مدل پیشنهادی
از آنجایی که تمامی داده‌های ورودی باید به تمامی دسته‌بندها معرفی شوند تا نتایج هر یک از دسته‌بندها مشخص شود، از ساختار موازی MCS برای پیش‌بینی رویگردانی مشتری در فاز اول استفاده شده است. در طراحی این سیستم در بخش گروه دسته‌بندها، سعی کرده‌ایم از ابزار و تکنیک‌هایی استفاده کنیم که کاربرد گسترده‌ای در پیش‌بینی رویگردانی مشتری داشته‌اند. پس از مرور ادبیات، تکنیک‌های درخت تصمیم (DT)، ماشین بردار پشتیبان (SVM)، k – نزدیک‌ترین همسایه (KNN)، تحلیل تفکیک‌کننده^[۱۷۲] (DA) و بیز ساده‌لوحانه (NB) انتخاب شدند. همچنین در انتخاب این دسته‌بندها از تنوعی استفاده کردیم که هر دسته‌بند نقطه قوت خاصی داشته باشد:

1. 1. تکنیک SVM: بیشترین حاشیه اطمینان بین دسته‌ ها را فراهم می‌آورد و در مقابله با مشاهدات جدید انعطاف‌پذیرتر است (Auria and Moro 2008).

1. 1. درخت تصمیم: به دلیل ساختار غیر پارامتریک خود موجب دسته‌بندی سریع نمونه‌های آموزشی می‌گردد. همچنین قادر به شناسایی ویژگی‌های مهم داده‌ها است (Mitra and Acharya 2003).

1. 1. تکنیک KNN: برای دسته‌بندی نمونه‌های آموزشی از حافظه استفاده می‌کند و در کار با داده‌های با حجم متوسط دارای سرعت بهتری نسبت به تکنیک‌های دیگر است(Bishop 1995).

1. 1. تکنیک DA: قادر است تعیین کند که کدام متغیر پیشگو به متغیر هدف مرتبط است (Hu 2011).

1. 1. تکنیک NB: بر اساس قوانین احتمال بیز کار می‌کند و در صورت وجود شرط استقلال متغیرها از یکدیگر، در مجموعه داده‌های بزرگ دارای سرعت و دقت بالایی است (Bishop 2006).

ساختار کلی MSC پیشنهادی در شکل ۳-۲ نشان داده شده است.
شکل ‏۳‑۲: ساختار کلی سیستم چند دسته‌بند
از آنجایی که در فاز اول با یک مسئله دسته‌بندی دو کلاسه سروکار داریم و همچنین قدرت دسته‌بندهای استفاده شده متفاوت است، در طراحی بخش تابع ترکیب، از رویکرد رای اکثریت^[۱۷۳] به گونه‌ای استفاده کردیم که تکنیک دسته‌بند با دقت بیشتر، حق بیشتری در رای‌گیری داشته باشد. به عبارت دیگر، از رای‌گیری موزون به جای رای اکثریت استفاده شده است. بنابراین، فرمول زیر نشان دهنده تابع ترکیب رای‌گیری موزون است (Ruta and Gabrys 2000).
که در آن N تعداد دسته‌بندها، lb خروجی هر دسته‌بند و w وزنی است که به هر دسته‌بند اختصاص داده شده است. پس از طراحی ساختار کلی سیستم، برای رسیدن به ساختار بهینه در این سیستم از الگوریتم ژنتیک استفاده کردیم.
بکارگیری الگوریتم ژنتیک در سیستم چند دسته‌بند پیشنهادی
در بکارگیری الگوریتم ژنتیک تلاش کرده‌ایم به طور همزمان سه بخش از ساختار مدل پیشنهادی را بهینه کنیم. این سه بخش عبارتند از:

• • انتخاب ویژگی^[۱۷۴] در بخش پایگاه داده

• • انتخاب دسته‌بند در بخش گروه دسته‌بندها

• • انتخاب وزن‌های بهینه در تابع ترکیب رای‌گیری موزون

در شکل ۳-۳ بخش‌هایی از ساختار مدل پیشنهادی که توسط الگوریتم ژنتیک بهینه می‌شوند مشخص شده است.
شکل ‏۳‑۳: ساختار مدل پیشنهادی برای فاز اول
ساختار پاسخ:
برای پیاده‌سازی این مسئله از نرم‌افزار MATLAB استفاده کردیم. در این مسئله نیاز است که از الگوریتم ژنتیک چند بعدی^[۱۷۵] استفاده کنیم. در الگوریتم ژنتیک چند بعدی، کروموزوم‌ها به جای آرایه‌های یک بعدی به صورت ساختارهای چند بعدی به گونه‌ای طراحی می‌شوند که در هر بعد بخشی از مسئله بهینه‌سازی می‌شود. با توجه به این که در مسئله ما سه بخش از ساختار به صورت همزمان بهینه می‌شوند، نیاز است کروموزوم‌ها به صورت مکعب‌های سه بعدی پیاده‌سازی شوند.
می‌توان برای راحتی پیاده‌سازی و همچنین درک بهتر مسئله از یک آرایه سه بخشی به عنوان جایگزینی برای مکعب استفاده کرد. شکل ۳-۴ ساختار این کروموزوم را نشان می‌دهد. در این ساختار، بخش اول که شامل ژن‌های باینری است بیان‌کننده ویژگی‌های انتخاب شده از داده‌های مسئله است. طول این بخش از کروموزوم به اندازه تعداد تمام ویژگی‌های موجود در پایگاه داده است و مقدار یک برای هر ژن به معنی انتخاب آن ویژگی و مقدار صفر به معنی عدم انتخاب آن ویژگی برای مسئله دسته‌بندی است. بخش دوم کروموزوم نیز از ژن‌های باینری تشکیل شده است و دسته‌بندهای انتخاب شده را تعیین می‌کند. طول این بخش از کروموزوم نیز به اندازه تعداد دسته‌بندهای استفاده شده در مسئله است و مانند آنچه در بخش اول داشتیم، مقدار یک برای هر ژن نشان دهنده انتخاب آن دسته‌بند و مقدار صفر به معنی عدم انتخاب دسته‌بند مربوطه برای حل مسئله است. بخش سوم، وزن دسته‌بندها را برای استفاده در تابع ترکیب رای‌گیری موزون نشان می‌دهد. طول این بخش از کروموزوم به اندازه طول بخش دوم یعنی به اندازه تعداد دسته‌بندهای استفاده شده در مسئله است.
شکل ‏۳‑۴: ساختار کروموزوم سه بعدی
عملگرهای الگوریتم ژنتیک:

• • تقاطع: برای پیاده‌سازی عملگر تقاطع از ماسک تقاطع^[۱۷۶] به گونه‌ای استفاده کردیم که بخش‌های باینری بصورت تک نقطه‌ای تقاطع شوند و در بخش وزن‌ها عملگر تقاطع حسابی^[۱۷۷] اعمال شود.

• • جهش: در پیاده‌سازی عملگر جهش تفاوت بین جهش باینری و حسابی در نظر گرفته شده است.

• • انتخاب: در انتخاب والدین از تکنیک چرخ رولت به گونه‌ای استفاده کردیم که احتمال انتخاب هر عضو برابر باشد. به عبارت دیگر از روش انتخاب تصادفی استفاده شده است.

