شرح ابیات :
وینت مشکل: یعنی دور بودن من از دوست با وجود کمال نزدیکی او، ترا مشکل و عجیب می‌آید. ضبط بعضی نسخه ها “این عجیب تر ” است. در این صورت، عجب مصدر است و بر حسب قاعده نمی‌بایست ادات تفضیل به آن اضافه شود جز آنکه در زبان فارسی عجب به معنی عجیب به کار می‌رود.
مهجور: اسم مفعول یعنی دور شده، مصدر آن “هجر” به فتح اول است و به کسر اول غلطی مشهور است(خزائلی، ۳۶۱:۱۳۶۶).
هیچ کس مانند خدا به انسان نزدیکتر نیست ولی برخی درک نمی‌کنند و خود را در محضر خدا نمی‌بینند.
۴-۱-۲- سوره‌ی بقره، آیه ی۱۰
فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ بِما کانُوا یَکْذِبُونَ.
(اینان به دل بیمارند [که پند پذیر نیستند] و خدا بیمارى‏شان فزون کند و آزارى دردناک دارند چون سخن حق دروغ پندارند)
نکته ها :
بیماری دل یا به واسطه‌ی دین است مثل کفر و انکار حقایق دین و یا از نظر اخلاق اجتماعی است مثل کینه، حسد،کبر، و ممکن است از جهت اخلاقی نفسانی باشد مثل ترس، بخل و حرص
- در این آیه نفرین به منظور راهنمایی مردم استفاده شده است که برای اشخاص منحرف، نفرین لازم است.

پیام ها :
۱.مقصود از بیماری دل، ناراحتی و رنج ریاست و شخصیّت کافران و مشرکین بود که هر چه اسلام قوی تر می‌شد بیماری برای آنها هم زیاد می‌شد.
۲.سه جور دروغ داریم:
الف) در جنگ که گفته‌اند جنگ با فریب پیش برود؛
ب) برای رفع کینه میان دو نفر؛
ج) در معاشرت مرد و زن برای به دست آوردن دل یکدیگر تا آنجا که موجب گول زدن نشود.
و این مثل: دروغ مصلحت آمیز به از راست فتنه انگیز است، برای مصلحت دیگران درست است نه منفعت خود(عاملى، ۱۳۶۰، ج‏۱: ۱۶).
شواهد شعری سعدی مربوط به قسمت ۲ پیام ها:

تا نیک ندانی که سخن عین صواب است
گـر راست سخن گوئی و در بنـد بــمانی

باید که به گفتن دهن از هم نگشائی
به ز آن که دروغت دهد از بند رهائی
(سعدی، ۱۳۸۴: ۳۰۳)

شرح ابیات :
عین صواب:کاملاً موافق مصلحت، کاملاً درست
گر راست سخن گویی و در بند بمانی :
این بیت به ظاهر بر خلاف گفته دیگر شیخ است که فرمود : دروغی مصلحت آمیز به از راستی فتنه انگیز، لکن در واقع آن سخن به مصلحت عام یا مصلحت دیگران ناظر است و این است متوجّه به مصلحت شخصی است(خزائلی،۱۳۶۶: ۷۳۵ ).
از آن جا که همه‌ی اعضاء و جوارح انسان مورد بازخواست قرار می‌گیرد در هنگام سخن گفتن باید مواظب بود تا به قطعیت چیزی علم پیدا نکردیم سخن بر زبان جاری نکنیم.

