علاوه بر تیمار ۱۰ گرم سوپرجاذب مرطوب شده، تیمارهای ۱۰گرم زئولیت و تیمار Soil₅₀R₁₅V₂₀M₁₅ (۵۰ درصد خاک، ۱۵ درصد ضایعات برنج، ۲۰ درصد ورمی کمپوست و ۱۵ درصد کود دامی) اثر مطلوب و بهتری در مقایسه با تیمارهای دیگر بر رشد گیاه داشتند. البته مصرف ۱۰ گرم سوپرجاذب بسیار بهتر از ۵ گرم آن بود و در مصرف زئولیت نیز، استفاده از ۱۰ گرم زئولیت اثرگذاری بیشتری در مقایسه با مصرف ۵ گرم دارد.
در اختلاط خاک با ضایعات آلی، اختلاط ۵۰ درصد ضایعات آلی با ۵۰ درصد خاک اثر بیشتری بر رشد گیاه در مقایسه با اختلاط ۳۰ درصد ضایعات آلی با ۷۰ درصد خاک دارد. تیمارهای حاوی ورمی­کمپوست در مجموع اثر بیشتری بر رشد گیاه در مقایسه با تیمارهای فقط حاوی کمپوست کود حیوانی داشتند. استوس و همکاران (۲۰۰۸) نیز در بررسی خود افزایش طول بوته را با بهره گرفتن از کمپوست گزارش نمودند، این محققین دلیل این امر را وجود مقادیر زیادی عناصر غذایی به ویژه نیتروژن و فسفر در کمپوست زباله شهری دانستند. از طرفی می توان دلیل مزیت نسبی ورمی کمپوست به کمپوست زباله شهری در افزایش رشد گیاه را به علت تولید مواد هومیک و سایر مواد محرک رشد نظیر هورمون­های رشد گیاهی، در طول فرایند تولید ورمی کمپوست توسط ریز موجودات و در نتیجه افزایش زیست توده، فعالیت و تنوع زیستی میکروبی و بهبود حاصلخیزی خاک دانست. جات و اهلاوات (۲۰۰۸) معتقدند استفاده از ورمی کمپوست اثرات مثبتی روی ماده خشک، عملکرد دانه و میزان پروتئین، جذب عناصر غذایی توسط گیاه دارد. اثر مطلوب ورمی­کمپوست احتمالا به دلیل مقادیر نسبتا بالاتر عناصر غذایی و از این رو افزایش فراهمی عناصر غذایی ماکرو ومیکرو می­باشد. طبق نتایج، خاک دارای پتانسیل بسیار کمتری در پرورش زیتون می­باشد که متأسفانه در بسیاری از موارد، افزودن سوپرجاذب­های طبیعی و مصنوعی به اندازه کافی در این خاک­ها انجام نمی­گیرد.
طبق نتایج، همه شاخص­ های اندازه ­گیری شده رشد گیاه در دور آبیاری ۱۰ روز به طور معنی­دار نسبت به دور آبیاری ۱۰ روز کاهش نشان دادند. کاهش رشد با افزایش دور آبیاری، به دلیل شرایط خشکی در بستر کشت بین دو آبیاری و تنش رطوبتی است. بسته شدن روزنه­ها در پاسخ به تنش، مکانیسمی برای کاهش از دست رفتن آب از بافت­های گیاهی است، اما اگر این امر به مدت طولانی ادامه پیدا کند، به علت کاهش تثبیت دی­اکسیدکربن، میزان فتوسنتز به شدت کاهش می­یابد (تاردیو، ۲۰۰۵). کاهش فتوسنتز، کاهش رشد گیاه را در پی دارد. تنش، رشد طولی را کاهش می­دهد و این موضوع ارتباط مستقیم با پتانسیل آب دارد. رشد فقط در شرایط فراهم بودن آب و حفظ پتانسیل آب انجام می­گیرد. در شرایط تنش رطوبتی، تعداد برگ و سطح برگ کاهش یافته و گیاه برای حفظ شرایط رطوبتی خود، مجبور است تنظیم اسمزی انجام دهد. برای این امر انرژی متابولیکی خود را برای تولید مواد حد واسط یا تجمع املاحی صرف می­ کند که ممکن است برای گیاه ایجاد سمیت کند.