تابع برازندگی:
تابع برازندگی این الگوریتم ژنتیک را برابر با دقت سیستم چند دسته‌بند قرار داده‌ایم. برای محاسبه دقت دسته‌بندی، روش ماتریس آشفتگی^[۱۷۸] را بکار گرفته‌ایم؛ این روش با بهره گرفتن از ماتریس آشفتگی که در جدول ۳-۱ نشان داده شده است دقت پیش‌بینی را محاسبه می‌کند.
جدول ‏۳‑۱ :ماتریس آشفتگی

۲۲

۱۹

۱

۸

۶

۱۰

۷

سهم وسایل نقلیه شماره­گذاری شده در شهر تهران
با مراجعه به پایگاه اینترنتی شرکت­های ایران­خودرو^[۳۳] و سایپا^[۳۴] مشخصات مورد نیاز از این وسایل نقلیه استخراج شده و طبق سهم­های بدست آمده در مدل شبیه­سازی شده در نرم­افزار،کلیه وسایل نقلیه وارد می­شوند.
مدل­سازی
مدل­سازی تقاطع­های غیرهمسطح لوزی ، شبدری کامل ، نیمه­شبدری ، تک­نقطه­ای و جهتی در نرم­افزار ایمسان با عنایت به آیین­ نامه­ ها،کتب و مقالات موجود،صورت می­گیرد و حجم­های ترافیکی مختلف تحت سناریوهای مختلف و همچنین مشخصات فنی خودروها در ابتدای کار بر مدل­های پنج تقاطع غیرهمسطح اعمال می­شوند.
تقاطع غیرهمسطح جهتی در نرم­افزار ایمسان
خروجی­های نرم­افزار
پس از آنکه مدل­سازی تقاطع­ها به اتمام رسید،خروجی­ها پس از اجرای نرم­افزار قابل استحصال می­باشد، که این خروجی­ها ارقام مربوط به میزان پارامترهای مورد بررسی در حجم­های مختلف ترافیکی است که پس از آنکه بر نمودار رسم شدند به صورت معادلات درجه دوم و یا درجه سوم درآمدند.
یکسان سازی واحد پارامترهای زمان سفر،آلاینده­ها و سوخت
جهت استفاده از هر سه پارامتر در معادله­ تابع هدف می­بایست هر سه پارامتر دارای یک واحد باشند تا بتوان آنها را با یکدیگر جمع کرد.به این منظور واحد هر سه پارامتر با روش­هایی که در ادامه توضیح داده شده است،به هزینه تبدیل گشته است بدین صورت که اعدادی که در ادامه از هر قسمت بدست آمده است در معادلات مربوط به همان پارامتر ضرب شده است.
هزینه­ زمان سفر
زمان سفر شامل عدم مطلوبیت­هایی است که تحت عنوان عدم مطلوبیت زمانی تعریف می­ شود.طولانی­تر شدن زمان سفر یک عامل نامطلوب برای افراد است.مهمترین عوامل موثر در عدم مطلوبیت سفر ، زمان و هزینه می باشد. ]۱[

روش­های برآورد ارزش زمان سفر: روش­های برآورد ارزش زمان سفر به دو دسته عام روش­های مفهومی- رفتاری و روش­های محاسباتی تقسیم ­بندی می­شوند.با توجه به مبانی و فرض­های مختلف،چندین روش برای برآورد پارامتر زمان سفر به وجود آمده­اند که عبارتند از:

• روش تولید محور^[۳۵]

• روش هزینه زمان^[۳۶]

• روش مبتنی بر ترجیح مشاهداتی^[۳۷]

• روش مبتنی بر ترجیح اظهاری^[۳۸]

در این پژوهش از روش چهارم جهت محاسبه­ی هزینه­ زمان استفاده شده است. ]۲۱[
برآورد ارزش زمان سفر با بهره گرفتن از توابع مطلوبیت و داده ­های ترجیح اظهاری: در روش حداکثر سازی مطلوبیت، از داده ­های بدست آمده با نظرخواهی استفاده می­ شود.مهم­ترین مسئله در این روش ساخت مدل­های مطلوبیت به شکل زیر است :
U= – αt – βc + ε ) (۲-۱
که در آن:
:t زمان سفر
:c هزینه سفر
:U تابع مطلوبیت
: ε بخش تصادفی (خطا)
با توجه به استدلال­هایی که در مباحث اقتصاد کلان و در بحث حداکثرسازی مطلوبیت مطرح­اند، نرخ جا به ­جایی در تابع مطلوبیت برای دو پارامتر زمان و هزینه بیانگر ارزش زمان سفر است. مفهوم نرخ جایگزینی را با مفهوم مطلوبیت حاشیه­ای نیز می توان بیان کرد. به این ترتیب رابطۀ زیر بیانگر ارزش زمان سفر است که از روابط مطلوبیت نتیجه شده است:
(۲-۲) = Vot
در مدل­های حمل و نقل، تابع مطلوبیت بیانگر مطلوبیت در هر نوع وسیله سفر است.بر این اساس با مشاهده رفتار مرسوم در انتخاب نوع وسیله سفر خود، مدل­های مطلوبیت ایجاد می­شوند. ]۱[
در رابطۀ مطلوبیت α و β مقادیر منفی دارند، زیرا با افزایش مقادیر زمان و هزینه از مطلوبیت کاسته می­ شود.تغییرات زمان و هزینه قابل اندازه ­گیری­اند، اما در مورد تغییرات بخش تصادفی خطا می­توان گفت که عوامل پنهانی که در مطلوبیت اثر می­گذارند در ε نهفته اند.
مسئله اصلی دراین روش، تخمین ضرایب α و β در مدل است، متداول­ترین راه تعیین ضرایب، در مواردی که مطلوبیت مقدارکمّی مشخص نیست، استفاده از روش حداکثرسازی است و قابل ذکر است که این روش از روش­های متداول اقتصادسنجی است. مدل مطلوبیت سفر در شهر تهران به صورت رابطه زیر است: ]۱و۳ [
U= – t – c + 383/2 (2-3)
در رابطه فوق مقدار α برابر ۶۸۱۵۶۲۵/۱ و مقدار β برابر ۰۰۰۳۰۴/۰ به دست آمده است. همانگونه که پیش­تر استدلال شده نسبت بیانگر ارزش زمان سفر خواهد بود،به این ترتیب روش برآورد ارزش زمان سفر بر اساس حداکثرسازی مطلوبیت برابر است با:
Vot=== 7/33188 ( ) (2-4)
در این پژوهش هزینه زمان سفر ۳۳۲۰۰ ریال بر ساعت در نظر گرفته می­ شود.