۱ – ۱ – ۳ تاریخچه منطقه آسیای مرکزی در دوره باستان تا ورود اسلام سابقه حضور انسان در آسیای میانه با توجه به یافته های باستان شناسی و بدست آمدن آثار متعدد از دوران فرهنگ های پارینه سنگی زیرین و قدیمی ترین مرحله تاریخ زندگی بشر می رسد، موید این نظر هستند که در دوره بین ۲۵۰۰۰۰ تا ۱۳۰۰۰۰ پیش از این منطقه برای زیست انسان ابتدایی مناسب ترین زمان بوده است. آسیای میانه دارای جوامع شهری توسعه یافته و مرکزیت قومی بوده است. چنانچه برخی از خاورشناسان این منطقه را نخستین جایگاه آریائیان دانسته اند. همچنین آسیای میانه بخشی از امپراتوری بزرگ ایران قبل از اسلام محسوب می شده که حکام آن خراج گذار یا منصوب حکومت ایران بودند (ولایتی،۱۳۹۰: ۱۴). قابل توجّه است که کشورهای آسیای مرکزی قبل از تشرف به دین مقدس اسلام جزئی از خاک ایران زمین به حساب می آمداند و با ایرانیان زندگی طولانی را تجربه کرده اند و اصولاً در پارهای عظیم از مبانی فرهنگی، با ایرانیان دارای اشتراکات فراوانی هستند؛ چنانکه در معنای لفظ تاجیک، معنای ایرانی را آورده اند. از زمان هخامنشیان تا ظهور اسلام، اسکندر مقدونی در ۳۳۱ ق.م. در خُجند^[۳۵] فعلی و سپس اشکانیان از سال ۲۲۷ ق.م. تا ۲۲۴ میلادی و بعد از آن ساسانیان تا ۶۵۲ میلادی برفلات ایران حکمرانی کرده و مرز آنها از رود سند تا دریای سیاه و از عربستان و یمن تا رود سیحون در ماوراءالنهر ادامه داشت (حافظ نیا و دیگران، ۱۳۸۶: ۱۰۵). نباید از یاد برد مردم کشورهای ایران، افغانستان جمهوری های خزر -آسیای مرکزی و تا حدودی پاکستان در امپراتوری مشترک المنافع هخامنشی، اشکانی، ساسانی، در خلافت عباسی، در امپراتوری سلجوقی و غزنوی و مغولان، و تا همین اواخر در مشترک المنافع امپراتوری صفوی زندگی مشترک دراز مدتی را تجربه کرده بودند (مجتهدزاده ،۱۳۷۶: ۳۶۷). این منطقه از دوره امپراطوری هخامنشیان بویژه در دوره سلطنت کوروش، به قلمرو سرزمینی ایران افزوده شد و که این دوره می توان به عنوان طلیعه و سرآغاز حضور ایرانیان در این منطقه برشمرد. تاریخ آسیای میانه در حقیقت با انعکاس فتوحات کوروش بزرگ در این منطقه، آغاز می شود. هرودوت (I.205-14) به ما می گوید که کوروش در نبرد با قوم ماساگت (Massagetai) احتمالاً گروهی از سکاها، در ۵۳۰ پ.م، جان باخت، و وجود شهرکی در دهانه فرغانه به نام کروروپلیس (Cyropolis) یا کورس خته (Cyreschata) که در کتاب Arrian (4.3.1 و در تاریخ لاتین اسکندر Curtius (7.6.16) گواهی گردیده (شهر Kurkath سده های میانه)، جملگی دلالت می کند که فتوحات کوروش دست کم تا میانه آسیای مرکزی ادامه داشته است. داریوش اول، در سنگ نبشته اش، و سپس خشایارشا نیز، بخشهای شمال شرقی امپراتوریش را بدین ترتیب یاد می کند: Parthava (پارت)، Zr(a)nka (زرنگ، سیستان)، Haraiva (هرات)، Margu (مرو)، Uvarazmiy (خوارزم)، Bakhtrish (بلخ، باکتر)، Suguda (سغد) و دو گروه از سکاها Haumavagra و Tigrakhauda (ولایتی،۱۳۹۰: ۳۳). قبل از ورود اسلام به ایران و به تبع آن به منطقه آسیای مرکزی، ساکنان آن با عنوان “تورانیان” همواره در مقابل ایرانیان قرار داشتند و در جنگ مداوم با یکدیگر به منظور استیلا یافتن بر دیگری، به سر می‌بردند. از دیرباز دو نوع زندگی در آسیای مرکزی وجود داشته است. یکی زندگی ایلی و چادر نشینی در دشتهای وسیع منطقه و دیگری زندگی در دره فرعانه و شهرهائی همانند سمرقند و بخارا. آسیای مرکزی طی قرون از مراکز تمدنی و تجاری جهانی بشمار می آمده است. دو هزار و ششصد سال پیش، هخامنشیان بر این سرزمین مسلط شدند و سده چهارم پیش از میلاد مسیح اسکندر آن را فتح کرد و تا یک قرن حکومتهای مقدونی بر آن حکم می راندند و این سرزمین جزئی از دولت یونانی باکتری شد. از سده سوم پیش از میلاد تا سده سوم پس از میلاد دودمانهایی مختلف بر این سرزمین حکم می راندند (وزارت امور خارجه، ۱۳۸۷: ۸).