با کاهش پتانسیل آب خاک و در نتیجه محتوی آب نسبی برگ (RWC)، هدایت روزنه­ای کاهش یافته، دی­اکسید­کربن در دسترس گیاه محدود شده و در نتیجه میزان فتوسنتز کاهش می­یابد (مارتینز، ۲۰۰۷). تحت تنش کمبود آب، شاخص سطح برگ کاهش می­یابد (چاندرا بابو، ۲۰۰۴) و کاهش سطح برگ، کاهش میزان فتوسنتز گیاه را در پی خواهد داشت (موسکی و دنیتو، ۲۰۱۱). از طرف دیگر کمبود آب باعث کاهش محتوی کلروفیل، پیری برگ و در نتیجه کاهش دوام سطح برگ و افزایش انتقال ازت از برگ­ها می­ شود. این عوامل دست به دست هم داده و کاهش فتوسنتز را باعث خواهد شد (برودان و اگلی، ۲۰۰۳).
۵-۳-اثر متقابل بستر کشت و دور آبیاری بر شاخص­ های رشد گیاه
نکته بارز نتایج، افزایش معنی­دار رشد گیاه در تیمارهای مختلف سوپرجاذب­های طبیعی و مصنوعی در دور آبیاری ۱۰ روز نسبت به شاهد در دور آبیاری ۵ روز است. به عباررتی دیگر با افزایش دور آبیاری به ۱۰ روز، باز هم رشد گیاه در تیمارهای مذکور از شاهد حتی با دور آبیاری ۵ روز بیشتر بوده است.
سوپرجاذب (استوکوزرب) با افزایش نگه­داشت آب و در نتیجه افزایش آب قابل استفاده گیاه، بهبود دانه­بندی و ساختمان خاک و نیز افزایش ثبات خاکدانه­ها، کاهش جرم مخصوص ظاهری خاک، بهبود رشد عمقی ریشه شرایط بهتری را برای رشد و نمو گیاه خصوصاً در شرایط تنش خشکی فراهم می­ کنند (زنگوئی نسب و همکاران، ۱۳۹۰). ضایعات آلی با کاهش میزان تبخیر و افزایش ظرفیت نگه­داری آب سبب افزایش مقدار آب قابل استفاده شده و بدین ترتیب زمان رسیدن به نقطه پژمردگی به تأخیر می­افتد. این موضوع با نظر ابراهیمی و همکاران (۱۳۸۲) مطابقت دارد. مواد سوپر جاذب در صورت اختلاط با بسترهای کشت می­توانند سبب بهبود بافت فیزیکی بستر و افزایش ظرفیت نگه­داری آب سهولت دسترسی ریشه گیاه به آب و عناصر غذایی و کاهش استرس خشکی گردند(گنجی و خرمدل، ۱۳۸۱). افزایش درصد رطوبت قابل استفاده در اثر استفاده از سوپر جاذب­ها با نظرات اختر و همکاران (۲۰۰۴) و پاتیل و همکاران (۲۰۱۱) نیز مطابقت دارد. اثر هیدروژل (سوپر جاذب) بر ذخیره آب در خاک­های شنی و لوم شنی و تأثیر آن بر رشد جو، گندم و نخود توسط اختر و همکاران (۲۰۰۴) در کشور پاکستان گزارش گردید. نتایج نشان داد با افزایش ۱/۰، ۲/۰ و ۳/۰ درصد هیدروژل به خاک، ظرفیت نگه­داری آب به طور خطی (۹۸۸/۰= R) افزایش می­یابد.
در بخش اثرات بستر کشت مشخص شد که تیمارهای ۱۰ گرم سوپرجاذب مرطوب شده، ۱۰گرم زئولیت و تیمار Soil₅₀R₁₅V₂₀M₁₅ (۵۰ درصد خاک، ۱۵ درصد ضایعات برنج، ۲۰ درصد ورمی کمپوست و ۱۵ درصد کود دامی) اثر بهتری در مقایسه با تیمارهای دیگر بر رشد گیاه داشتند. جدول ۷ درصد کاهش عملکرد در شاخص­ های مختلف رشد در دور آبیاری ۱۰ روز نسبت به دور آبیاری ۵ روز را در سه تیمار مذکور نشان می­دهد.
طبق نتایج، در تیمار ۱۰ گرم زئولیت، طول ریشه در دور آبیاری ۱۰ روز حتی از زمان ۵ روز بیشتر است و وزن تر ریشه نیز اختلافی با زمان ۵ روز ندارد و این توانایی زئولیت را در توسعه ریشه نشان می­دهد که می ­تواند در ادامه رشد گیاه به ویژه در دوره­ های خشکی با افزایش کارآیی جذب آب، امکان رشد گیاه را فراهم کند. حجتی و همکاران (۱۳۸۶) در تحقیقی که بر روی گیاه شنبلیله انجام دادند تشریح کردند که مصرف زئولیت، وزن تر ریشه را افزایش داده است. سلمان زاده وهمکاران (۱۳۸۹) در آزمایشی بر روی گل کاغذی بیان کردند که کاربرد زئولیت باعث افزایش وزن تر ریشه و درصد ریشه زایی شده است. فرهمند وهمکاران (۱۳۸۶) در بررسی که بر روی گیاه گل نرگس شیراز انجام دادند بیان کردند که مصرف زئولیت آمیخته با خاک سبب افزایش وزن تر ریشه و وزن تر و خشک برگ شد. زئولیت طبیعی با نگهداری برخی از کاتیون­ها در ساختار خود و سپس آزادسازی آن­ها در محیط کشت، موجب افزایش رشد گیاهان و در کنار آن کنترل راحت تر محیط رشد و کاهش هزینه مواد غذایی مورد نیاز را به دنبال دارد. همچنین باعث جذب و نگهداری و تعادل رطوبتی درون محیط می­ شود (اسفندیاری، ۱۳۸۷). در تیمار ۱۰ گرم زئولیت، تفاوت قابل ملاحظه­ای در ارتفاع گیاه، قطر ساقه، وزن برگ و غلظت نیتروژن در برگ بین دورهای آبیاری ۱۰ و ۵ روز دیده نمی­ شود. با بررسی نتایج شاید بتوان تیمار Soil₅₀R₁₅V₂₀M₁₅ (۵۰ درصد خاک، ۱۵ درصد ضایعات برنج، ۲۰ درصد ورمی کمپوست و ۱۵ درصد کود دامی) را بعد از تیمار ۱۰ گرم زئولیت، تیمار برتری در دور آبیاری ۱۰ روز معرفی کرد که منجر به کاهش کمتری در تعداد شاخه­ های جانبی، وزن خشک ریشه و وزن تر برگ در دور آبیاری ۱۰ روز نسبت به دور آبیاری ۵ روز شده است. یوما و مالاتی (۲۰۰۹) دلیل نسبی برتری ورمی کمپوست را در افزایش رشد گیاه و وزن تر برگ را به علت تولید مواد هیومیک و سایر مواد محرک رشد نظیر هورمون های رشد گیاهی، در طول فرایند تولید ورمی کمپوست توسط ریز موجودات و در نتیجه افزایش توده، فعالیت و تنوع زیستی میکروبی و بهبود حاصلخیزی خاک دانستند.
نتایج این بررسی نشان می­دهد که افزودن سوپرجاذب­های طبیعی و مصنوعی به خاک با به تأخیر انداختن زمان پژمردگی گیاه، می ­تواند با افزایش دور آبیاری، باعث صرفه جویی در میزان مصرف آب شود.
۵-۴-اثر تیمارها بر کلروفیل و غلظت نیتروژن و فسفر برگ
طبق نتایج، استفاده از سوپرجاذب به میزان ۱۰ گرم در کیلوگرم خاک (پلیمر مرطوب شده) (a₅) سبب شد تا کلروفیل ۴۵/۷۷ عدد SPAD گردد ولی در تیمار شاهد کلروفیل ۴۵/۶۳ عدد SPAD گردید. کنت و همکاران (۲۰۰۸) در گیاه باقلا نشان دادند که سوپرجاذب تاثیر چشمگیری بر کلروفیل داشته و باعث سرسبزی گیاه شد که با این آزمایش مطابقت دارد. در دورهای مختلف آبیاری، استفاده از دور آبیاری ۵ روز سبب شد تا کلروفیل ۸۷/۷۱ عدد SPAD گردد. ولی در دور آبیاری ۱۰ روز کلروفیل کاهش یافت و به ۲۷۲/۶۸ عدد SPAD رسید.
مطالعات زیادی نشان داده­اند که تنش خشکی میزان کلروفیل گیاه را کاهش می­دهد (بلترانو و رونکو، ۲۰۰۸؛ نیکولاوا و همکاران، ۲۰۱۰). اخا و همکاران (۲۰۱۱) نشان دادند که میزان کلروفیل برگ با افزایش تنش خشکی کاهش می یابد. نیکولاوا و همکاران (۲۰۱۰) نیز کاهش ۱۳ تا ۱۵ درصدی میزان کلروفیل برگ در گیاهان تحت تنش نسبت به شاهد را گزارش نمودند. میزان فتوسنتز در پاسخ به تنش خشکی بدلیل عوامل روزنه­ای (بسته شدن روزنه) و غیر روزنه­ای (نقص در فرایندهای متابولیک) محدود شده و در کل میزان کلروفیل کاهش می­یابد (مفاخری و همکاران، ۲۰۱۰). به علاوه تحت شرایط تنش خشکی بازیابی مواد بویژه نیتروژن کاهش می­یابد و از آنجائیکه کلروپلاست­ها برای ساخت کلروفیل نیازمند نیتروژن می­باشند، سرعت تولید کلروفیل کاهش یافته و کندتر می­گردد (پاک نژاد و همکاران، ۲۰۰۷).
استفاده از بسترهای مختلف کاشت حاوی سوپرجاذب­های طبیعی و مصنوعی سبب افزایش معنی­دار نیتروژن در مقایسه با شاهد شد که در بستر سوپرجاذب مرطوب شده، بیشترین غلظت نیترژون در برگ مشاهده شد. در دور آبیاری ۵ روز سبب شد تا نیتروژن ۱۹/۱ درصد گردد. ولی در دور آبیاری ۱۰ روز نیتروژن ۱۵/۱ درصد شد. بیشترین نیتروژن گیاه در تیمار ۵۰ درصد خاک + ۲۵ درصد ضایعات برنج + ۲۵ درصد کمپوست زباله شهری به همراه دور آبیاری ۵ روز به میزان ۳۲۰/۱ درصد مشاهده گردید. نتایج آزمایش هو و بارکر (۲۰۰۴) نیز نشان دادند که کمپوست ضایعات باعث جذب مقادیر بالایی از عناصر نیتروژن، کلسیم، پتاس و منیزیم در برگ گیاه گوجه فرنگی می گردد. استوس و همکاران (۲۰۰۸) نیز در بررسی خود افزایش طول بوته گیاه را با بهره گرفتن از کمپوست زباله شهری گزارش نمودند. این محققین دلیل این امر را وجود مقادیر زیاد عناصر غذایی به ویژه نیتروژن و فسفر در کمپوست زباله شهری می­دانند.
یکی از دلایل عدم اختلاف معنی­دار میزان نیتروژن در تیمار کم آبیاری در مقایسه با تیمار ۵ روز آبیاری، افزایش تراکم ریشه در نتیجه تیمار آبیاری ناقص و سطح تماس بالاتر آن با خاک در جذب مواد غذائی از خاک گزارش شده است (هو و ژانگ، ۲۰۰۹). پژوهشی دیگر نشان داد که اعمال تیمار آبیاری ناقص سرعت معدنی شدن نیتروژن آلی در خاک را افزایش می­دهد. هم­چنین آبیاری مجدد بخشی از ریشه که مدتی خشک مانده، موجب افزایش سرعت نیترات­زائی می­ شود (قیصری و همکاران، ۱۳۸۵). در این شرایط، نیتروژن بیشتری در اختیار گیاه قرار گرفته و میزان جذب بیشتر نیتروژن در تیمارهای آبیاری ناقص ریشه در مقایسه با تیمارهای کم آبیاری معمولی را فراهم می­ شود.
۵-۵- نتیجه گیری
نتایج حاصل نشان داد که استفاده از بستر کاشت سوپرجاذب و آبیاری تأثیر مثبت و معنی­داری در سطح یک درصد بر شاخص­ های ارتفاع گیاه، وزن تر و خشک اندام هوایی، وزن تر و خشک ریشه، طول ریشه، کلروفیل، شاخه جانبی، قطر ساقه، نیتروژن و فسفر برگ داشت. در واکنش متقابل بستر کاشت و آبیاری بهترین نتایج نیز در ارتفاع گیاه، وزن خشک ریشه، وزن خشک برگ و درصد نیتروژن برگ مشاهده شد.
نتایج اثر متقابل بستر کاشت و دور آبیاری نشان داد که بیشترین ارتفاع ساقه اصلی زیتون مربوط به تیماری که شامل سوپرجاذب ۱۰ گرم در کیلوگرم خاک (پلیمر مرطوب شده) به همراه دور آبیاری ۵ روز به میزان ۷/۱۰۷ سانتی متر بوده و کمترین ارتفاع ساقه اصلی در تیمار ۱۰۰ درصد خاک به همراه دور آبیاری ۱۰ روز به میزان ۶۴ سانتی متر مشاهده گردید.

عمرانی ق، صفا م، گلبابایی ف. ۱۳۸۴٫ بررسی کارایی همزن مکانیکی از نوع پارویی ویژه دستگاه های بیوگاز به مدل چینی. نشریه محیط شناسی. ۴۰ : ۲۶-۱۹٫
عمرانی ق. ۱۳۷۵مبانی تولید بیوگاز از فضولات شهری و روستایی ، چاپ اول. تهران. انتشارات دانشگاه تهران، ۱۸۴ صفحه.
عدل م. علی قارداشی،ا. ۱۳۸۰˛ بیوگاز در ایران(پتانسیل موجود، استحصال فعلی و دورنمای آینده). گروه انرژی های نو ˛ پژوهشگاه نیرو، سومین همایش ملی انرژی ایران. تهران . اردیبهشت ماه. مقاله شماره ۳۸٫ص ۱تا۱۹٫
قدیمخانی م. آذری کیا م. اشجاری م. ۱۳۹۲ . چالش های توسعه در ایران از طریق آموزش بیوگاز. پنجمین همایش ملی انرژی های تجدید¬پذیر پاک و کارآمد. تهران، شرکت هم اندیشان انرژی کیمیا، ۱۵ اسفند، ارائه به صورت پوستری.
کاظمی م . ۱۳۷۵، دفع بهداشتی و باز یابی مواد زائد جامد ، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی مشهد ، چاپ اول ، مشهد.
کلوری ع. طباطبایی ک . هاشمی ج . ۱۳۹۱٫ بررسی تاثیر مقادیر ترکیبات مختلف فضولات گاوی و مرغی به همراه کلش برنج بر میزان تولید بیوگاز . سومین همایش بیوانرژی ایران. تهران . ۲۱ بهمن مقاله شماره ۱۲٫ص ۱تا۹٫
معینی س، جوادی ش، کوکبی م، دهقان منشادی م. ۱۳۸۹٫ برآورد تابش در ایران با بهره گرفتن از یک مدل بهینه. نشریه انرژی ایران. (۲)۱۳ : ۱۰-۱
منزوی ، م. ۱۳۸۲٫ فاضلاب شهری ، تصفیه فاضلاب ، انتشارات دانشگاه تهران , چاپ نهم .
محوی ،ا. ۱۳۶۳تصفیه فاضلاب به روش بی هوازی ، انتشارات جهاد دانشگاهی دانشکده بهداشت دانشگاه تهران,
مستعد س. امین محمد ،م . حسنی ، ا . تکدستان ،ا .۱۳۸۹٫ رآکتور بی هوازی بیوفیلمی در تصفیه فاضلاب صنایع نیشکر کارایی سیستم . مجله تحقیقات نظام سلامت. ۶ : ۱۰۱۴-۱۰۰۲
مهراسبی ،م. ۱۳۷۶٫ تولید بیوگاز از آب پنیر در بسترهای ثابت غیر هوازی . مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی استان زنجان (۵)۲۱ : ۵-۱٫
هواشناسی شهرستان خوی. ۱۳۹۳٫ مراجعه حضوری و دریافت اطلاعات شهر خوی.
وافی محمدی م. ۱۳۸۶ . بهره گیری از انرژی های تجدید پذیر برای تولید انرژی الکتریکی ، پایان نامه کارشناسی دانشگاه آزاد تهران جنوب ، تهران.