شکل ۷-۷- مقایسه پیش بینی حاصل از معادلات حالت PR و SRK 139
شکل ۷-۸- مقایسه پیش بینی حاصل از معادلات PR و ER 140
شکل ۷-۹- محاسبات میزان واکس رسوب کرده و فازهای موجود بر حسب دما ۱۴۲
برای حداکثر آب در نظر گرفته شده در کنار فاز آلی ۱۴۶

 در فاز آلی (این اختلاف دما، اختلاف دمای تشکیل واکس در شرایط معلوم و حداقل حضور فاز آبی است.) ۱۴۷
 در فاز آلی ۱۴۸
شکل۷-۱۳-میزان نهایی آلفا(aspect ratio) برای کریستال های واکس در لایه ژل رسوب کرده به عنوان تابعی از شدت جریان و دمای دیواره ۱۴۹
شکل۷-۱۴-تأثیرات دما بر روی ضخامت لایه رسوب برای۵۴۰ Re=، نتایج مدلسازی در مقابل داده های آزمایشگاهی سینگ و همکاران ۱۵۰
شکل۷-۱۵-تأثیر نرخ جریان بر روی ضخامت لایه برای دمای دیواره ۳/۸ سانتی گراد، نتایج مدلسازی در مقابل داده های آزمایشگاهی سینگ و همکاران ۱۵۰
شکل۷-۱۶-تأثیر نرخ جریان بر روی ضخامت لایه برای دمای دیواره ۳/۸ سانتی گراد، نتایج مدلسازی در مقابل داده های آزمایشگاهی سینگ و همکاران ۱۵۱
شکل ۷-۱۷-مقادیر آلفا برای دماهای مختلف دیواره جهت بهینه سازی نتایج کار حاضر ۱۵۲
شکل۷-۱۸-نتایج مدلسازی پس از انجام بهینه سازی مقادیر آلفا و در نظر گرفتن انتقال حرارت با محیط ۱۵۳
فهرست نشانه های اختصاری

جدول شماره ۲
بنا به نظر نویسندگان و نظریهپردازان اخیر،مشتریمداری مولفه سازنده زیرساخت فرهنگی سازمان است و به همین دلیل تاکید بر اطلاعات مربوط به نیازهای مشتریان باید در راستای مجموعهای از ارزشها و باورها باشد که می‌توانند موجب تقویت تمرکز و توجه به مشتری شوند.
توجه به مشتریان باید در قلب سایر فعالیتهای سازمانی قرار گیرد. بررسی تعاریفی که از مفهوم مشتریمداری ارائه شده؛ بیانگر این حقیقت است که مشتریمداری از دو بعد اساسی تشکیل می‌شود:
درک مشتری
جلب رضایت مشتری(گنجعلی، ۱۳۸۳، ص۵۴). برای درک و جلب رضایت مشتری باید شناخت کافی نسبت به نیازهای مشتری داشت که در بخش بعد با عنوان نیازشناسی به آن پرداخته خواهد شد.