۲ – ۱ – ۳ تاریخچه منطقه آسیای مرکزی در دوره تمدن اسلامی با ظهور اسلام و گسترش آن به سمت های شرقی، روند دیگری از تاریخ سرزمینهای آسیای مرکزیپدید آمد. تا آن زمان، قلمروساسانیان تا نواحی وسیعی در ماوراءالنهر کسترده بود. مرو مرکز نظامی استحکاما - ت نظامی ساسانی و جایگاه مرزبانان ایرانی بود. آمودریا، مرز طبیعی برای ساسانیان شمرده می شد (ورهرام، ۱۳۷۲: ۶۰). سرزمین ایران از اوایل دهه دوم هجری قمری بتدریج به وسیله سپاهیان مسلمان فتح شد. تصرف شرق ایران و خراسان بنابر گزارش بلاذری در فتح البُلدان در سال ۲۸ یا ۲۹ هجری به وسیله عبدالله بن عامر صورت گرفت وی ابتدا به طبسین رفت که مدتی قبل از آن به دست عبدلله بن بُدیل (بن وَراء خزاعی) فتح شده بود. پس از آن شهرهای کوچک خراسات کم کم بدست سپاهیان مسلمان افتاد. اما شهرهای بزرگ مانند پوشنگ، بادغیس و هرات که دروازه آسیای وسطی به شمار می رفت، پس از بستن قرارداد صلحی با سپاهیان مسلمان، در شمار سرزمین های شرقی اسلام درآمد:
بسم الله الرحمن الرحیم این فرمانی است که عبدالله بن عامر بسوی مهتر هرات و پوشنگ و بادغیس فرستد. وی را فرمان دهدکه از خدای بترسد و مسلمانان را یاور و رهنمون باشد و سرزمین هایی که بدست خویش دارد آباد کند. [عبدالله] بر هرات، چه بر دشت های آن چه بر کوه های آن با وی صلح کرد تا وی جزیه ای که صلح بدان انجام شده است، ادا نماید و آن مال را به تناسب مقدار زمین ها از مردم بستاند. و هر کس از آنچه بر عهده دارد، یرباز زند، او را او را عهده ی و دمه ای نباشد. این صلح نامه را ربیع بن نَهشل نگاشت و ابن عامر بر آن مٌهر نهاد.
بقیه شهرها و نواحی آسیای مرکزی شامل خراسان بزرگ و سرزمین وسیع ماوراءالنهر نیز کم کم بتصرف سپاهیان اسلام درآمد (ورهرام، ۱۳۷۲: ۶۱).
پس از ظهور اسلام، سرزمین‌های آسیای مرکزی، تحت کنترل و فرمانروایی مسلمانان درآمد. اعراب مسلمان که در سال ۳۱ هجری تا بلخ پیشروی کرده و بر خراسان دست یافته بودند، به طور موقت از ادامه فتوحات دست برداشتند که بار دیگر در اواخر قرن اول هجری بار دیگر فتوحات اعراب آغاز شد. از نوشته های ابن اثیر بر می آیدکه شهر مرو، در سال ۲۲ هجری قمری، به تصرف مسلمانان درآمده است. مرو شاهجان و به طور کلی «مرو»، به صورت صلح (صُلحاً) و در ازای پرداخت «هزار هزار درهم و دویست هزار جریب گندم و جو فتح شد. پس از تسخیر مرو، به دستور عبدالله بن عامر، اخنف عازم بقیه نواحی طخارستان شد. طالقان، فاریاب، (به فرماندهی اُمَیربن اَحمَر) و سرانجام طخارستان نیز فتح شد. اگرچه خوارزم هم در همین هنگام، مورد حمله سپاهیان بود، اما در این مرحله تصرف نشد (ورهرام، ۱۳۷۲: ۶۱). به دنبال فتح خراسان بدست اعراب در سال های۷۰ -۶۰ هجری، لشکرکشی های متفرق اعراب به ماوراءالنهر با کمک حکام محلی که علیه یکدیگر مبارزه می کردند، منجر به فتوحات اردوی مسلمانان شد که اسکان گروه های عرب را در نقاطی از این سرزمین به دنبال داشت. اعراب برای اولین بار در سال ۶۵۱ م در محدوده آسیای مرکزی از جمله هرات، بلخ و مرو حضور پیدا کردند. در سال ۷۰۸ م قتیبهبن مسلم از سوی حجاج به عنوان والی خراسان مامور فتح نهایی ماوراءالنهر شد و وی در طول قریب ۲۰ سال تا نزدیکی مرز چین و کاشغر و از شمال تا حدود تاشکند کنونی لشکر کشید. وی در سال ۷۰۹م به بخارا حمله کرده و در سال ۷۱۲م آنجا را فتح کرد. متعاقباً خوارزم در سال ۷۱۳م، سمرقند در ۷۱۴م و تاشکند و فرغانه در ۷۱۶م فتح شد. بدین ترتیب دین اسلام به مرور زمان در آسیای مرکزی نفوذ کرده، گسترده شد (http://www.iras.ir). در همین سدهای نخستین اسلامی و در دوره خلافت بنی عباس، دولت های