یزدان داد ،ح . کریمی ،آ . فاتحی ، ا. ۱۳۹۰٫ استفاده از انرژی نیروگاه بیوگاز مشهد در راستای حفاظت از محیطزیست . اولین کنفرانس بین المللی رویکردهای نوین در نگهداشت انرژی.ص ۱ تا ۹
فهرست منابع انگلیسی
Beckman, Wilcy John, W A Duffie, J.A. and. 1980Solar Energy of Thermal Processes, New York.
Engineering Equation Solver ۱۹۹۲-۲۰۱۳ S.A.Klein Commercial EES V9.430 (06/18/2013). web:WWW.FCART.COM.
Eric D. Larson and Robert H. Williams & M. Regis L.V.2001. Leal A review of biomass integrated-gasifier/gas turbine combined cycle technology and its application in sugarcane industries, with an analysis for Cuba Energy for Sustainable Development . Volume 5 No. 1 . March 2001.
Kevin R. Craig . Margaret K. Mann . Cost and Performance Analysis of Biomass-Based Integrated Combined-Cycle (BIGCC) Power Systems. Gasification October 1996 . NREL/TP-430-21657
L.T.wong.Wk.chaw. solar radiation model. Applied Energy 69 . 2001 page191-224.
Michael Vinther,Diagram Designer http://meesoft.logicnet.dk/support/.
پیوست ها
پیوست الف- زمانبدی انجام پروژه رآکتور ترکیبی

بررسی‏های سفرینو و همکاران^[۴۷] (۲۰۰۶) نشان داد که فعالیت سمی و دورکنندگی اسانس Eucalyptus cinerea F. Muell. Ex Benth.، Eucalyptus viminalis Logo و E. saligna در برابر شپش سر انسان که به پرمترین‏ها مقاوم است، به ترتیب دارای LT₅₀ (زمان کشنده‏ی ۵۰ درصد از جمعیت در غلظت معین) ۱۲، ۱۴/۹ و ۱۷/۴ دقیقه است. بر اساس این تحقیق نتیجه گرفتند که اسانس‏ها می‏توانند برای توسعه‏ی تولیدات جدید به منظور کنترل شپش سر انسان به کار روند (سفرینو و همکاران، ۲۰۰۶).

