رودخانه گاوه رود :
رودخانه گاورود در شمال شهر سنقر از شرق به غرب جریان دارد که طول آن درحدود ۷۰ کیلومتر و عرض آن ۳۰ متر می باشد عمق آب این رودخانه درحال نوسان است و نمی توان بطور دقیق عمق آنرا مشخص نمود .
از ارتفاعات روستای هزار خانی علیا سرچشمه گرفته با اتصال سر شاخه های اصلی فرعی د درطرفین از جمله ۱ ـ رودخانه گردکانه (کلک) ، رودخانه سالار آباد ۲ ـ چم زاغان از ارتفاعات روستای کرکر ۳ ـ چشمه آسیاب (چم تاسی باو) که از بلندیهای بدور و پدریشان روستای چرمله .
۴ ـ چم میخواران بعد از روستای باوله
۵ ـ شعبه ای از سردره قبادی
۶ ـ سراب چشمه بری ( که کینی بری ) از بلندیهای لانه کلاغان ( غالا لان ) در روستای چها ملان ( جوار ملان )
۷ ـ رود دملم سان از ارتفاعات اکبر آباد و دو شعبه نیز از سایه که چفته رود ویژه از ارتفاعات سرسخت نهایتا این رود خانه پس از عبور از نواحی کلیائی در غرب ترین نقطه شهرستان روستای
تپه اسماعیل خارج می شود و وارد استان کردستان می گردد و همراه رود قشلاق کردستان رود خانه سیروان را بوجود می آورد .
ایستگاه های موجود برروی سر شاخ های گاوه رود توسط سازمان آب منطقه ای غرب تهیه شده ایستگاه ها مزبور شامل ایستگاه یوسفجرد . ایستگاه کله پا . ایستگاه گردکانه و ایستگاه میخوران بالا می باشد دبی متوسط ماهانه درا زمدت رودخانه در محل روستای سلیمانشاه می باشد .
آب رود گاوه رود زهکشی به سیروان می پیوندد که در نهایت به عراق می رود . آمار چند ساله دبی آب نشان می دهد که گاوه رود بیشتر حالت سیلابی دارد .
در خرداد ماه که تقریبا کلیه زارعتهای منطقه احتیاج به آب دارند ، فقط ۳/۴ درصد آب سالیانه رودخانه گاوه رود در مقطع سلیمانشاه جریان دارد. د رحالی که در فروردین ماه که میزان بارندگی به ۶/۷۶ میلیمتر می رسد و هوا خنک است ۹۰/۴۰ درصد حجم آب سالیانه آن از مقطع عبور می کند، این موضوع لزوم صرفه جوی در آب و جلوگیری از تلفات آنرا کاملا به اثبات می رساند . همین موضوع باعث شده تا مسئولین محترم استان و شهرستان را آگاه کند تا بزرگترین سو شهرستان سنقر بر روی این رودخانه ایجاد کنند با پشت کار بسیار عالی بانیان این طرح به اجرا درآمد و هم اکنون دردست بهره برداری می باشد تمام زمینهای منطقه مزبور را آبیاری می کند .
حجم کل آبدهی رودخانه گاورود ۱۴۶ میلیون متر مکعب آبدهی متوسط آن ۲/۱۰ متر مکعب در ثانیه است برابر با ۱۰۶ * ۳۲۱ متر مکعب در سال می باشد .
طرح مذکور ۴۷۵۵ هکتار از زمینهای آبی دشت سنقر و حوضه گاورود و همچنین ۱۳۳۶۶ هکتار از اراضی دیم و آیش مناطق فوق را پوشش می دهد.(الفتی، ۱۳۷۷، ۴ و ۲۳)
رودخانه جامیشان ( سنقر چای ) :
رودخانه سنقر چای یا جامیشان از روستای های ده الیاس ، ده حمزه و تپه ؟ سرچشمه گرفته است یکی از سر شاخه های مهم جامیشان رودخانه فصلی سنقر چای می باشد که از کوههای جنوب و جنوب شرقی سنقر سر چشمه می گیرد رودخانه جامیشان پس از مسافت طولانی از جنوب شهرستان سنقر نهایتا به مسیل شورآباد می پیوند و مسیل دیگری بنام مسیل چمرگاه در مشرق دشت سنقر قرار دارد از ارتفاعات میان کوه سرچشمه می گیرد این مسیل در مکانی نزدیک به محل تقاطع رودخانه سنقر چای و سراب گزنهله به رود خانه چامیشان وارد می شود .
رودخانه شاگدار در واقع از بهم پیوستن رودخانه سنقر چای و سراب گزنهله مسیل چمرگاه و مسیل شور آباد بوجود میابد .
مسیر رودخانه جامیشان ( سنقر چای ) شرقی غربی است که پس از عبور از جنوب شهر سنقر تغییر مسیر داده جهت حرکت آن شمالی جنوبی می شود و رودخانه شاهگدار در محلی بنام گنداب بالا از منطقه سنقر و خارج وارد دشت جامیشان می شود و به رودخانه جامیشان موسوم میگردد و پس از طی مسافتی یخبندان زیاد وارد رودخانه دینور می شود و در نهایت به گاما سیاب و کرخه می پیوندد.
ایستگاههای موجود برروی سر شاخه های رودخانه جامیشان که توسط سازمان آب منطقه غرب تهیه شده ایستگاه های مزبور شامل ایستگاه امامزاده بر جعلی ( نجف آباد )، و ایستگاه پیر سلیمان ( گنداب بالا) می باشد رودخانه جامیشان ( سنقر چای ) در محل خروجی از سنقر در ایستگاه پیر سلیمان ( گنداب بالا) ۵/۷۹ میلیون متر مکعب است. و اضافه جریان آن نیست به ایستگاه هیدرومتری نجف آباد ( ۸ کیلومتر بالاتر از گنداب بالا بالغ بر ۶/۱۵- میلیون مترمکعب می باشد .
حجم کل آبدهی جامیشان ۳۹۰ میلیون متر مکعب و متوسط آبدهی ۱۴/۲ متر مکعب در ثانیه بر آورد گردیده است. میزان اراضی کشاورزی تحت نفوذ برای آبیاری دررودخانه جامیشان ۴ چهار هزار هکتار می باشد . حداقل ۲۰ لیتر در ثانیه حداکثر ۴۶ متر مکعب در ثانیه به سیلاب منجر می شود.

رودخانه خاله سر :
این رود خانه از کوههای اکبر آباد با ارتفاع متر در شرق کوه امروله باارتفاع ۲۹۸۷ متر واقع در جنوب شرق منطقه سنقر سر چشمه می گیرد پس از دریافت شعبا کوچکی از کوه گاکوش در شمال به ارتفاع ۲۱۰۰ متروکوه نخود چال با ارتفاع ۳۰۹۷ متر در جنوب بطرف غرب حرکت می کند. رودخانه خاله سرد در حوالی روستای ده آسیاب شعبه دیگری را که درشمال کوه کاکوش با جهت شرقی غربی جریان می یابد . درحوالی روستای فارسیج به جنوب منحرف می گردد، از آن خود می سازد. با فاصله گرفتن از روستای ده آسیاب آبهای جاری دامنه های شرقی کوه دالاخانی نیز به آن می پیوندد. و پس از خروج از منطقه سنقر و طی مسافتی در یک مسیر تنگ از میان کوههای زرد و کلم کبود به رود دینور ملحق می شود.(تیموری، ۱۳۸۴، ۳۴)
سد سلیمان شاه :
موقعیت جغرافیایی :
این سد در ۱۰۲ کیلومتری شهرکرمانشاه ۱۵ کیلومتری سنقر ۲ کیلومتری روستای سلیمان شاه و ۳۲ ، ۴۷ طول شرقی و ۲۰ ، ۵۲ ، ۳۴ عرض شمالی برروی گاوه رود واقع شده است در دی ماه ۱۳۶۸ مطالعات مرحله شناسایی آغاز و درسال ۱۳۷۴ مطالعات اولیه به پایان رسیده است. ومطالعات مرحله دوم در سال ۱۳۷۸ آغاز شده، و در شهریور ۱۳۸۰ به تصویب رسیده است درسال ۱۳۸۲ قابل بهره برداری بوده است .
مشخصات حوضه ی آبریز :
مساحت حوضه ی آبریز گاورود تا محل سد ۸۵۸ کیلومتر مربع و میزان متوسط ریزشهای جوی سالانه در این حوزه ۴۷۶ میلیمتر میباشد .همچنین میزان بارندگی سالانه برای دوره بازگشت ۲۰ ، ۱۰۰ سالیانه به ترتیب ۷۲۷ ، ۹۱۳ میلیمتر بوده و جریان متوسط سالیانه ورودی به مخزن سد سلیمان شاه ۹/۳ متر مکعب در ثانیه و حداکثر آن ۸/۱۲ متر مکعب در ثانیه می باشد .
سیلابهای طراحی برای دوره های برگشت ۲۰/۱۰۰ ، ۱۰۰۰ ، ۱۰۰۰۰ ساله به ترتیب برابر با ۱۱۳ ، ۲۰۱ ، ۳۸۷ ، ۷۶۴ متر مکعب در ثانیه و سیلاب حداکثر محتمل ۱۲۵۰ مترمکعب درثانیه می باشد . آب رودخانه از لحاظ شرب در رده خوب قرار دارد .
حجم رسوبات تخمین زده ورودی به مخزن طی ۵۰ سال حدود ۱۲ میلیون متر مکعب تعیین شده است.
اهداف کلی طرح سد سلیمان شاه

1. 1. جهت استفاده بهینه ازآب سرشاخه های گاورود درمحل روستای سلیمان شاه

1. 1. تامین آب کشاورزی اراضی دشت سنقربه وسعت ۵ هزارهکتار

1. 1. تامین آب شرب شهرستان سنقربه میزان ۵ میلیون مترمکعب

1. 1. ایجادتاسیسات تفریحی رفاهی برای اهالی منطقه

1. 1. فراهم آمدن زمینه اشتغال نیروی انسانی موجود درمنطقه وجلوگیری از مهاجرت روستاِِئیان

