بنیان روش دلفی بر پایه‌ی گردآوری نظرات تمامی کارشناسان کلیدی استوار است. در این روش، مدیر یا فرد مسئول حل مساله، فرمی را تهیه نموده، سوال مورد نظر را روی آن درج می‌کند و این فرم را برای کلیه‌ء افراد صاحب‌نظر ارسال کرده و از آن‌ها می‌خواهد در مدّت زمان مشخصی به سوال پاسخ گویند. پس از بازگشت پاسخها، مدیر آن‌ها را بررسی و دسته بندی می‌کند. او می‌تواند روی هر پیشنهاد تامّل کوتاهی داشته باشد و تحلیل کند که آیا روش پیشنهادی، امکان‌پذیر و شدنی است یا خیر؟. پس از آن، مدیر برگههایی حاوی فهرست کامل پیشنهادها، تهیه و آن‌ها را برای تمام افراد ارسال می‌کند و سپس آن‌ها را در جلسه‌ای حضوری گرد هم آورده، مدل‌های پیشنهادی را به بحث می‌گذارد تا در نهایت یکی انتخاب شود. برتری این روش این است که افراد در هنگام ارایهء پیشنهاد تحت تاثیر عقاید یکدیگر قرار نمی‌گیرند و تاثیر جمع را احساس نکرده، آزادانه و به دور از تشویش حضور در جمع نظر خود را ابراز می‌کنند. نقد گروهی کارشناسان ممکن است به بهبود برخی پیشنهادها بیانجامد.

به منظور شناسایی عوامل موثر در جمعآوری کمکهای مردمی بصورت الکترونیکی با مراجعه به کتابها، مقالات و پایاننامهها و تحقیقات داخلی و خارجی که در این زمینه انجام گرفته مراجعه شد و پرسشنامهای طرّاحی گردید تا با نظر جمعی از خبرگان و کارشناسان مربوطه با بهره گرفتن از تکنیک دلفی و مصاحبه جهت انتخاب مهمترین عوامل، اقدام گردد. پس از مشخص شدن عوامل تاثیرگذار، دو پرسشنامه طراحی شد که میزان اهمیّت و تاثیر این عوامل را در محدوده طیف لیکرت میسنجد. این پرسشنامه میان ۱۰ نفر از مسئولین و کارشناسان کمیته امداد و ۱۰ نفر از خیرین توزیع گردید و پایایی آن با بهره گرفتن از آزمون آلفای کرونباخ به ترتیب ۰٫۶۸۳ و ۰٫۷۰۲ بدست آمد و بدین ترتیب عوامل مربوطه مورد تائید قرار گرفت تا در مدل مفهومی پژوهش و پرسشنامه اصلی تحقیق مورد استفاده قرار گیرد.
پرسشنامه
پرسشنامه عبارت است از تعدادی پرسش هدفدار که با بهرهگیری از مقیاسهای گوناگون ، نظر و دیدگاه و بینش یک فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار میدهد(خاکی-۱۳۷۸-۲۴۲). پرسشنامه یکی از رایجترین ابزار جمعآوری اطلاعات مورد نیاز در تحقیق است. باید توجه داشت که سوالهای پرسشنامه تاثیر بسیار زیادی در چگونگی ارائه پاسخها از سوی مخاطبین دارد و به همین دلیل طراحی پرسشنامه حایز اهمیت بسیار زیادی است. پرسشنامه این تحقیق براساس مقیاس لیکرت موردسنجش قرار میگیرد. این مقیاس (طیف) از پنج قسمت مساوی تشکیل شده و محقّق متناسب با موضوع تحقیق تعدادی گویه در اختیار پاسخگو قرار میدهد تا گرایش خود را درباره آن مشخص نماید. مقیاسی پنج درجهای به صورت (بسیار زیاد) امتیاز ۵، (زیاد) امتیاز ۴، (درحد متوسط) امتیاز ۳، (کم) امتیاز ۲، (بسیارکم) امتیاز ۱ داده شده است.
در این تحقیق از دو (۲) مجموعه پرسشنامه به منظور دسترسی به اهداف پژوهش استفاده شده است. برای استخراج عوامل و شاخص های اولیه منابع کتابخانهای و اینترنتی شامل کتب، مقالات و مطالعات موردی بکار گرفته شد. به منظور تعیین عوامل موثّر و طبقهبندی عوامل از دید خیّرین از پرسشنامه اول استفاده شده است. برای تعیین جایگاه و نظر سازمان منتخب در زمینه استفاده از روش های پرداخت الکترونیکی از پرسشنامه دوم استفاده شد ولی برای توضیحات بیشتر و افزایش دقّت در نحوه امتیاز دهی، این پرسشنامه به صورت حضوری و از طریق جلساتی با مدیران و متخصّصان واحدهای ذیربط تنظیم و ارائه شده است.