۲.۴. نیازشناسی
منشاء و رکن اساسی نظام بازاریابی، نیازها و خواسته های انسان است. بشر برای ادامه حیات خود به غذا، هوا، آب، لباس و پناهگاه نیاز دارد. علاوه بر اینها، او میل زیادی به آسایش آموزش و خدمات دیگر دارد. نیاز بیان کننده حالت محرومیت احساس شده در فرد است.این محرومیت آرامش آدمی را بر هم میزند و در او شوقی برای برطرف کردن آن به وجود میآورد. نیاز شخص را به حرکت وامیدارد و او را در یک حالت فعال قرار داده به او جهت میدهد (ابراهیمی و دیگران،۱۳۸۷).
نیاز در روانشناسی عبارت است از حالت محرومیت، کمبود و فقدان در ارگانیسم (شکیباپور، ۱۳۶۳، ص۱۱۳)، مانند کمبود غذا، آب و اکسیژن یا به طور کل کمبود هر حالتی که برای استمرار و ادامه حیات یک موجود زنده ضرورت دارد (براندن، ۱۳۸۰، ص۴۱) و برای بهزیستی فرد لازم است. کلیه موجودات زنده از ساده ترین تک یاخته تا انسان که پیچیدهترین و کاملترین آنهاست، دارای مجموعهای از نیازها است.
هنری الکساندر ماری نیاز را این گونه تعریف میکند: «نیاز عبارتست از نیرویی که از ذهنیات و ادراک آدمی سرچشمه میگیرد و اندیشه و عمل را چنان تنظیم میکند که فرد به انجام رفتاری میپردازد تا وضع نامطلوب را در جهتی معین تغییردهد و حالت نارضایتی را به رضایت و ارضای نیاز تبدیل کند (گروهی از اساتید، ۱۳۷۰، ص۵۶).
به نظر ماری آدمی احتیاجات و نیازهایی دارد که نظری هستند و ظهور هر نیاز ایجاد تنیدگی یا ناراحتی میکند، یعنی تعادل حیاتی را بر هم میزند. موجود زنده برای رفع این تنیدگی یعنی استقرار تعادل حیاتی به جنبوجوش میافتد و حرکات و اعمالی انجام میدهد (گروهی از اساتید،۱۳۷۰، ص۵۷).
نیاز انسان یکی از اساسیترین مفاهیمی است که در بازاریابی مورد توجه قرار میگیرد. نیاز انسانی یعنی چیزی که انسان احساس میکند از آن محروم مانده است (کاتلر، ۲۰۰۵، ص۸).
اهمیت نیازها در زندگی انسان
همه روانشناسان به نیازها به منزله انگیزههای مهم رفتار توجه کردهاند. موجودیت زندگی و بقای انسان مشروط به وجود نیازهاست؛ زیرا زندگی حرکت و پویایی و یک جریان خودابقاکننده است (شجاعی،۱۳۸۶، ص۸۹). آنچه انسان را به تلاش و تکاپو وامیدارد و برای رفتار انرژی تولید میکند، همین نیازهاست (ریو، ۲۰۰۱، ص۵۱). نیازها به صورت انگیزههایی برای انواع خاص رفتار در میآیند و رفتارها به منزله بازتابی از نیازها محسوب میشوند (کارور و شی یر، ۱۹۹۲، صص۹۹-۹۸).
نیازها همیشه به طبقه‌ای از اشیای هدف یا رویدادها مربوط میشود، بنابرین وقتی فرد به آب نیاز دارد، فقط نیازمند نیست، بلکه به چیزی نیازمند است. نیازها با مشخص کردن اینکه آیا باید به شیء هدف نزدیک شد یا از آن دوری جست، نقش بسیار مهم در هدایت رفتار ما ایفا نموده و در نتیجه از خطرات و آسیب های احتمالی ما را مصون می‌دارد. «شدت رفتار» نیز با میزان قدرت نیاز مربوط به آن، تعیین میشود. اینکه انسان چه رفتاری را ابتدا باید انجام دهد و چه کاری را به بعد موکول کند، به ماهیت و نوع نیاز بستگی دارد. شدیدترین نیاز، فوری ترین توجه را دریافت خواهد کرد.
وجود نیاز چنان در زندگی انسان مهم و حیاتی است که فقدان آن باعث رکود و مرگ تدریجی آن خواهد شد. خداوند انسان را نیازمند آفریده تا همیشه به تلاش و تکاپو در پی جبران کاستیها و ارضای نیاز خود بوده و مسیر تکامل را بپیماید.
از این منظر، نیازها یگانه عامل انگیزش رفتار محسوب میشود، اما برخی این تبیین را کافی ندانسته و معتقدند که: «خود نیاز به تنهایی نمی‌تواند عامل فعالیت انسان باشد؛ زیرا نیاز نوعی نداشتن و کمبود است. آنچه می تواند عامل فعالیت انسان بوده و نیروی انگیزشی داشته باشد احساس نیاز است. وقتی انسان چیزی را در خود احساس نیاز کرد و دانست که داشتن آن در بقای او نقش دارد یا نوعی ارزش محسوب میشود، در جهت نیل به آن تلاش میکند» (مصباح یزدی، ۱۳۷۶، ج۲،ص۱۳۱).
طبقه بندی و دسته بندی نیازها:
طبقه بندی و دسته بندی نیازها توسط روانشناسان و نظریهپردازان به ایدئولوژی و دید آنها نسبت به انسان بستگی دارد. کسانی که طبیعت انسان را کاملا مادی و دستاورد جریانات زیستی و تکامل حیات میدانند یا معتقدند که ماهیت انسان به حد زیاد و یا در کل نتیجه تجارب محیط اجتماعی است، نیازهایی که برای انسان برمیشمارند نیز در این محدوده خلاصه میشود.
روانشناسی نوعی از انسان را معرفی کرد که فیلیپ ریف^[۷] آن را «انسان روانشناسی»^[۸] نامید. پدرخوانده این انسان فروید است. این انسان جدید توانست در مدت کوتاهی در داخل و خارج حوزه روانشناسی علمی برای خود اقتدار کسب کند (دارندرف، ۱۳۷۷، ص ۲۹-۳۰).
انسان فرویدی موجودی است انباشته از غرایز و نیازهای زیستی؛ از این رو فروید انگیزش انسان را کلا مبتنی بر یک نوع انرژی تعریف میکرد که برخواسته از نیازهای بافت بدن است. او اعتقاد داشت مقدار کلی انرژی روانی که ناشی از نیازهای بافتی است، در آن دسته از فعالیتهای روانی به کار گرفته میشود که برای کاهش تنش حاصل از آن نیاز، ساخته شده است. در نظریه فرویدی، بازنماییهای روانی این تحرکات جسمانی به شکل خواهشهایی منعکس میگردد که غرایز نامیده میشود (شجاعی،۱۳۸۶،ص۹۰).
از نظر فروید، اگر چه ممکن است تعداد نامعینی از غرایز وجود داشته باشد، اما فروید وجود دو گروه اساسی از آنها را مشخص کرد: ۱. غرایز زندگی^[۹] و ۲. غرایز مرگ^[۱۰].
غرایز زندگی به وسیله جستجو برای ارضای نیازهای غذا، آب، هوا و مسائل جنسی به هدف بقای فرد و نوع خدمت میکنند. به علت اهمیتی که در سازمان روانی افراد به غرائز جنسی داده میشد، فروید این غرایز را بارزترین نوع غرائز برای رشد شخصیت برگزید و تصریح کرد که هدف انسان در زندگی ارضای نیازهای جنسی است.
فروید در مقابل غرایز زندگی، غرایز مرگ را فرض کرد. این نیروهای مکمل هم، غرایزی هستند که به رفتار انرژی و جهت می‌دهند )شجاعی، ۱۳۸۶، ص۹۰).
برخی دامنه نیازهای انسان را قدری توسعه داده و معتقدند که در انسان دو گونه نیاز دیده می شود:
۱.انسان دارای نیازهای زیستی^[۱۱] است و آنچه که مربوط به بعد فیزیولوژیک و جسمانی انسان می‌شود مانند نیاز به غذا، نیاز به آب و نیاز به جنس مخالف.
۲. نیازهای روانی^[۱۲] که بر اساس شرایط و مقتضیات روانی فرد بوده و جنبه کاملا روانشناختی دارد (شجاعی، ۱۳۸۶، ص۹۱).
اولین تلاش برای رسمی ساختن یک نظریه نسبتا جامع، تلاشی بود که از سوی موری به عمل آمد. موری و همکارانش فهرست جامعی از نیازهای انسان تهیه کردند. او این کار را با تمایز بین دو مجموعه از نیازها آغاز کرد. نیازهای اولیه که جنبه فیزیولوژیک دارند و نیازهای ثانویه که جنبه روانشناختی دارند (شجاعی، ۱۳۸۶، ص۹۱).
گرچه نیازهای اولیه مانند نیاز به چیزهایی از قبیل هوا،غذا، امور جنسی، آب و … اهمیت زیادی دارند، اما در واقع آنچه بیشتر توجه موری را به خود جلب کرد، نیازهای ثانویه بود. پژوهش موری او را واداشت تا فهرستی از ۲۰ نیاز تنظیم کند (شجاعی، ۱۳۸۶، ص۹۱)..