اسانس E. camaldulensis به عنوان دفع‏کننده‏ی افراد ماده‏ی بالغ Culex pipiens L. معرفی شده است (ارلر و همکاران^[۴۸]، ۲۰۰۶). در این پژوهش نشان داده شد که با افزایش زمان و همین‏طور افزایش غلظت، درصد دورکنندگی نیز افزایش می‏یابد. میزان دورکنندگی در غلظت ۵ میکرولیتر در زمان‏های مختلف بین ۵/۵۱ و ۱۰۰ درصد و در غلظت ۱۰ میکرولیتر بین ۷/۸۸ و ۱۰۰ درصد متغیر بود.
نگهبان و محرمی‏پور^[۴۹] (۲۰۰۷) اثر تدخینی اسانس سه گونه اکالیپتوس Eucalyptus intertexta R.T. Baker.، Eucalyptus sargentii Maiden. و E. camaldulensis را در بازه‏ی زمانی ۱ تا ۷ روزه روی سه آفت انباری C. maculatus، S. oryzae و T. castaneum مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که درصد مرگ‏ومیر حشرات کامل ۱ تا ۷ روزه، با افزایش غلظت (از ۳۷ تا ۹۲۶ میکرولیتر بر لیتر هوا) و مدت زمانی که در معرض اسانس قرار گرفته‏اند (۳ تا ۲۴ ساعت) افزایش پیدا کرد. LC₅₀ محاسبه شده این سه اسانس بین ۵۵/۲ تا ۹۷/۳ میکرولیتر بر لیتر هوا برای C. maculatus، بین ۹۳/۶ تا ۹۱/۱۲ میکرولیتر بر لیتر هوا برای S. oryzae و بین ۵۹/۱۱ تا ۵۰/۳۳ میکرولیتر بر لیتر هوا برای T. castaneum بود (نگهبان و محرمی‏پور، ۲۰۰۷).
بررسی اثر دورکنندگی اسانس E. citriodora روی حشرات بالغT. castaneum نشان داد که درصد دورکنندگی با افزایش غلظت افزایش پیدا می‏کند ولی درصد دورکنندگی از ۲ساعت به ۴ساعت کاهش می‏یابد. میزان دورکنندگی این اسانس در غلظت‏های ^۵-۱۰×۱۹۴/۱، ^۴-۱۰×۱۹۴/۱، ^۳-۱۰×۱۹۴/۱، ^۲-۱۰×۱۹۴/۱ و ^۱-۱۰×۱۹۴/۱ بعد از ۲ ساعت به ترتیب ۱۸، ۲۸، ۷۶، ۸۰ و ۹۰ درصد و بعد از ۴ ساعت به ترتیب ۸، ۱۸، ۷۲، ۷۶ و ۸۴ درصد گزارش گردید (وربل و همکاران^[۵۰]، ۲۰۱۰).
بررسی ترکیب شیمیایی عصاره‏ی E. globulus و فعالیت حشره‏کشی آن روی لارو و شفیره مگس خانگی^[۵۱] نشان داد که این ترکیب که شامل اجزای اصلی ۱و۸ سینئول (۶/۳۳%)، آلفا- پینن ( ۲/۱۴%) و دی- لیمونن (۱/۱۰%) است که به عنوان عامل کنترل مگس خانگی از نظر زیست‏محیطی و اکولوژیکی مناسب می‏باشد (کومار و همکاران، a,b2012).
۲-۶-۲ نارنج
۲-۶-۲-۱ رده‏بندی
گیاه نارنج^[۵۲] با نام علمی Citrus aurantium L. از خانواده‏ی Rutaceae، زیررده‏ی دولپه‏ای‏ها و رده‏ی گیاهان‏گل‏دار می‏باشد.
نارنج درختی بی‏کرک، به ارتفاع متوسط ۹-۶ متر، با خاری بلند، و لیکن نه خیلی تیز، برگ‏ها با اندازه متوسط، تخم‏مرغی-مستطیلی، به طول ۱۰-۷ سانتی‏متر، نوک‏دار کند یا کوتاه، سینوسی یا کنگره‏ای، دمبرگ با بال پهن، گل‏ها به اندازه متوسط، منفرد یا چندتایی محوری، سفید، بسیار معطر، پرچم‏ها ۲۰ تایی یا بیشتر، تخمدان کروی، میوه کروی، با دو انتهای کمی تخت‏شده، به قطر حدود ۸ سانتی‏متر، با سطح ناهموار، با گوشت ترش و پوست تلخ، مغز میوه به هنگام رسیدن توخالی می‏شود. قطعات داخلی میوه۱۰ تا ۱۲ تایی، این گونه به خاطر استفاده از گل آن برای تهیه مربای بهار نارنج و آب میوه آن به عنوان چاشنی و استفاده از پایه آن برای پرتقال کاشته می‏شود (مظفریان، ۱۳۳۲).
شکل ۲-۵ برگ درخت Citrus aurantium (نگارنده)
۲-۶-۲-۲ پراکنش جهانی نارنج
مرکبات تقریبا در ۵۰ کشور دنیا به عمل می‏آیند و به خاطر طعم و کیفیت خوب میوه شناخته شده‏اند (میرزا و باهرتیک، ۱۳۸۵). این درخت در آسیا وجود داشته و از جنوب اروپا و آمریکا نیز معرفی شده است (مظفریان، ۱۳۳۲).
۲-۶-۲-۳ انتشار نارنج در ایران
این گیاه در اغلب نقاط استان‏های گرگان، گیلان، مازندران، فارس، کرمان و خوزستان وجود دارد (مظفریان، ۱۳۳۲).
۲-۶-۲-۴ خواص ظاهری اسانس نارنج
اسانس برگ نارنج مایعی سیال، فرار، بی‏رنگ یا به رنگ زرد روشن است (سارو و همکاران^[۵۳]، ۲۰۱۳).
۲-۶-۲-۵ طبیعت و ترکیب اسانس نارنج
اسانس مرکبات شامل مخلوطی از هیدروکربن‏ها، ترپن‏ها و اکسیژنات‏ها می‏باشند. ترپن‏ها ۵۰ تا ۹۰ درصد اسانس را تشکیل داده و عامل عطر و طعم اسانس می‏باشد (میرزا و باهرتیک، ۱۳۸۵). عمده‏ترین شکل ترپن‏ها در اسانس مرکبات هیدروکربن لیمونن است. این ترکیب با فرمول بسته C₁₀H₁₆ یک مونوترپن تک حلقه‏ای است. بیش از ۵۰ سال است که این ماده به عنوان فرآورده‏های جانبی مرکبات شناخته شده است (مرتضوی و ضیاءالحق، ۱۳۸۳).
بر‏اساس نتایج به دست آمده از مصدق و همکاران (۱۳۸۳)، روغن فرار برگ درخت نارنج حاوی ۱۹ ماده‏ی شیمیایی است که عمده‏
ترین ترکیبات موجود در اسانس این گیاه شامل لینالول^[۵۴]، لینالیل استات^[۵۵]، آلفا‏ترپینئول^[۵۶] و ژرانیل‏استات^[۵۷] است. ۱۷ جزء از اسانس برگ نارنج ترکیبات مونوترپنی^[۵۸] است که شامل ۸ مونوترپن اکسیژن‏دار و ۹ مونوترپن هیدروکربنی می‏باشد. ۲ ترکیب دیگر سزکویی‏ترپن^[۵۹] هستند (مصدق و همکاران، ۱۳۸۳).
۲-۶-۲-۶ فعالیت حشره‏کشی اسانس نارنج
گونه‏های مرکبات به عنوان یک منبع گیاهی دارای خاصیت حشره‏کشی گزارش شده‏اند. عصاره‏ی پوست و بذر واریته‏های این گیاهان حاوی متابولیت‏های ثانویه هستند که اثر حشره‏کشی روی راسته‏های مختلف حشرات دارند (سالواتور و همکاران^[۶۰]، ۲۰۰۴). لیمونوئیدها علاوه بر اثر کشندگی بازدارنده بسیاری از فعالیت‏ها نظیر تغذیه، رشد، تخم‏گذاری و غیره می‏باشند (روی و صراف، ۲۰۰۶).
در یک بررسی اثر تدخینی اسانس‏های استخراج شده از نهنج و گلبرگ درخت نارنج روی حشرات کامل شپشه‏ی برنج S. oryzae در سه زمان ۲۴، ۴۸ و ۷۲ساعت مورد ارزیابی قرار گرفت. بنا بر نتایج این بررسی، شپشه‏ی برنج نسبت به اسانس گلبرگ در مقایسه با نهنج (میوه‏ی نارس) نارنج حساس‏تر بود. نتایج تحقیق ذکر شده نشان داد که اختلاف معنی‏داری بین مرگ‏و‏میر ناشی از غلظت‏های مختلف اسانس و زمان‏های مختلف کاربرد اسانس در مورد هر یک از اسانس‏های استخراج شده وجود دارد (عسگری کوچی و همکاران، ۱۳۹۰).
فعالیت حشره‏کشی اسانس نارنج C. aurantium که از بخش‏های مختلف نارنج (میوه، برگ، شاخه) تهیه شده بود روی مگس زیتون Bacterocera olea Rossi مورد ارزیابی قرار گرفت. بررسی اثر اسانس به دست آمده از پوست و گوشت میوه و کل میوه روی حشرات نشان داد که فقط اسانس پوست اثر حشره‏کشی داشت. این اثر هم‏چنین به طور معنی‏داری از فعالیت اسانس کل میوه بیشتر بود. بیشترین فعالیت حشره‏کشی به دست آمده از پوست میوه، گوشت میوه و کل میوه به ترتیب سبب ۱۰۰، ۴ و ۷۰ درصد مرگ‏و‏میر در مگس زیتون شدند (سیسکاس و همکاران^[۶۱]، ۲۰۰۷).
در یک بررسی اثر تدخینی اسانس‏های پوست میوه‏ی نارنج C. aurantium و پرتقال L. Citrus sinensis روی حشرات کامل سوسک چهارنقطه‏ای حبوبات Callosobruchus maculatus fabr. مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان‏دهنده‏ی سمیت بالای این اسانس‏ها بود. مرگ‏و‏میر حشرات کامل با افزایش غلظت و مدت زمان در معرض قرار گرفتن (از ۳ تا ۲۴ ساعت) افزایش یافت. مقدار LC₅₀ برای اسانس‏های پوست میوه نارنج و پرتقال به ترتیب برابر با ۱۴۵ و ۲۶۹ میکرولیتر بر لیتر هوا بود (مروج و ابر، ۲۰۰۸).
در تحقیق دیگری فعالیت حشره‏کشی تنفسی اسانس پوست میوه‏ی پرتقال C. sinensis و نارنج C. aurantium روی مگس سفید Bemisia tabaci Gennadius مورد ارزیابی قرار گرفت و با ترکیب تجاری Eugenol مقایسه شد. اسانس پرتقال با غلظت ۵/۸ و نارنج با غلظت ۵/۹ میکرولیتر بر لیتر هوا به ترتیب سبب ۹۷ و ۹۹ درصد مرگ و میر شدند. مقدار LC₅₀ اسانس پرتقال، نارنج و Eugenol به ترتیب ۸/۳، ۸/۵ و ۲/۰ میکرولیتر بر لیتر هوا بود. در بررسی تاثیر اسانس‏ها روی کاهش تعداد تخم‏ها مشخص شد که غلظت ۵/۳ میکرولیتر بر لیتر هوا از اسانس پرتقال و ۷ میکرولیتر بر لیتر هوا از اسانس نارنج سبب کاهش معنی‏داری در تخم‏گذاری شد (ریبیرو و همکاران^[۶۲]، ۲۰۱۰).
۲-۷ عوامل تعیین کننده سمیت اسانس‏ها
فعالیت زیستی اسانس هر گیاه بستگی به ترکیبات شیمیایی موجود در آن گیاه دارد. این ترکیبات حتی در بین گونه‏های یکسان ممکن است متفاوت باشد. این تفاوت مربوط به بخشی از گیاه که اسانس‏گیری می‏شود، مرحله‏ی رشدی گیاه و زمان نمونه‏برداری از نظر فنولوژی گیاه و هم‏چنین میزان حساسیت آفات هدف در برابر اسانس‏های گیاهی می‏باشد (سینق و مائوریا^[۶۳]، ۲۰۰۵ و شایا و رافائل^[۶۴]، ۲۰۰۷).
۲-۸ محل تاثیر اسانس‏های گیاهی
معمولا اسانس‏ها ترکیبی از مخلوط چند مونوترپن هستند. فعالیت سریع علیه برخی از آفات نشانه محل تاثیر عصبی آن‏ها می‏باشد و شواهدی برای تاثیر آن‏ها روی اکتوپامین (یک پیام‏رسان عصبی) توسط برخی اسانس‏ها و برخی دیگر روی کانال‏های کلراید وابسته به گابا^[۶۵] (گاما آمینو بوتریک ‏اسید)، وجود دارد (ایسمان، ۲۰۰۶). مطالعه روی محل تاثیر مونوترپنوئیدها، فعالیت بازدارندگی آنزیم استیل‏کولین‏استراز را به عنوان محل اصلی تاثیر آن‏ها نشان داده است (راجندران و سیرانجینی، ۲۰۰۸). برخی اسانس‏ها مانند اسانس نعنا، چای و کارواکرول روی نفوذپذیری غشای آکسون تاثیر گذاشته و موجب اختلال توازن پتاسیم و فسفر می‏گردد (لامبرت و همکاران^[۶۶]، ۲۰۰۱). برخی اسانس‏های گیاهی روی گیرنده‏های اکتوپامین تاثیر می‏گذارند که حرکت حشره، ضربان قلب،
رفتار، متابولیسم و شفیره شدن حشره را کنترل می‏کند (اکبر و همکاران^[۶۷]، ۲۰۰۵). لینالول ترکیبی است که از گیاهان زیادی استخراج شده است و محل تاثیر آن در سیستم عصبی، انتقال یون‏ها و رهاسازی آنزیم استیل‏کولین‏استراز است (ترمبل^[۶۸]، ۲۰۰۲). ۱و۸ سینئول و آلفاپینن^[۶۹] نیز بازدارنده آنزیم استیل‏کولین‏استراز بود و سینرژیست یکدیگرند (هوگتن و هاویز^[۷۰]، ۲۰۰۵). گزارش‏های متعددی نشان می‏دهد که مونوترپنوئیدها از طریق بازدارندگی آنزیم استیل‏کولین‏استراز باعث مرگ حشره می‏شوند.
۲-۹ بررسی‏های انجام شده روی حشرات مورد آزمایش
طی آزمایشی، دورکنندگی اسانس درمنه Artemisia sieberi Besser روی سه گونه آفت انباری بررسی شد و مشاهده گردید که اثر دورکنندگی اسانس روی شپشه‏آرد که معادل ۹۰/۶۵% بود به طور معنی‏داری نسبت به شپشه برنج با ۷۰/۵۹% دورکنندگی و سوسک چهارنقطه‏ای حبوبات با ۸۰/۵۵% دورکنندگی بیشتر بود. با افزایش غلظت اسانس درصد دورکنندگی نیز در همه‏ی حشرات در سطح ۱ درصد به طور معنی‏داری افزایش یافت. بیشترین درصد دورکنندگی (۰۷/۷۷ درصد) در غلظت ۴ میکرولیتر در یک میلی‏لیتر استون و روی شپشه‏آرد مشاهده شد (نگهبان و محرمی‏پور، ۱۳۸۵).
در آزمایشی اثر تماسی، تدخینی و دورکنندگی اسانس E. globulus روی حشرات کامل T. castaneum مورد آزمون قرار گرفت. در این آزمون LC₅₀ به دست آمده برای سمیت تماسی از طریق قطره‏گذاری ۲۲/۰ میکرولیتر برای هر حشره بود. نتایج آزمایشات تدخینی نشان داد که LC₅₀ این اسانس ۴/۱۱۲ میکرولیتر بر لیتر هوا است. دورکنندگی چهار غلظت ۹۳/۰، ۶۲/۰، ۳۱/۰ و ۱/۰ میکرولیتر بر سانتی‏مترمربع به ترتیب ۲/۵۴، ۸/۸۸، ۴/۹۴ و ۴/۹۴ درصد بود. در این تحقیق میانگین دورکنندگی روی حشره ۸۳ درصد محاسبه شد که از میزان غلظت‏ها تبعیت نمی‏کرد (باقری و همکاران، ۱۳۹۰).
بررسی سمیت تنفسی اسانس برگ گیاهان اکالیپتوسE. camaldulensis و بطری‏شور Callistemon viminalis Gaertn. روی حشرات کامل ۱ تا ۳ روزه شپشه‏ی آرد T. confusum و روی لاروهای ۵ و ۲۰ روزه آن نشان داد که با افزایش غلظت اسانس و زمان اسانس‏دهی مرگ‏و‏میر افزایش می‏یابد. لارو‏های ۵ روزه نسبت به حشرات کامل و حشرات کامل از لاروهای ۲۰ روزه حساسیت بیشتری به اسانس‏های به کار رفته نشان دادند (حمزه‏وی و همکاران، ۱۳۹۰).
در پژوهشی سمیت تنفسی ۲۸ اسانس گیاهی مختلف و ترکیبات اصلی آن‏ها علیه ۴ آفت مهم انباری R. dominica، O. surinamensis، T. castaneum و S. oryzae بررسی شد. در غلظت ۵-۱۵ میکرولیتر بر لیتر هوا ۱۱ اسانس و ۵ جزء از ترکیبات اصلی سمیت بالای تنفسی داشتند. مواد فعال به سه گروه تقسیم شدند. گروه (۱): ترکیبات ترپینن ۴- ال^[۷۱]، ۱و۸ سینئول و اسانس‏های مریم‏گلی، برگ‏بو، رزماری و اسطوخودوس که اثر زیادی روی R. dominica دارند. (۲): ترکیبات لینالول، آلفا-ترپینئول^[۷۲]، کارواکرول^[۷۳] و اسانس پونه‏کوهی، ریحان، مرزنجوش‏سوری و آویشن که بیشتر روی O. surinamensis تاثیر دارد. گروه (۳): ترکیبات ۱و۸ سینئول و اسانس رازیانه و قرص نعنا که تنها مواد فعال به عنوان ماده‏ی تدخینی روی T. castaneum در تمام آزمون‏ها بود (شایا و همکاران، ۱۹۹۱).