۳ ـ ۵ ـ ۲ آبهای زیر زمینی شهرستان سنقر کلیائی :
۳ ـ ۵ ـ ۲ ـ ۱ چشمه های موجود درشهرستان سنقر کلیائی :
براساس آمار سازمان آب منطقه ای غرب در شهرستان سنقر درسال ۱۳۸۵ تعداد ۹۰ چشمه با تخلیه سالیانه ۹۲۶/۳۱ میلیون متر مکعب وجود دارد . میزان اراضی تحت نفود اراضی تحت نفوذ چشمه های سنقر ۱۲ هزار هکتار و برآورده شده است .(برنامه کشاورزی سنقر، ۱۳۸۴، ۲)
۳ ـ ۵ ـ ۲ ـ ۲ سرابهای موجود در شهرستان سنقر کلیائی :
مهمترین سراب شهرستان سنقر سراب گز نهله است که در ۷ km جنوب سنقر، و منشاء آن آبهای فرو رو کوهستانی دالاخانی می باشد. آب این سراب در مهرماه بادبی ۳۱۹ لیتر در ثانیه، در فرودین ماه برابر ۶۰۵/۳ مترمکعب درثانیه، دبی متوسط آن ۶۴۳ لیتر در ثانیه می باشد . آب سراب گز نهله از محل بیرون زدگیهای آهکی دگرگون شده (مرمر ) مربوط به دوره ژوراسیک ظاهر می شود دریاچه ای متوسط درجلوی آب سراب به وجود آمده است که دارای چشم انداز طبیعی زیبایی است برای فصل تابستان که همواره مردم به آنجا می روند و از آن برای شنا کردن استفاده می کنند آب آن در تابستان سرد و در زمستان گرم می باشد .(اداره امور آب شهرستان سنقر، ۱۳۸۶)
سراب گلویچ یکی دیگر از سرابهای مهم سنقر می باشد که درروستای گلویچ که درمهر ماه با دبی ۸۳ لیتر در ثانیه و در فرودین ماه با ۳۲۵ لیتر درثانیه می باشد میانگین دبی این سراب ۸۵ لیتر در ثانیه می باشد .
دیگر سرابها همچون ، سراب چرمله ، سراب چشمه پری که در کوههای بدور یشان می باشد، که و جز مناطق حفاظت شده حیات وحش سنقر است، و از مناظر طبیعی وبکر خاصی برخوردار می باشد . سراب کافی سفر ، سراب کنگر شاه ( سیرجان ) ، سراب برنیل خیاران ، سراب پیر سلیمان .
۳ ـ ۵ ـ ۲ ـ ۳ چاه های موجود در شهرستان سنقر کلیائی :
تعداد ۹۰۰ حلقه چاه که بصورت شرب ، کشاورزی و صنعتی با آبدهی ۵۰ میلیون متر مکعب در سال است که ازاین تعداد چاه ۸۰۰ حلقه آن متعلق به بخش کشاورزی است، با میزان آبدهی ۴۳ میلیون مترمکعب در سال و چاه های شرب ۳۵ حلقه روستایی شهری با میزان آبدهی ۷ میلیون متر مکعب در سال و چاه های صنعتی ۴۳ حلقه با میزان آبدهی ۴% میلیون متر مکعب در شهرستان سنقر کلیائی وجود دارد از تعداد ۸۰۰ حلقه چه متعلق به بخش کشاورزی که اکثرا نیمه عمیق می باشند با ۸۰۰ دستگاه موتور پمپ با مساحت آبخور ۶ هزار هکتار می باشد .
از مقدار آب حاصل از نزولات جوی دشتهای منطقه سنقر حدود ۵۷ درصد بمصرف تبخیر و تعرق ( تبخیر از سطح زمین و مصرف گیاهان ) می رسد از ۴۳ در صد باقیمانده حدود ۱۴ درصد تشکیل جریانهای سطحی را می دهد و بالاخره ۲۹ درصد باقی مانده به سفره های زیر زمینی نفوذ می نماید.
شهرستان سنقر ازنظر آبهای زیر زمینی فقیر می باشد و کارشناسان علت آن را کم بودن ضخامت سفره و کوچکی حجم آبخوران را علت اصلی این فقر آبهای زیر زمینی در شهرستان سنقر می دانند. و به همین علت برای ثابت نگهداشتن میزان آبدهی سفره های زیر زمینی مجوز احداث هر گونه چاه را در محدود شهرستان سنقر ممنوع اعلام نموده اند. (برنامه کشاورزی سنقر،۶)
۳ ـ ۵ ـ ۲ ـ ۴ قنوات موجود در شهرستان سنقر :
در آمار دشتهای سنقر آمده است، که درشهرستان سنقر ۱۸۱ رشته قتات فعال با ۴/۸ میلیون متر مکعب خروجی آب و مساحت آبخوری در حدود ۲۲/۴۰۹۵ هکتار وجود دارد قنانهای سنقر بعد از بندها مهمترین مبناع آب زراعی سنقر است، که در حدود ۷ ماه از سال آب آن هرز می رود . عدم توجه به کاریزها از طرف اهالی روستاها و دولت سبب مخروبه شدن قنوات این منطقه شده است(اداره امور آب شهرستان سنقر،۱۳۸۶)
۳ ـ ۶ وضعیت خاکها :

در تشبیهات گسترده اشعار شهریار ارکان تشبیه به طور کامل ذکر می شود. عناصر تشبیه از طبیعت و محیط زندگی شاعر گرفته شده اند.
چه دریایی چه طوفانی که من در پیچ و تاب آن به زورق های صاحب کشته سرگشته می مانم
(شهریار:۱۳۸۶: ۳۱۲)
از نگاه شاعر زندگی مانند دریایی طوفانی و متلاطم است که او در اثر حوادث ناگوار و فراز و نشیب آن سرگشته و حیران است. در این جا شاعر برای تجسم حیرت و سرگشتگی خود از تشبیه استفاده می کند. خود را به قایق صاحب کشته و سرگشته ای تشبیه می کند که در دریا قرار گرفته و کسی نیست که او را هدایت کند و به ساحل برساند. شاعر نیز در طوفان زندگی سرگشته و حیران است.

بهسانکوره آهنگرم درون میسوخت به دم زدن همه آهم بسان آهنگر
(همان: ۸۸۷)
در این جا موضوعی معقول چون باطن و درون به امری محسوس که کوره آهنگراست تشبیه می شود. درون شاعر از شدت عشق و سوز و گداز آن مانند کوره آهنگر در حال سوختن و شعله ور شدن است. نفس کشیدن و آه درون شاعر در اثر سوز و گداز عشق مانند دمیدن آهنگر در آتش است که در مقابل کوره آتش قدرت چندانی ندارد.
نبضمنجستکه چون خسته شکاریزخمی گاه می خفت و گهی با هیجانی می جست
(همان: ۱۱۸)
شاعر در این بیت جنبش نبض را به شکاری خسته و زخمی تشبیه می کند که در حال افت و خیز و نزع است و نبض شاعر نیز مانند همین شکار در اثر هیجان از جنبش باز می ایستد.
چو مضرابیکه روی سیمها رقصد، نسیمصبح به شاخ و برگها پیچید و سنتور بهاران زد
(همان: ۱۸۰)
شهریار علاوه بر سرودن شعر در نواختن موسیقی نیز مهارت داشته است و بسیاری از اصطلاحات موسیقی را در شعر خود آورده است. در بیت فوق وزش ملایم نسیم صبح و حرکت آن در میان شاخه های درختان به لغزیدن و قرار گرفتن مضراب بر روی سیم سنتور تشبیه می شود و در مصراع دوم سنتور بهاران اضافه تشبیهی است سنتوری که با مضراب نسیم صبح نواخته می شود، بهاران است به عبارت دیگر بهار به سنتوری تشبیه می شود که با حرکت نسیم صبحگاهی به صدا در می آید و آهنگ آن به گوش می رسد.
مه چو دخت حرم آشفته و لرزان در آب باد چون خواجه سرا تاخته شلاق به دست
(همان: ۱۱۶)
در مصراع اول تصویر ماه که بر آب نقش بسته است و حرکت آن بر روی آب به آشفتگی و لرزش دختر حرمسرا در اثر ترس از خواجه سرا تشبیه می شود و در مصراع دوم شدت وزش باد به خواجه سرا تشبیه می شود که شلاق به دست گرفته و قصد تنبیه دخت حرم را دارد.
ماه را می نگرم مادرکی نورانی است که به دور و بر خود دخترکانی دارد
(همان: ۱۶۳)
از نگاه شاعرماه مانند مادری است که چهره ای نورانی و درخشان دارد و دخترکان استعاره از ستارگان هستند که اطراف مادر (ماه) قرار گرفته اند. شاعر با ترسیم تابلویی زیبا از قرار گرفتن ماه در آسمان، احساس خود را از شبی مهتابی نشان می دهد.
جوانی شمع ره کردم که جویم زندگانی را نجستم زندگانی را و گم کردم جوانی را
(همان: ۸۷)
شاعر جوانی را که امری مجرد و ذهنی است به شمعی تشبیه می کند که سعی دارد در اثر روشنایی و شور و نشاط آن به زندگانی برسد اما نه تنها زندگانی را نمی یابد بلکه جوانی را نیز از دست می دهد. ضمن اینکه زندگانی نیز به شیئ گمشده تشبیه می شود که شاعر قصد پیدا کردن آن را دارد.
آدمی در همه احوال چو دزد شب برف هر کجا پای گذارد رد پایی دارد
(همان: ۱۶۵)
آثار و نتایج اعمال و رفتار آدمی به رد پای دزدی تشبیه می شود که در شب برفی از خود به جای می گذارد. تصویر علاوه بر زیبایی ظاهری، به منظور انتقال اندیشه و افکار به کار گرفته می شود و شاعر سعی می کند با بهره گرفتن از تصویر موضوع را برای مخاطب قابل تجسم ساخته و او را تعلیم دهد.
چون نرگسم ز ضعف بود تکیه بر عصا کان شاخ گل به عارض چون ارغوان گذشت
(همان: ۱۳۹)
طرز قرار گرفتن گل نرگس بر روی شاخه آن از نگاه مخیل شاعر مانند تکیه کردن گل نرگس بر عصا می باشد.
هنگامی که معشوق با چهره ای ارغوانی و شاداب از کنار عاشق می گذرد، وی توانایی مشاهده این وضعیت را ندارد و از شدت ضعف و ناتوانی مانند گل نرگس بر عصا تکیه می کند. در واقع در این بیت شاعر از دو صنعت تشبیه و استعاره برای القاء احساس خود کمک می گیرد. در مصراع اول تشبیه کردن انسانی ناتوان به گل نرگس و در مصراع دوم شاخ گل که استعاره از معشوق است و چهره معشوق از نظر سرخی و شادابی به ارغوان تشبیه می شود.
در ابر سیه مقبره مرتعش ماه چوننعشکبوتر کهبهچنگالعقاباست
(همان: ۱۰۲)
قرار گرفتن و حرکت ماه در آسمان ابری و در لابه لای ابرهای سیاه مانند کبوتری است که در چنگال عقاب گرفتار شده و از شدت ترس به خود می لرزد.
مقبره ماه اضافۀ تشبیهی است،ماه به مقبره ای تشبیه می شود که مرتعش و لرزان است.
اگر رویین تنی باشم به همت غمی همتـــای رستـــم دارم امشب
(همان: ۹۷)
در این بیت شاعر با تشبیهی مشروط مقصود خود را بیان می کند. اگر از نظر بلند همّتی و اراده مانند رویین تن باشد و اراده و عزمی راسخ و استوار داشته باشد، باز هم در مقابل غم و اندوه مغلوب می شود چرا که غمی همانند رستم قدرتمند و قهار دارد. اگرچه ممکن است که ارکان تصویر از عناصر کلاسیک برگرفته شود با این حال تخیل نیرومند شاعر شباهت ها و وجوه اشتراک تازه و بدیع میان آن ها ایجاد می کند.
دیار و یار رها کرده در کف اغیار خزیده ام بن سنگی به سان راهزنی
(همان: ۴۲۰)
شاعر سرزمین و وطن و یار خود را رها کرده و از ترس اغیار و بیگانگان گوشه انزوا و عزلت گزیده و مانند دزدی مخفی و پنهان شده است.
چو برگ بر رخ آبیم و جویبار
خط عمر به پای خسته خم و پیچ روزگار بپوید
(همان: ۲۵۱)
شاعر در این بیت با بهره گرفتن از تشبیه گسترده و اضافه تشبیهی به بیان احساسات خود و القاء آن به مخاطب پرداخته است. عمر انسان ها مانند جویباری است و انسان ها مانند برگ درختان بر روی آب قرار گرفته اند و جویبار با پای خسته از فراز و نشیب روزگار می گذرد. در واقع شاعر با بهره گیری از عناصر طبیعت مانند برگ درختان و جویبار، گذشتن و سپری شدن عمر انسان ها را که امری ذهنی و معقول است مادی و محسوس ساخته است.
تشبیه بلیغ
در تشبیه بلیغ یا تشبیهی که به صورت فشرده به کار می رود وجه شبه و ادات تشبیه حذف می شود.
درصورتی که مشبه و مشبه به به هم اضافه شده باشند، اضافه تشبیهی نام دارد. تشبیه بلیغ یعنی تشبیه عالی و رسا و چون در این نوع از تشبیه وجه شبه و ادات تشبیه آورده نمی شود، میان دو طرف تشبیه ادعای یکسانی و یگانگی وجود دارد به همین دلیل زیباترین و رساترین شکل تشبیه است.
برپایۀ همین تشبیه است که شاعر خود را مرغ خزان سیمای با گل ناشناس می داند.
من کیم مرغی خزان سیمای با گل ناشناس کاشنایان صحبت از باغ و بهارم می کنند
(شهریار،۱۳۸۶: ۲۲۴)
دربیت زیر شاعر فرد مورد نظر خود را از نظر پاکی و آلوده نبودن به گناه مانند چشمه می داند و برای تأثیر گذاشتن سخن خود، از تشبیه بلیغ استفاده می کند و او را چشمه خطاب می کند.
تو چشمه ای، چو برون آمدی به هرز مرو به رودخانـه درت اتصـال بـا دریـاســت
(همان: ۱۱۲)
من طایر بهشتیم اما در این قفس حالی اسیر عشقم و جای فرار نیست
(همان: ۱۲۷)
شاعر خود را پرنده ای بهشتی می داند که اسیر عشق شده و نمی تواند فرار کند. قفس استعاره از دنیا می باشد.
علی آن شعشعـــه سرمــدی لم یــزلی کز ازل تا به ابد همدم درویشـان است
(همان: ۱۰۹)

د) کاهش ناراحتی ها: بالا بردن توان مقابله و مقاومت در برابر ناملایمات زندگی (آذربایجانی، ۱۳۸۵، صص۱۷۶-۱۷۵).
بخش دوم: شادمانی
مقدمه
شادی شایستگی روح وروان است. شادی گره گشای بسیاری از رنج هاست. شادی باعث می گردد تا فرد نوع نگرش خود را به زندگی ومعنویات آن مثبت جلوه دهد. نشاط یکی از هیجانات آدمی است که تأثیر ماندگاری برکنش وری جسمی، روانی و شناختی آدمی دارد و عملکرد اورا در قلمرو های مختلف فعالیتی فزونی می بخشد. فرد دارای نشاط به ندرت از نشانه هایی نظیر سردرد مزمن، احساس تنیدگی و فشار جسمانی( نظیر گرفتگی عضلات)، بی نظمی در کارکرد سیستم تنفسی وقلبی و جز آن رنج می رد. چنین فردی از نظر هیجانی به ندرت در دام اختلالات روانی، به ویژه اضطراب و افسردگی گرفتار می آید. افزون بر آن، فرد با نشاط از حد اکثر مهارت های ذهنی خویش در جهت رشد بهره می گیرد (الیاسی، ۱۳۸۵، ص۱۵). شادی مؤمن لحظه ای است که خدا را بندگی و اطاعت کرده و توفیق انجام تکالیف را به دست آورده است. پیامبر اکرم (ص) در وصیت خود به امام علی (ع) فرمود: ای علی برای مؤمن در دنیا سه خوشحالی است: دیدار با برادر دینی، افطار از روزه، و شب زنده داری در آخر شب. علم جدید نیز با کشف رابطه شادمانی با برخی از ضروریات زندگی بر اهمیت شادی تأکید می کند، و یکی از زمینه های مهم در تحقیقات اخیر، رابطه شادمانی با سلامت جسمانی است. تحقیقات مؤید این نکته است که حتی افراد شاد در مقایسه با دیگران کمتر به بیماری های شایع چون سرما خوردگی و آنفولا نزا مبتلا می شوند. رابطه شادی با بهبود سیستم ایمنی بدن و مقاومت در برابر سرطان و…. و نیز رابطه عدم شادی با مرگ زود رس، بیماری ها، حملات قلبی، و…. از مواردی است که بر اهمیت و ارزش شادی در زندگی تأکید می کند (عابدی، ۱۳۸۳).

تعریف مفهوم شادمانی^[۲۳]:
در اواخر قرن بیستم، با رشد خشونت و تأثرات روانی نظیر افزایش اضطراب، افسردگی و سایر بیماریها موضوع شادی و شادمانی بشر، به عنوان یکی از موضوعات مورد مطالعه ی جامعه شناسان، روان شناسان و متخصصان تعلیم وتربیت مطرح شد. این موضوع جدیداً حتی درحوزه علوم پزشکی نیز مطرح گردیده است. محور اصلی این بررسی ها بررسی عوامل تأثیرگذار بر شادی است ولی پاسخگویی به این پرسش ها در گرو درک مفهوم شادمانی است. مناسب ترین تعریف برای شادمانی کدام است؟ عوامل همبسته با این عنصر کدامند؟ آیا شادمانی را منحصراً در عوامل مادی باید جستجو کرد یا نه؟ می باشد. واژه شادکامی، چندین مفهوم متفاوت را به ذهن متبادر می کند( برای مثال شادی، خشنودی، لذت و خوشایندی و….)، از این رو تعدادی از روان شناسان، به اصطلاح بهزیستی ذهنی اشاره می کنند، که در برگیرنده ی انواع ارزشیابی ها است که فرد از خود و زندگی اش به عمل می آورد(داینر،۲۰۰۲). این ارزشیا بی ها، مواردی از قبیل رضایت از زندگی، هیجان و خلق مثبت و فقدان افسردگی و اضطراب را شامل می شود و جنبه های مختلف آن نیز به شکل شناخت ها و عواطف است(داینر و ساه، ۱۹۹۷). در صورتی که افراد از شرایط زندگی راضی بوده و عواطف مثبت بیشتر و عواطف منفی کمتری را تجربه کنند، گفته می شود؛ که از بهزیستی ذهنی بالاتری بر خوردارند. اصطلاح بهزیستی ذهنی، اصطلاح روان شناختی، معادل شادی است که، به دلیل مفاهیم بسیاری که در خود نهفته دارد، ارجح است. اما با این وجود در ادبیات مربوطه به جای یکدیگر به کار می روند(ادینگتون و شومن^[۲۴]، ۲۰۰۴). واژه ی شادی، مفهومی روان شناختی است که دارای تعاریف و ابعاد مختلفی می باشد. در فرهنگ های لغت شادی با واژه هایی همچون، شادمانی، خوشحالی، بهجت، بشاشت، سرور، فرح، مقابل اندوه و غم، هم معنا دانسته شده است(دهخدا، ۱۳۷۲، ج۳۰، ص۶۶). از یک سو فیلسوفی چون ارسطو شادی را عالی ترین خوبی می داند و می گوید: عالی ترین خوبی های قابل دست یابی چیست؟…چه مردم عادی و چه خواص خواهند گفت: شادی». از سویی دیگر در نظر گفتار یکی از کمدین های لیور پول به نام “کن داد” نیز همین نظر را می بینیم: «شادی، شادی، بزرگترین موهبتی است که دارم»(آرگایل، ۱۳۸۲). ). افلاطون در کتاب جمهوری به سه عنصر در وجود انسان اشاره می کند که عبارتند از قوه عقل یا استدلال، احساسات و امیال، وی شادی را حالتی از انسان می داند که بین این سه عنصر تعادل و هماهنگی وجود داشته باشد (دیکی،۱۹۹۹، به نقل از جعفری۱۳۸۳). ارسطو به سه نوع شادی اعتقاد دارد.۱- نازل ترین آن در نزد مردم عادی است که شادی حاصل از لذایذ است. ۲-در سطحی بالاتر ودر نزد خواص، شادی حاصل از عمل خوب است مثل موفقیت در حرفه.۳ - نوع دیگر شادی، که عالی ترین نوع آن است شادی حاصل از زندگی متفکرانه است.آیزنک معتقداست: شادی مساوی است با رضایت به علاوه سطحی از لذت (آیزنک، ۱۳۷۵،صص۱۸-۱۵). مک گیل معتقد است: شادی حالتی پایدار است که فرد بین امیال ارضاء شده وکل امیال خود مطلوب ترین نسبت را می یابد. دیکی(۱۹۹۹) معتقد است شادی یکی از شش هیجان اساسی انسان می باشد که عبارتند از: خشم، ترس، تنفر، تعجب، ناراحتی وشادی (جعفری،۱۳۸۳، ص۹). شادی عبارت است از احساس خوشبختی ورضایت از زندگی، بهره گیری بهینه از نعمات الهی و به جا آوردن شکر و سپاس پروردگار(امیر حسینی، ۱۳۸۵،ص۴). بودن در حالت خوشحالی و سرور با دیگرهیجانات مثبت، راضی بودن از زندگی و همچنین فقدان افسردگی، اضطراب، یا دیگر عواطف منفی می باشد( آرگایل، ۱۳۸۳،ص۱۴). بااین وجود، چنین به نظر می رسد که جامع ترین و در عین حال عملیاتی ترین تعریف شادمانی را وینهوون(۱۹۸۸) ارائه می دهد. به نظر او شادمانی، به قضاوت فرد، از درجه یا میزان مطلوبیت کیفیت کل زندگی اش اطلاق می شود. به عبارت دیگر، شادمانی به این معنا است که فرد چقدر زندگی خود را دوست دارد(وینهوون، ۱۹۸۸،ص۷).
مفاهیم فرح و مرح در قرآن:
در متون و منابع دینی ما (آیات و روایات) واژه هایی چون «فرح» و «سرور» بیشترین بار معنایی را برای تفهیم نشاط به دوش می کشند. در مقابل این واژه ها می توان از «یأس» و «حزن» نام برد که در قرآن کریم صریحاً در مقابل «فرح» آمده اند، علاوه بر واژه های فوق در قرآن به کلمه ای بر می خوریم که معانی متعدد دارد اما به نوعی با «فرح» ارتباط دارد و آن «مرح» است مرح در کتب لغت به معنای نشاط وخوشی آمده است و عرب به هر چیز نشاط آور وشادکننده «مروح» می گوید ( طریحی، ۱۴۱۲). از نظر علم تفسیر تفاوتی بین «فرح» و «مرح» وجود دارد که بسیار ظریف و زیباست، «فرح» هم جنبه ی مثبت دارد و هم جنبه ی منفی و در مواردی نهی شده و ممدوح است و درموارد دیگری مذموم؛ اما «مرح» که تنها سه مورد در قرآن استفاده است فقط جنبه ی منفی داشته و مورد نهی قرار گرفته است به همین دلیل است که «فرح» مقید به حق و باطل شده است اما «مرح» بدون قید ذکر شده است (طبرسی، ۱۳۷۹ق).
تاریخچه مطالعات انجام شده در مورد شادی:
شاد بودن از مواردی است که انسان ها از دیر باز به دنبال آن بوده اند. فلاسفه و دانشمندان همواره به دنبال پاسخ این سؤال بوده اند که انسان چگونه می تواند به طور متعادل شاد زندگی کند. اولین پژوهش تجربی در مورد شادکامی درسال (۱۹۱۲) دربین دانش آموزان یک مدرسه پسرانه در انگلیس انجام گرفت در این مطالعه بر سطح لذت دانش آموزان تمرکز شده است. بعد از جنگ جهانی دوم تعداد پژو هش های مربوط به شادکامی افزایش یافت ودر این پژوهش ها توجه ازسطح لذت به میزان کلی شادکامی تغییرکرد(وینهوون^[۲۵]، ۱۹۸۴). از سال ۱۹۶۰ به بعد پژوهش های مربوط به شادکامی کلی به شدت افزایش یافت در واقع در دهه ی ۱۹۶۰ مؤسسات پژوهشی آمریکا، کار خود را در مورد سنجش میزان شاد کامی آغاز کردند، این کار به چند پژوهش کلاسیک منجر شد. در خلال سال های دهه ۱۹۷۰ مطالعات مربوط به شاخص های اجتماعی آمریکا با محوریت بررسی شادی مردم صورت گرفت. کمپل^[۲۶] و همکاران در سال ۱۹۷۶ کتاب کیفیت زندگی آمریکایی و اندروز و ویتی^[۲۷] شاخص های اجتماعی سلامتی را به رشته تحریر در آورند که موضوع اصلی آن ها میزان و چگونگی شادی مردم آمریکا بود. موضوع شادی در کشور های دیگر نیز مورد بررسی قرارگرفته است. آلاردت^[۲۸] در سال ۱۹۷۶ به بررسی کشور های اسکاندیناوی از نظر ابعاد رفاه اجتماعی و میزان شادی آنان پرداخت. در استرالیا نیز هدی و ویرینگ ^[۲۹] درسال ۱۹۹۲ اولین پیمایش بزرگ مقیاس طولی را با عنوان فهم شادی انجام دادند. مجلات روان شناختی نظیر مجلات شخصیت و روان شناسی اجتماعی نیز شروع به منتشر نمودن مقالات مربوط به شادی کردند. در سال ۱۹۹۹وینهوون کتاب سه جلدی همبسته های شادی را که در آن ۶۳۰ زمینه یابی عمده را در سراسرجهان دوباره تجزیه و تحلیل کرده بودند، پدید آورد. آرگایل نیز در سال( ۲۰۰۱ ) کتاب روان شناسی شادی را منتشر ساخت. وی در این کتاب به طور تخصصی به تعریف شادی و عوامل مؤثربرآن پرداخته است، همچنین سلیگمن در سال(۲۰۰۲) کتابی با عنوان شادمانی اصیل منتشر ساخت (آرگایل، ۱۳۸۳،ص۲۲).
مؤلفه های تشکیل دهنده ی شادمانی:
شادی از عوامل چندی از قبیل رضایت اززندگی، رضایت از مقوله های خاص زندگی، وجود عواطف مثبت(خلق و عواطف خوشایند) و فقدان نسبی عواطف منفی(خلق و عواطف نا خوشایند) تشکیل می گردد این مؤلفه ها را می توان به اجزای کوچکترتقسیم کرد. عواطف مثبت را می توان تحت مفاهیمی چون خوشی، وجد، رضایت، غرور، محبت و شوق تقسیم بندی کرد. عواطف منفی را نیز می توان در قالب مفاهیمی مانند احساس گناه، شرم، غمگینی، اضطراب و نگرانی، خشم، استرس، افسردگی و حسادت طبقه بندی کرد. رضایت از زندگی را نیز می توان به اجزایی از قبیل رضایت از زندگی فعلی، رضایت از گذشته، امید به آینده ورضایت از دیگر افراد مهم در زندگی تقسیم بندی کرد. رضایت از مقوله های مهم را نیز می توان به مقوله هایی چون کار، خانواده، تفریح، سلامتی، امور مالی خود و گروه تقسیم بندی نمود(ادینگتون و شومن،۲۰۰۴).
رضایت از زندگی:
از مؤلفه های تشکیل دهنده ی شادکامی که اندروز و ویتی(۱۹۹۹) آن را شناختند، رضایت از زندگی است. این مؤلفه، ارزیابی قضاوتی- شناختی از زندگی است. ذکر این نکته مهم است که قضاوت در مورد چگونگی رضایت هر فرد از زندگی، بستگی به ملاک های خاص همان فرد دارد که از خارج به او تحمیل نشده است وبه همین دلیل جزء ملاک های شامانی است. بنابر این محقق نمی تواند ملاک هایی را برای رضایت از زندگی تعیین کند. وبر اساس آن این سازه را تعریف نماید، زیرا تفاوت های هر فرد، احتمالاً مستقل از دیگران است و هر فرد برای قضاوت در مورد زندگی خود، ملاک های خویش را دارد. مطابق با نظریه قابلیت بقاء^[۳۰] شادکامی هنگامی به وجود می آید که نیاز های اساسی ارضاء شوند، اما در جوامع مدرن و فرد گرا که نیازهای اساسی اغلب شهروندان ارضاء می گردد، رضایت از زندگی به میزان زیادی با دست یابی به اهدافی که فراتر از نیازهای اساسی هستند ارتباط دارد(وینهوون،۱۹۹۹). ولی در جوامع عقب افتاده ارضاء نیازهای اساسی، بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. رضایت از زندگی پیش از بزرگسالی، خصوصاً در خلال نوجوانی، یک متغیر روان شناختی مهم است. در این مورد، دلایلی وجود دارد. از آنجایی که رضایت از زندگی با تعهد فرد به یک سری اهداف و دست یابی به آن اهداف ارتباط دارد، پیدایش اهدافی که به روابط اجتماعی، کار و فعالیت در جامعه مربوط می شود، احتمالاً رضایت از زندگی را با معنی روان شناختی مهم القاء می کند. نظریه هایی که بر محور عواطف قرار دارند، تصریح کرده اند که شادکامی، شرایط، تجارب و رویدادهای مثبت و منفی بلا فصل و فوری را منعکس می کند. با این حال پژوهش ها نشان می دهد که رضایت از زندگی انعکاس ساده ای از شرایط و حوادث واقعی نیست، بلکه خلق و ارزیابی شناختی افراد از رویدادها و شرایط را نیز نشان می دهد. تعدادی از دانشمندان که به بررسی رضایت از زندگی در بزرگسالان پرداخته اند، در یافتند که بهتر است بین دو دسته از عوامل که بر ادراک افراد از سلامت ذهن تأثیر می گذارد یعنی عوامل شخصیتی( یا درونی) و عوامل بافتی^[۳۱](یا بیرونی) تمایز قائل شویم. شواهدی که از پژوهش ها در مورد بزرگسالان در جوامع ثروتمند به دست آمده است، نشان می دهد که رضایت از زندگی به میزان زیادی با عوامل شخصیتی رابطه دارد. اما رضایت از زندگی نوجوانان بیشتر منعکس کننده ی این است که نوجوانان چه چیزی را تجربه می کنند و اینکه چه احساسی دارند(بردلی و کروین^[۳۲]،۲۰۰۴).
هیجانات (عواطف) مثبت ومنفی:
مفهوم هیجان یا عواطف مثبت و منفی توسط واتسون برای تبیین رویداد های روان شناختی مختلف در افراد به کار گرفته شده است او معتقد است عواطف مثبت با خصیصه ی شخصیتی برو ن گرایی و عواطف منفی با خصیصه ی روان نژندی ارتباط دارند. از نظر واتسون همبستگی بین عواطف و خصایص شخصیتی بسیار مهم بوده و دامنه ای بین ۹/۰-۴/۰ دارد. عواطف مثبت دارای ابعاد خوشی( مثل بشاشی، شادی و سرزندگی)، اعتماد به خود( مثل شجاعت، قوی بودن و راز داری) و هوشیاری( مثل تمرکز داشتن و مصصم بودن) است. عواطف مثبت بعد از ۳۰ سالگی به طور موقتی ثابت باقی می ماند نقطه ی اوج هیجان های منفی در اواخرنوجوانی است و بعد از آن با افزایش سن تا اواخر بزرگسالی کاهش می یابد. به عقیده ی واتسون تفاوت های فردی مشخصی در عواطف مثبت و منفی و دوره های کوتاه مدت خلق مثبت که به دنبال ریتم مشخص می آیند( در هنگام صبح پایین تر است) دیده می شود. عواطف مثبت و منفی تا حدودی جزء خصوصیات ارثی هستند، با وجود این محیط می تواند باعث بهبود عواطف مثبت شود(واتسون^[۳۳]، ۲۰۰۰). عاطفه ی مثبت ومنفی نشان دهنده ی اجزای سیستم نورو بیولوژیکی است. عاطفه ی منفی(مثل خصیصه ی شخصیتی روان نژندی) یک جنبه از سیستم بازدارنده رفتار اجتنابی آگاهانه می باشد. عملکرد این سیستم تحریک رفتار بازدارنده و فرو نشاندن رویکرد رفتاری برای دور نگه داشتن ارگانیسم از موقعیت های خطرناک ، دردناک وتنبیهی است. ولی عاطفه ی مثبت، سنجشی از سیستم تسهیل کننده ی رفتار(مثل خصیصه ی شخصیتی برون گرایی) می باشد. عملکرد این سیستم به ارگانیسم برای نگه داری منابع لازم و مهم ادامه زندگی مثل غذا خوردن، داشتن خانه و همسر کمک می کند(واتسون،۲۰۰۲؛ به نقل از قریشی، ۱۳۸۴). عاطفه ی مثبت با فعالیت فیزیکی مداوم، خواب کافی، ارتباط اجتماعی با دوستان نزدیک و تلاش برای اهداف با ارزش ارتباط دارد. بنابر این عاطفه مثبت ممکن است در طول فعالیت فیزیکی منظم، داشتن الگوی خواب مناسب، داشتن روابط دوستانه و داشتن اهداف با ارزش افزایش یابد. عاطفه ی مثبت دیدگاه از شادکامی است( واتسون، ۲۰۰۰). سیلیگمن (۲۰۰۲) در کتاب خود با عنوان شادمانی اصیل، هیجان های مثبت را در سه مقوله: آن هایی که با گذشته، حال و آینده ارتباط دارند طبقه بندی می کند. هیجان های مثبت مرتبط با آینده، خوش بینی، امید، اعتماد، ایمان و اعتقاد را شامل می شود. رضامندی، خشنودی، غرور و آرامش خاطر هیجان های مثبت عمده ای هستند که با گذشته پیوند دارند. در ارتباط با هیجان های مثبت، حال، دو طبقه ی متمایز وجود دارد: لذت های آنی و رضامندی های پایدارتر؛ لذت ها، هم لذت جسمانی و هم لذت های عالی تر را شامل می شوند. لذت های جسمانی از طریق حواس حاصل می شوند. برعکس لذت های عالی تر، از فعالیت های پیچیده تر به دست می آیند و احساس هایی مانند سعادت، شعف، راحتی، سر خوشی و شادمانی را شامل می شوند. عاطفی بودن مثبت با رضامندی شغلی و رضامندی زنا شویی پیوند دارد(واتسون و همکاران، ۱۹۹۵). عاطفی بودن منفی مثل صفت شخصیتی روان رنجوری یک جنبه از سامانه بازداری رفتار روی آوری و تسهیل اجتناب گرایی است. کارکرد این سامانه راه انداختن سامانه ی اجتناب و بازداری رفتارروی آوری است تا بتواند موجود زنده را از موقعیت های خطر ناک، درد یا تنبیه دور کند( واتسون، ۲۰۰۲).
عوامل مؤ ثر بر شادی:
مجموعه نظریه پردازان و پژوهشگران در کارهای عملی خود سعی کرده اند منابع و عوامل مؤثر بر شادی یا شادکامی را معرفی نمایند. آرگایل،(۲۰۰۱) در کتاب خود به عنوان: روان شناسی شادی به این مباحث پرداخته است. این منابع و عوامل می تواند تحت مجموعه عوامل روانی، جسمانی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی، معنوی و فرهنگی مورد بحث قرار گیرد. از منابع عوامل روانی می توان به شخصیت و ابعاد آن، سبک های شناختی، ورضایت مندی و سلامت روانی اشاره داشت. از منابع و عوامل جسمانی : سلامتی، تغذیه، خواب، استراحت، فعالیت های جنسی و تمرین های ورزشی وسایر عوامل رایج ترین می باشد. موفقیت و تأیید اجتماعی، ارتباطات اجتماعی و روابط دوستانه، خانواده، عشق و صمیمیت از جمله منابع و عوامل اجتماعی شادی می باشد. از منابع و عوامل اقتصادی شادی می توان به کار، درآمد، ثروت، رفاه اجتماعی، توسعه ی اقتصادی و رشد درآمد ملی اشاره داشت. حضور در مراسم اماکن مذهبی، ارتباط با خدا، اعتقاد به اصول وفروع دین وتوجه به معنویات از جمله منابع و عوامل مذهبی و معنوی می باشد. از عوامل فرهنگی می توان از توسعه ی علمی و فرهنگی، تحصیلات، هنر و رسانه های جمعی نام برد. تفریح وگذراندن اوقات فراغت از منابع و عوامل شادی است که دارای جنبه های روانی، جسمانی، اجتماعی و فرهنگی ومحیطی می باشد.
عوامل روانی شادی:
شخصیت((Personality
مطالعات مختلف نشان می دهد که ابعاد شخصیتی افراد بر شادمانی آن ها تأثیر زیادی دارد. دو بعد شخصیت انسان در تعیین میزان شادمانی از اهمیت بیشتری برخوردارند (آیزنک،۱۳۷۸). یکی از این دو بعد را برون گرایی((extraversion و آرامش و دیگری را درون گرایی(Introvrsion) و عصبانیت نامید. او معتقد است اکثر مردم شخصیتی تک بعدی و افراطی ندارند، یعنی فرد طبیعی کسی است که نه کاملاً درون نگر است و نه کاملاً برونگرا؛ نه عصبانی و خشن است و نه کاملاً آرام و خونسرد. روان شناسان درباره ی تأثیر شخصیت بر میزان شادمانی مطالعات زیادی کرده اند که همگی رابطه مثبت برون گرایی بر شادی را تأیید می کنند (آیزنک،۱۳۷۸).
ابعاد شناختی شخصیت:
۱-خوش بینی^[۳۴]:خوش بینی خلق یا نگرشی است که با انتظار یک آینده مطلوب همراه بوده و فرد آن را از لحاظ اجتماعی موافق خواست خود ارزیابی می کند. خوش بینی به این اعتقاد مربوط است که در آینده پیامد های مطلوبی حاصل می شود بدون این که توانایی فرد برای کنترل این پیامدها در نظر گرفته شود(تیگر^[۳۵]،۱۹۷۹ ).
۲-امید^[۳۶]: امید را که سازه ای بسیار نزدیک به خوش بینی است ریک اسنایدر(۲۰۰۰)، به عنوان سازه ای شامل دو مؤلفه مفهوم سازی کرده است. توانایی طراحی گذرگاه هایی به سوی هدف های مطلوب به رغم موانع موجود و کارگذارانگیزه اش برای استفاده از این گذرگاه ها. امید در طول نوزادی، کودکی و نوجوانی به گونه ای روشن و تعریف شده رشد می کند. کودکانی که سرشت امیدوار در آن ها پرورش می یابد معمولاً والدینی دارند که به عنوان سرمشق های نقشی امیدوار عمل می کنند و فرزندان خود را در تدوین و اجرای طرح هایی برای کنار زدن موانع در جهت آرمان های ارزشمند راهنمایی می کنند(کار،۱۳۸۵،ص۱۸۱).
۳-عزت نفس: ویلیام جیمز(۱۹۸۵)، عزت نفس را به عنوان احساس خود ارزشی که از نسبت موفقیت های واقعی برموفقیت های ادعا شده به دست می آیند تعریف کرده است. منظور او از این موفقیت های ادعا شده برآورد موفقیت های بالقوه ای است که بوسیله ی ارزش ها، آرمان ها و آرزوهایمان ازآن ها آگاهی پیدا می کنیم(کار، ۱۳۸۵،ص۳۷۷).
عوامل جسمانی شادی:
الف) سلامتی: به نظر می رسد که سلامتی یکی از علل شادی است. از طرفی، خلق شاداب سیستم ایمنی بدن را فعال می سازد و نگرش به زندگی را در فرد مثبت می سازد. امام صادق(ع) در این زمینه می فرماید: پنج چیز است که هر کس یکی از آنها را نداشته باشد، پیوسته زندگی اش تیره، عقلش آشفته ودلش گرفتار باشد و نخستین آ ن ها تندرستی است(مجلسی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۳).
ب)تغذیه: خوردن و آشامیدن یکی از منابع لذت است و یکی از منابعی است که مبتنی بر نیازهای روان شناختی است. مطالعات نشان داده اند که مصرف بیش از حد برخی از خوردنی ها و آشامیدنی ها موجب افزایش احتمال ابتلا به بیماری های جسمانی ومشکلات روانی می شود. از جمله ی این خوردنی ها، غذاهای آماده همچون ساندویچ، پیتزا و سرخ کردنی ها، شکر، شکلات، قهوه و نوشیدنی های دارای کافئین می باشد(آرگایل، ۱۳۸۳، ص۵۷).
ج)ورزش و سایر عوامل: فعالیت های اجتماعی وارتباط جنسی رایج ترین منبع هیجانات مثبت به شمار می روند. خلقیات مثبت و معاشرت پذیری با هم رابطه تنگاتنگ دارند. خواب و استراحت بیشترین وقت مردم را به خود اختصاص می دهد. در کشور های اروپایی، یکی از تفریح های روز های تعطیل «آرمیدن در آفتاب» است(آرگایل، ۱۳۸۳، ص۵۸). تمرین های ورزشی آسان ترین و قوی ترین راه ایجاد خلق مثبت، تحت شرایط تجربی است و توسط روش های دیگر پژوهشی نیز، نشان داده شده است. تأثیر آن به قدری واضح است که تمرین ورزشی گاهی به عنوان «ضد افسردگی» توصیف شده است. در سطح فیزیولوژیکی، ورزش درکوتاه مدت به رهایی آندروفین ها که مواد شیمیایی شبیه مرفین هستند ودر مغز تولید می شوند، منجر می شود. وقتی این مواد رها می شوند احساس شادابی به انسان دست می دهد(کار، ۱۳۸۵، ص۴۱۵).
عوامل محیطی و اجتماعی:
الف) محیط، آب و هوا و جغرافیا: به بیان کلی محیط های فیزیکی مطلوب تر رابطه متوسطی با شادمانی دارند. مکان جغرافیایی وسایر جنبه های محیط، با داشتن احساسات مثبت قوی با زندگی در محیط طبیعی به جای محیط مصنوعی همبسته است. ساکنان مکان های جغرافیایی که دارای فضای سبز و چشم انداز گسترده است احساس مثبت گزارش می کنند آب و هوای خوب خلق مثبت را ایجاد می کند زمانی که آفتاب می درخشد هوا گرم است ولی نه زیاد گرم و میزان رطوبت پایین است مردم خلق مثبت تری را گزارش می کنند. اما تعجب آور است که باران معمولاً ما را شاداب نمی کند، شاید به این خاطر است که مزایای فوری ندارد. مردم در مناطق ییلاقی ودر موقعیت های طبیعت وحشی نظیر کوهستان احساسات مثبت قوی دارند. آمریکایی ها از مناطق پارک های وحشی خود لذت می برند. حتی دیدن فیلم ویدیویی طبیعت وحشی باعث کاهش فشار خون می شود. استراحت، آرامش، غذای خوب و فعالیت های مربوط به فراغت، همگی اثرات کوتاه مدت مثبت بر شادمانی دارند( آرگایل،۲۰۰۱).
ب)روابط اجتماعی: روابط اجتماعی یکی از بزرگترین منبع شادی است و همه ارتباطات اجتماعی، شادی را تحت تأثیر قرارمی دهد. ازبین ارتباطات اجتماعی می توان به سه گروه خویشاوندی، دوستی ها و آشنایان اشاره نمود(آرگایل، ۱۳۸۳،ص۲۲۷). رسول خدا(ص) فرمود: به حاضر و غائب امتم تا آن ها که در پشت مردان و رحم زنانند تا قیامت سفارش می کنم که صله رحم کنند و اگر چه تا یک سال راه از دور باشد، زیرا این کار از دیانت است(کلینی،۱۴۰۱، ص۴۴۷). روابط حمایتی نزدیک بین والدین و فرزندان، بین خواهران و برادران و بین اعضای خانواده گسترده، حمایت اجتماعی موجود را برای تمام اعضای خانواده افزایش می دهد. عشق یکی از بهترین راه های میل به شادی پایداراست(آیزنک،۱۳۷۵). وازدواج مهمترین عامل محسوب می شود، عشق منبع اصلی احساس خوشی است(آرگایل،۱۳۸۳،ص۲۲۷). وازنشانه های قدرت اوست که برایتان از جنس خودتان همسرانی آفرید تا به ایشان آرامش یابید، و میان شما دوستی و مهربانی نهاد. در این عبرت هایی است برای مردمی که تفکر می کنند^[۳۷].
عوامل فرهنگی:
الف) فرهنگ: درمطالعه های بین فرهنگی همواره بین سلامت ذهنی و زندگی در دموکراسی پایدار وعاری از سیستم سیاسی و تعارض نظامی، رابطه مثبت به دست آمده است. فرهنگ هایی که در آن ها برابری اجتماعی وجود دارد، میانگین یا متوسط سطح سلامت ذهنی بسیار بالا است.
ب) تحصیلات: سطح تحصیلات همبستگی مثبتی با شادمانی دارد و این رابطه به ویژه برای گروه های کم در آمد در کشور های توسعه یافته و جامعه های آماری در کشورهای فقیرتر، قوی است(داینر وهمکاران، ۱۹۹۹).
مذهب وعوامل مذهبی:
الف) دین داری وشادی: مذهب آثار مثبتی بر سلامت ذهنی، خصوصاً برسلامت دارد، و نیز بر شادکامی کلی بهداشت جسم وروان تأثیر دارد. بیشترین تأثیر آن بر سلامت جسم و روان است. قدرت باورها، اطمینان یا قطعیت وجودی فرآیندی است، که نه تنها و نه فقط در رابطه با اعتماد به زندگی پس از مرگ، بلکه در فراهم آوردن معنی و هدف زندگی نقش دارد. فعالیت های مذهبی، هیجانات مثبت قوی ایجاد می کند، مراسم و مناسک مذهبی نبز احساسات جامعه پسند تولید می کند و با حضور دیگران احساس وحدت ایجاد می شود.مزایای مذهب برای سلامتی، برای افرادی که دلبستگی زیادی دارند، برای سالخوردگان، برای بنیاد گرایان در بیشترین حد قرار دارد، زیرا آنان به باورهای خود اطمینان دارند و آن ها را قطعی تلقی می کنند. الیسون^[۳۸](۲۰۰۱) نشان داد که بعد از تداوم حمایت اجتماعی و عبادت های خصوصی، ایمان استوار موجب شادی می شود (الیسون،۲۰۰۱،صص۹۹-۸۰). که در مطالعه ی دیگری نشان داده است که حضور در کلیسا و عبادت خصوصی، از طریق تأثیر بر باور ها و ایمان، سلامتی را متأثر می سازد. تحقیقات دیگری رابطه بین مذهب با بحران در زندگی را ثابت کرده اند. زنان بیوه ای که از لحاظ مذهبی در سطح پایین تری قرار داشتند، در مقایسه با زنان مذهبی لذت کمتر و شادی کمتری را از زندگیشان گزارش کرده اند. در میان مادرانی که کودک معلول داشتند، مادرانی که ایمان مذهبی قوی داشتند، در مقابل افسردگی کمتر آسیب پذیر بودند. همچنین افرادی که ایمان قوی داشتند شادمانی بیشتری را بعد از طلاق، بیکاری، بیماری، یا داغدیدگی گزارش کرده اند (الیسون،۲۰۰۱،صص۹۹-۸۰).
دیدگاه اسلام در مورد شادی:
شادی و شادمانی که در فرهنگ دینی، سرور نام گرفته، صفتی پنهان وقلبی است که به خاطر دست یابی به خیر و منفعت، همراه با لذت درونی انسان خواهد بود. از این رو “سر” یا “ویژگی نا پیدا” درآن وجود دارد و صاحب نظران آن را شادی خالص قلبی دانسته اند. اسلام به عنوان دینی که به تمامی نیاز های روحی و جسمی انسان توجه دارد، داشتن نشاط و روحیه شاد را لازمه ی یک زندگی موفق می داند. در آموزه های دینی، نکات ارزشمندی در خصوص ایجاد شادی و نشاط آمده است. شادی می تواند برای خود فرد و گاهی دیگران سازنده باشد. مفهوم شادی، مجموعاً ۲۵ بار با الفاظ مختلف در قرآن کریم آمده است از جمله مباحثی که در متون دینی به آن اشاره شده است، گره گشایی از مشکلات مردم و« ادخال سرور» و ایجاد شادمانی در آن ها است. در منابع دینی از کسانی که موجبات دلخوشی و شادکامی مردم را فراهم می آورند، ستایش شده و آن ها سزاوار نعمت ها و پاداش های خداوند در آخرت، خوانده شده اند(لقمانی، ۱۳۸۰، ص۱۹). روشنفکران و اسلام شناسان، نشاط و شادمانی را؛ پیامد ایمان به خدا می دانند و برای ایجاد نشاط، ارزش زیادی قائل هستند. حضرت امام موسی کاظم(ع) از پدران خود نقل می کند که در تفسیر آیه« لا تنس نصیبک من الدنیا^[۳۹]….» فرمودند: پنج چیز را فراموش مکن و بیهوده از دست نده:« ۱- سلامتی، ۲- نیرو وتوانایی، ۳- فراغت و فرصتی، ۴- جوانی، ۵- نشاط و سر زنده بودن را، تا به وسیله ی آن ها آخرت را به دست آوری» ( لقمانی،۱۳۸۰،ص۲۲).
ب) تأثیر حضور درکلیسا و اماکن مذهبی: فرا تحلیل داینرو همکاران(۱۹۹۹) نشان داده است که حضور در کلیسا، قوی ترین رابطه را با شادی و سلامت داشته است. حضور در کلیسا بیشتر از دیگر متغیر های مذهبی نظیر دعا و باورها، با رضایت از زندگی، شادی و سلامتی رابطه داشته است.
ج) رابطه با خدا، باورها: کرک پاتریک^[۴۰](۱۹۹۲) اظهار داشته است که رابطه با خداوند از طریق، نیایش، دعاهای خصوصی، وتجارب مذهبی را می توان به همان صورت رابطه با انسان ها، تجربه کرد، و به همان مزایای مشابه دست یافت. از میزان دعاهای شخصی به عنوان قوی ترین پیش بینی کننده سلامتی نام برده شده است(آرگایل، ۱۳۸۳، ص۲۶۰). امام زین العابدین(ع)در دعا فرمود: الهی، چه لذت بخش است گذر نام و یاد تو بر دل ها، و چه شیرین است ره پیمودن به سوی تو با وهم ها در گذر گاه غیب ها (مجلسی، ۱۴۰۴،ج۹۴،ص۱۵۲). سومین راهی که از طریق آن مذهب ممکن است سلامتی را متأثر سازد از طریق باورها است (الیسون ۱۹۹۱) در یافت که داشتن باور های استوار که گاهی قطعیت وجودی نامیده می شود با رضایت از زندگی، مستقل از حضوردرکلیسا و دعاهای خصوصی همبستگی دارد. در زمینه ی باور به الطاف خداوندی و خشودی از زندگی، امام صادق (ع) می فرماید: «بر اساس عدالت، حکمت و علم خداوند، آرامش و شادمانی بندگان در معرفت یقینی به او و احساس رضایت از آنچه به آن ها داده شده، می باشد و شک و تردید به او و عدم رضایت از ولی نعمت خویش باعث اندوهگینی و افسردگی است» همین مفهوم در بیان رسول اکرم (ص) آمده است (محمدی ری شهری، ۱۳۸۴). ودر مطالعه ی دیگری الیسون و همکاران(۱۹۸۹) دریافتند که حضور در کلیسا و دعاهای خصوصی، از طریق تأثیر بر روی باورها، سلامتی را متأثر می سازد. همچنین آن ها دریافتند که باورها مهمترین منبع شادی هستند، هم حضوردرکلیسا و هم رابطه با خداوند، ازطریق تأثیر بر باورها، نفوذ خود را ظاهرمی سازند(آرگایل،۱۳۸۳،ص۲۶۲).
عوامل اقتصادی:
کار و اشتغال: بیکاری منبع عمده غمگینی در جوامع جدید است. بیکاری موجب افسردگی، خودکشی، بی تفاوتی و عزت نفس پایین است، که جنبه های مختلف خشنودی پایین محسوب می شوند. تأثیر بیکاری واقعاً قابل توجه است، خشنودی شغلی با خشنودی از زندگی همبستگی بسیار بالایی دارد(آرگایل، ۱۳۸۲، ترجمه گوهری و همکاران).
شادی از منظر روان شناسی:
الف) سلامتی: هیجان های مثبت به ما امکان می دهد، تحمل خود را در برابر درد افزایش دهیم(ویزن برگ و همکاران، ۱۹۹۸)
ب) خلاقیت و نوآوری: شادی به ایجاد خلاقیت کمک می کند، از آنجایی که موجب حالت انبساط در خلق می شود می تواند زمینه را برای خلاقیت فراهم کند. تحقیقات نشان داده اند که انسان های شاد معمولاً خلاق تر از افسرده ها هستند(کار،۱۳۸۵،ص۵۰).
ج) عمر طولانی: شواهد حاصل از مطالعه ی طولی نشان می دهد که شادمانی تأثیر های مهمی بر طول عمر دارد در یک مطالعه ی پی گیردر مورد ۱۸۰ راهبه در ایالات متحده، داینر و همکاران(۲۰۰۱) در یافتند که شادمانی ابراز شده در مقاله هایی که راهبه ها به هنگام ورود به خدمت نوشته بودند با عمر طولانی آنان رابطه داشت(کار، ۱۳۸۵، ص۵۴).
عوامل شادابی و نشاط از دیدگاه آیات و روایات:

در ایرا ن نیز تحقیقات زیادی در مورد تاثیر آمیخته بازاریابی بر روابط برند و مشتری انجام نگرفته است برخی از آخرین تحقیقات صورت گرفته به شرح زیر است:
گراوند، نورایی، ساعی ارسی(۱۳۸۹)در تحقیقی تأثیر آمیخته بازاریابی در تصمیم خرید و میزان رضایت مشتریان شرکتهای تعاونی تولیدی شهرستان کوهدشت را بررسی می‌کنند و رابطه احتمالی میان کیفیت، قیمت، تبلیغات و نحوه توزیع محصولات شرکتهای تعاونی تولیدی شهرستان کوهدشت را با تصمیم خرید مشتریان و میزان رضایت مندی مشتریان در این زمینه بررسی می‌کنند. نتایج تحقیق نشان داد که کیفیت محصولات شرکتهای تعاونی تولیدی شهرستان کوهدشت مهمترین عامل موثر بر تصمیم خریداران محصولات شرکتهای تعاونی مورد نظر است. همچنین نتایج نشان داد که تأثیر هر یک از عوامل آمیخته بازاریابی در ایجاد رضایت و نهایتاً تصمیم خرید مشتری یکسان نبوده و متفاوت است.
فخیمی‌آذر، اکبری ونه آبادی و رسولی(۱۳۹۰)در تحقیقی تاثیر بازاریابی بر افزایش فروش را بررسی کرده اند. مورد مطالعه در این تحقیق تأثیر آمیخته بازاریابی بر افزایش فروش آبگرمکن های تولیدی شرکت قاینار خزر و چهار فرضیه فرعی در باب تأثیر هر یک از آمیخته ها برافزایش فروش آبگرمکن های تولیدی شرکت قاینار خزر در شهر تبریز بوده است. که پس از آزمون فرضیه های تحقیق در نهایت نشان داده شد که آمیخته بازار یابی و هر یک از عوامل آن (محصول، قیمت، فروش، توزیع و ترفیع ) در افزایش فروش آبگرمکن های شرکت قاینارخزر تأثیر دارد. همچنین نشان دادند که اولویت تأثیر متغیرهای ۴p بر میزان فروش به ترتیب محصول، ترفیع، توزیع و قیمت می‌باشد.
ایران زاده، رنجبر و پور صادق(۱۳۹۱) تاثیرآمیزه بازاریابی بر روی ارزش ویژه برند در شرکت صنایع غذایی شیرین عسل که یکی از برندهای مطرح در صنعت شیرینی و شکلات است را بررسی کردند. در این تحقیق، اثرات همزمان عناصر آمیزه بازاریابی مانند محصول، قیمت، توزیع و ترویج بر ارزش ویژه برند بررسی گردید. وبه این نتیجه رسیدند که دو عنصر قیمت و محصول با هر سه بعد ارزش برند(وفاداری به برند، آگاهی از برند وکیفیت ادراک شده برند) رابطه دارند. بنابراین با توجه به ضرایب همبستگی مثبت باید در مورد سیاست های قیمت گذاری محتاط بود. همچنین در مورد محصول نیز شرکت باید در مورد ایجاد تغییر در ویژگیهای کارکردی و ظاهری مراقب بوده و از طریق تحقیقات گسترده و ایجاد نوآور ی و خلاقیت زمینه را برای اثرگذاری بیشتر و مثبت بر روی ارزش ویژه برند فراهم نماید. از طریق فعالیت های ترویجی مناسب با سلیقه مصرف کنندگان می‌توان آگاهی از برند را گسترش داده و تداعیات شکل گرفته از شرکت را نیرومندتر نمود. اما باید دقت نمود که این فعالیت ها مطابق با سلیقه مصرف کنندگان بوده و برای آنها جذاب و جالب باشد.