نیازهای انسان از نظر موری به شرح زیر است: ۱.خواری طلبی؛ ۲.پیشرفت؛ ۳.پیوند جویی؛ ۴.پرخاش گری؛ ۵.خودمختاری ۶.مقابله؛ ۷.خویشتنیابی؛۸.دنباله روی؛ ۹.سلطهگری؛ ۱۰.نمایش؛ ۱۱.آسیبگریزی؛ ۱۲.تحقیرگریزی؛ ۱۳.مهرورزی؛ ۱۴.نظم؛ ۱۵.بازی؛ ۱۶.طرد؛ ۱۷.شناختحسی؛ ۱۸.میلجنسی؛ ۱۹..مهرطلبی؛ ۲۰.فهم. فهرست او از نیازهای انسان مهم ترین خدمت وی به روانشناسی محسوب میشود (شجاعی، ۱۳۸۶، ص۹۱).
پس از موری، نظریه مزلو در تاریخ روانشناسی از اهمیت ویژهای برخوردار است.
مزلو نیازهای انسان را به صورت سلسله مراتبی^[۱۳] در پنج طبقه مشتمل بر نیازهای فیزیولوژیک، ایمنی^[۱۴]، عشق و محبت^[۱۵]، عزت نفس^[۱۶] و خودشکوفایی^[۱۷] جای داده است.
ایده محوری این نظریه این است که نیازهای انسانی، از لحاظ رشد و تسلط بر رفتار، ترتیب سلسله مراتبی دارند؛ یعنی هر چه نیاز در مرحله پایین تر سلسله مراتب قرار داشته باشد، زودتر در فرایند رشد آشکار میشود.نکته دیگر اینکه نیازهای پایین تر، قوی ترین انگیزه های حاکم هستند، در حالی که نیاز خودشکوفایی ضعیف ترین انگیزههاست (شجاعی، ۱۳۸۶، ص۹۲).
شکل شماره ۱
نوریاکی کانو^[۱۸]، مشاور ژاپنی یک نمودار ساده پیشنهاد داده است، که برای استفاده در درک نیازهای مشتری کسب و کار و به طور کلی شرایط روانی در نظر گرفته شده بود.
نمودار شماره ۲
نیازهای اساسی^[۱۹] : این نیازها شبیه به نیازهای بهداشتی هرزبرگ است، که رفع این نیازها منجر به رضایت میشود.
نیازهای عملکرد^[۲۰]: نیازهایی که آگاهانه به دنبال آنها میرویم. این نیازها بالاتر از نیازهای اساسی ما هستند.
نیازهای هیجانانگیز^[۲۱]: فراتر از نیازهای اساسی و عملکرد هستند. این نیازها از ما انتظار نمیروند. با این نیازها می‌توانیم دیگران را تحت تاثیر قرار دهیم(کانو،۱۹۸۴).
نظریه فروید، موری و مزلو در طیف نظریههای کل نگر قرار دارند که در صدد است قلمرو کامل نیازهای انسان را مشخص کند. در مقابل، نظریههای جزء نگرتوجه خود را به یک نیاز خاص و نحوه تاثیر آن بر انسان معطوف ساختهاست(مک کللند، به نقل از شولتز، ۱۳۷۵، ص ۵۱۴).
وجه جامع نظریههای روانشناسی در فهرست و طبقهبندی نیازها، تحلیل و فروکاهش آن به نیازهای زیستی- روانی است. مقصود از نیازهای زیستی- روانی نیازهایی است که از حدود خواستهای فیزیولوژیک نظیر خوردن و آشامیدن و ارضای غریزه جنسی و کمی در مرحله بالاتر، نیاز به ایمنی و عشق و محبت فراتر نمی‌رود. حتی نیاز به خودشکوفایی که مزلو از آن به نیاز عالی تعبیر نموده نیز خارج از حیطه زندگی مادی و امور مربوط به آن نیست؛ در حالی که یک بعد مهم انسان بعد معنوی اوست (شجاعی،۱۳۸۶،ص۹۳).
۲.۵. مبانی انسان شناسی
گاهی در بررسی انسان، بعدی خاص، جنبه مخصوص و یا انسانهای زمان و یا مکان ویژهای مد نظر قرار میگیرند و گاهی انسان بطور کلی و با صرف نظر از بعد، شرایط، زمان و مکان خاص، کانون توجه کاوشگران و پژوهشگران قرار می‌گیرد و در پییافتن رمز و راز آن بر میآیند.
در انسانشناسیاسلامی تمرکز ما بر موضوع فطرت خواهد بود که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد. این نگاه ارتباطی به انسان در شرایط خاص یا بعدی از ابعاد آن در زمان یا شرایطی خاص سخن به میان نخواهد آمد. منظور این است به اصل انسان اشاره خواهد شد.
۲.۶. فطرت
۲.۶.۱. فطرت از منظر آیت الله شاه آبادی
کتاب های رشحاتالبحار و شذراتالمعارف دو اثر مهم آیتالله شاهآبادی هستند که ذیل بحث «انسان و فطرت» و از رشحاتالبحار و شذره(بخش) ششم کتاب شذراتالمعارف در مورد فطرت، ویژگیها و احکام آن مطالب ارزشمندی آوردهاند.
بحث انسان و فطرت با آیه فطرت و تفسیر آن آغاز میشود. آیه «فأقم وجهک لدین حنیفا فطرت الله التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله ذلک دین القیم و اکثر الناس لا یعلمون» (سوره مبارکه روم، آیه ۳۰).
معنای لغوی و اصطلاحی فطرت
آیتالله شاهآبادی در کتاب شذراتالمعارف فطرت را چنین تعریف می‌کنند: لوازم وجود مدرک را«فطرت» گویند و لوازم وجود غیر مدرک را «طبیعت» خوانند. به عبارت دیگر صفتی را که مخصوص ذات مدرک باشد فطرت آن و گرنه طبیعت می‌نامند. لذا گفته نمی‌شود «فطرت آب» رطوبت است، بلکه گفته می‌شود که طبیعتش چنین است. پس نسبت دادن فطرت به خداوند نیز درست است همانطوری که در قرآن آمده است «فطرت الله»^[۲۲] (آیت‌الله شاه‌آبادی،۱۳۸۰: ص ۱۲۷).
همچنین آیت الله شاه آبادی ذیل تفسیر آیه مذکور فطرت را این گونه تعریف کرده اند: کلمه فطرت بر وزن فِعلَه است که در زبان عربی برای هیئت چگونگی فعل به کار می‌رود مثل جِلسه و زینه که بر چگونگی نشستن و چگونگی زینت کردن دلالت دارند. فطرت نیز مفهوم چگونگی ایجاد را میرساند. همچنین ایجاد و وجود دو روی یک سکه اند و کیفیت ایجاد مساوق با کیفیت وجود است. در واقع خداوند انسان را بر طبق وجود خود ایجاد نموده است(فطره الله التی فطر الناس علیها).
در این نوع خلقت هیچ تبدیل و تغییری انجام شدنی نیست (لا تبدیل لخلق الله…). پس قوه واهمه و خیال در فطرت نمی‌تواند تصرف کند. فطرت در احکام و مقتضیاتش معصوم از خطا است.^[۲۳] لذا ازاین جهت باید ملتزم و متعبد به احکام و مقتضیات فطرت که همان دین قیم و استوار است، شویم. و پروردگار کسانی را که عالم به احکام و مقتضیات فطرت نیستند، توبیخ و سرزنش نموده است.^[۲۴]
فطرت و طبیعت آدمی
آیت الله شاه آبادی خود انسان و حقیقت او را غیر از طبیعت او میدانند و برای اثبات این گزاره به فطرتهای عالمه، عاشقه، کاشفه، راحت طلبی وآزادی خواهی استناد میکنند و در این استدلال نشان میدهند که حقیقت آدمی با طبیعت و ماده فرق دارد؛ زیرا ماده نه علم به خویش دارد و نه عشق به خویش و نه خودخواه است، نه راحتی می خواهد و نه آزادی (میرانی،۱۳۹۰، ص۲۰).
حال که فهمیدیم طبیعت با فطرت تفاوت دارد این سوال مطرح میشود که چگونه باید به طبیعت نگاه کرد؟
آیتالله شاهآبادی در مورد چگونگی نگاه به طبیعت میگویند طبیعت با همه ارکان خود یکی از مظاهر معانی حقیقی(یا حقایق معانی) و ارواح و منشاء حصول روحانیت ما است. وصل آن معنی لحاظ رابطیت بین روحانیت ما و عوالم پیشین است یعنی طبیعت واسطه حصول کمال وجود ما نیز هست، اگر با نگاه آلی(ابزاری) به آن نگریسته شود. «حقیقت حنافت، رویگردانی از طبیعت از حیث مستقل بودن آن است و این همان اعراض از دنیایی است که انبیاء در نظر داشتند» (میرانی،۱۳۹۰، ص۲۰).
فطریات انسان
آیتالله شاهآبادی در جای جای کتاب انسان و فطرت و شذره ششم از کتاب شذراتالمعارف به انواع فطریاتی که انسان به لطف الهی از آنها برخوردار است و با تامل آنها را می‌یابد، اشاره کرده‌اند و با بهره گرفتن از این فطریات بسیاری از معارف از اصول دین (مبدا و معاد و نبوت و امامت و عدل) و فروع دین را تبیین نموده اند.

بنیان روش دلفی بر پایه‌ی گردآوری نظرات تمامی کارشناسان کلیدی استوار است. در این روش، مدیر یا فرد مسئول حل مساله، فرمی را تهیه نموده، سوال مورد نظر را روی آن درج می‌کند و این فرم را برای کلیه‌ء افراد صاحب‌نظر ارسال کرده و از آن‌ها می‌خواهد در مدّت زمان مشخصی به سوال پاسخ گویند. پس از بازگشت پاسخها، مدیر آن‌ها را بررسی و دسته بندی می‌کند. او می‌تواند روی هر پیشنهاد تامّل کوتاهی داشته باشد و تحلیل کند که آیا روش پیشنهادی، امکان‌پذیر و شدنی است یا خیر؟. پس از آن، مدیر برگههایی حاوی فهرست کامل پیشنهادها، تهیه و آن‌ها را برای تمام افراد ارسال می‌کند و سپس آن‌ها را در جلسه‌ای حضوری گرد هم آورده، مدل‌های پیشنهادی را به بحث می‌گذارد تا در نهایت یکی انتخاب شود. برتری این روش این است که افراد در هنگام ارایهء پیشنهاد تحت تاثیر عقاید یکدیگر قرار نمی‌گیرند و تاثیر جمع را احساس نکرده، آزادانه و به دور از تشویش حضور در جمع نظر خود را ابراز می‌کنند. نقد گروهی کارشناسان ممکن است به بهبود برخی پیشنهادها بیانجامد.

به منظور شناسایی عوامل موثر در جمعآوری کمکهای مردمی بصورت الکترونیکی با مراجعه به کتابها، مقالات و پایاننامهها و تحقیقات داخلی و خارجی که در این زمینه انجام گرفته مراجعه شد و پرسشنامهای طرّاحی گردید تا با نظر جمعی از خبرگان و کارشناسان مربوطه با بهره گرفتن از تکنیک دلفی و مصاحبه جهت انتخاب مهمترین عوامل، اقدام گردد. پس از مشخص شدن عوامل تاثیرگذار، دو پرسشنامه طراحی شد که میزان اهمیّت و تاثیر این عوامل را در محدوده طیف لیکرت میسنجد. این پرسشنامه میان ۱۰ نفر از مسئولین و کارشناسان کمیته امداد و ۱۰ نفر از خیرین توزیع گردید و پایایی آن با بهره گرفتن از آزمون آلفای کرونباخ به ترتیب ۰٫۶۸۳ و ۰٫۷۰۲ بدست آمد و بدین ترتیب عوامل مربوطه مورد تائید قرار گرفت تا در مدل مفهومی پژوهش و پرسشنامه اصلی تحقیق مورد استفاده قرار گیرد.
پرسشنامه
پرسشنامه عبارت است از تعدادی پرسش هدفدار که با بهرهگیری از مقیاسهای گوناگون ، نظر و دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار میدهد(خاکی-۱۳۷۸-۲۴۲). پرسشنامه یکی از رایجترین ابزار جمعآوری اطلاعات مورد نیاز در تحقیق است. باید توجه داشت که سوالهای پرسشنامه تاثیر بسیار زیادی در چگونگی ارائه پاسخها از سوی مخاطبین دارد و به همین دلیل طراحی پرسشنامه حایز اهمیت بسیار زیادی است. پرسشنامه این تحقیق براساس مقیاس لیکرت موردسنجش قرار میگیرد. این مقیاس (طیف) از پنج قسمت مساوی تشکیل شده و محقّق متناسب با موضوع تحقیق تعدادی گویه در اختیار پاسخگو قرار میدهد تا گرایش خود را درباره آن مشخص نماید. مقیاسی پنج درجهای به صورت (بسیار زیاد) امتیاز ۵، (زیاد) امتیاز ۴، (درحد متوسط) امتیاز ۳، (کم) امتیاز ۲، (بسیارکم) امتیاز ۱ داده شده است.
در این تحقیق از دو (۲) مجموعه پرسشنامه به منظور دسترسی به اهداف پژوهش استفاده شده است. برای استخراج عوامل و شاخص های اولیه منابع کتابخانهای و اینترنتی شامل کتب، مقالات و مطالعات موردی بکار گرفته شد. به منظور تعیین عوامل موثّر و طبقهبندی عوامل از دید خیّرین از پرسشنامه اول استفاده شده است. برای تعیین جایگاه و نظر سازمان منتخب در زمینه استفاده از روش های پرداخت الکترونیکی از پرسشنامه دوم استفاده شد ولی برای توضیحات بیشتر و افزایش دقّت در نحوه امتیاز دهی، این پرسشنامه به صورت حضوری و از طریق جلساتی با مدیران و متخصّصان واحدهای ذیربط تنظیم و ارائه شده است.
مجموعه اول پرسشنامه ها به منظور شناسائی عوامل موثّر بر پرداخت الکترونیکی از دید مردم و خیّرین تهیه شد، که با اخذ نظر اساتید محترم راهنما و مشاور اصلاح و مورد تائید واقع گردید و پس از توزیع در بین افراد جامعه آماری و جمعآوری آنها، نسبت به ارزیابی و تعیین میزان روایی سوالات از روش محاسبه آلفای کرونباخ، توسط نرم افزار «بسته آماری برای علوم اجتماعی ^[۲۹]SPSS »، بر روی ۱۰ نمونه اقدام شده است.
مقیاس سنجش متغیرها
مقیاس درجهبندی، فراوانی یک متغیر را مشخص میکند. در تنظیم پرسشنامه از درجهبندی لیکرت استفاده شده است که مقیاسهای آن دارای مجموعهای منظّم از عباراتی است که به ترتیب خاصّی تدوین شده است. پاسخدهنده میزان موافقت خود را با هریک از عبارات که از خیلی کم تا خیلی زیاد در نظر گرفته شده و به ترتیب از یک تا پنج ارزشگذاری شده است اعلام مینماید.
طیف لیکرت^[۳۰]
لیکرت که از سال ۱۹۳۹ مدیریت بخش بررسى‌هاى افکار عمومى را در وزارت کشاورزى امریکا برعهده داشت این طیف را ارائه داد. معیار اساسی برای ساختن عبارات در این مقیاس، ایده آلها و امور مطلوب است نه واقعیتها و موجودیتها، به سخن دیگر آنچه باید باشد یا باید انجام گیرد(خاکی،۱۳۷۸،۲۵۰). این طیف از پنج قسمت مساوى تشکیل شده است و محقّق متناسب با موضوع تحقیق تعدادى گویه (جمله اظهاری) در اختیار پاسخگو قرار مى‌دهد تا گرایش خود را درباره آن مشخص نماید. طیف مذکور از گرایش «کاملاً موافق» تا گرایش «کاملاً مخالف» در نظر گرفته مى‌شود، همچنین در طیفی که به پاسخگو ارائه میشود براساس هدف و روش تحقیق میتوان کلمات گویه ها را عوض نمود.
کاملا مخالفم
مخالفم
بی نظر
موافقم
کاملا موافقم
شکل ‏۳-۱ : طیف لیکرت
هدف این طیف اندازه گیری گرایش به یک موضوع بر اساس ارزشهای جامعه میباشد و کاربرد این طیف نیز در جهت بررسی گرایشها نسبت به مسئله سیاسی، اجتماعی و اقتصادی میباشد که در سطح ترتیبی نیز مورد سنجش قرار دارد. گویه ها در این طیف حداقل ۱۵ تا ۳۰ گویه و بیشتر تدوین میشود. در تدوین گویه ها باید سعی شود از گویه های بی تفاوت، بیربط و ابهامآور جلو گیری بعمل آید و تعداد گویههائی که گرایش مخالف و موافق دارند باید تقریبا به یک اندازه باشد. گویه مستقیماً پس از تحقیقات مقدّماتی پخش میشود. پس بهتر است بعد از تدوین ، پرسشنامه مقدّماتی^[۳۱] با حداقل ۳۰ نمونه گرفته شود تا بعد از بررسی کمّی (روایی) و کیفی (اعتبار) آن گویه های ابهامانگیز حذف گردد. در این روش تعدادی گویه که نشان دهنده نحوه نگرش نسبت به رویدادی خاص هستند آماده میشود. این گویه ها با ترتیب اتفاقی، در اختیار پاسخگو گذاشته میشود. در اینجا از پاسخگو در خواست میشود که میزان موافقت یا مخالفت خود را با هر گویه بر مبنای یک طیف بیان کند. پاسخگویان گویه ها را بر مبنای طیف بررسی مینمایند امّا این طیف با اعداد مشخص نشدهاند تا بر روی پاسخگویان تاثیر نگذارند. لذا پس از بازگشت پرسشنامه ها از طرف پاسخگویان، طیف با اعداد شماره گذاری میشود. طرز شمارهگذاری بطور دلخواه است یعنی در یک طیف پنج قسمتی میتوان به کاملاً موافق نمره ۱ و کاملاً مخالف عدد ۵ یا به جای عدد یک از صفر استفاده کرد. مجموع نمرات که پاسخگویان بدست میآورند بیانگر گرایش آنهاست به همین دلیل این طیف را طیف مجموع نمرات نیز مینامند. در این طیف فواصل بین درجات، یک اندازه پذیرفته شده است؛ مثلاً فاصله بین کاملاً موافق تا موافق به همان اندازه فاصله بین بیتفاوت تا موافق فرض شده است در صورتیکه عموماً این واقعیت ندارد مثلاً اگر شخص A به یک گویه پاسخ بی تفاوت، شخصB پاسخ موافق و شخصC پاسخ کاملاً موافق بدهد، تفاوت گرایش C و B به همان اندازه تفاوت گرایش B و A نیست. بطور کلی طیف لیکرت نسبت به طیف های دیگر دارای مزایای زیادی است چون نه به تعداد زیادی گویه نیاز دارد و نه به قضاوت داوران، در عین حال نتایج حاصله از دقّت و اعتبار بیشتری بر خوردار است، لذا این طیف برای بسیاری از تحقیقات میدانی وسیع، در علوم مختلف کاربرد دارد و میتوان بوسیله آن انواع مسائل (گرایش های سیاسی، مذهبی، نژادی، شغلی و…) را سنجید.
جامعه آماری^[۳۲]
جامعه آماری به کل گروه افراد، وقایع، یا چیزهائی اشاره دارد که محقّق میخواهد درباره آنها به تحقیق بپردازد (سکاران ۱۳۸۲،ص ۲۹). جامعه آماری، عبارت است از مجموعه کامل اندازه های ممکن یا اطّلاعات ثبت شده از یک صفت کیفی، درمورد گردآورده کامل واحدها، که میخواهیم استنباطهائی راجع به آن انجام دهیم و منظور ازعمل گردآوردن داده ها، استخراج نتایج درباره جامعه میباشد؛ به بیان سادهتر در هر بررسی آماری، مجموعه عناصر موردنظر را جامعه مینامند، جامعه آماری این تحقیق شامل مدیران، معاونان و کارشناسان فناوری اطّلاعات کمیته امداد امام خمینی (ره) و خیّرین میباشد.
نمونه آماری^[۳۳]
نمونه آماری عبارتست از تعدادی از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرّف جامعه هستند و از تجانس و همگنی با افراد جامعه برخوردارند. روش های نمونه گیری آماری که عموماً در تحقیقات و پژوهشهای کاربردی مورد استفاده قرار میگیرد به قرار نمونهگیری تصادفی ساده، نمونهگیری طبقهای و نمونهگیری خوشه ای، در نمونهگیری تصادفی به هریک از افراد جامعه احتمال مساوی داده میشود تا در نمونه انتخاب شود (سرمد، ۱۳۷۶، ۲۵). گاهی اوقات انتخاب نمونه به صورت تصادفی یا غیرتصادفی مشکل و حتی در برخی مواقع ممکن است در چنین شرایطی، پژوهشگر از نمونهگیری در دسترس استفاده کند (دلاور، ۱۳۷۵، ۱۱). نمونه گیری فرآیندی است که طی آن تعدادی از واحدها به گونه ای برگزیده میشوند که معرّف جامعه بزرگتری که از آن انتخاب شده اند باشند (خاکی-۱۳۷۸-۲۷۲).
در این پژوهش به منظور اخذ نظر مخاطبین از دو منظر خبرگان سیستم در مجموعه کمیته امداد امام خمینی(ره) و خیّرین بعنوان کسانی که از سیستمهای مختلف پرداخت استفاده مینمایند، به دو روش نمونه آماری تهیه گردید. به دلیل تعداد اندک خبرگان، روش سرشماری و یا نمونهگیری هدفمند مورد استفاده قرار گرفته است. روش نمونهگیری در این پژوهش برای بخش اول، نمونهبرداری غیرتصادفی میباشد، این شیوه تنها شیوه نمونهگیری برای به دست آوردن اطلاعاتی است که باید از افراد خاصّی که دارای دانش مربوطه هستند و میتوانند اطلاعات مورد نظر را ارائه دهند، جمعآوری گردد. لذا از بین روش های نمونهبرداری غیرتصادفی، روش نمونهگیری تخصّصی (قضاوتی) انتخاب شده است. این روش در پی جمعآوری داده ها و دیدگاه های افرادی است که در ارتباط با موضوع مورد بررسی آگاهترین و با تجربهترین هستند. در این تحقیق معیارهای نمونهگیری قضاوتی عبارت از تجربهکاری، تحصیلات، سمت سازمانی در حوزه فناوری اطلاعات میباشد. تعداد نمونه، که با تعداد پرسشنامه های برگشتی برابر میباشد در بخش اول شامل ۵۵ پرسشنامه است، ولی برای تهیه نظر خیّرین از روش سرشماری تصادفی در دسترس استفاده گردید.
تعیین حجم نمونه
اخذ تصمیم درباره حجم نمونه، از لحاظ تامین میزان دقّت نتایج نمونهگیری و صرفهجوئی در وقت و هزینه، از اهمیتی خاص برخوردار است. بدیهی است که بزرگ بودن حجم نمونه موجب صرف هزینه و وقت زیاد و کوچک بودن حجم نمونه موجب عدم دقّت کافی بر آوردها میشود سعی بر این است که در چارچوب اطّلاعات موجود و باتوجه به وقت و هزینه ممکن و دقّت لازم، مناسبترین حجم ممکن نمونه انتخاب گردد. به منظور تعیین حجم نمونه در هر پژوهش خاص، میبایست باتوجه به شرایط آن پژوهش و نمونه اولیه تصمیم گیری نمود (سرمد، ۱۳۷۶، ۲۵).
نمونه آماری تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری هستند که بیانکننده ویژگیهای اصلی جامعه میباشند. تعیین حجم نمونه اهمیت فراوانی در قابلیت تعمیم نتایج آزمون به جامعه دارد. روش های مختلفی جهت تعیین حجم نمونه وجود دارد که دقیقترین روشها، روش های ریاضی جهت محاسبه حجم نمونه است (مؤمنی، ۱۳۸۷).
براساس تحقیقات انجام شده ، کارکنان بخش فناوری اطّلاعات و مشارکتهای مردمی که با موضوع روش های الکترونیکی مرتبط میباشند شامل ۱۷۰ نفر در سطوح مختلف از مدیر تا کارمند ساده هستند که براساس فرمول کوکران^[۳۴] با ضریب اطمینان ۹۵% میبایست بین ۱۱۸ نفر پرسشنامه توزیع می گردید، ولی از آنجا که موضوع تحقیق تخصّصی بوده و تعداد معدودی از کارشناسان مذکور به مبانی، اصول و زیربنای روش های پرداخت الکترونیکی اشراف داشتند، حداکثر نسبت به توزیع ۵۵ فقره پرسشنامه اقدام گردید. خاطر نشان میسازد این تعداد از افراد از کارکنان بخش ستادی تهران میباشند و به صورت غیرتصادفی قابل دسترس و با روش نمونهگیری تخصّصی (قضاوتی) انتخاب شدهاند.
به منظور جمعآوری نظرات خیرین نیز با توجه به تعداد تقریباٌ زیاد جامعه آماری و براساس فرمول کوکران می بایست ۳۸۴ پرسشنامه توزیع و جمعآوری می گردید، که بدلیل عدم دسترسی به کلیه افراد ،موفّق به توزیع حداکثر ۲۳۰ پرسشنامه شده که از این تعداد ۱۶۰ فقره از آنها تکمیل و برگشت داده شد.
روش توزیع و جمع‌ آوری پرسشنامه
از آنجایی که پرسنل مرتبط با فناوری اطّلاعات در یک ساختمان مستقر نمیباشند، توزیع حضوری پرسشنامه در همه موارد امکان‌پذیر نبوده است، لذا در خصوص برخی از پرسنل، توزیع و جمع‌ آوری پرسشنامه حضوری و در پاره‌ای از موارد از طریق امور اداری و در خصوص برخی از آنان، این کار از طریق پست الکترونیکی، انجام گرفته است. تعداد کل پرسشنامه‌های توزیع شده، ۵۵ فقره بوده که کلیّه پرسشنامه ها تکمیل و عودت شده است. تعداد کل پرسشنامه‌های تکمیل شده در بخش متخصّصین که قابل قبول بودند، ۵۵ فقره می‌باشد. همچنین بدلیل عدم دسترسی به کلیه خیّرین با برخی از آنان مکاتبه و برخی نیز هنگام مراجعه به کمیته امداد پرسشنامه به آنان ارائه گردید. جمعاً ۲۳۰ پرسشنامه در بین خیّرین توزیع شد که از این تعداد صرفاً امکان جمعآوری نظرات ۱۶۰ نفر فراهم گردید.
روایی^[۳۵] و پایایی^[۳۶] ابزار اندازه گیری
روایی پرسشنامه
اعتبار یا روایی یعنی این که ابزار اندازه گیری تا چه حدّ مناسب انتخاب شده است و میتواند متغیّر مورد نظر را اندازه گیری کند (بازرگان و دیگران، ۱۳۷۷، ۱۷۰). به کمک روایی ابزار اندازه گیری، میتوان فهمید که ابزار مورد نظر تا چه حدّ همان مفهوم مورد نظر ما را اندازه گیری نموده است. به عبارت دیگر روایی مشخص میکند که آیا ما ابزار درستی را برای سنجش متغیّر یا سازه مورد نظر طراحی نمودهایم یا نه؟.
باید توجه داشت که یک ابزار ممکن است در اندازه گیری یک خصیصه در جامعهای به درستی عمل کند ولی برای سنجش همان خصیصه در جامعهای دیگر به درستی عمل نکند، به طریق مشابه باید در بکارگیری ابزاری که برای سنجش یک خصیصه در جامعهای خاص طراحی شده است در جوامع دیگر احتیاط نمود. اعتبار یا روایی یک ابزار اندازه گیری به مناسبت، درستی و صحّت اشاره داشته و انواع مختلفی دارد.
برای بررسی روایی پرسشنامه این پژوهش از روش روایی محتوا استفاده شده است. روایی محتوا معمولاً برای بررسی اجزای تشکیل دهنده یک ابزار اندازه گیری به کار برده میشود، به عبارت دیگر در این پژوهش از روش روایی صوری برای به دست آوردن اعتبار پرسشنامه استفاده شده است.
هیچگونه روش آماری برای تعیین ضریب روایی محتوایی وجود ندارد. برای تعیین روایی محتوایی یک آزمون از قضاوت متخصّصان در این باره که سؤالهای آزمون تا چه میزان معرّف محتوا و هدفهای برنامه یا حوزه محتوایی^[۳۷] هستند، استفاده میشود. برای اندازه گیری روایی ظاهری نظر ۱۰ نفر از خبرگان اخذ شد و برای روایی محتوایی از روش تحلیل عاملی استفاده شد.
پایایی پرسشنامه
پایایی مربوط به ثبات است. یعنی بدست آوردن پاسخهای یکسان و شبیه به هم، یعنی حصول یک نتیجه به طور مکرّر، به عبارت دیگر منظور از پایایی این است که با انجام دوباره و چندباره آزمون، همیشه نتایج یکسانی بدست آید. ابزار اندازه گیری اساس دقّت و صحّت داده های جمعآوری شده میباشد. از این رو یکی از مهمترین ویژگیهای فنّی ابزار سنجش، پایایی آن است. مقصود از قابل اعتماد بودن ابزار اندازه گیری این است که این ابزار در شرایط یکسان تا چه اندازه موضوع مورد اندازه گیری را با نتایج یکسانی اندازه میگیرد.
ضریب قابلیت اعتماد یک ابزار اندازه گیری ، میزان قابل اعتماد بودن آن ابزار را مشخص میکند و دامنه تغییرات آن بین صفر (عدم ارتباط) تا ۱+ (ارتباط کامل) است. باید توجه داشت که قابلیت اعتماد یک ابزار، میتواند از موقعیّتی به موقعیّت دیگر و از گروهی به گروه دیگر تغییر کند. برای محاسبه ضریب پایایی ابزار اندازه گیری، شیوه های مختلفی نظیر اجرای دوباره، روش موازی، روش تصنیف، روش کودر- ریچاردسون و آلفای کورنباخ(هماهنگی درونی) به کار برده میشود. در این پژوهش طبق نظر اساتید راهنما و مشاور برای محاسبه ضریب پایایی از روش محاسبه آلفای کرونباخ استفاده شده است.
از آنجا که پرسشنامه های خودساخته در این پژوهش بر اساس رتبهبندی مقیاس لیکرت طراحی شدهاند، برای بررسی اعتبار و همسانی درونی آنها پس از اجرای آزمایشی برای حجم نمونهای معادل ۱۰ نفر، نتایج مذکور در جدول ۳-۱ آمده که حاکی از این است که مقدار آلفای کرونباخ برای پرسشنامه اول معادل ۰٫۶۸۳ و برای پرسشنامه دوم ۰٫۷۰۲ میباشد که نشانگر اعتبار مناسب پرسشنامه میباشد.