فعالیت تدخینی و تماسی ۱و۸ سینئول و لیمونن روی R. dominica و T. castaneum بررسی شد. براساس نتایج، R. dominica نسبت به T. castaneum به سینئول حساس‏تر است و در واقع سینئول اثر بیشتری نسبت به لیمونن روی R. dominica دارد. لیمونن نیز اثر مشابهی در تلفات حشرات ایجاد کرد با این تفاوت که لیمونن اثر بیشتری روی T. castaneum نسبت به سینئول دارد. در آزمایشات تماسی LC₅₀ برآورد شده‏ی ۱و۸ سینئول روی R. dominica ۶۴/۱ میلی‏گرم بر سانتی‏مترمربع و برای T. castaneum ۳۸/۱ میلی‏گرم بر سانتی‏مترمربع است. LC₅₀ لیمونن برای T. castaneum، ۲۵/۱ میلی‏گرم بر سانتی‏متر مربع بود. LC₅₀ لیمونن روی R. dominica ارزیابی نگردید زیرا منحنی مرگ‏ومیر به حد بالایی نرسید. این نشان می‏دهد که لیمونن LC₅₀ بالایی برایR. dominica نسبت به ۱و۸ سینئول دارد و به طور کلی ۱و۸ سینئول پتانسیل بالاتری نسبت به لیمونن در کنترل هر دو حشره دارد (پراتس و همکاران^[۷۴]، ۱۹۹۸).
اسانس استخراج شده از برگ‏های زردچوبه Curcuma longa L. از نظر سمیت تماسی، تنفسی و همین‏طور تاثیر روی تولید نسل روی سه سوسک انباری R. domonica، S. oryzae و T. castaneum بررسی شد. افراد بالغ R. dominica در آزمایشات تماسی حساسیت بالایی به اسانس برگ C. longa با LD₅₀ ۷۱/۳۶ میکروگرم بر میلی‏گرم وزن بدن حشره نشان دادند، در حالی‏که در آزمایشات تنفسی حساس‏ترین حشره S. oryzae با LC₅₀ ۳۶/۱۱ میلی‏گرم بر لیتر هوا بود و LC₅₀ برآورد شده برای سوسک کشیش و شپشه ‏آرد به ترتیب ۶۵/۱۳ و ۶۲/۱۹ میلی‏گرم بر لیتر هوا بود (تریپاتی و ه
مکاران^[۷۵]، ۲۰۰۲).
فعالیت حشره‏کشی اسانس ۷ گونه گیاهی شامل کافور Cinnamomum camphora L.، گونه‏ای از علف لیمو با نام Cymbopogon winterianus Jowitt، بابونه‏ی آلمانی Matricaria chamomilla L.، Morelia viridis Forum.، بادام Prunus amygdalus Dulcis.، رزماری Rosemarinus afficinalis L. و لیموترش Schizandra chinensis Turcz. روی O.surinamensis و T. castaneum در ۵ غلظت و سه زمان (۳ روز، ۱ هفته و ۲ هفته) بررسی شد. نتایج نشان داد که در غلظت ۱۲۵/۰ درصد وزنی/وزنی C. winterianus سمیت بیشتری داشت و بعد از آن M. chamomallia، M. viridis و P. amygdalus بیشترین اثر را از خود نشان دادند که تلفات ناشی از آن‏ها به ترتیب ۹۰، ۵/۸۸، ۳/۸۸ و ۳/۸۳ درصد بود. در بالاترین غلظت هم S. chinensis با ۳/۹۸ درصد بیشترین مرگ‏ومیر را داشته و بعد از آن M. viridis، C. camphora و C. winterianus با ۷/۹۶، ۳/۹۳ و ۹۰ درصد تلفات در رده‏های بعدی قرار می‏گیرند. نتایج نشان داد که M. viridis اثر قابل توجهی نسبت به سایر اسانس‏ها روی شپشه‏دندانه‏دار داشته و این حشره نسبت به شپشه‏آرد در برابر اسانس‏های آزمایش شده حساس‏تر است. نتایج حاکی از رابطه‏ی مستقیم تلفات با زمان بود (الجابر^[۷۶]، ۲۰۰۶).
در آزمایش سمیت تنفسی زنیان Carum copticum C. B. Clarke. روی حشرات کامل دو آفت انباری S. oryzae و T. castaneum، حساسیت S. oryzae نسبت به T. castaneum به طور معنی‏داری بیشتر بود، به گونه‏ای که LC₅₀ به دست آمده برای S. oryzae برابر ۹۱/۰ میکرولیتر بر لیتر و برای T. castaneum برابر ۱۴/۳۳ میکرولیتر بر لیتر می‏باشد. میزان تلفات این آفات در غلظت‏های بالاتر از ۲/۱۸۵ میکرولیتر بر لیتر و با ۱۲ ساعت قرارگیری در معرض اسانس به ۱۰۰درصد رسید (صحاف و همکاران^[۷۷]، ۲۰۰۷).
کوکو و چاندرپایتا^[۷۸] (۲۰۰۹) دورکنندگی، سمیت تدخینی و تماسی اسانس میوه‏ی Litsea cubeba Lour. را روی S. zeamais و T. castaneum بررسی کردند. در تمام غلظت‏های به کار رفته در آزمایشات دورکنندگی (۱، ۲، ۳، ۴ و ۵ میکروگرم بر سانتی‏مترمربع) T. castaneum عکس‏العمل بیشتری نشان داد. دورکنندگی اسانس با غلظت رابطه‏ی مستقیم داشت. LC₅₀ برآورد شده‏ در آزمایشات تنفسی به ترتیب ۴۶/۹۲ و ۵۷/۵۴۹ میکرولیتر بر لیتر هوا بعد از ۲۴ ساعت بود که نشان داد S. zeamais در مقابل اسانس حساسیت بیشتری نسبت به T. castaneum داشت. در آزمایشات تماسی وقتی اسانس در سطح پشتی بدن حشرات قرار گرفت، بالغین S. zeamais نسبت به T. castaneum تلفات بیشتری نشان دادند. نتایج این آزمایشات نشان داد هگزان و متانول عصاره برگ این گیاه سمیت تغذیه ای، تماسی و تدخینی برای این دو گونه حشره دارد (کوکو و چاندرپایتا، ۲۰۰۹).
در پژوهشی فعالیت دورکنندگی چند اسانس گیاهی (دارچین، فلفل قرمز و فلفل سیاه) روی سه گونه آفت انباری مورد بررسی قرار گرفت. گونه‏های پودر شده با غلظت‏های ۰، ۲۵/۰، ۷۵/۰، ۵/۱ و ۵/۲ درصد بر پایه‏ی وزنی/وزنی^[۷۹] در ۲۰۰ گرم گندم از طریق یک قیف بلند ریخته شد. نتایج حاکی از آن بود که تمام پودرهای گیاهی آزمایش شده فعالیت دورکنندگی علیه سه آفت انباری تحت بررسی T. castaneum، R. dominica و Sithophilus granarius L. داشتند و در بین این سه حشره اثر دورکنندگی اسانس‏ها روی S. granarius بیشتر از دو حشره‏ی دیگر بود. در بالاترین غلظت و بیشترین زمان دانه‏های گندم تیمار شده با پودر دارچین بیشترین دورکنندگی را برای S. granarius (۵/۹۵ درصد بعد از ۱ ساعت)، دانه‏های تیمار شده با فلفل قرمز بیشترین دورکنندگی را برای T. castaneum (۵/۷۲ درصد بعد از ۶ ساعت) و فلفل سیاه بیشترین دورکنندگی را برای R. dominica (۷۵/۵۸ درصد بعد از ۲۴ ساعت) نشان داد. نتایج این آزمایش نشان داد که افزایش دز مصرفی مانند افزایش دوره‏های زمانی باعث افزایش دورکنندگی در تمام موارد می‏شود (شایسته و عاشوری^[۸۰]، ۲۰۱۰).
اثر تدخینی اسانس ترب‏کوهی^[۸۱] روی S. zeamais و R. dominica در ۵ غلظت ۵/۱، ۳، ۶، ۱۲ و ۲۴ ppm به دو صورت بخوردهی روی ذرت، گندم و برنج و همین‏طور به شکل بدون وجود دانه انجام شد. در آزمایشاتی که بدون دانه انجام شد، بیشترین کشندگی در غلظت‏های پایین روی هر دو حشره بعد از ۱۲ ساعت مشاهده شد. LC₅₀ محاسبه شده برای S. zeamais و R. dominica به ترتیب ۶۴/۰ و ۶۹/۰ میکروگرم بر میلی‏لیتر محاسبه گردید (زی و همکاران^[۸۲]، ۲۰۱۰).
ترکیب شیمیایی و اثرات سمیت تنفسی اسانس Agastache foeniculum Pursh. روی حشرات کامل شپشه‏دندانه‏دار O.surinamensis و سوسک توتون Lasioderma serricorne F. مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی نشان داد که متیل کاویکل^[۸۳] بیشترین ترکیب این اسانس بود. اثر غلظت‏های مختلف اسانس روی تلفات حشرات معنی‏دار بود. آنالیز پروبیت داده‏ها نشان داد که ایجاد ۵۰ درصد مرگ‏ومیر (LC₅₀) در جمعیت بالغین این
آفات در غلظت‏های ۷۸/۱۸ و ۵۶/۲۱ میکرولیتر بر لیتر هوا به ترتیب برای O. surinamensis و L. serricorne بعد از ۲۴ ساعت بود که نشان‏دهنده‏ی حساسیت بیشتر O. surinamensis می‏باشد. هم‏چنین نتایج حاکی از افزایش تلفات با افزایش زمان و غلظت بود (عبدالهی و همکاران^[۸۴]، ۲۰۱۰).
دورکنندگی، سمیت تدخینی و تماسی اسانس استخراج شده از درمنه‏کوهی Artemisia argyi Levl. Et Vant روی O. surinamensis توسط جیان‏هوآ و همکاران^[۸۵] در سال ۲۰۱۱ ارزیابی شد. براساس نتایج، اسانس این گیاه روی شپشه‏دندانه‏دار دارای خاصیت شدید دورکنندگی بود. هم‏چنین اثر تدخینی و سمیت تماسی آن نیز با افزایش غلظت افزایش پیدا کرد. مقدار دورکنندگی نیز به‏طور معنی‏داری با افزایش غلظت افزایش پیدا کرد (۰۵/۰>P، ۳=df). درصد دورکنندگی A. agryi در برابر افراد بالغ O. surinamensis بعد از دوره‏ی ۴۸ ساعته و در غلظت ۴۰/۰ میکرولیتر بر سانتی‏مترمربع به درجه ۴ (بین ۶۰ تا ۸۰% دورکنندگی)، درصد مرگ‏ومیر سمیت تنفسی در دز ۱۶۰ میکرولیتر بر لیتر هوا به بیش از ۹۷% ، و درصد مهار جمعیت فعلی و جمعیت F1 در دز ۸۰ میکروگرم بر گرم به ترتیب به ۳۸/۷۷ و ۰۶/۹۶ درصد رسید (جیان‏هوآ و همکاران، ۲۰۱۱).
سمیت تنفسی اسانس نارنگی Citrus reticulata Blanco روی آفات انباری S. oryzae و T. castaneum مورد ارزیابی قرار گرفت. مقدار LC₅₀ برای لارو T. castaneum پس از ۴۸ ساعت برابر با ۷۳۳/۱۸ و برای حشرات کامل دو گونه‏ برابر ۶۳۸/۲۱ و ۳۳۶/۱۹ میکرولیتر بر لیتر هوا برآورد شد (میشرا و همکاران^[۸۶]، ۲۰۱۱).
نتایج به دست آمده از شکری‏حبشی و همکاران^[۸۷] (۲۰۱۱) نشان داد که O. surinamensis با LC₅₀ ۶۹/۱ میکرولیتر بر لیتر هوا حساسیت معناداری نسبت به R. dominica با LC₅₀ ۰۱/۱۹ میکرولیتر بر لیتر و T. castaneum با LC₅₀ ۷۰/۵۸ میکرولیتر بر لیتر هوا در طول ۲۴ ساعت در برابر اسانس زنیان C. copticum دارد. در همه‏ی موارد تفاوت‏ معناداری در میزان تلفات حشرات در غلظت‏ها و زمان‏های مختلف دیده شد و همان‎‏طور که انتظار می‏رفت با افزایش غلظت و زمان اثر سمیت تنفسی اسانس نیز بیشتر می‏شد.
کابالرو-گالاردو و همکاران^[۸۸] (۲۰۱۲) اثر تماسی و دورکنندگی اسانس‏های گونه‏هایی از علف لیمو مانند Cymbopogon martinii Roxb. و Cymbopogon flexuosus Nees ex Steud. و به‏لیمو Lippia origanoides H.B.K. را روی T. castaneum بررسی کرده و نشان دادند که در غلظت‏های به کار رفته برای آزمایشات دورکنندگی (۰۰۰۰۲/۰، ۰۰۰۲/۰، ۰۰۲/۰، ۰۲/۰ و ۲/۰ میکرولیتر بر سانتی‏متر مربع) با افزایش غلظت، دورکنندگی افزایش یافته و شپشه‏ی آرد بیشترین دورکنندگی را در غلظت ۲/۰ میکرولیتر بر سانتی‏مترمربع داشته است و به C. martini حساسیت بیشتری نشان داد. در آزمایشات تماسی انجام شده روی کاغذ صافی نیز بیشترین مرگ‏ومیر (۵%) پس از ۲۴ ساعت در بیشترین غلظت (۲/۱ میکرولیتر بر سانتی‏مترمربع) و توسط اسانس C. flexuosus ایجاد شد. در هیچ کدام از اسانس‏ها در بالاترین غلظت و بعد از گذشت ۷۲ ساعت تلفات به بیش از ۲۰% نرسید.
در تحقیقی فعالیت حشره‏کشی تماسی اسانس پوست مرکبات استخراج شده از گریپ‏فوروت Citrus paradisi Macfad و نارنگی C. reticulata روی دو استرین R. domonica نشان داده شد. بین دو اسانس آزمایش شده در غلظت‏های ۳، ۶ و ۱۲ درصد بیشترین میانگین کشندگی مربوط به C. paradisi با ۴۹% در غلظت ۱۲% بود در حالی‏که در این غلظت، کشندگی اسانس C. reticulata ۳۷% بوده است. نتایج نشان داد که مرگ‏ومیر با افزایش غلظت افزایش یافت (عباس و همکاران^[۸۹]،۲۰۱۲).
آزمایشات تدخینی و دورکنندگی اسانس برگ‏بو Laurus nobilis L. به دست آمده از سه کشور مختلف روی R. dominica و T. castaneum نشان داد از نظر تدخینی R. dominica نسبت به T. castaneum حساس‏تر است. LC₅₀ محاسبه شده اسانس L. nobilis به دست آمده از سه کشور تونس، الجزایر و مراکش روی R. dominica به ترتیب ۴۲/۱۱۳، ۹۵/۹۸ و ۹/۶۷ میکرولیتر بر لیتر هوا و روی T. castaneum به ترتیب ۱۰/۲۱۷، ۹۵/۱۹۳ و ۳۷/۱۷۲ میکرولیتر بر لیتر هوا بود. نتایج دورکنندگی این اسانس‏ها نیز حاکی از آن است که اسانس L. nobilis به طور قابل توجهی دافع هر دو آفت بوده است. فعالیت دورکنندگی وابستگی زیادی به غلظت و مدت زمان قرارگیری در معرض اسانس داشت. در بین سه اسانس مذکور اسانس مراکشی در غلظت ۰۴/۰ میکرولیتر بر سانتی‏متر مربع بیشترین اثر دفع‏کنندگی را روی بالغین R. dominica بعد از یک ساعت قرار گیری در معرض اسانس داشت. بیشترین دورکنندگی درمورد T. castaneum در غلظت ۱۲/۰ مربوط به اسانس مراکشی با ۵/۷۲% بود. در مورد T. castaneum نیز با افزایش مدت زمان و همین‏طور غلظت میزان دورکنندگی افزایش یافت و دورکنندگی این اسانس برای R. dominica به مراتب بیشتر از T. castaneum بود (بن‏جما و همکاران، ۲۰۱۲).
فعالیت حشره‏کشی اسانس گیاه نوروزک با نام علمی Salvi
a leriifolia Benth. از طریق آزمایشات تنفسی روی R. dominica و S. granarius در سه زمان ۲۴، ۴۸ و ۷۲ ساعت مورد بررسی قرار گرفت. فعالیت حشره‏کشی با افزایش غلظت و زمان در معرض قرارگیری افزایش یافت و در تمام زمان‏ها R. dominica نسبت به S. granarius حساس‏تر بود. LC₅₀ به دست آمده در مدت زمان ۲۴ ساعت ۱۷/۷۹ میکرولیتر بر لیتر برای S. granarius و ۸۷/۲۵ میکرولیتر بر لیتر برای R. dominica بود (حسینی و همکاران^[۹۰]، ۲۰۱۳).
نتایج حشره‏کشی نشان داد که تلفات حشرات بالغ R. dominica با افزایش غلظت اسانس پوست میوه نارنگی C. reticulata و زمان در معرض قرارگیری افزایش یافت. مقدار LC₅₀ محاسبه شده۳۰/۱۸ و ۵۲/۱۵ میکرولیتر بر لیتر هوا در ۲۴ ساعت و ۴۸ ساعت بود (فروزان و همکاران^[۹۱]، ۲۰۱۳).
فعالیت آفت‏کشی و دورکنندگی اسانس اشورک یا گیش‏برگ Rhazya stricta Decne.، شاهپسند درختی Lantana camara L.، Vernonia cinerea Less، بوزیدان یا بودمار Withania somnifera Dunal و Argemone ochroleuca Sweet. روی O. surinamensis بررسی شد. نتایج نشان داد که با افزایش غلظت اسانس و زمان، مرگ‏ومیر نیز افزایش پیدا کرد. آزمایشات دورکنندگی در مورد تمام اسانس‏ها، در ۴ غلظت انجام شد و روند دورکنندگی به طور صعودی‏پیوسته و متناسب با افزایش غلظت بود. بیشترین خاصیت دورکنندگی را L. camara داشت و پس از آن R. stricta، V. cinerea، W. somnifera و W. ochroleuca قرار گرفتند (مدکور و همکاران^[۹۲]، ۲۰۱۳).
فصل سوم