مجموعه اول پرسشنامه ها به منظور شناسائی عوامل موثّر بر پرداخت الکترونیکی از دید مردم و خیّرین تهیه شد، که با اخذ نظر اساتید محترم راهنما و مشاور اصلاح و مورد تائید واقع گردید و پس از توزیع در بین افراد جامعه آماری و جمعآوری آنها، نسبت به ارزیابی و تعیین میزان روایی سوالات از روش محاسبه آلفای کرونباخ، توسط نرم افزار «بسته آماری برای علوم اجتماعی ^[۲۹]SPSS »، بر روی ۱۰ نمونه اقدام شده است.
مقیاس سنجش متغیرها
مقیاس درجهبندی، فراوانی یک متغیر را مشخص میکند. در تنظیم پرسشنامه از درجهبندی لیکرت استفاده شده است که مقیاسهای آن دارای مجموعهای منظّم از عباراتی است که به ترتیب خاصّی تدوین شده است. پاسخدهنده میزان موافقت خود را با هریک از عبارات که از خیلی کم تا خیلی زیاد در نظر گرفته شده و به ترتیب از یک تا پنج ارزشگذاری شده است اعلام مینماید.
طیف لیکرت^[۳۰]
لیکرت که از سال ۱۹۳۹ مدیریت بخش بررسى‌هاى افکار عمومى را در وزارت کشاورزى امریکا برعهده داشت این طیف را ارائه داد. معیار اساسی برای ساختن عبارات در این مقیاس، ایده آلها و امور مطلوب است نه واقعیتها و موجودیتها، به سخن دیگر آنچه باید باشد یا باید انجام گیرد(خاکی،۱۳۷۸،۲۵۰). این طیف از پنج قسمت مساوى تشکیل شده است و محقّق متناسب با موضوع تحقیق تعدادى گویه (جمله اظهاری) در اختیار پاسخگو قرار مى‌دهد تا گرایش خود را درباره آن مشخص نماید. طیف مذکور از گرایش «کاملاً موافق» تا گرایش «کاملاً مخالف» در نظر گرفته مى‌شود، همچنین در طیفی که به پاسخگو ارائه میشود براساس هدف و روش تحقیق میتوان کلمات گویه ها را عوض نمود.
کاملا مخالفم
مخالفم
بی نظر
موافقم
کاملا موافقم
شکل ‏۳-۱ : طیف لیکرت
هدف این طیف اندازه گیری گرایش به یک موضوع بر اساس ارزشهای جامعه میباشد و کاربرد این طیف نیز در جهت بررسی گرایشها نسبت به مسئله سیاسی، اجتماعی و اقتصادی میباشد که در سطح ترتیبی نیز مورد سنجش قرار دارد. گویه ها در این طیف حداقل ۱۵ تا ۳۰ گویه و بیشتر تدوین میشود. در تدوین گویه ها باید سعی شود از گویه های بی تفاوت، بیربط و ابهامآور جلو گیری بعمل آید و تعداد گویههائی که گرایش مخالف و موافق دارند باید تقریبا به یک اندازه باشد. گویه مستقیماً پس از تحقیقات مقدّماتی پخش میشود. پس بهتر است بعد از تدوین ، پرسشنامه مقدّماتی^[۳۱] با حداقل ۳۰ نمونه گرفته شود تا بعد از بررسی کمّی (روایی) و کیفی (اعتبار) آن گویه های ابهامانگیز حذف گردد. در این روش تعدادی گویه که نشان دهنده نحوه نگرش نسبت به رویدادی خاص هستند آماده میشود. این گویه ها با ترتیب اتفاقی، در اختیار پاسخگو گذاشته میشود. در اینجا از پاسخگو در خواست میشود که میزان موافقت یا مخالفت خود را با هر گویه بر مبنای یک طیف بیان کند. پاسخگویان گویه ها را بر مبنای طیف بررسی مینمایند امّا این طیف با اعداد مشخص نشدهاند تا بر روی پاسخگویان تاثیر نگذارند. لذا پس از بازگشت پرسشنامه ها از طرف پاسخگویان، طیف با اعداد شماره گذاری میشود. طرز شمارهگذاری بطور دلخواه است یعنی در یک طیف پنج قسمتی میتوان به کاملاً موافق نمره ۱ و کاملاً مخالف عدد ۵ یا به جای عدد یک از صفر استفاده کرد. مجموع نمرات که پاسخگویان بدست میآورند بیانگر گرایش آنهاست به همین دلیل این طیف را طیف مجموع نمرات نیز مینامند. در این طیف فواصل بین درجات، یک اندازه پذیرفته شده است؛ مثلاً فاصله بین کاملاً موافق تا موافق به همان اندازه فاصله بین بیتفاوت تا موافق فرض شده است در صورتیکه عموماً این واقعیت ندارد مثلاً اگر شخص A به یک گویه پاسخ بی تفاوت، شخصB پاسخ موافق و شخصC پاسخ کاملاً موافق بدهد، تفاوت گرایش C و B به همان اندازه تفاوت گرایش B و A نیست. بطور کلی طیف لیکرت نسبت به طیف های دیگر دارای مزایای زیادی است چون نه به تعداد زیادی گویه نیاز دارد و نه به قضاوت داوران، در عین حال نتایج حاصله از دقّت و اعتبار بیشتری بر خوردار است، لذا این طیف برای بسیاری از تحقیقات میدانی وسیع، در علوم مختلف کاربرد دارد و میتوان بوسیله آن انواع مسائل (گرایش های سیاسی، مذهبی، نژادی، شغلی و…) را سنجید.
جامعه آماری^[۳۲]
جامعه آماری به کل گروه افراد، وقایع، یا چیزهائی اشاره دارد که محقّق میخواهد درباره آنها به تحقیق بپردازد (سکاران ۱۳۸۲،ص ۲۹). جامعه آماری، عبارت است از مجموعه کامل اندازه های ممکن یا اطّلاعات ثبت شده از یک صفت کیفی، درمورد گردآورده کامل واحدها، که میخواهیم استنباطهائی راجع به آن انجام دهیم و منظور ازعمل گردآوردن داده ها، استخراج نتایج درباره جامعه میباشد؛ به بیان سادهتر در هر بررسی آماری، مجموعه عناصر موردنظر را جامعه مینامند، جامعه آماری این تحقیق شامل مدیران، معاونان و کارشناسان فناوری اطّلاعات کمیته امداد امام خمینی (ره) و خیّرین میباشد.
نمونه آماری^[۳۳]
نمونه آماری عبارتست از تعدادی از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرّف جامعه هستند و از تجانس و همگنی با افراد جامعه برخوردارند. روش های نمونه گیری آماری که عموماً در تحقیقات و پژوهشهای کاربردی مورد استفاده قرار میگیرد به قرار نمونهگیری تصادفی ساده، نمونهگیری طبقهای و نمونهگیری خوشه ای، در نمونهگیری تصادفی به هریک از افراد جامعه احتمال مساوی داده میشود تا در نمونه انتخاب شود (سرمد، ۱۳۷۶، ۲۵). گاهی اوقات انتخاب نمونه به صورت تصادفی یا غیرتصادفی مشکل و حتی در برخی مواقع ممکن است در چنین شرایطی، پژوهشگر از نمونهگیری در دسترس استفاده کند (دلاور، ۱۳۷۵، ۱۱). نمونه گیری فرآیندی است که طی آن تعدادی از واحدها به گونه ای برگزیده میشوند که معرّف جامعه بزرگتری که از آن انتخاب شده اند باشند (خاکی-۱۳۷۸-۲۷۲).
در این پژوهش به منظور اخذ نظر مخاطبین از دو منظر خبرگان سیستم در مجموعه کمیته امداد امام خمینی(ره) و خیّرین بعنوان کسانی که از سیستمهای مختلف پرداخت استفاده مینمایند، به دو روش نمونه آماری تهیه گردید. به دلیل تعداد اندک خبرگان، روش سرشماری و یا نمونهگیری هدفمند مورد استفاده قرار گرفته است. روش نمونهگیری در این پژوهش برای بخش اول، نمونهبرداری غیرتصادفی میباشد، این شیوه تنها شیوه نمونهگیری برای به دست آوردن اطلاعاتی است که باید از افراد خاصّی که دارای دانش مربوطه هستند و میتوانند اطلاعات مورد نظر را ارائه دهند، جمعآوری گردد. لذا از بین روش های نمونهبرداری غیرتصادفی، روش نمونهگیری تخصّصی (قضاوتی) انتخاب شده است. این روش در پی جمعآوری داده ها و دیدگاه های افرادی است که در ارتباط با موضوع مورد بررسی آگاهترین و با تجربهترین هستند. در این تحقیق معیارهای نمونهگیری قضاوتی عبارت از تجربهکاری، تحصیلات، سمت سازمانی در حوزه فناوری اطلاعات میباشد. تعداد نمونه، که با تعداد پرسشنامه های برگشتی برابر میباشد در بخش اول شامل ۵۵ پرسشنامه است، ولی برای تهیه نظر خیّرین از روش سرشماری تصادفی در دسترس استفاده گردید.
تعیین حجم نمونه
اخذ تصمیم درباره حجم نمونه، از لحاظ تامین میزان دقّت نتایج نمونهگیری و صرفهجوئی در وقت و هزینه، از اهمیتی خاص برخوردار است. بدیهی است که بزرگ بودن حجم نمونه موجب صرف هزینه و وقت زیاد و کوچک بودن حجم نمونه موجب عدم دقّت کافی بر آوردها میشود سعی بر این است که در چارچوب اطّلاعات موجود و باتوجه به وقت و هزینه ممکن و دقّت لازم، مناسبترین حجم ممکن نمونه انتخاب گردد. به منظور تعیین حجم نمونه در هر پژوهش خاص، میبایست باتوجه به شرایط آن پژوهش و نمونه اولیه تصمیم گیری نمود (سرمد، ۱۳۷۶، ۲۵).
نمونه آماری تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری هستند که بیانکننده ویژگیهای اصلی جامعه میباشند. تعیین حجم نمونه اهمیت فراوانی در قابلیت تعمیم نتایج آزمون به جامعه دارد. روش های مختلفی جهت تعیین حجم نمونه وجود دارد که دقیقترین روشها، روش های ریاضی جهت محاسبه حجم نمونه است (مؤمنی، ۱۳۸۷).
براساس تحقیقات انجام شده ، کارکنان بخش فناوری اطّلاعات و مشارکتهای مردمی که با موضوع روش های الکترونیکی مرتبط میباشند شامل ۱۷۰ نفر در سطوح مختلف از مدیر تا کارمند ساده هستند که براساس فرمول کوکران^[۳۴] با ضریب اطمینان ۹۵% میبایست بین ۱۱۸ نفر پرسشنامه توزیع می گردید، ولی از آنجا که موضوع تحقیق تخصّصی بوده و تعداد معدودی از کارشناسان مذکور به مبانی، اصول و زیربنای روش های پرداخت الکترونیکی اشراف داشتند، حداکثر نسبت به توزیع ۵۵ فقره پرسشنامه اقدام گردید. خاطر نشان میسازد این تعداد از افراد از کارکنان بخش ستادی تهران میباشند و به صورت غیرتصادفی قابل دسترس و با روش نمونهگیری تخصّصی (قضاوتی) انتخاب شدهاند.
به منظور جمعآوری نظرات خیرین نیز با توجه به تعداد تقریباٌ زیاد جامعه آماری و براساس فرمول کوکران می بایست ۳۸۴ پرسشنامه توزیع و جمعآوری می گردید، که بدلیل عدم دسترسی به کلیه افراد ،موفّق به توزیع حداکثر ۲۳۰ پرسشنامه شده که از این تعداد ۱۶۰ فقره از آنها تکمیل و برگشت داده شد.
روش توزیع و جمع‌ آوری پرسشنامه
از آنجایی که پرسنل مرتبط با فناوری اطّلاعات در یک ساختمان مستقر نمیباشند، توزیع حضوری پرسشنامه در همه موارد امکان‌پذیر نبوده است، لذا در خصوص برخی از پرسنل، توزیع و جمع‌ آوری پرسشنامه حضوری و در پاره‌ای از موارد از طریق امور اداری و در خصوص برخی از آنان، این کار از طریق پست الکترونیکی، انجام گرفته است. تعداد کل پرسشنامه‌های توزیع شده، ۵۵ فقره بوده که کلیّه پرسشنامه ها تکمیل و عودت شده است. تعداد کل پرسشنامه‌های تکمیل شده در بخش متخصّصین که قابل قبول بودند، ۵۵ فقره می‌باشد. همچنین بدلیل عدم دسترسی به کلیه خیّرین با برخی از آنان مکاتبه و برخی نیز هنگام مراجعه به کمیته امداد پرسشنامه به آنان ارائه گردید. جمعاً ۲۳۰ پرسشنامه در بین خیّرین توزیع شد که از این تعداد صرفاً امکان جمعآوری نظرات ۱۶۰ نفر فراهم گردید.
