به دست بستهِ ام ای مهربان، نگه مکن
که بیستون را از پا درافکنم، با عشق
دوای درد بشر یک کلام باشد و بس
که من برای تو فریاد میِزنم : با عشق. (همان، ج۲: ۱۰۷۴).

و شعر زیبای «از صدای سخن عشق» که شاعر عشق را اکسیر جوانی میِداند.
زمان نمیِگذرد، عمر ره نمیِسپرد !
صدای ساعت شماطه، بانگ تکرار است
…
اگر هنوز جوان ماندهِای به آن معناست
که عشق را به زوایای جان صلا زدهِای
ملال پیری اگر میِکشد تورا، پیداست
که زیر سیلی تکرار
دست و پا زدهِای ! (همان، ج۲: ۱۲۰۱)
۴-۱-۳٫ شخصیّت و فرد گرایی
«یکی دیگر از ویژگیِهای مکتب رمانتیسم که آن را از کلاسیِِسیسم متمایز میِنماید، فرد گرایی میِباشد. در فرایند فردگرایی ادیب رمانتیک به دنبال آزادی از قید و بندهای کلاسیِسیسم «من» خویش را بر آثارش حاکم میِسازد و به وسیله ی هنر به بیان نیازهای روحی خویش و امیال و آرزوهایش میِپردازد»
(سید حسینی، ۱۳۸۴: ۱۷۹).
این گرایش باعث میِشود که ادبیّات از حالت موضوعی بودن به سوی ذاتی شدن نزدیک شود. به همین دلیل است که آثار رمانتیکِها آیینه ی افکار و احساسات صادقانهِی آنِها گردید، و هنرمندان رمانتیک در آثار خود خویشتن را قهرمان داستانِهای خود قرار میِدهند و به شرح اندیشهیها و احساسات خود مییپردازند.
مشیری نیز خود در تعریف شعر می نویسد: شعر از دیدگاه من کشف نکته ای یا بیان حالتی از جهان هستی، از انسان و دیگر موجودات، از طبیعت از اشیا و روابط اینِها با یکدیگر و هم چنین تبلور جلوهِهای گوناگون عواطف و احساسات انسانی است دربارهِی زندگی، عشق، مرگ و مسایل در برگیرنده این عوامل از ازل تا ابد و هزاران رمز و راز دیگر. شاعر کسی است که بیش از همه میِتواند به ذات جهان هستی، طبیعت، موجودات و اشیا نزدیک شود و گاه با آن یکی گردد. از درون سنگ آسمان را ببیند و از آسمان درون سنگ را. و علاوه براین رمز و حالت و کیفیت، آن چه را کشف کرده یا دریافته. به مناسب این دیدگاه مشیری همان شخصیت و فرد گرایی شاعر را بیان میِکند. مشیری شاعر فریادهای در گلو شکسته است، شاعری است خزان دیده که بهار را باور دارد و دل در گرو رستاخیزآن بسته است. شاعر یاد و دریغ [= نوستالژی] است. اما رمانتیک فردگرای خویش اندیش نیست که اگر در آغاز راه چنین بود، امروز که به کمال کلام دست یافته است، جمع گرا و جامعه گرا است
در شعر«راز شب» فریدون مشیری با نگاه خاص خود از دریچهِای نو که به روی شعرش گشوده است به بیرون سرک میِکشد و جهانی را به تماشا میِنشیند.
در خلوت و صفای دیار فرشتگان
جنگل میان دامن شب آرمیده است
…
از اوج آسمان دل افروز وتابناک
افتاده ماه در دل دریای بیکران
آن گونه دلفریب، که تا سینهِی افق
پیدا به هر نگاه: دو ماه و دو آسمان (مشیری، ۱۳۸۸: ۱۳۰)
در همین چند مصراع از شعر بلند او همهِی ویژگیِهایی که قرار است به نگاه انسان درون شعر شخصیت و فردیت بدهد، وجود دارد. زمان آن معلوم است شب است و ماه میِِتابد. مکان آن معلوم است، جنگلی است و درختانی که خوابیدهِاند. و مخاطب هنگام خواندن شعر نگاه شاعر را به صورت فردی که در آن جا حضور دارد و همهِی اینِها را با چشم میِبینند، احساس میِکند. چشم شاعر، چشم مخاطب میِشود و او با شاعر هم سفر میِشود.
در شعر «افسانه ی باران» شاعر از دلتنگیِِِهای خود میِگوید. در شعر او"باران"،"شب” ،"باد شبگرد"، همه زندهِاند و جاری. شاعر اوضاع و احوال درونی روحی خود را مانند درد دلی برای خواننده بیان میِکند و باعث بر انگیختن احساسات او میِشود.
شب تا سحر، من بودم و لالای باران
اما نمی دانم چرا خوابم نمیِبرد !
غوغای پندارم نمیِمرد.
غمگین و دلسرد،
روحم، همه رنج
جانم، همه درد.