یکی از ابزارهای ضروری برای تحقق و گسترش تجارت الکترونیک، وجود سیستم بانکداری الکترونیک است که همگام با سیستم‌های جهانی مالی و پولی عمل و فعالیت‌های مربوط به تجارت الکترونیک را تسهیل کند. در حقیقت می‌توان گفت که پیاده‌سازی تجارت الکترونیک، نیازمند تحقق بانکداری الکترونیک است. استفاده از سیستم‌های الکترونیک در موسسات مالی و اعتباری جهان به سرعت رو به گسترش بوده و تعداد استفاده‌ کنندگان از خدمات بانکداری الکترونیک روز به روز در حال افزایش هستند.

براساس گزارش تحقیقاتی موسسه Data Monitor(از مراکز برجسته تجزیه و تحلیل اطلاعات بانکداری در اروپا) آمار استفاده‌ کنندگان از سیستم‌های بانکداری الکترونیک در هشت کشور فرانسه، آلمان، ایتالیا، هلند، اسپانیا، سوئد، سوئیس و انگلیس از ۵/۴ میلیون نفر در سال ۱۹۹۹ به حدود ۲۲ میلیون نفر در سال ۲۰۰۴رسیده است. در سال ۲۰۰۵ بیش از ۷۵ درصد شرکت‌های فعال در کشورهای توسعه یافته حداقل از یکی از خدمات بانکداری الکترونیک استفاده می‌کنند.
۲-۵-۱)تعاریف بانکداری الکترونیک
برای شناخت هر پدیده‌ای لازم است تا ابتدا تعریف مشخصی از آن پدیده و عوامل و متغیرهای مرتبط با آن ارائه کرد. برای بانکداری الکترونیک تعاریف گوناگونی ارائه شده که از آن جمله می‌توان به تعاریف زیر اشاره کرد:
۱- فراهم آوردن امکان دسترسی مشتریان به خدمات بانکی با بهره گرفتن از واسطه‌های ایمن و بدون حضور فیزیکی
۲- استفاده مشتریان از اینترنت برای سازماندهی، آزمایش و یا انجام تغییرات در حساب‌های بانکی خود و یا سرمایه‌گذاری و بانک‌ها برای ارائه عملیات و سرویس‌های بانکی.
۳- ارائه مستقیم خدمات و عملیات بانکی جدید و سنتی به مشتریان از طریق کانال‌های ارتباطی متقابل الکترونیک. (کهزادی،۱۳۸۲)
بانکداری الکترونیک یا برخط، عبارت است از فراهم آوردن امکاناتی برای کارکنان در جهت افزایش سرعت و کارایی آنها در ارائه خدمات بانکی در محل شعبه و همچنین فرایندهای بین شعبه‌ای و بین بانکی در سراسر دنیا و ارائه امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به مشتریان که با بهره گرفتن از آنها بتوانند بدون نیاز به حضور فیزیکی در بانک، در هر ساعت از شبانه روز (۲۴ ساعته) از طریق کانال‌های ارتباطی ایمن و با اطمینان عملیات بانکی دلخواه خود را انجام دهند.
به عبارت دیگر بانکداری الکترونیکی استفاده از فناوری‌های پیشرفته نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مبتنی بر شبکه و مخابرات برای تبادل منابع و اطلاعات مالی به صورت الکترونیکی است و نیازی به حضور فیزیکی مشتری در شعبه نیست.
به مشتریان اجازه می‌دهد تا معاملات اقتصادی را در یک وبسایت امن به طرقی مثل کارهای خرده بانکی یا بانک مجازی، موسسه مالی و اعتباری یا شرکت‌های ساخت و ساز انجام دهند.
مولر (۲۰۰۸)، بانک‌داری الکترونیک را استفاده بانک‌ها از اینترنت برای ارائه خدمات بانکی به مشتریان و استفاده مشتریان از اینترنت برای ساماندهی، کنترل و انجام تراکنش بر روی حسابهای بانکی خود تعریف می‌کند.
با این حال، برخی از صاحبنظران تعریف کلی تری ارائه کرده‌اند و استفاده از سایر ابزارها و کانالهای الکترونیک نظیر تلفن همراه، تلفن و تلویزیون دیجیتال به منظور اطلاع رسانی، ایجاد ارتباط و انجام تراکنش بانکی را نیز مشمول تعریف بانک‌داری الکترونیک دانسته‌اند.
مهمترین کانال‌های بانکداری الکترونیک عبارتند از:

1. 1. رایانه‌های شخصی

1. 1. کیوسک

1. 1. شبکه‌های مدیریت یافته

1. 1. تلفن ثابت و همراه

1. 1. دستگاه های خودپرداز

1. 1. پایانه‌های فروش

۲-۵-۲)خدمات بانکداری الکترونیک
توسعه دسترسی به شبکه گسترده جهانی(اینترنت) انقلابی را در زمینه ارتباطات «یک به یک» و «یک به چند» در همه نقاط دنیا ایجاد کرده است. به جرأت می‌توان گفت که جهان هیچگاه شاهد چنین شتابی برای استفاده از یک پدیده علمی نبوده است. دسترسی تعداد زیادی از مردم به شبکه جهانی اینترنت و گسترش ارتباطات الکترونیک بین افراد و سازمان‌های مختلف از طریق دنیای مجازی، بستری مناسب برای برقراری مراودات تجاری و اقتصادی فراهم کرده است و تجارت و بانکداری الکترونیک را می‌توان از تبعات گسترش و نفوذ آن دانست. با توجه به اهمیت موضوع بانکداری الکترونیک و روند صعودی رواج آن در ایران و جهان لازم دانستیم مروری سریع داشته باشیم بر مفاهیم اولیه در این عرصه از جمله نسبت تجارت الکترونیک و بانکداری الکترونیک
شاخه‌های بانکداری الکترونیک

1. 1. بانک‌داری اینترنتی

1. 1. بانک‌داری مبتنی بر تلفن همراه و فناوری‌های مرتبط با آن

1. 1. بانک‌داری تلفنی

1. 1. بانک‌داری مبتنی بر نمابر

1. 1. بانک‌داری مبتنی بر دستگاه‌های خودپرداز

1. 1. بانک‌داری مبتنی بر پایانه‌های فروش

1. 1. بانک‌داری مبتنی بر شعبه‌های الکترونیکی

۲-۵-۳)مزایای بانکداری الکترونیک

مزایای بانکداری الکترونیک را می‌توان از دو جنبه مشتریان و موسسات مالی مورد توجه قرار داد از دید مشتریان می‌توان به صرفه جویی در هزینه‌ها، صرفه جویی در زمان و دسترسی به کانال‌های متعدد برای انجام عملیات بانکی نام برد. از دید موسسات مالی می‌توان به ویژگی‌هایی چون ایجاد و افزایش شهرت بانک‌ها در ارائه نوآوری، حفظ مشتریان علی‌رغم تغییرات مکانی بانکها، ایجاد فرصت برای جستجوی مشتریان جدید در بازارهای هدف، گسترش محدوده جغرافیایی فعالیت و برقراری شرایط رقابت کامل را نام برد.
براساس تحقیقات موسسه Data Monitor مهم‌ترین مزایای بانکداری الکترونیک عبارت‌اند از:
۱- تمرکز بر کانال‌های توزیع جدید
۲-ارائه خدمات اصلاح شده به مشتریان و
۳- استفاده از راهبردهای تجارت الکترونیک.
البته مزایای بانکداری الکترونیک از دیدگاه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت نیز قابل بررسی است.
رقابت یکسان، نگهداری و جذب مشتریان از جمله مزایای بانکداری الکترونیک در کوتاه مدت (کمتر از یکسال) هستند.
در میان مدت (کمتر از ۱۸ ماه) مزایای بانکداری الکترونیک عبارت‌اند از: یکپارچه سازی کانالهای مختلف، مدیریت اطلاعات، گستردگی طیف مشتریان، هدایت مشتریان به سوی کانال‌های مناسب با ویژگی‌های مطلوب.
و کاهش هزینه‌ها، کاهش هزینه پردازش معاملات، ارائه خدمات به مشتریان بازار هدف و ایجاد در آمد نیز از جمله مزایای بلند مدت بانکداری الکترونیک هستند.

خلاصه مزایا بانکداری االکترونیک

۱-امکان دسترسی مشتریان به دریافت خدمات بانکی بدون حضور فیزیکی با ارتباطات ایمن.
۲- استفاده از اینترنت برای ارائه عملیات و سرویس‌های بانکی و اعمال تغییرات انواع حسابهای مشتری.
۳ -ارائه مستقیم خدمات و عملیات بانکی جدید و سنتی به مشتریان از طریق کانال‌های ارتباطی متقابل الکترونیک.Ganesh Ramkrishnan)،۲۰۰۶)
گستره جهانی
براساس گزارش تحقیقاتی موسسه Data Monitor (مرکز تجزیه و تحلیل اطلاعات بانکداری در اروپا) آمار استفاده کنندگان از سیستم‌های بانکداری الکترونیک در هشت کشور فرانسه، آلمان، هلند، اسپانیا، سوئد، سوئیس و انگلیس از ۴٫۵ میلیون نفر در سال ۱۹۹۹ به حدود ۲۲ میلیون نفر در سال ۲۰۰۴ رسیده است. در سال ۲۰۰۵ بیش از ۷۵ درصد شرکتهای فعال در کشورهای توسعه یافته حداقل یکی از خدمات بانکداری الکترونیکی استفاده می‌کنند. امنیت حساب کاربران۲. امکان مراجعه به بانک در هر زمان ومکان۳. باعث رشدوپویای اقتصادهرکشور

برای حل این معادله به­علت عدم تقارن و دلخواه بودن شکل محیط پراکنده­کننده، از تابع گرین کمک می­گیریم. بنابراین معادله­ گرین را به شکل زیر تشکیل می­دهیم:

(۲-۵)
همچنین می­توان رابطه­ (۲-۲) را به­ صورت زیر نوشت:
(۲-۶)
اکنون دوطرف معادله­­ی (۲-۶) را در  ضرب کرده از دو طرف معادله­ حاصل در کل محیط اطراف پراکنده کننده انتگرال حجمی می­گیریم. دراین­حالت به کمک رابطه­ (۲-۵)، (معادله گرین) خواهیم داشت:

(۲-۷)
به­سادگی و براساس تعریفی که از تابع گرین انجام داده­ایم، مشخص است که جمله­ اول عبارت سمت راست تساوی معادله­ بالا، برابر میدان تابشی است. بنابراین داریم:
(۲-۸)
از این مرحله به بعد معادله به یک معادله­ انتگرالی غیرخطی بدرفتار تبدیل می­ شود که حل آن معادل حل مسئله­ پراکندگی معکوس است.
روش های پراکندگی معکوس
در ادامه به ­صورت گذرا به روش های مختلف کمی و کیفی پراکندگی معکوس اشاره خواهد شد.
تقریب برن
دریکسری از مسائل، درمورد جسم تحت بررسی اطلاعات اولیه­ای در دست است. در نتیجه، برای جسم می­توان یک مدل تقریبی ارائه داد. وقتی که جسم پراکنده­ساز نسبت به محیط انتشاری اطراف خود پراکنده­ساز ضعیف محسوب می­ شود، تقریب برن^[۲۳] قابل استفاده است. ساده­ترین تقریب برن، تقریب مرتبه اول است. در این تقریب، معادله پراکندگی بصورت زیر تغییر پیدا می کند:

(۲-۹)
که  برابر  است. چون طبق فرض، پراکنده­ساز ضعیف است، بنابراین می­توانیم از  دربرابر  صرف­نظر کنیم. در این حالت معادله­ زیر حاصل می­ شود که معادله­ای خطی است:
(۲-۱۰)
این معادله، تقریب اول برن محسوب می­ شود. تقریب برن هم در مسائل مستقیم )یعنی محاسبه میدان ناشی از یک پراکنده ساز ضعیف( و هم در مسائل معکوس، کاربرد دارد. برخلاف معادله اصلی که هم  و هم  که خود تابع  است مجهول بودند و در نتیجه مساله فرم غیرخطی داشت، در تقریب مرتبه اول برن تنها  مجهول بوده و مساله خطی شده است. برای افزایش دقت تقریب برن می­توان مرتبه تقریب را افزایش داد. روش این افزایش مرتبه، استفاده از یک الگوریتم تکرار است. تقریب مرتبه­ی  ام برن از طریق رابطه زیر بدست می آید:[۱]