روایی^[۳۵] و پایایی^[۳۶] ابزار اندازه گیری
روایی پرسشنامه
اعتبار یا روایی یعنی این که ابزار اندازه گیری تا چه حدّ مناسب انتخاب شده است و میتواند متغیّر مورد نظر را اندازه گیری کند (بازرگان و دیگران، ۱۳۷۷، ۱۷۰). به کمک روایی ابزار اندازه گیری، میتوان فهمید که ابزار مورد نظر تا چه حدّ همان مفهوم مورد نظر ما را اندازه گیری نموده است. به عبارت دیگر روایی مشخص میکند که آیا ما ابزار درستی را برای سنجش متغیّر یا سازه مورد نظر طراحی نمودهایم یا نه؟.
باید توجه داشت که یک ابزار ممکن است در اندازه گیری یک خصیصه در جامعهای به درستی عمل کند ولی برای سنجش همان خصیصه در جامعهای دیگر به درستی عمل نکند، به طریق مشابه باید در بکارگیری ابزاری که برای سنجش یک خصیصه در جامعهای خاص طراحی شده است در جوامع دیگر احتیاط نمود. اعتبار یا روایی یک ابزار اندازه گیری به مناسبت، درستی و صحّت اشاره داشته و انواع مختلفی دارد.
برای بررسی روایی پرسشنامه این پژوهش از روش روایی محتوا استفاده شده است. روایی محتوا معمولاً برای بررسی اجزای تشکیل دهنده یک ابزار اندازه گیری به کار برده میشود، به عبارت دیگر در این پژوهش از روش روایی صوری برای به دست آوردن اعتبار پرسشنامه استفاده شده است.
هیچگونه روش آماری برای تعیین ضریب روایی محتوایی وجود ندارد. برای تعیین روایی محتوایی یک آزمون از قضاوت متخصّصان در این باره که سؤالهای آزمون تا چه میزان معرّف محتوا و هدفهای برنامه یا حوزه محتوایی^[۳۷] هستند، استفاده میشود. برای اندازه گیری روایی ظاهری نظر ۱۰ نفر از خبرگان اخذ شد و برای روایی محتوایی از روش تحلیل عاملی استفاده شد.
پایایی پرسشنامه
پایایی مربوط به ثبات است. یعنی بدست آوردن پاسخهای یکسان و شبیه به هم، یعنی حصول یک نتیجه به طور مکرّر، به عبارت دیگر منظور از پایایی این است که با انجام دوباره و چندباره آزمون، همیشه نتایج یکسانی بدست آید. ابزار اندازه گیری اساس دقّت و صحّت داده های جمعآوری شده میباشد. از این رو یکی از مهمترین ویژگیهای فنّی ابزار سنجش، پایایی آن است. مقصود از قابل اعتماد بودن ابزار اندازه گیری این است که این ابزار در شرایط یکسان تا چه اندازه موضوع مورد اندازه گیری را با نتایج یکسانی اندازه میگیرد.
ضریب قابلیت اعتماد یک ابزار اندازه گیری ، میزان قابل اعتماد بودن آن ابزار را مشخص میکند و دامنه تغییرات آن بین صفر (عدم ارتباط) تا ۱+ (ارتباط کامل) است. باید توجه داشت که قابلیت اعتماد یک ابزار، میتواند از موقعیّتی به موقعیّت دیگر و از گروهی به گروه دیگر تغییر کند. برای محاسبه ضریب پایایی ابزار اندازه گیری، شیوه های مختلفی نظیر اجرای دوباره، روش موازی، روش تصنیف، روش کودر- ریچاردسون و آلفای کورنباخ(هماهنگی درونی) به کار برده میشود. در این پژوهش طبق نظر اساتید راهنما و مشاور برای محاسبه ضریب پایایی از روش محاسبه آلفای کرونباخ استفاده شده است.
از آنجا که پرسشنامه های خودساخته در این پژوهش بر اساس رتبهبندی مقیاس لیکرت طراحی شدهاند، برای بررسی اعتبار و همسانی درونی آنها پس از اجرای آزمایشی برای حجم نمونهای معادل ۱۰ نفر، نتایج مذکور در جدول ۳-۱ آمده که حاکی از این است که مقدار آلفای کرونباخ برای پرسشنامه اول معادل ۰٫۶۸۳ و برای پرسشنامه دوم ۰٫۷۰۲ میباشد که نشانگر اعتبار مناسب پرسشنامه میباشد.