آهنگ باران دیو اندوه مرا بیدار میِکرد
چشمان تبدارم نمیِخفت
افسانه گوی نادان، افسانه میِگفت…
-آزاد و وحشی– باد شبگرد
از بوی میخکِهای باران خورده سر مست
سر میِکشید از بام و از در
گاهی صدای بوسهِاش می آمد از باغ
گاهی شراب خندهِاش در کوچه میِریخت (مشیری، ۱۳۸۸، ج۱: ۳۴۷).
دکتر محمود فتوحی در کتاب «بلاغت تصویر » در مورد فردیت در تصویر، میِگوید:
«هدف رمانتیکِها آن بود که راز اشیا را از رهگذر اظهارات شخصی بیان کنند و معنای آن را از این راه نشان دهند، تصویر رمانتیک، حاصل عواطف شخصی هنرمند است. از این رو خاصّ اوست و رنگ مخصوص شخصیّت و هویت فردی او را دارد. شاعران رمانتیک فارسی هر چند تجربهِهای عمومی مشترکی دارند. اما هرکدام نگرش خاص و فردیت جداگانهِای دارند و نگاهشان کاملا متمایز از دیگری است.مثلا، شب، و عناصر مربوط به آن محبوبِترین و رایجِترین تصویرِها در شعر رمانتیک است» (فتوحی، ۱۳۸۵:۱۴۰).
در این قسمت تصویر شب را در شعر مشیری بررسی میِکنیم. در شعر «شبِّهای کارون» تصویر او از شب، تاریک، دلتنگ، خاموش، شبِهای زندان، زنجیر، فریاد، بیداد است. تصویر او فرد گرا نیست، بلکه تصویری جامعه گراست. و سخن از زبان مخاطبانش میِگوید.
۴-۱-۴٫ رمانتیسم اجتماعی
مشیری در بعضی از اشعارش از من “فردی” دور میِشود و به من “اجتماعی” رو میِآورد. اشعار اجتماعی– وطنی و اعتراضی او بیانگر این موضوع است. در ادامهِی این بحث به رمانتیسم اجتماعی مشیری میِپردازیم:
۴-۱-۴-۱٫ اشعار اجتماعی مشیری
مشیری شاعر صرفا فرد گرا نیست، بلکه اشعار اجتماعی هم دارد. مشیری شاعر رمانتیک عاشقانه و فرد گرا است با این وجود گرایشِهایی به شعر اجتماعی نیز داشته که در نوع خود از اهمیتی خاص برخوردار است.مشیری در میان شاعران هم نسل خود تا حدی چهرهِای متفاوت است. شخصیت روحی، روانی و فردی او زندگی خصوصی و شاعری او تا حدی با هم نسلان وی تفاوت دارد به هیچ یک از فرقهِها و مذاهب سیاسی – اجتماعی که معاصران وی را به خود جذب کرد، مبتلا نشده است.او با پیام عشق و صلح و دوستی در شعرهایش بعد از جنگ به خوبی مخاطبان را به خود جذب میِکند مخاطبینی که از جنگ و تهدید به ستوه آمده بودند و از لحاظ روانی به شعری چون مشیری نیاز داشتند.
مشیری شاعری است به درستی فرزند زمان خویشتن، وی همراه بافراز و نشیبِهای تاریخ انقلاب سیاسی و فرهنگی ایران از قبیل شهریور ۱۳۲۰ و کودتای ۲۸ مرداد، دوران انقلاب ۱۳۵۷ و جنگ تحمیلی مسیر شعری خود را طی میِکند یعنی، از سالِهای ۴۷ تا ۵۶ همراه با سیل عظیم تغییر و تحولات موجود در جامعه، جوش و خروش عظیمی در درون شاعر رخ میِدهد و من فردی وی را به سوی من اجتماعی سوق میِدهد ضمن این که سرودهِهای بین سالِهای ۱۳۵۷-۱۳۷۰ ه.ش. شاعر، برجستهِ تر از دیگر سرودهِهایش میِباشد.
همان طور که اوایل دوره شاعری او مقارن با خفقان دوره رضا شاهی است و وی بر یأس و ناامیدی وهم آلود فردی پناه میِبرد و فردگرایی و انزوای خویش را به صراحت در تشنه توفان نشان میدهد در اواسط دوره شاعری به اجتماع و جامعه روی میِآورد و خود را شریک غمِها، شادی ِهای مردم مییداند.
اشعار مشیری، به طور خاص شامل شخص شاعر نمیِشود بلکه از شاعر فراتر میِرود و مرزهارا نیز درهم میِِِشکند و شامل انسان نوعی، در هر نقطهِای از جهان میِشود دردهای مشیری، درد هر انسانی مییتواند باشد. مشیری تحت تأثیربمباران مدرسهِای در لبنان، شعری با عنوان «با تمام اشکهایم» سروده که سرشار از حس انسان دوستانه اوست و سیاستیهای جهانی را که به سادگی هرچه تمامِتر برای نیل به اهدافشان، هر قشری را مورد تهدید قرار میِدهند واز نابودیشان باکی ندارند، موردانتقاد قرار میِدهد: