ایران در حدود شش میلیون دستگاه است. جدول زیر امار تولید موتورسیکلت در کشور از سال ۹۰ تا فروردین ۹۳ را نشان می دهد[۲۸]
شکل ۲-۳-تولید موتورسیکلت در کشور از سال ۹۰ تا فروردین ۹۳
منبع : انجمن صنعت موتورسیکلت ایران
۲-۵- نگاهی به مهمترین قوانین مربوط به موتور سیکلت
۲-۵-۱- تجهیزات اختصاصی موتور سیکلت 
طبق ماده (۷۵) آئین نامه راهنمایی رانندگی موتورسیکلت باید دارای دو نوع ترمز باشد که یکی از آنها حداقل روی چرخ عقب و یا همه چرخها و دیگری روی چرخ جلو ویا همه چرخها عمل نماید . این ترمزها قادر باشند ، سرعت موتورسیکلت را به صورتی که دارای سرنشین می باشد، در هر شیبی کاهش داده و آنرا سریعا” و به طور موثر و با ایمنی متوقف سازد، همچنین طبق ماده ۷۶ با همین آئین نامه موتورسیکلتها باید حداقل دارای یک چراغ با نور سفید در جلو ، یک چراغ قرمز عقب همراه با چراغ قرمز ترمز ، دو چراغ راهنما در جلو و دو چراغ راهنما در عقب و یک نورتاب قرمز در عقب باشند.[۳۰]
۲-۵-۲- مقررات اختصاصی موتورسیکلت : 
مطابق ماده ۱۶۴ قانون صدرالاشاره رانندگان و سرنشینان هر نوع موتور سیکلت و دوچرخه موتور دار باید به کلاه ایمنی مجهز باشند و در طول حرکت از آن استفاده نمایند و طبق ماده ۱۶۶ رانندگان موتور سیکلت باید هنگام رانندگی تنها روی زین موتورسیکلت بنشینند و حق ندارند شخص دیگری را بر ترک سوار کنند مگر آنکه در ترک نیز زین کامل برابر استاندارد در موتورسیلکت نصب شده یا موتورسیکلت دارای یدک پهلو ( ساید کار ) باشد . در خصوص نحوه رانندگی با موتورسیکلت در این قانون درماده ۱۶۵ اشاره شده است که رانندگان موتورسیکلت نباید در یک خط عبور به موازات و در کنار خودروها حرکت کنند . مطابق ماده ۱۶۸ موتورسیکلت سواران و دوچرخه سواران حق ندارند ، هنگام رانندگی بار نامتعارف و اشیای دیگرحمل کنند یا حرکت نمایشی یا اعمالی انجام دهند که نیازمند برداشتن دستهای آنها از روی فرمان باشد . ماده ۱۶۹ نیز به ممنوعیت راندن موتورسیکلت ، موتور گازی و دوچرخه هنگام لغزنده بودن راه ها اشاره داشته است [۳۰]
۲-۶- پیشینه پژوهش
۲-۶-۱- پیشینه پژوهش در ایران
حسن پور و بابا پور ( ۱۳۹۳ ) در مطالعه ای تحت عنوان مطالعه تطبیقی قوانین موتورسیکلت سواران در ایران و سایر کشورهای جهان به این نتیجه رسیدند که عدم استفاده از کلاه ایمنی دارای بیشترین مهم در میزان تلفات موتورسواران می باشد به گونه ای که مطابق نتایج مشاهده شده در کشورهای پیشرفته که دارای متوسط حدود ۱۵۰ برابری میزان جرائم هستند، اصلاح قوانین و میزان جرائم و افزایش قدرت بازدارندگی می توان تلفات ناشی از تصادفات را به میزان ۴۰ تا ۵۰ در صد کاهش دهد.در کشورهای صنعتی، تعداد موتورسواران کشته شده حدود ۵ تا ۱۸ در صد کشته شدگان ترافیکی را تشکیل می دهند، در حالی که در ایران این میزان بیش از ۲۳ در صد می باشد[۱]
امینی ( ۱۳۹۳ ) در مطالعه ای تحت عنوان ” تحلیل آمار تصادفات جاده ای در ایران و مقایسه آن با آمار جهانی ” به این نتیجه رسید که ایران جزء کشورهای منطقه قرمز خطرناک در رانندگی جاده است و رتبه پنجم در مرگ ومیرتصادفات جاده ای را داراست. میانگین جهانی کشته شدگان جاده ای به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت در ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته با فراوانی ۳۴.۱در صد ( نفر مرگ و میر به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت ) است، که نشانگر وضعیت ایمنی بسیار بد سیستم حمل و نقل جاده ای کشور است. ۷۵ در صد تصادفات جاده ای در ۲۰ در صد جاده های ایران به وقوع می پیوندند[۲]
ماهانی و همکاران ( ۱۳۹۳ ) عوامل مؤثر بر شدت مجروحیت موتورسیکلت سواران در کشور مالزی را با بهره گرفتن از الگوریتم های داده کاوی بررسی کرده اند. هدف این مقاله شناسایی فاکتورهای تاثیر گذار بر شدت جراحت موتورسیکلت سواران در کشور مالزی است. داده ای مورد استفاده در این تحقیق برگرفته از فرم تصادفات
( POL 27) کشور مالزی است که توسط انیستو مطالعات ایمنی راه مالزی )MIROS) گردآوری شده است. جهت آنالیز داده ها از تکنیک Association Rule و الگوریتم A-prioriموجود در نرم افزار IBM spss Modeler استفاده شده است.نتایج بیانگر فاکتورهای مهم تاثیرگذار بر شدت مجروحیت از جمله : وضعیت اشتغال، عضو مجروح شده، خطای راننده، نوع وسیله نقلیه، میزان خسارات وسیله نقلیه، نوع محیط و نوع تصادف می باشد[۳]
امینی ( ۱۳۹۰ ) در مطالعه ای برخی عوامل مهم وقوع تصادفات جاده ای در ایران با مقام نخست در تصادفات جهان را بررسی کرده است این تحقیق به شناسایی و تحلیل عوامل مهمی می پردازد از جمله : خطای انسانی، خودروی شخصی، طراحی و ایمنی جاده ها، اضطراب سفر، سرعت غیر مجاز، سن راننده و خستگی، با ارائه راهکارهایی ممکن مانند استاندارد نمودن جاده ها، رفع نقاط حادثه خیز، نصب تجهیزات ایمنی درون خودرویی مانند کیسه هوا و ترمز ضد قفل، استفاده از کمربند ایمنی، ایجاد فرهنگ ترافیک توأم با آموزش رانندگان، کاهش تصادفات جاده ای کشور و در نتیجه کاهش هزینه مستقیم تلفات ناشی از حوادث جاده ای را به دنبال داشته باشد از جمله عواملی را که می توانند در کاهش تصادفات اثرگذار باشند نظیر : جدی گرفتن آموزش های رانندگی، فرهنگ سازی ترافیک، رفع نقاط حادثه خیز، استفاده از رسانه های گروهی به منظور ارتقاء فرهنگ ترافیک، اجباری نمودن نصب تجهیزات ایمنی در این مطالعه بیان شده است[۷]
شیرازی و همکاران ( ۱۳۹۰ ) در مطالعه خود عوامل مرتبط با حوادث جاده ای موتورسیکلت رانان را بررسی کردند. نتایج نشان می دهد که ۸۸ در صد علت اصلی حوادث را عامل انسانی سبب می شود. رانندگی به روش ایمنی و راحت هنگامی رخ می دهد که راکبان هنگام پردازش اطلاعات و تصمیم گیری فاقد استرس بوده و آستانه تحریک آن ها پایین نباشد. در نهایت آخرین راهکار کنترلی یک خطر در عین حال به عنوان مهمترین راهکاری که در حین تصادف می تواند راکب را از آسیب برهاند، استفاده از تجهیزات حفاظتی فردی به ویژه کلاه کاسکت است که با جذب انرژی ضربه تصادف از جراحت و صدمه دیدگی موتورسیکلت رانان می کاهند[۸]
محمدی ( ۱۳۹۰ ) در تحقیقی عوامل اقتصادی مؤثر بر روی تصادفات جاده ای در ایران (۱۳۵۰ - ۸۸) بررسی کرده است که هدف این مطالعه بررسی شناسایی برخی عوامل اقتصادی تاثیر گذار بر تصادفات جاده ای در قالب فرضیه زیست محیطی کوزنتس ( Kuzents) است. بر اساس فرضیه مذکور می توان این گونه استنباط کرد که میزان تلفات جاده ای در مراحل اولیه رشد اقتصادی افزایش پیدا می کند و در نهایت به سبب پیشرفت های تکنیکی افزایش میزان سرمایه گذاری در بخش های مرتبط و بهبود مراقبت های پزشکی این نرخ در مراحل بعدی رشد اقتصادی کاهش می یابد. لذا این مطالعه به تجزیه و تحلیل ارتباط مذکور در قالب دو روش اقتصاد سنجی پانل ویتا و OLS به ترتیب برای دوره های زمانی (۱۳۸۰ – ۱۳۸۸ )و (۱۳۵۰ – ۱۳۸۰ ) پرداخته است[۹]
ناصری و همکاران ( ۱۳۹۲ ) خطر مرگ در تصادفات موتورسیکلت با اشیاء کنار جاده را ارزیابی و تحلیل کردند. بررسی براساس ۳۶۰۰ برخورد مرگبار در بازه زمانی ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۸ انجام شد. نتیجه بیانگر این است که برخورد با اشیاء کنار جاده نسبت به برخورد با زمین یا یک موتورسیکلت دیگر خطر مرگ بیشتری دارد. بر پایه پر آسیب ترین حوادث گزارش شده، برخورد موتورسیکلت با گارد ریل هفت بار مرگبار تر از برخورد با زمین و برخورد با درخت ۱۵ بار مرگبار تر بود. به علاوه، در بیشتر موارد برخوردها شامل در برخورد همزمان ( برخورد با اشیاء کنار جاده و زمین ) گزارش شده، که اشیاء کنار جاده به استثناء تابلوهای علائم آسیب رساننده ترین بودند. نتیجه این تحقیق نشان داد که برخورد با اشیاء ثابت در مقایسه با برخورد با زمین برای موتورسیکلت سواران خطرناک تر است. [۵]
پور حاجی و همکاران ( ۱۳۸۹ ) علل حوادث راکبین موتورسیکلت مراجعه کننده به اورژانس بیمارستان امداد سبزه وار را بررسی کردند. ابزار جمع آوری داده ها مصاحبه و پرسش نامه می باشد. یافته ها نشان می دهد که سن راکبین حادثه دیده بین ۱۸ تا ۲۳ سال و مدرک تحصیلی بیشتر آنان پایین تر از دیپلم بوده است. ۸۳.۴ در صد از کلاه ایمنی استفاده نکرده و ۶۵ در صد آن ها گواهی نامه رانندگی با موتور سیکلت نداشته اند و نیز بیشتر حادثه دیده گان در عصر دچار حادثه شده اند. نتایج این پژوهش نشان دهنده علوم ارتباط معنا دار بین سن و زمان حادثه است. میان سن و آسیب سر ارتباط معکوس معنا دار وجود دارد. همچنین نتایج نشان می دهد بین استفاده از کلاه ایمنی و صدمه به سر رابطه معنا داری وجود دارد[۱۵]
حیدری و همکاران ( ۱۳۹۱ ) در مطالعه ای به مقایسه نقش عامل انسانی در بروز رانندگان صنوف مختلف پرداختند. در این پژوهش از ۴ گروه رانندگان اتوبوس ، کامیون، تاکسی و سواری شخصی ۱۳۰ نفر به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند و پرسش نامه رفتار رانندگی منچستر ( MDBQ ) را تکمیل کردند. نتایج تحلیل واریانس نشان داد گروه ها در تمام عامل ها ( اشتباهات، لغزش ها، تخلفات عمدی و غیر عمدی ) با یکدیگر تفاوت معنادار دارند. ( p < 0.05) . نتایج ضریب همبستگی نیز از عوامل رابطه معناداری نشان ندادند. ( p > 0.05 ) . از آن جا که بیشترین نمرات خطاها و تخلفات به ویژه متعلق به رانندگان اتوبوس و کامیون بود پیشنهاد شد به منظور کاهش میزان تصادفات، ارزیابی های روان شناختی و آموزش های کافی در هنگام گزینش و ارائه گواهی نامه و همچنین پس از آن به طور متناوب صورت پذیرد[۶]
مدقالچی و همکاران ( ۱۳۸۸ )در مطالعه ای به بررسی تصادفات موتورسیکلت در استان زنجان پرداختند. در این مقاله ضمن پرداختن به ویژگی و مسائل مرتبط با وضعیت تولید، استفاده، آموزش موتورسیکلت در کشور، علل بروز تصادفات موتوری را از چهار منظر جاده، انسان، محیط و وسیله و بر اساس انجام تحلیل آماری و جغرافیای بر روی کروکی های تصادفات تنظیم شده توسط پلیس راه مورد کنکاش قرار گرفته است. ناآشنایی با قوانین و تکنیک های موتورسواری، عدم استفاده از تجهیزات ایمن، طراحی نامناسب جاده ها و عدم کنترل مناسب توسط ارگان های ذیربط از جمله موارد اصلی شناسایی شدند. [۱۶]
سلمانی و همکاران ( ۱۳۸۷ ) در پژوهش خود به بررسی عوامل مؤثر بر تصادفات جاده ای در منظومه روستایی جنوب خور و بیابانک پرداختند. یافته ها حاکی از آن است که از بین عوام مؤثر بر تصادفات، عوامل انسانی با ۵۴ در صد بیش ترین نقش را داشته است و از بین عوامل انسانی سرعت زیاد، عجله کردن وراه رسیدن به مقصد، عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، خواب آلود بودن رانندگان، سبقت غیر مجاز نسبت به سایر عوامل نقش بیش تری داشته اند. مدیریتی و طبیعی به ترتیب با ۳۴ و ۱۲ درصد از عوامل دیگر تاثیر گذار در بروز تصادفات است[۱۹]
در پژوهشی که در سال ۱۳۸۶ توسط عراقی و همکاران انجام شد اسیب های ناشی از تصادفات با موتورسیکلت در شهرستان مشهد بررسی شد. انها به این نتیجه رسیدند که میزان مصرف مواد افیونی مشروبات الکلی و سیگار در واحد های پژوهشی رایج بود که خود می توانداز عوامل مستعد کننده تصادفات باشد.همچنین غنی سازی فرهنگی، ارتقاء سطح اگاهی، رشد اجتماعی،اقتصادی، امکانات تفریحی، انجام فعالیت های پیشگیری می تواند زمینه ساز کاهش مصرف مواد الکلی در بین جوانان باشد که خود به نوعی در کاهش تصادفات موتورسیکلت نیز تاثیر بسزایی دارد[۲۴]
رحمانی و همکاران ( ۱۳۸۵ ) در پژوهشی به بررسی جامعه شناختی علل تصادفات جاده ای با مطالعه موردی رانندگان عمومی جاده ای شهرستان بابل پرداختند. بر اساس بررسی های به عمل آمده؛ عامل انسانی حدود ۷۰ تا ۷۵ در صد ، عامل اتومبیل حدود ۱۰ تا ۱۵در صد ، عامل جاده ای حدود ۱۰ تا ۱۵ در صد می باشد. ابزار گردآوری اطلاعات پرسش نامه بوده و حجم نمونه ۳۸۹ نفر از رانندگان می باشند. یافته ها حاکی از آن است که سن، تحصیلات، خردورزی و رضایت شغلی به شیوه گرفتن گواهی نامه بر میزان تصادفات تاثیر گذار است[۲۲]
پورحسین و همکاران ( ۱۳۸۳ ) به بررسی وضعیت موتورسیکلت سواران متوفی ناشی از تصادفات جاده ای ارجاع شده به مرکز پزشکی قانونی شهرستان ساری پرداختند. یافته ها نشان داد که ۸۴.۲ در صد از حادثه دیدگان راننده و ۱۵.۸ در صد ترک نشین بودند. صدمه به سر علت اصلی مرگ ومیر بود. زمان مرگ و میر موتورسیکلت سواران از الگوی زمانی خاصی پیروی می کند که می توان با اقدامات پیشگیرانه از وقوع این گونه حوادث مرگبار کاست[۲۵]
رضایی مقدم و همکاران ( ۱۳۸۸ ) مدل های پیش بینی شدت تصادف های موتورسیکلت در بزرگراه های شهری با بهره گرفتن از رگرسیون لجستیک و شبکه های عصبی مصنوعی ارائه دادند.در این مقاله شدت تصادف های موتورسیکلت در دو حالت (( خسارت جانی )) و (( خسارت مالی )) طبقه بندی شد و از دو روش مدل سازی ریاضی و نرم افزار spss استفاده شد. نتایج بدست آمده نشان داد که متغییرهای مربوط به تصادف در روز تعطیل کاهنده شدت تصادف، سن موتورسوار بین ۲۵ - ۵۰ سال، تصادفات موتورسیکلت با تک وسیله نقلیه، عدم رعایت فاصله طولی، تغییر ناگهانی مسیر حرکت و عدم توجه به جلو جزء عواملی هستند که همواره باعث افزایش شدت تصادف های موتورسیکلت در بزرگراه های شهری می شوند[۱۸]
باقیانی مقدم (۱۳۸۵) در مطالعه ای با عنوان ” بررسی تیپ شخصیتی و وضعیت حادثه در موتورسواران حادثه دیده شهرستان یزد ” بیان می کند. نتایج این بررسی نشان داد که بیشترین مورد رفتارهای ناایمن در گروه سنی ۱۳-۲۴ سال و در ساعت ۷-۱۲ صبح بوده است. ۷۴ % موتورسواران حادثه دیده دارای تیپ شخصیتی A بوده اند. اکثر نمونه های تیپ A مقررات راهنمایی و رانندگی را رعایت نکرده و اظهار کردند که علت تصادف وجود موانع و نامناسب بودن شرایط محیطی بوده است.بیش ترین تصادفات در آبان ماه و از نظر زمانی نیز بیش ترین عدم رعایت قوانین در ساعت۱۳ -۱۸ بود. کسانی که بیش تر از همه قوانین راهنمایی و رانندگی را رعایت نکرده بودند بیکاران بودند. محقق در این بررسی نتیجه می گیرد که تیپ شخصیتی در تصادفات نقش مهمی دارد[۲۳]
ستایش ولی پور و مهیمنی (۱۳۸۳) در مطالعه خود با عنوان ” بررسی تحلیلی آمار تلفات موتور سیکلت در ایران ” بیان می کنند. هدف از مطالعه خود را شناخت گروه های سنی و درصد تلفات هر کدام از این گروه ها در تصادفات سال های ۱۳۷۸ و ۱۳۸۳ و شناخت نسبت رشد تلفات در هر کدام از گروه ها ذکر کرده اند. طبق نتایج این بررسی ۱۷۲۱ نفر موتورسوار در سال ۱۳۷۸ و ۶۸۸۰ نفر موتورسوار در سال ۱۳۸۳ کشته شدند. در این بررسی مشخص شد که درصد تلفات موتورسیکلت سواران زیر ۳۰ سال از ۶۱.۳ % در سال ۱۳۷۸ به ۶۸.۸ % در سال ۱۳۸۳ رسیده است که رشد بیش از ۱۰ % را نشان می دهد و بیانگر آن است که نزدیک به ۷۰ % تلفات مربوط به افراد جوان می باشد. بیش ترین رشد تلفات ناشی از تصادفات موتورسیکلت در مقطع تحصیلی راهنمایی و متوسطه اتفاق افتاده است. سایر نتایج نشان داد که علت مرگ ۱۲۵۳ موتورسوار ( ۷۲.۸ % ) کشته شده در سال ۱۳۷۸ و همچنین علت مرگ ۴۵۲۰ ( ۶۵.۷ % ) در سال ۱۳۸۳ به علت ضربات وارده به سر بوده است. سایر نتایج نیز نشان داد که در دوره ۵ ساله (۱۳۷۸ -۱۳۸۳ ) نرخ تلفات تصادفات موتورسیکلت به ازای یکصد هزار نفر جمعیت ساکن ۳۸۱ در صد افزایش یافته است. افزایش نسبت ۳.۸۱ برابری تلفات تصادفات به افزایش ۲.۵ برابری موتورسیکلت های متردد حکایت از پیشی گرفتن نسبت تلفات به مالکیت است یعنی شیب رشد تلفات ناشی از تصادفات صعودی شده است[۲۶]
۲-۶-۲- پیشینه پژوهش در جهان
جانسون و ماریزوان (۲۰۱۳) در پژوهشی به توسعه یک تابع عملکرد ایمنی برای تلفات تصادفات موتورسیکلت در جاده های اصلی مالزی پرداختند.در این مطالعه با بهره گرفتن از روش مدل خطی تعمیم یافته (رگرسیون دوجمله ای منفی) به منظور توسعه مدلی برای پیش بینی حوادث مرگبار موتورسیکلت در جاده های اصلی مالزی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که مرگ و میر در اثر تصادفات موتورسیکلت در ۳ سال اخیر در جاده های اصلی از نظر اماری بسیار قابل توجه می باشد. این مدل اولین مدلی بود که در کشور مالزی برای پیشبینی تصادفات موتورسیکلت در نظر گرفته شد.همچنین متوسط تعداد تصادفات روزانه در نقاط خاصی از جاده های اصلی به طور کامل در مدل قابل تشخیص بود. عامل حجم ترافیک تاثیر گذاری بیشتری در تعداد تصادفات موتورسیکلت را دارد. متوسط تعداد مرگ و میر موتورسیکلت و تعداد نقاط تصادف در هر مایل نشان داد تا تعداد تلفات موتورسیکلت در هر مایل از این سه شهر قابل توجه باشد[۳۸]

محمد ابراهیم: تا داداشیت باهاش تیویگیم بازی کنه. این ساماجون لاکردار ما کو؟ طلعتی؟» ( مجموعه آثار علی حاتمی:۱۱۱۶-۱۱۱۵)
۳-۲- گفتگوی مادر با بچه ها: گفتگوی مادر با بچه ها در شب آخر زندگیاش، فضایی بسیار اندوهناک را ایجاد میکند. آرامش و انتظار بدون اضطراب او برای فرارسیدن لحظهی مرگ و جدایی از جگرگوشههایش، مخاطبان را در انتظاری خفقانآور رها میکند. این آرامش، انتظار و استقبال او در حالی است که فرزندان او تازه به چشمهی وجود حیاتبخش او پی بردهاند و هنوز سیراب نگشته، از برکت او بینصیب میشوند.

* «مادر: قاعده پنجاه تا بیشتر وعده نگیرین. راضی نیستم. شب که از سر خاک بر میگردین یه شام بدین والسلام. خرج و مخارج شب هفت رو هم بدین خونه سالمندان. خلعتم که عزیز از کربلا آورده. سفارشم فقط واسه قبره. اون تَه مَهها نباشه. لب جوب، زیر سایه درخت.
ماه منیر: وقت رفتن نیست مادر، ما تازه دور هم جمع شدیم.
ماه طلعت: امروز که سر حال تر از دیروزین.
محمد ابراهیم: بگو ماشاالله زولبیا. امان از چشم بد. جخ چشم خودی بیشتر کارگره. البت از زور خواستن.
جلال الدین: عشق سپر بلاست. مادر نگاه عاشقا رو داره امروز، و امشب امید دیدار یار.
غلامرضا: تازه این پلو ام، پلوی عروسیشه نه عزا. مادر میخواد عروسی کنه، عاشقا عروسی میکنن دیگه.
مادر: پُر بیراهم نمیگه بچهام. اینم خودش یه وصلته. وعده من با عزیزم امشبه. میخوام تا فردا کاری باقی نمونه. گوشت و پیاز و سیب زمینی رم امروز تفتش میدین، تا فردا طوریش نمیشه. فقط میخوام یه پلو دم کردن و جا افتادن خورش بمونه.» (مجموعه آثار علی حاتمی:۱۱۴۲)
همچنین در شب آخر زندگیاش:
* «مادر: سر شام گریه نکنین، غذا رو به مردم زهر نکنین. سماور بزرگ و استکان نعلبکی هم به قدر کفایت داریم، راه نیفتین دوره در و همسایه پی ظرف و ظروف. آبروداری کنین بچه ها، نه با اسراف. سفره از صفای میزبان خرم میشه، نه از مرصع پلو. حرمت زنیت مادرتون رو حفظ کنین. محمدابراهیم، خیلی ریز نکن مادر، اونوقت میگن خورشتشون فقط لپه داره و پیاز داغ.
محمد ابراهیم: لُغز بخونن طعنه رو پهنه میکنم میکوبم تو ملاجشون. دکی اینو.
مادر: میمونه یه حلوا، هدیه صاحبان عزا به اهل قبور. این تنها شیرینی ضیافت مرگ عطر و طعمش دعاست. روغن خوبم تو خونه داریم، زعفرونم هست، اما چربی و شیرینی ملاک نیست، این حرمتیه که زندهها به مردههاشون میذارن.
ماه طلعت و ماه منیر از شنیدن حرفهای مادر به گریه میافتند.
مادر: اجرشم نزول صلوات و حمد و قلهوالله ست. فقط دلواپس آردم. خاطر جمع نیستم. میترسم مونده باشه. (مجموعه آثار علی حاتمی:۱۱۴۴-۱۱۴۳)
۴-۲- گفتگوی مهین و اوس مهدی: این گفتگو فضایی توأم با حسرت و اندوه را ایجاد میکند. حسرت غافل ماندن از قدردانی نعمتهایی که داشته اند و اینک چند صباحی است که در نزدشان نیست.
* «اوس مهدی: دیگه دستم به اره نمیره.
مهین: دِ. بیاین آزمایش. ممکنه از اسید اوریک باشه.
اوس مهدی: نه، از وقتی طلعت رفته از دل و دماغ افتادم. وقتی پهلوم بود نمیفهمیدم هست. اونقدر بهم نزدیک بود مثل پلک چشم. نمی دیدمش منِ احمق.
مهین: ما هیچ وقت با هم نبودیم. صبحها و بعد از ظهرها اون بانک و شرکت بود، شبام من کشیک بیمارستان. برای خریدن آپارتمانی که بچه اتاق جدا داشته باشه. حالا اتاق بچه هست ولی حوصله بچه نیست. صداش که رو ضبط بود معنی جدایی رو نمیفهمیدم. اما نوار سکوت میگه که نیست.
اوس مهدی: ماشینشو آوردم.
مهین: بی سرنشین؟» (مجموعه آثار علی حاتمی:۱۱۳۷)

3. 3. صحنه:

صحنههای مهمی که در ایجاد فضاهای گوناگون در داستان مؤثر بوده اند، عبارتند از:
۱-۳- صحنهی ورود مادر به خانه: این صحنه که در صفحهی ۱۱۰۷ آمدهاست، یکی از زیباترین صحنههای موجود در فیلمنامه است که احساس شادی ِناشی از حضور یک وجود گرامی را به خواننده القا میکند. زیبایی این صحنه هنگامی به طور کامل درک میشود که با صحنهی پایانی داستان، یعنی مرگ و از دست رفتن مادر مقایسه میشود.
۲-۳- صحنهی به حمام رفتن غلامرضا توسط محمد ابراهیم: این صحنه فضایی متشنج را خلق میکند. با قرار گرفتن مخاطب در این فضا، حس ترحمش نسبت به «غلامرضا» و همچنین بیزاری او از رفتار «محمد ابراهیم» برانگیخته میشود.
۳-۳- صحنهی درگیری «جلال الدین» و «محمد ابراهیم»: این صحنه فضایی نا آرام و دلهرهآور را ایجاد میکند.
۴-۳- صحنهی سفر خیالی «غلامرضا» و «ماه منیر»: این صحنه فضایی کاملاً احساسی همراه با حسرت روزهای گذشته و اندوه ناشی ازآرزوهای بربادرفته را ایجاد میکند.
۵-۴- صحنهی مرگ مادر: فضایی بسیار اندوهناک، توأم با سکوت و آرامشی خفقانآور را ایجاد میکند. در این صحنه، تسلیم دردناک فرزندان و ناتوانی آنها در جلوگیری از واقعهی دلخراش ِ رفتن ِ مادر، با هنرمندی تمام نمایش داده شده است. فرزندان هریک وانمود به آرامش میکنند، حال آنکه درون آنها متلاطم از دردی بزرگ است؛ «ماه منیر» عادی و چون دفعات قبل مشغول دیکته گفتن به «غلامرضا» است، اما در سطور بعدی، تلاطم درون آنها با تغییر دادن متن دیکته، در معرض نمایش قرار می گیرد:
* «اتاق مادر.
مادر بر روی تخت دراز کشیده است. ماه منیر مشغول دیکته گفتن به غلامرضاست و بقیه هم در اتاق نشستهاند.
غلامرضا: ما…دَر
ماه منیر: با…دام
غلامرضا: با…دام
ماه منیر: دارد.
غلامرضا: دا…رَد.
جلالالدین ملافه را روی پاهای مادر میاندازد. محمد ابراهیم و جمال نیز به آنها نگاه میکنند.
ماه منیر: ما…دَر
غلامرضا: ما…در
ماه منیر: ما…در
غلامرضا: ما…در
ماه منیر: دَرد
غلامرضا: دَرد
ماه منیر: دارد.
غلامرضا: دارد.
ماه منیر: دارد.
مادر به آرامی روی تخت دراز میکشد.
ماه منیر: ما…در. ما…در
غلامرضا: ما…دَر
ماه منیر: ما…در…جان دارد.
غلامرضا: مادر مُرد. از بسکه جان ندارد.