فصل سوم
روش تحقیق
۳-۱ مقدمه
تحقیق فرایندی پویا برای حل مسائل و دستیابی به راه حل مشکلات است. پایه هر تحقیق «روش شناخت یا روش تحقیق» است. روش شناسی مبحثی است که به بررسی روش‌های شناخت در علوم می‌پردازد.روش تحقیق، مجموعه‌ای از قواعد، ابزار و راه‌های معتبر(قابل اطمینان) و نظام یافته برای بررسی واقعیت‌ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات است. هر تحقیق و پژوهشی با یک مسأله آغاز می‌شود. مسأله تحقیق موجب ایجاد سوالاتی در ذهن محقق گردیده و به ارائه فرضیه منجر می‌شود. بنابراین وظیفه اصلی و اساسی هر محقق، بررسی و پژوهش جهت تأئید یا رد فرضیاتمی باشد. جهت پاسخگویی به سوالات تحقیق و نتیجه گیری در خصوص فرضیات، داده‌های جمع آوری شده در خصوص تحقیق، ورودی اساسی و پایه تحقیق می باشد و در نهایت محقق بایستی با توجه به داده های گردآوری شده، در خصوص رد یا تأیید فرضیات و پاسخگویی به سوالات تحقیق اقدام نماید. اما همانگونه که آشکار و مشخص می باشد، داده ها اطلاعات خام و غیر قابل اتکائی می باشند که جهت تبدیل شدن به اطلاعات قابل استفاده بایستی تحلیل گردند، تا با تبدیل داده‌ها به اطلاعات بتوان اقدام به تصمیم گیری نمود.
در این فصل پس از مقدمه به بیان روش تحقیق، جامعه آماری، حجم نمونه، ابزار تحقیق روش جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شده است.
۳-۲ روش تحقیق
هدف از انتخاب روش تحقیق تعیین روش و شیوه‌ای مناسب برای بررسی موضوعی خاص است. دستیابی به هدف های علمی یا شناخت علمی میسر نخواهد بود مگر زمانی که با روش شناسی^[۴۸] درست صورت پذیرد. به عبارت دیگر تحقیق از حیث روش است که اعتبار می یابد نه موضوع تحقیق(خاکی،۱۳۸۲ص۱۵۲). پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی ‌به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می‌رود ( عزتی،۱۳۷۶ ).
تحقیق را به دو منظور متفاوت انجام می‌دهند. نخست حل مشکلاتی که در حال حاضر در محل کار وجود دارد و دوم، افزودن به مجموعه ی دانش بشری در زمینه ای خاصی که مورد علاقه محقق است. هنگامی که با هدف برخورداری از نتایج یافته ها برای حل مسائل موجود در سازمان به تحقیق می‌پردازیم آن را تحقیق کاربردی^[۴۹] می‌نامیم. اما وقتی که که اساسا برای بهبود درک خود درباره ی مسائل به خصوصی که به طور معمول در محیط های سازمانی روی می‌دهند و نیز چگونگی حل آنها تحقیق می‌کنیم آنرا تحقیق بنیادی یا پایه ای^[۵۰] می‌خوانیم (سکاران، ۱۳۸۶).
لذا تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی می‌باشد زیرا نتایج حاصل از آن می‌تواند مورد استفاده​ی مدیران و مسئولین حوزه وسایل خانگی قرار گیرد. در نتیجه می‌توانند به این نکته پی ببرند که رتبه بندی مهمترین عناصر آمیخته بازاریابی در خرید یخچال چیست. همچنین از نظر متغیر، شامل متغیرهای کیفی بوده و از نظر شیوه گردآوری اطلاعات تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی است و برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای (مطالعات کتابخانه ای، مقالات وکتابها، اینترنت) و روش میدانی (پرسشنامه) استفاده شده است.
۳-۳ ابزار تحقیق
پرسشنامه^[۵۱] یکی از ابزارهای رایج تحقیق و روشی مستقیم برای کسب داده‌های تحقیق است. پرسشنامه مجموعه ای از سوال‌ها(گویه ها^[۵۲]) است که پاسخ‌ دهنده با ملاحظه آن ها پاسخ لازم را ارائه می‌دهد. این پاسخ، داده مورد نیاز پژوهشگر را تشکیل می‌دهد. از طریق سؤال‌های پرسشنامه می‌توان دانش، علایق، ‌نگرش و عقاید فرد را مورد ارزیابی قرار داد، به تجربیات قبلی وی پی برده و به آنچه در حال حاضر انجام می‌دهد آگاهی یافت.
در این تحقیق از ۲ پرسشنامه با سوالات بسته استفاده شده است. در پرسشنامه اول و در مرحله اول جهت شناسایی عناصر آمیخته بازاریابی موثر بر خرید یخچال پرسشنامه ای با مقیاس۵ نقطه ای استفاده شده است.
پرسشنامه این تحقیق شامل دو بخش اصلی می باشد:
الف) مشخصات پاسخدهنده: این بخش از پرسشنامه مرتبط با ویژگی‌های جمعیت‌شناختی پاسخدهندگان (شامل جنسیت، سن، سطح تحصیلات و سابقه فروشندگی) می‌باشد.
ب) سوالات مرتبط با متغیرهای تحقیق:
این بخش از پرسشنامه متغیرهای تحقیق را را اندازه گیری می کند که شامل ۳۰ سوال می‌باشد.
پس از توزیع پرسشنامه اول و شناسایی عناصر آمیخته بازاریابی موثر بر خرید یخچال، پرسشنامه دوم که به صورت مقایسه زوجی می‌باشد در بین فروشندگان پخش گردید تا به اولویت بندی این عوامل و مقایسه دو برند الجی واسنوا براساس عناصر شناسایی شده پرداخته شود.
۳-۴ جامعه آماری
جامعه آماری به کل افراد، وقایع یا چیزهایی اشاره دارد که محقق می‌خواهد به تحقیق درباره آنها بپردازد. جامعه آماری به مجموعه افراد، اشیاء و یا به طور کلی پدیده هایی اطلاق می‌شود که محقق می‌تواند نتیجه مطالعه خود را به کلیه آنها تعمیم دهد و آحاد جامعه آماری دارای ویژگی‌های مشترکی هستند که آنها را از سایر پدیده های خارج از قلمرو جامعه آماری مشخص می‌سازد، این ویژگی ها را صفت مشترک جامعه آماری می‌گویند(متانی،۱۳۸۶،ص۱۰۸).
بنابراین جامعه آماری تحقیق حاضر در برگیرنده کلیه فروشندگان یخچال در خیابان جمهوری شهر تهران می‌باشد.
۳-۵ نمونه آماری و روش نمونه گیری
نمونه عبارت است از مجموعه ای از نشانه ها که از یک قسمت، یک گروه، یا جامعه ای بزرگتر انتخاب می شود، بطوریکه “این مجموعه معرف کیفیات و ویژگی های آن قسمت، گروه، یا جامعه بزرگتر باشد". معمولاً حجم نمونه را با n نشان می‌دهند. به عبارت دیگر می توان گفت که نمونه عبارت است از “تعدادی از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرف جامعه بوده از تجانس و همگنی با افراد جامعه برخوردار باشند"(شاه محمدی،۱۳۸۸،ص ۹۰).
از آنجایی که در تحقیق حاضر جامعه آماری مشخص و از لحاظ تعداد متناهی و کم می‌باشد از روش سرشماری استفاده گردید. سرشماری از جامعه متناهی، بررسی‌ای است که تمام واحدهای جامعه را در بر می‌گیرد. در بسیاری از موارد، اجرای سرشماری در یک جامعه متناهی، کاری است شدنی. در تحقیق حاضر با توجه به اینکه از روش سرشماری استفاده شده است نمونه و جامعه یکسان می‌باشند.
۳-۶ روش های آماری مورد استفاده:
۳-۶-۱آزمون میانگین یک جامعه
در این آزمون، فرضیه مطرح شده در مورد میانگین جامعه در سطح خطای α مورد بررسی قرار می‌گیرد. آماره t در این آزمون دارای درجه آزادی n-1 بوده و به کمک رابطه زیر محاسبه می‌شود.
در این رابطه میانگین نمونه، خطای معیار بوده که به صورت محاسبه می‌شود(مومنی و قیومی،۱۳۸۹).
۳-۶-۲ فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)
در علم تصمیم‌گیری که در آن انتخاب یک راهکار از بین راهکارهای موجود و یا اولویت‌بندی راهکارها مطرح است،‌ چند سالی است که روش های تصمیم‌گیری با شاخص‌های چندگانه «MADM» جای خود را باز کرده‌اند. از این میان روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بیش از سایر روشها در علم مدیریت مورد استفاده قرار گرفته است. فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از معروفترین فنون تصمیم گیری چند منظوره است که اولین بار توسط توماس ال. ساعتی عراقی الاصل در دهه ۱۹۷۰ ابداع گردید. فرایند تحلیل سلسله مراتبی منعکس کننده رفتار طبیعی و تفکر انسانی است. این تکنیک، مسائل پیچیده را بر اساس آثار متقابل آنها مورد بررسی قرار می‌دهد و آنها را به شکلی ساده تبدیل کرده به حل آن می‌پردازد.
فرایند تحلیل سلسله مراتبی در هنگامی که عمل تصمیم گیری با چند گزینه رقیب و معیار تصمیم گیری روبروست می‌تواند استفاده گردد. معیارهای مطرح شده می‌تواند کمی و کیفی باشند. اساس این روش تصمیم گیری بر مقایسات زوجی نهفته است. تصمیم گیرنده با فرآهم آوردن درخت سلسله مراتبی تصمیم آغاز می‌کند. درخت سلسله مراتب تصمیم، عوامل مورد مقایسه و گزینه‌های رقیب مورد ارزیابی در تصمیم را نشان می‌دهد. سپس یک سری مقایسات زوجی انجام می‌گیرد. این مقایسات وزن هر یک از فاکتورها را در راستای گزینه‌های رقیب مورد ارزیابی در تصمیم را نشان می‌دهد. در نهایت منطق فرایند تحلیل سلسله مراتبی به گونه‌ای ماتریسهای حاصل از مقایسات زوجی را با یکدیگر تلفیق می‌سازد که تصمیم بهینه حاصل آید.
۳-۶-۲-۱ اصول فرایند تحلیل سلسله مراتبی
توماس ساعتی (بنیان گزار این روش) چهار اصل زیر را به عنوان اصول فرایند تحلیل سلسله مراتبی بیان نموده و کلیه محاسبات، قوانین و مقررات را بر این اصول بنا نهاده است. این اصول عبارتند از:
شرط معکوسی: اگر ترجیح عنصر A بر عصر B برابر n باشد، ترجیح عنصر B بر عنصر A برابر  خواهد بود.
اصل همگنی: عنصرA با عنصر B باید همگن و قابل مقایسه باشند. به بیان دیگر برتری عنصر A بر عنصر B نمی‌تواند بی نهایت یا صفر باشد.
وابستگی: هر عنصر سلسله مراتبی به عنصر سطح بالاتر خود می‌تواند وابسته باشد و به صورت خطی این وابستگی تا بالاترین سطح می‌تواند ادامه داشته باشد.
انتظارات^[۵۳]: هرگاه تغییری در ساختمان سلسله مراتبی رخ دهد پروسه ارزیابی باید مجدداً انجام گیرد. (قدسی پور،۱۳۸۱،ص۶).
۳-۶-۲-۲ مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی
بکارگیری این روش مستلزم چهار قدم عمده زیر می‌باشد:
الف) مدل سازی : در این قدم، مسأله و هدف تصمیم گیری به صورت سلسله مراتبی از عناصر تصمیم که با هم در ارتباط می‌باشند، در آورده می‌شود. عناصر تصمیم شامل «شاخصهای تصمیم گیری» و «گزینه‌های تصمیم» می‌باشد. فرایند تحلیل سلسله مراتبی نیازمند شکستن یک مساله با چندین شاخص به سلسله مراتبی از سطوح است. سطح بالا بیانگر هدف اصلی فرایند تصمیم‌گیری است. سطح دوم، نشان دهنده شاخص‌های عمده و اساسی “که ممکن است به شاخص‌های فرعی و جزئی‌تر در سطح بعدی شکسته شود) می‌باشد. سطح آخر گزینه‌های تصمیم را ارائه می‌کند. در شکل زیر سلسله مراتب یک مساله تصمیم نشان داده شده است (مهرگان،۱۳۸۳،ص۱۷۰).
شکل۳-۱ نمایش سلسله مراتب یک مسئله تصمیم
ب) قضاوت ترجیحی (مقایسات زوجی): انجام مقایساتی بین گزینه‌های مختلف تصمیم،‌ بر اساس هر شاخص و قضاوت در مورد اهمیت شاخص تصمیم با انجام مقایسات زوجی، بعد از طراحی سلسله مراتب مساله تصمیم، تصمیم گیرنده می‌بایست مجموعه ماتریس‌هایی که به طور عددی اهمیت یا ارجحیت نسبی شاخص‌ها را نسبت به یکدیگر و هر گزینه تصمیم را با توجه به شاخص‌ها نسبت به سایر گزینه‌ها اندازه‌گیری می کند، ‌ایجاد کند. این کار با انجام مقایسات دو به دو بین عناصر تصمیم (مقایسه زوجی) و از طریق تخصیص امتیازات عددی که نشان دهنده ارجحیت یا اهمیت بین دو عنصر تصمیم است، صورت می‌گیرد.
برای انجام این کار معمولاً از مقایسه گزینه‌ها با شاخص‌هایi ام نسبت به گزینه‌ها یا شاخص‌های j ام استفاده می‌شود که در جدول زیر نحوه ارزش گذاری شاخص‌ها نسبت به هم نشان داده شده است.
جدول۳-۱ ارزش گذاری شاخص‌ها نسبت به هم