(۲-۱۱)
روش های تقریب دیگری نیز وجود دارد که از جمله­ آنها عبارتند از: تقریب ریتوف، تقریب نور فیزیکی و…
روش تکرار برن
روش تکرار برن برگرفته از تقریب برن است. در حالاتی که تقریب برن به جواب نمی­رسد این روش انعطاف بیشتری دارد. در این روش طبق رابطه (۲-۸) می­توان به­سادگی دریافت که حاصل انتگرال جمله دوم عبارت سمت راست معادل میدان پراکندگی است. برای محاسبه عددی انتگرال رابطه (۲-۸) مقدار میدان پراکندگی را از طریق تقریب برن به­دست می­آوریم. سپس مجموعه انتگرال را با سلول­بندی محیط محاسبه تبدیل به جمع با مقادیر مجهول  می­کنیم. این مقادیر مجهول با معرفی تابع هزینه که اختلاف میدان دریافتی و میدان محاسبه طبق توضیحات گذشته است طی یک فرایند بهینه­سازی تعیین می­شوند. بنابراین روش تکرار برن در حوزه روش های بهینه­سازی قرار می­گیرد. مقادیر بدست آمده برای مجهول  طی این فرایند بهینه­سازی مقادیری است که اختلاف میدان واقعی و میدان محاسبه شده به­ازای آن کمترین مقدار است. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که  محیط محاسبه شناسایی شده است.[۱]
روش بهینه سازی
از جمله روش­های مهم پراکندگی معکوس ، روش بهینه­سازی است. همانطور که از اسمش بر می ­آید این دسته روش­ها مبتنی بر تعیین شکلی از تابع و بهینه کردن آن هستند. به عنوان مثال تابعی با عنوان تابع هزینه معرفی می­ کنند که برابر اندازه اختلاف میدان ناشی از جسم پراکنده کننده (میدان اندازه ­گیری^[۲۴]) و ناشی از محاسبه جسم حدس زده شده (میدان محاسبه شده^[۲۵]) است. سپس طی فرایند­های بهینه­سازی این تابع را کمینه^[۲۶] می­ کنند و خروجی مقادیر کمینه کننده تابع هزینه را به عنوان جواب مسئله درنظر می­گیرند. مسئله پایداری در این­گونه مسائل بوجود می ­آید. مثلاً اگر به عنوان مقدار اولیه که لازمه شروع حل مسئله به کمک روش­های بهینه­سازی است مقادیری دور از مقادیر مطلوب انتخاب شود احتمالاً پروسه بهینه­سازی با شکست مواجه خواهد شد. بنابراین یکی از ضعف­های این دسته از روش­ها نیاز به مقادیر اولیه مناسب است که این مورد نیاز به اطلاعات جزئی از محیط و جسم پراکنده کننده را واجب می­سازد. برای ایجاد پایداری همچنین از اضافه کردن جملات کمکی به تابع هزینه استفاده می­ شود که ضریب تنظیم^[۲۷] نام دارد.[۲]
روش نمونه برداری خطی
این روش در گروه روش­های کیفی که هدف آنها شناسایی شکل و موقعیت جسم است قرار می­گیرد. در روش نمونه­برداری خطی^[۲۸] معادله الگوی میدان دور^[۲۹] جسم به نام معادله فردهلم^[۳۰]درنظر گرفته می­ شود. مجهول که خود تابعی در داخل انتگرال است از طریق روش­های معکوس­سازی به دست می ­آید. جاهایی که مجهول در آن مقدار بزرگتری دارد به هدف نزدیک­تر و شاید در داخل هدف قرار دارند و مقادیر کوچکتر فاصله بیشتری از هدف خواهند داشت. بنابراین با مشخص کردن مقدار آستانه^[۳۱] و مقایسه مقادیر به دست آمده به صورت سلول به سلول موقعیت جسم استخراج می­ شود. در شناسایی با این روش از تنظیم تیخونوف^[۳۲] استفاده می­گردد. مهمترین ویژگی این روش نیاز به زمان کوتاه برای پردازش است. مهمترین اشکال این روش نیز نیاز به اطلاعات اولیه زیاد برای رسیدن به جواب مطلوب است.[۳]
روش تنظیم سطح
این روش نیز در گروه روش­های کیفی قرار دارد. روش تنظیم سطح روش قدرتمندی برای شناسایی موقعیت و شکل اجسام است. دو ویژگی اصلی این روش نیاز به اطلاعات کم و شناسایی چند جسم جدا از هم بدون داشتن اطلاعات اولیه از آنهاست. ایراد اساسی نیز زمان­بر بودن آن است. در این روش مثلاً برای حالت دوبعدی یک تابع سه­بعدی تعریف می­ شود و سطح صفر آن استخراج و میدان ناشی از آن محاسبه و با میدان جسم اصلی مقایسه می­ شود. در واقع این روش نیز به گونه ­ای در حوزه روش­های بهینه­سازی قرار می­گیرد. با این تفاوت که از الگوریتم بهینه­سازی خاصی استفاده نمی­ شود. بلکه از طریق تعیین ضریبی مناسب معادله­ای حل می­ شود و خروجی آن تابعی سه­بعدی است که سطح صفر آن استخراج و با شکل اصلی مقایسه و اختلاف آنها دوباره برای تعیین ضریب مناسب جدید به کار گرفته می­ شود.[۴]
سایر روش­ها
روش­های مختلف دیگری نیز همچون روش موزیک^[۳۳][۵]، رادار روزنه ترکیبی^[۳۴][۶]، پرتونگاری تفرقی^[۳۵][۷]، نیوتن­کانتروویچ^[۳۶][۸]، معکوس زمانی^[۳۷] [۹]و … وجود دارد که پاره­ای براساس بهینه­سازی و دسته­ای در حوزه زمان و دسته­ای براساس یک الگوی تکراری مناسب به شناسایی جنس و موقعیت و شکل جسم می­پردازند.
تئوری روش تنظیم سطح و پیاده سازی آن جهت شناسایی موقعیت و شکل اجسام فلزی دوبعدی برای مد انتشاری TM
در این فصل روش تنظیم سطح که مبنای ریاضی دارد و اولین بار توسط ستیان^[۳۸] و اوشر^[۳۹][۱۰] در سال ۱۹۸۸ معرفی گردید و مراحل مختلف آن توضیح داده می­ شود؛ سپس ارتباط آن با پراکندگی معکوس و روش­ پیاده­سازی آن توضیح داده خواهد شد.
تئوری
تابع علامت فاصله
در حالت دو بعدی، تنظیم سطح اساساً یعنی تعیین خم مورد نظر از یک تابع سه بعدی که از تقاطع آن تابع با یکی از سطوح مختصات کارتزین (صفحه x یا y یا z) حاصل می­ شود. در حالت خاص با تعریف تابعی برحسب x,y که تابع تنظیم سطح نام دارد و انتخاب سطح z دلخواه که اشتراک با تابع داشته باشد، به یک یا مجموعه ای از چند خم بسته می­رسیم. این تابع را می­توان به شکل تابع علامت فاصله تعیین کرد. علامت از آن جهت که در آن هر نقطه خارج خم یا خم­های بسته مختصاتی دارد که این مختصات مقدار تابع را مثبت می­ کند، نقاط داخل خم مقدار تابع را منفی می­ کند و نقاط روی خم باعث صفر شدن مقدار تابع می­ شود. فاصله هم به این مفهوم که جنس تابع از نوع فاصله دو نقطه از هم باشد. تعریف دقیق تابع علامت فاصله نسبت به کانتورسطح صفر یک تابع سه­بعدی به این صورت است: مقدار تابع علامت فاصله در هر نقطه عبارت است از کمترین فاصله آن نقطه تا نقاط سطح صفر. بنابراین چون جنس این تابع از جنس فاصله است، اندازه گرادیان آن برابر یک خواهد بود.
در حالت یک بعدی تابع  را درنظر بگیرید؛ همانطور که در شکل ‏۳–۱ مشخص است، اگر معیار ما برای تعیین نقاط داخل یا بیرونی، محور x باشد با قرار دادن  و یافتن ریشه ها به این نتیجه می­رسیم که با توجه به شکل، نقاط  ریشه ­های تابع است و بنابراین دامنه  نقاطی است که در آن  مثبت می­ شود، درنتیجه این نقاط در خارج منحنی قرار دارند، مجموعه  که تابع در آنها منفی است نقاط درون منحنی هستند و نقاط  نقاط روی منحنی می­باشند.[۱۱] شکل ‏۳–۱ را ببینید. یعنی تابع ذکر شده تابع فاصله است. نکته­ای که در اینجا قابل ذکر است این است که چون منحنی خود دوبعدی است، مرزی که برای آن متصور است یک­بعدی خواهد بود (یک یا چند نقطه متناهی)، درصورتی که اگر منحنی سه­بعدی مورد بحث باشد، مرز جداکننده بصورت یک خم بسته تعریف می­ شود. برای این که بتوان تابع علامت فاصله معادل آن تعیین کرد باید معادله­ای بیابیم که نقاط صفر آن با نقاط صفر تابع یکسان و اندازه گرادیان آن نیز یک باشد. به عنوان مثال تابع  تابع علامت فاصله معادل تابع فاصله ذکر شده است. چراکه نقاط صفرکننده آن یکسان و اندازه گرادیان آن به­جز در  برابر یک است. (مشتق­پذیر نبودن در یک نقطه یا یک مسیر در کلیت حل مشکلی ایجاد نمی­کند[۱۱]). یک مثال ساده دیگر معادله  است. اگر بخواهیم این معادله سه­بعدی را رسم کنیم به صورت شکل ‏۳–۲ خواهد بود. با توجه به شکل، نقاطی که در آن  می­ شود دایره­ای به شعاع یک واحد در دو بعد خواهد بود. این دایره به­سادگی از فصل مشترک صفحه  و معادله  بدست می ­آید. شکل ‏۳–۲ را ببینید.
شکل ‏۳–۱: مثالی برای توضیح تابع علامت فاصله در حالت دوبعدی
نکته مهم و البته واضح در این شرایط، نقاط بیرونی دایره هستند که مقدار  را مثبت و نقاط درونی دایره که مقدار آن را منفی می­ کنند و نقاط روی دایره که ریشه  بوده و درنتیجه مقدار آن را صفر می­نمایند. بنابراین در حالت سه­بعدی مجموعه نقاط صفر کننده مقدار تابع خود یک یا چند منحنی دوبعدی و در حالت چهاربعدی مجموعه نقاط صفرکننده مقدار تابع، تشکیل دهنده سطوح سه­بعدی هستند. یک نمونه تابع علامت فاصله برای این تابع،  است.
این مورد نیز سطح صفر یکسان با تابع فاصله  و اندازه گرادیان برابر یک دارد.
همانگونه که از معنای تحت­اللفظی تنظیم سطح برمی­آید، اساس این روش، تعیین سطح صفر تابع است که در یک تابع سه­بعدی یک یا چند خم بسته، یک یا چند نقطه و یا مجموعه تهی خواهد بود. در حقیقت به کمک اطلاعات از قبل تعیین شده یا طبق فرضیات مسئله تابع مشخصی را از طریق این روش تغییر شکل می­دهیم و سپس نقاط صفر کننده را استخراج می­نماییم، در صورتی که این نقاط مطلوب باشد، استخراج می­ شود، وگرنه به عنوان تابع اولیه در حل مجدد مسئله تنظیم سطح به کار برده می­ شود. روابط ریاضی در ادامه تشریح می­ شود تا توضیحات روشن­تر شود. مهمترین ویژگی که در این روش به چشم می ­آید این است که براثر تکامل تدریجی که توضیح داده شد منحنی تشکیل دهنده سطح صفر می­­تواند به مرور زمان و با تکرار تبدیل به چند منحنی سطح صفر^[۴۰] و یا چند منحنی سطح صفر می ­تواند براثر تکرار به هم رسیده تشکیل منحنی بسته واحدی را بدهند^[۴۱]، با گریزی به مفهوم پراکندگی معکوس می­توان به این نتیجه رسید که در صورتی که حدس اولیه مثلاً یک منحنی باشد و مطلوب چند جسم مختلف در محیط تحت بررسی باشد، این منحنی واحد این قابلیت را خواهد داشت که بدون اطلاعات اضافی و فقط به کمک میدان­های اطراف جسم، از هم جدا شده و محل اجسام مختلف را شناسایی کند، و نیز می­توانیم با حدس اولیه چند منحنی شروع کنیم و به جسم واحدی که در نقطه دلخواهی از محیط تحت بررسی قرار گرفته است برسیم.
شکل ‏۳–۲: مثالی برای توضیح تابع علامت فاصله در حالت سه ­بعدی؛ تابع فاصله
شکل ‏۳–۳ مثالی است که بیان می­ کند با توجه به منحنی سه­بعدی می­توانیم به سادگی این انتظار را داشته باشیم که با گذشت زمان منحنی دوبعدی از هم جدا یا به هم وصل شود.
معادله همیلتون-ژاکوبی
در این قسمت نگاهی اجمالی به روابط مربوط به روش تنظیم سطح می­اندازیم. روابطی که در نهایت تبدیل به معادله دیفرانسیلی همیلتون-ژاکوبی می­ شود. فرض می­کنیم که تابع مورد نظر تنظیم سطح که با z نمایش می­دهیم دارای مجموعه نقاطی از x,y باشند و به صورت زیر تعریف می­شوند:
(۳-۱)
(۳-۲)
درنتیجه این دو تابع را باهم قطع می­دهیم. خواهیم داشت:
(۳-۳)

شکل ‏۳–۳: با تغییر سطح می­ توان منحنی ­های بسته را یکی یا چندگانه کرد[۱۲]