ایرانی و سپس دولتهایی مغول، توانستند در شرق ایران و مشخصاً در آسیای مرکزی حکومتهایی را تشکیل دهند که سر سلسله آنها را باید طاهریان دانست؛ بعد از آنها حکومتهایی ایرانی، ترک نژاد و سپس مغولی توانستند بر این مناطق حکمرانی کنند که از جمله آنها می توان به سامانیان، سلجوقیان، غزنویان، مغولان و تیموریان اشاره داشت. تهاجم مغول و شکست خوارزمشاهیان باعث ازهم گسیختگی اوضاع شد و شهرهای آباد آسیای مرکزی تماماً ویران و به دست مغولان افتاد. این سرزمین به دو قسمت شمالی در اختیار مغولان و خانهای ازبک و جنوب در اختیار ایلخانان ایران قرار گرفت (کتاب سبز ترکمنستان ،۱۳۸۶: ۷۴). با حمله مغول ها به بخش مرکزی و غربی آسیای مرکزی که تا شرق اروپا ادامه یافت، دوران رکود فرهنگی و اجتماعی آسیای مرکزی آغاز شد. هرچند چنگیزخان و جانشینان او سعی کردند نقش آسیای مرکزی را در «جاده ابریشم» و دسترسی آن به شرق و غرب جهان آن روزگار تقویت کنند، ولی به زودی با تغییر در الگوی های ارتباطات جهانی روند انزوای منطقه گسترش یافت (کولایی، ۱۳۸۴: ۱۸۲). گرچه نخستین حضور ترکان در این منطقه و ماوراء النهر با هجوم هیاطله در قرن پنجم میلادی بود، لکن هجوم ترکان غوز، آغوز از مرزهای مغولستان در قرن دهم بافت جمعیتی این منطقه به نفع ترکان به هم زد. این گروه صحرا گرد بین دریاچه آرال و کوههای اورال سکون یافتند و بخشی از ایشان در ساحل راست سیردریا (رود سیحون) سکنی گزیدند، اسلام آوردند(شیخ عطار، ۱۳۷۳: ۱۵۰). در دوره اسلامی، حکومتهای سامانی و ایلخانی از آنجا برخاسته اند و همواره جزئی از امپراطوری های غزنوی سلجوقی و خوارزمشاهی بوده که سلسله های تاریخ ایران می باشند (خیراندیش و شایان، ۱۳۷۵: ۶۵). در قرن پنجم میلادی این سرزمین در هجوم هونها یا هپتالیان و عقب نشینی ساسانیان تحت سطله ایشان درآمد. این نخستسن نفوذ ترکان در شمال خراسان است که مسکن ایران تباران بود (شیخ عطار، ۱۳۷۳: ۱۴۸). خوارزم، ماوراءالنهر و دره فرغانه از سده چهارم تا دهم هجری به ترتیب زیر سلطه قراخانیان، مغولان، جغتائیان، و تیموریان بود. از قرن دهم ازبکان شیبانی بر منطقه مسلط بود. تا این زمان آسیای مرکزی جزئی از امپراتوری ایران و کم و بیش زیر سلطه حکومتهای ایرانی بود. با ظهور صفویان و اختیار کردن مذهب تشیع به عنوان مذهب رسنی کشور عملاً در ارتباط آسیای مرکزی با حکومت های مرکزی در ایران سست شد (وزارت امور خارجه، ۱۳۸۷: ۸).
۳ – ۱ – ۳ تاریخچه منطقه آسیای مرکزی در دوره روس ها و شوروی سابق فعالیتهای روسها منطقه آسیای مرکزی، را باید در زمینه ژئواستراتژیک آنها در منطقه و هدف آنها در ارتباط با تصرف و انضمام این منطقه به خاک خود و جدایی آن از سایر سرزمین های اسلامی صورت پذیرفت جستجو کرد که در مقطع زمانی طولانی و طی سالهای متبادی انجام شد؛ آغاز حضور آنان به منظور استیلا بر آسیای مرکزی را باید از قرن پانزدهم و شانزدهم میلادی دانست آنها توانستند. روسیه تزاری با وسعت بسیار، احساس می کرد که در یک چاردیواری محصور مانده و مانند دیگر کشوهای اروپایی به دریای آزاد راه ندارد. زمامداران روسیه از دیر زمان بخصوص برای توسعه بازرگانی، درصدد بودند که این عیب بزرگ طبیعی را به نحوی برطرف سازند. راه نداشتن به به دریای آزاد روسیه را از تجارت آزاد دنیا در حد وسیعی محروم ساخته بود. دولت روسیه و تطارها بعد از پطر کبیر پیوسته اهداف او را در جهت راهیابی به دریای آزاد تعقیب می نمودند و چهارراه را در نظر گرفته بودند: دریای بالتیک، دریای مدیترانه، اقیانوس آرام، خلیج فارس (شیخ عطار، ۱۳۷۳: ۵). از سال ۱۵۵۲ مسیحی که غازان توسط روسها تصرف شد، نفوذ سیاسی - اقتصادی آنان رو به افزایش نهاد (کولایی، ۱۳۸۴: ۱۸۳). روسیه از قرن شانزدهم، پس از فتح خان نشین استرخان به دست سپاهیان تزار ایوان مخوف به سال ۱۵۵۶ میلادی، سعی در برقراری روابط با آسیای میانه داشته است. سالها بعد و در زمان زمامداری او، به سال ۱۵۸۴ میلادی، روسها مناطق مسلمان نشین کناره ولگا و سیبری غربی را تسخیر نمودند و این نقاط برای همیشه از جهان اسلام جدا شد. در سال ۱۶۰۴ میلادی که روس ها به داغستان حلمه بردند، مردم این سرزمین به کمک قوای عثمانی در مقام مقابله با آنان برآمده و قوای روس را تارومار نمودند که ناچار به عقب نشینی شدند. به سال ۱۷۰۰ میلادی دو عامل توجه پطر کبیر را به آسیای میانه تشدید کرد؛ اولین وجود ذخایر طلا در نواحی آمودریا، در آسیای میا - نه، و دیگر آنکه تقاضای غیر منتظر حمایت امیر خیوه از روسها بود. از این رو، او توجه ویژه ای به این منطقه داشت. روسها از قرن نوزدهم تاشکند، بخارا و خیوه را تحت کنترل درآوردند، سپس از سال ۱۸۷۰ با ایجاد «فرمانداری کل ترکستان» آسیای مرکزی کاملاً تحت کنترل روسیه قرار گرفت (حاتمی ۱۳۸۲: ۶۲). در مقاطع زمانی ۱۸۵۰ تا ۱۸۷۳ میلادی به دنبال تحرکات سیاسی روسیه منطقه ترکستان به حکومت های بخارا خیوه خوقند و قازان تقسیم شد. این وضعیت به تضعیف این حکومتها منجر گردیده و روسها در یک حرکت زنجیره ای به ترتیب حکومت بخارا (۱۸۶۸)، خیوه (۱۸۷۲)، فرغانه (۱۸۷۹) و سرانجام در سال ۱۸۸۱ میلادی ژنرال اسکوبلوف روس با حمله به آخال و تصرف گوگ تپه توانست بر ترکمن ها غلبه و ترکمنستان را اشغال نماید. بطور خلاصه روسها برای غلبه بر ترکمن ها ابتدا قلعه کراسنوسک را در دریای خزر بنا نهاده و توسط این بندر سرباز و تجهیزات وارد منطقه نمایند (کتاب سبز ترکمنستان ،۱۳۸۶: ۷۴). این تصرف روسها، به عنوان آنچه آخرین فعالیت روسها، به منظور تصاحب بر منطقه آسیای مرکزی است شناخته می شود که نتیجه آن بر ایران انعقاد قرارداد آخال میان این کشور و قاجارها بود که بر اساس این قرارداد، ترکمنستان به عنوان آخرین سرحدات ایران در بخش خائری دریای خزر در سال ۱۸۸۱میلادی برابر با سال ۱۲۶۰ خورشیدی و در زمان ناصرالدین شاه قاجار، رسماً از ایران جدا شد و جرئی از روسیه تزاری گشت. در پایان قرن نوزدهم، تزار روسیه آخرین خانات مستقل و سرزمین های چادر نشین آسیای مرکزی را فتح کردند (Jim Nichol :2009, 2). در خلال قرن نوزدهم روسیه، چین و افغانستان، هریک تلاش های جداگانه ای را برای تحمیل حکومتی مرکزی بر منطقه آغاز کردند. ترکستان خاوری در سال ۱۸۸۴به استان چینی سینکیانگ^[۳۶] تبدیل شد. این استان هم اکنون منطقه ژین جیانک آویگور^[۳۷] در چین شناخته می شود. در سایه حاکمیت و کنترل روسیه شوروی، و در پایان جنگهای داخلی، بخش باختری ترکستان در سال ۱۹۲۱ به پنج جمهوری داخلی قزاقستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان تقسیم گردید. هفتاد سال گذشت و این پنج جمهوری در سال ۱۹۹۱ پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، استقلال خود را اعلام کردند (مجتهدزاده، ۱۳۸۹: ۱۵۸). در طول دهه های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ جمهوریهای آسیای مرکزی نیز همانند دیگر بخشهای اتحاد شوروی از برنامه های اقتصادی استالین برای اشتراکی کردن اجباری کشاورزی و نیز تصفیه های گسترده صدمات شدیدی متحمل گردیدند^[۳۸]. رهبران ملّی گرا بشدت سرکوب شدند و هرگونه زمینه و آثار تمایلات ملی گرایانه از میان برداشته شد. در سالهای ۱۹۲۴ تا ۱۹۳۰ رهبران و کادرهای ملّی در جمهوریهای تازه تاسیس آسیای مرکزی یکی پس از دیگری حذف شدند. بر خلاف قانون اساسی اتحاد شوروی که این کشور را مجموعه اتحاد داوطلبانه جمهوری ها خوانده بود، جمهوریهای مذکور ناچار شدند سیاستهای وسیع و همه جانبه را برای نیل به سوسیالیسم پذیرا شوند و به اعمال فشار و سرکوب نظام برنامه ریزی متمرکز اقتصادی - سیاسی را به اجرا درآورند (کولایی، ۱۳۷۶: ۳۰). هنگام وقوع انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ در آسیای مرکزی سه بخش متمایز وجود داشت: ترکستان روسیه، خان نشین خیوه و امیرنشین بخارا. در حالی که ترکستان روسیه برای اداره این منطقه از سوی روسیه ایجاد شده بود، خان نشین خیوه و امیرنشین بخارا یادآور حاکمیتهای سیاسی محلی در آسیای مرکزی بود. به هر حال در کل منطقه آثار فرهنگ اسلامی که در قرون پیش کاملاً تسلط داشت، حتی در بخش های تحت سلطه روسیه کاملاً مشهود بود (کولایی، ۱۳۷۶: ۲۵). پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ و سپس روی کار آمدن جمهوری سوسیالست شوروی، سیاست تک محصولی، که بیشتر ناشی از جغرافیای خاص منطق و اراده سردمداران شوروی در مسکو و سن پطرزبورگ بود مشکلات بزرگی را برای مردمان این نواحی پدید آورد. بیشترین محصول کشاورزی به دست آمده از این منطقه، پنبه بود که بیشر از سایر نواحی در این منطقه بدست می آمد که ازبکستان تولید بیش از نیمی از پنبه تولیدی را بخود اختصاص داده بود. دولت تزاری با توجه به استعداد منطقه و شرایط جغرافیائی به نوعی تک محصولی دست زده بود و طبق برنامه ای اکثر زمینهای زیر کشت آسیای مرکزی را به این محصول اختصاص داده بود که دولت شوروی پس از ۱۹۱۷م این سیاست را دنبال نمود و این حرکت منجر به کاهش کشت غله گردید. با تضعیف روزافزون قاجارها ترکمن هها هرچند یکبار به خراسان حمله برده و غارت و راهزنی می کردند. در زمان ناصرالدین شاه حاکم خراسان و حشمت الدوله به جنگ ایشان رفتند ولی با شکستی که در جنگ مرو در سال ۱۸۶۱ وارد آمد حاکمیت ایران بر این منطقه ازبین رفت و قبیله تک تحت الحمایه خان خیوه و بخارا به قدرت منطقه مبدل گشت. دولت ایران که استیلای خود را بر منطقه از دست داده بود، با امضای پیمان آخال در ۱۸۶۸ ماوراءالنهر و ترکمنستان و مرو رسماً به روسها واگذار، مرزهای امروز شمال شرق را پذیرفت (شیخ عطار، ۱۳۷۳: ۱۵۰). اقتصاد این منطقه پس از جدا شدن از ایران و در دوره حاکمیت کمونیست، در اقتصاد کمونیست فرورفت و با تخصصی شدن در تولید محصولات کشاورزی با توجه به جغرافیای منطقه، نوعی از آشفتگی در معیشت و اقتصاد مردم کشورهای آسیای مرکزی شکل گرفت بطوری که تا مدتها پس از فروپاشی اتحاد شوروی در سال ۱۹۹۱ م. علائم آن در ساختار اقتصادی کشورهای آسیای مرکزی آشکا بود و زمینه های وابستگی این کشورها به شوروی را فراهم می آورد. در مجموعه اقتصاد یکپارچه اتحاد شوروی پیچیده ترین شرایط در آسیای مرکزی وجود داشت. از نظر اقتصادی از جمله عقب مانده ترین بخش های اتحاد شوروی به شمار می رفت. منابع عظیم انرژی در ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان شرایط آنها را متفاوت از تاجیکستان و قرقیزستان ساخته بود. بر اساس آمار صندوق بین المللی پول در سال ۱۹۹۱ آخرین سال حاکمیت نظام کمونیستی، سهم مبادلات تجاری در میان جمهوری ها نسبت به تولید ناخالص داخلی آنها نسبت به اتحادیه اروپا ۲۹ درصد بیشتر بود. این آمار نشان دهنده توفیق اتحاد شوروی و برنامه ریزان اقتصادی - سیاسی آن در یکپارچه سازی اقتصادی جمهوریها بود. تخصصی شدن اقتصاد منطقه و از میان رفتن تنوّع تولید، روندی بود که قبل از حاکمیت کمونیسم در آسیای مرکزی آغاز شده بود، اجرای برنامه های نوسازی کمونیستی به آن شدت بخشید (کولایی، ۱۳۸۴: ۱۰۰).
۳ – ۱ – ۳ تاریخچه منطقه آسیای مرکزی پس از پایان جنگ سرد و اضمحلال اتحاد جماهیر شوروی با پایان جنگ سرد و اضمحلال اتحاد جماهیر شوروی، جمهوریهای پنج گانه آسیای مرکزی بعد از سالیان متبادی توانستند استقلال خود را در برابر روسها بدست آورند. روند تحولات اقتصادی پس از فروپاشی شوروی بیشترین سهم را در احیای تمایلات همگرایی در آسیای مرکزی ایفا کرد. تاثیر دیگر این گرایش تضعیف حاکمیتهای سیاسی آسیای مرکزی در قبال تمایلات مسکو از سوی آنها شده است. به ترتیب ساختار اقتصادی برجای مانده از دوران اتحاد شوروی برخلاف فروپاشی سیاسی - اقتصادی - اجتماعی نظام کمونیستی، تاثیرات فافذ خود رادر منطقه تداوم بخشیده اند (کولایی، ۱۳۸۴: ۱۰۲). با این حال شاید مهم‌ترین ویژگی ژئوپلیتیک آسیای مرکزی، پس از فروپاشی شوروی و به ویژه پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر، تبدیل شدن این منطقه به عرصه‌ی رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای باشد. توضیح آنکه در این زیرسیستم منطقه‌ای به جز ۵ کشور آسیای مرکزی (ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان و ترکمنستان) ۵ قدرت منطقه‌ای (روسیه، ایران، ترکیه، هند و پاکستان) و ۳ قدرت فرامنطقه‌ای (آمریکا، اتحادیه‌ی اروپا و چین) به رقابت برای تأمین منافع خود مشغول هستند (حافظ نیا، ۸۶ : ۹۱). سراسر سال‌های پس از فروپاشی شوروی، آسیای مرکزی و قفقاز بستر رقابت قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای حضور و نفوذ در عرصه سیاسی و اقتصادی این جمهوری‌ها بوده است. منطقه آسیای مرکزی به عنوان منطقه هم مرز با جمهوری اسلامی ایران، محل تلاقی آسیا و اروپا است، عبور راه ابریشم از این منطقه، وجود منابع عظیم نفت و گاز و اهمیت ژئواکونومیک این منطقه، وابستگی ژئوپولیتیکی این منطقه آن به کشورهای همسایه به عنوان کشورهای محصور در خشکی و اینکه پس از فروپاشی شوروی سابق به عنوان عرصه تاخت و تاز کشورهای منطقه ای همچون روسیه چین ایران ترکیه و کشور ایالات متحده آمریکا به عنوان کشور فرامنطقه ای حاضر در منطقه، زمینه های مهمی در مطالعات ژئوپلیتیکی این منطقه فراهم آورده است. برخلاف انتظار جمهوریهای آسیای مرکزی، فروپاش شوری نه تنها مشکلات اقتصادی آنها را کاهش نداده بلکه سبب شدت یافتن امور اقتصادی نیز شده است.
۲ – ۳ آسیای مرکزی و موقعیّت جغرافیایی آن با فروپاشی شوروی و به استقلال رسیدن جمهوری های مستقل مشترک المنافع در سال ۱۹۹۱، آسیای مرکزی، به عنوان یک منطقه استراتژیک، توانست توانایی خود را در ایجاد ارتباط در زمینه های مختلف همچون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و … با همسایگان خود و همچنین سایر قدرت های فرامنطقه ای فراهم آورد. آقای بروس کامینکز یکی از تاریخ نویسان در سال ۱۹۹۱ در توصیف پایان جنگ سرد به مسابقه ای که دو اسب در حال دویدن به دور یک میدان می باشند، می گوید: پای یکی از اسبها (اتحاد شوروی/ پیمان ورشو) شکسته در حالی که دیگری ( ایالات متحده آمریکا/ ناتو) بدون توجه به این موضوع به دویدن ادامه می دهد (بصیری و زمان آبادی، ۱۳۸۳: ۹۳).