• دانشمندان و متخصّصان؛

• سازمان‌های اطلاعاتی و جاسوسی.^[۹۲]

ث: هویت^[۹۳] و سیاست خارجی
هویت دولتها دارای ابعاد مختلفی است و در این رابطه، ونت به هویت فردی، نوعی، جمعی و نقشی اشاره کرده است. بر طبق این تقسیمبندی، دولتها اغلب بر اساس بعد فردی و نوعی هویت، صاحب هویت ملی میشوند و هویت جمعی در واقع، همان موقعیت و جایگاه یک دولت را در درون مجموعه های بزرگتر (اعم از نظامهای بین المللی منطقهای و جهانی) نشان میدهد.^[۹۴] بهطور معمول هویت جمعی به صورت منفی تعریف میشود؛ یعنی یک فرد خود را دارای یک ملیّت میداند؛ به این دلیل که خود را از ملیّتهای دیگر محسوب نمیکند. هویت به مفهوم وضعیت شبیه بودن به برخی بازیگران و تفاوت داشتن از دیگران و شامل ایجاد مرزهایی است که خود را از دیگران جدا میکند. هویت یک ساختۀ ذهنی و روانی است که چگونگی فکر کردن، احساس کردن، سنجش و سرانجام رفتار در وضعیتهای مرتبط با دیگران را توضیح داده و تعیین مینماید. هویت ها هم در سیاست بین المللی و هم در جامعۀ داخلی برای تضمین سطوحی از قابلیت پیش بینی و نظم، امری ضروری به شمار میآیند.^[۹۵] زیرا انتظارهای پایدار میان دولتها مستلزم این است که هر دولت از دولت دیگر هویتی در ذهن خود تصور کند که از ثبات نسبی نیز برخوردار باشد و بتوان از آن طریق، الگوهای رفتاری آن را پیشبینی کرد.

عملکرد و رفتارهای هر دولت از منافع آن سرچشمه میگیرد و منافع هر دولت نیز از هویت آن شکل میگیرد. به همین دلیل دولتها هریک به تناسب نقش و موقعیتی که دارا هستند، منافع خود را تعریف نموده و با تغییر در آن موقعیت ممکن است دچار آشفتگی در هویت گردیده و منافع آنها نیز نامشخص و دچار سردرگمی شود. در واقع، زمانی که یک دولت به خاطر دگرگونیهای داخلی یا خارجی، هویت پیشین خود را از دست داده و دچار بحران هویت میشود، یکی از مهمترین عرصه هایی که این بحران در آن آشکار میشود، رفتارهای خارجی آن است.^[۹۶]
ج: سیاست خارجی منطقهای^[۹۷]
برای تحلیل و مقایسۀ سیاست خارجی کشورها در سطح یک منطقه، میتوان برخی شاخصهها را در نظر گرفت و بر اساس آن به بررسی سیاست خارجی پرداخت. این شاخصهها که از بررسی آنها در این پژوهش با عنوان «سیاست خارجی منطقهای» یاد شده است، در برخی موارد میتوانند بخشی از اهداف و یا ابزارهای سیاست خارجی باشند. در این پژوهش شاخصههایی که بر مبنای آن سیاست خارجی منطقهای تبیین میشود عبارتند از:

• کشورها چه برداشتی از کلّ منطقه دارند؟ این امر به معنی آن است که بدانیم کشورهای یک منطقه در مورد آن چه برداشتی دارند؟ در واقع این منطقه را دارای چه ویژگی بارزی میدانند و نقش خود را در آن چگونه میبینند؟ به عنوان مثال آیا معتقدند که ویژگی بارز منطقه ژئواستراتژیک بودن آن میباشد، یا آن را یک حوزۀ مهمّ تجاری- اقتصادی تلقی میکنند و یا اینکه آن را منطقهای برجسته از نظر فرهنگی و تمدّنی تلقی میکنند؟

• در حوزۀ منطقهای ممکن است نهادهای منطقهای و همکاریهای منطقهای ناشی از آن به نفعشان باشد و یا اینکه برعکس، از وجود تعارض در منطقه سود ببرند.

• تهدیدها، امکانات و آینده را چگونه میبینند؟ یکی از نکتههای مهم در بررسی سیاست خارجی منطقهای کشورها این است که بدانیم تهدیدها و فرصتهای فراروی منطقه را چگونه میبینند و از آن چه برداشتی دارند؟ زیرا به این ترتیب زمینه های همکاری یا برعکس تعارض در میان کشورهای یک منطقه شکل میگیرد.

• برای قدرتهای فرامنطقهای چه نقشی قائل هستند؟ بررسی این موضوع که آیا کشورهای یک منطقه مایل به حضور قدرتهای فرامنطقهای در آن منطقه میباشند یا نه، اهمیت زیادی دارد. به طور کلی بررسی نقشی که کشورهای یک منطقه برای حضور قدرتهای فرامنطقهای در آن قائل هستند، یکی از مسائل مهمی است که برای درک شرایط یک منطقه نیز ضروری است.

• کشورهای یک منطقه چه برداشتی از خود دارند؟ آخرین نکتهای که برای بررسی سیاست خارجی منطقهای کشورها مورد توجه قرار گرفته است، این است که ببینیم این کشورها چه برداشتی از خود در منطقه دارند و یا به عبارتی کنشگری خود را در آن منطقه بر چه اساس توجیه میکنند؟ آیا خود را یک قدرت جهانی میدانند و یا یک قدرت منطقهای؟ زیرا کشورها براساس برداشتی که از خود دارند، سیاست خارجی خود را تنظیم میکنند و دامنۀ عملکرد خود را محدود یا گسترده میکنند.

فصل دوم
سیاست خارجی ایران
مقدمه
همانگونه که در فصل گذشته اشاره شد، در این فصل به بررسی سیاست خارجی ایران بر طبق مدل تحلیلی این پژوهش میپردازیم. در این راستا ابتدا در قسمت اول این فصل نگاهی به اصول و اهداف کلی سیاست خارجی ایران میاندازیم و پس از آن با مطالعۀ دگرگونیهای سیاست خارجی ایران در دورۀ پس از انقلاب، به ساختارهای تأثیرگذار بر سیاست خارجی کشورمان اشاره خواهیم کرد. پس از آن نیز به بررسی نقش هویت ملی و نیز رابطۀ هویت ملی و منافع ملی در سیاست خارجی ایران خواهیم پرداخت. در قسمت دوم این فصل نیز سیاست خارجی ایران در آسیای مرکزی را در چارچوب شاخصهای یاد شده در بالا مورد مطالعه قرار میدهیم. به این ترتیب اهداف و منافع سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران در آسیای مرکزی، ابزارهای مورد استفادۀ ایران در این منطقه، روابط ایران و سازمانهای منطقهای موجود در آسیای مرکزی و نگاه به روسیه در سیاست خارجی ایران از جمله مواردی هستند که بررسی خواهند شد. در قسمت نتیجهگیری نیز نتایج حاصل از مطالعۀ سیاست خارجی ایران بر مبنای شاخصهای اشاره شده، گردآوری و ارائه خواهد شد.

• اصول کلی سیاست خارجی ایران

  1. 1. اصول و اهداف سیاست خارجی ایران

   

   

محمود سریع القلم معتقد است که برخی اصول ثابت سیاست خارجی ایران عبارت است از:

• جغرافیای سیاسی ایران؛

• منابع عظیم انرژی ایران و قرابت جغرافیایی کشور با غنیترین منابع انرژی جهان در شمال و جنوب کشور؛

• حساسیت به استقلال و حاکمیت ملی.^[۹۸]

البته منظور وی از اصول این است که کشور و مردم ایران در نوع نگرش و تدوین استراتژی نسبت به محیط بیرونی منطقهای و بین المللی خود تحت تأثیر عوامل و متغیرهای ذکر شده هستند. منوچهر محمدی نیز معتقد است که عامل ایدئولوژیک بویژه برای کشورهایی مثل ایران که دارای اهداف و دیدگاه های مافوق ملی هستند نقش بسیار مهمی در تبیین اعمال سیاست خارجی آنها دارد، امری که در بسیاری از مدلهای پیشنهاد شده برای بررسی سیاست خارجی نادیده گرفته شده است.^[۹۹] همچنین با توجه به قانون اساسی و عملکرد ایران، اهداف کلان را میتوان در سه قسمت تقسیمبندی کرد:
الف - رشد و توسعۀ اقتصادی، حفظ تمامیّت ارضی و حاکمیت ملی؛
ب - دفاع از مسلمانان و نهضتهای آزادیبخش و تعارض با اسرائیل و غرب (بویژه آمریکا)؛
ج - استقرار یک جامعۀ اسلامی براساس مبانی شیعی؛^[۱۰۰]
امیر محمد حاجی یوسفی نیز سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را در حال حاضر دارای سه اولویت اساسی و عمده میداند. نخست؛ مسألۀ نوسازی و توسعۀ کشور، دوم؛ مسألۀ حفظ اسلام و منافع اسلامی و سوم؛ مخالفت با زورگویی وسلطه طلبی؛ به ویژه برتری طلبی آمریکا.^[۱۰۱] در سند چشمانداز بیست ساله ایران تا سال ۱۴۰۴ که در بهار ۱۳۸۳ توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام اعلام شد؛ دست یافتن به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) از جمله اهداف کشور (که البته در سطح منطقه میباشد) بیان شده است. سیاست خارجی ایران نیز با این عبارات تبیین شده و در واقع ایران باید در عرصه سیاست خارجی چنین باشد: “الهام بخش، فعال و مؤثر در جهان اسلام، تأثیرگذار بر همگرایی اسلامی و منطقهای، دارای تعامل سازنده و مؤثر با جهان بر اساس اصول عزّت، حکمت و مصلحت".^[۱۰۲]

• 1. 1. ابزارهای اعمال سیاست خارجی ایران

   

   

از آنجایی که اغلب دولتها برای دستیابی به اهداف خود از همه ابزارهای موجود و پذیرفته شده در عرصۀ بین المللی استفاده میکنند، لذا بررسی ابزارها را در بخش «سیاست خارجی ایران در منطقه» و به طور جزئیتر انجام میدهیم.

• 1. 1. دگرگونیهای سیاست خارجی ایران

   

   

سیاست خارجی ایران بعد از انقلاب به گونه های مختلفی تقسیم بندی شده است. در یک تقسیم بندی که برآیندی از همۀ آنها میباشد، سیاست خارجی ایران به سه دوره تقسیم شده است که دورۀ اول دولت موقّت را دربرمیگیرد. دورۀ دوم بعد از دولت موقّت تا سال ۱۳۶۸ عنوان شده است و دورۀ سوم از همین سال شروع شده و تاکنون ادامه دارد. از این دوره میتوان به عادی سازی رفتار خارجی دولت تعبیر کرد که در آن، ارتباط دولت ایران با دولتهای دیگر تغییر یافت. در این دوره آنگونه که به نظر میرسد، تصمیمگیرندگان سیاست خارجی ایران با شناسایی واقعیتها به این نتیجه میرسند که دولتهای دیگر هم میبایستی به عنوان نمایندۀ منافع عمومی ملّتهایشان تلقی شوند.^[۱۰۳] به اعتقاد روح الله رمضانی؛ بعد از جنگ تحمیلی در سیاست خارجی ایران تغییراتی صورت گرفت و ایران در رفتارهای سیاست خارجی خود مسالمت بیشتری در پیش گرفت. وی در این زمینه مینویسد:
“علی اکبر ولایتی وزیر خارجۀ وقت ایران در پاسخ به اعتراضاتی که در خصوص ارسال هیئتی به مراسم تشییع جنازۀ برژنف از سوی ایران صورت گرفت، گفت: هدف از شعار ]نه شرقی، نه غربی[ نفی سلطۀ بیگانه است؛ نه گسستن رشتۀ ارتباط با دیگر کشورها. امروز نفی مناسبات سیاسی با دیگر کشورها به معنی نفی هویت کشورهاست".^[۱۰۴] وی معتقد است در این دوره، اصل صدور انقلاب هم دستخوش دگرگونی قرار گرفت: “واقع گرایان اصرار دارند که انقلاب اسلامی باید ابتدا در داخل یا آنچه خود، سنگر اسلام میخوانند؛ پا بگیرد. امروزه به گفتۀ حجت الاسلام رفسنجانی اصل اساسی سیاست خارجی ایران را ‘’ احترام به تمامیّت ارضی و نیز ارزشهای اجتماعی و دینی دیگر مردمان تشکیل می دهد.”^[۱۰۵]