این منطقه به لحاظ استراتژیک و به دلیل وجود ذخایر زیرزمینی نفت و گاز و موقعیت جغرافیایی مهم بین دریای خزر و دریای سیاه، در حوزه اوراسیای جدید، از منطقه ای خفته، به منطقه ای مورد توجه قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای تبدیل شده است. آسیای مرکزی شامل قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان است؛ همسایه های آن روسیه، چین، خاورمیانه و آسیای جنوبی است (Jim Nichol :2009, 2). علاوه بر آن آسیای مرکزی،کشور افغانستان، قسمت شرقی کشور چین - بخش مسلمان نشین سین کیانگ - را نیز در بر می گیرد. دردوره های تاریخی گوناگون تمام یا بخشی از این ناحیه با نامهای «توران»، «ترکستان» و «ماوراء النهر» مشهور بوده است (احمدیان شالجی، ۱۳۷۵: ۲۴). منطقه آسیای مرکزی که در برگیرنده پنج کشور ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان است به همراه ایران و افغانستان در امتداد جغرافیای طبیعی یکدیگر قرار دارند و میزانی از عوامل جغرافیایی مشترک که اشتراکاتی را در این منطقه سبب می شود، ساختار جغرافیایی - سیاسی ویژه ای را نمایان می سازد که اطلاق واژه جغرافیای منطقه بر این قسمت است. این منطقه با نزدیک به ۶۰ میلیون نفر جمعیت و ۳۹۹۴۴۰۰ کیلومترمربع وسعت، مجموعاً نزدیک به ۱۰ درصد مساحق قاره آسیا را به خود اختصاص داده است. کشورهای آسیای مرکزی از نظر ژئوپلیتیک مسلمان، یعنی افغانستان، ایران و پاکستان، آن را احاطه کرده اند (واعظی و دبیری، ۱۳۹۱: ۲۹). این منطقه را از دیدگاه جغرافیای طبیعی می توان به چهار بخش مجزا از هم تفکیک نمود و آنها را از یکدیگر بازشناخت. منطقه استپی شمال که نیمه شمالی جمهوری قزاقستان را در بر می گیرد. ناحیه نیمه بیابانی مرکز که جنوب قزاقستان و شمال ازبکستان جزء آن است، بخش خشک و بیابانی جنوب که ترکمنستان و جنوب شرثی مرزهای ایران و ترکمنستان را شامل می شود. منطقه کوهستانی که در جنوب شرقی کوههای مرزی ایران و ترکمنستان در جنوب شرقی کوههای پامیر می باشد، و برفهای و یخچالهای آن منبع تغذیه کننده دو رودخانه سیردرریا و آمودریاست که پس از عبور از دشتهای داخلی به بیابان های شمالی منتهی می گردد (ولایتی،۱۳۹۰: ۱۴). اصطلاح آسیای مرکزی به عنوان یکی از مفاهیمی بنیادین در رقابت های ژئوپولیتیکی که به منطقه حساس جغرافیایی اشاره دارد، یکی ازمفاهیمی است که در قرن گذشته بسیار مورد توجه قرار گرفته است؛ بویژه آنکه در سرآغاز مطالعات و رقابتهای ژئوپولیتیکی در قرن بیستم، سر هلفرد مکیندر با عنوان مفهوم هارتلند، رقلبتهای ژئوپولیتیکی برزگ قرن بیستم را فراهم آورد که آسیای مرکزی برآمده از فروپاشی شوروی، تطابق تقریبی نزدیکی از لحاظ سرزمینی، با هارتلند مکیندر دارد. یکی این اصطلاح در دایر المعارف بزرگ شوروی نیز از ۱۹۵۷ به بعد، نفوذ کرده و غربیان هم که از پیش اصطلاح «متصرفات روسیه در آسیای مرکزی^[۳۹]» را به کار می برند از آن تاریخ بدین سو «جمهوریهای شوروی در آسیای مرکزی» را مطرح کردند. ناگفته نماند که روسیه شوروی هیچگاه عنوان «آسیای مرکزی» را فراموش نکرد و دایر المعارف نیز «سانترال نایاآزیا» یاد نمود که شامل منطقه وسیع تا آن سود کوههای پامی بوده است (تراب زاده، ۱۳۷۳: ۱۰). آنچه در نخستین گام در ارتباط با آسیای مرکزی قابل فهم است، موقعیت جغرافیایی این منطقه است؛ این حوزه دارای موقعیت جغرافیای بسته ای می باشد، بدین معنا که این منطقه به آبهای آزاد دسترسی ندارد. از دید جغرافیا اهمیت دارد توجّه شود همه کشورهای منطقه خزر - آسیای مرکزی از دسترسی به دریاهای آزاد محرومند (مجتهدزاده،۱۳۷۹: ۳۶۷). استقلال پنج جمهوری آسیای مرکزی در دسامبر ۱۹۹۱، تعداد کشورهای در حال توسعه محصور در خشکی را به نحو قابل توجّهی افزایش داده و به مجموع ۲۹ کشور رسانیده است (تقوی اصل، ۱۳۷۳: ۶۳). در نخستین‌ سال‌های پس از استقلال جمهوری‌های سابق اتحاد شوروی، رهایی از پیوندهای اقتصاد مورد توجه رهبران‌ آنها واقع شد و به مرور زمان و در بستر از میان رفتن‌ نظام دو قطبی، همکاری - ‌های منطقه‌ای مورد توجّه‌ کشورهای منطقه قرار گرفت (کوزه گر کالجی، ۱۳۸۶: ۵۱).
جدول شماره ۱-۳: کشورهای آسیای مرکزی

- استفاده از آن آسان باشد و به راحتی بتوان آن را حذف کرد.
- الگوی بیان واضح و مشخصی القاء کند.
پروموترهای مورد استفاده ترجیحا باید از موجودی که از نظر تکاملی با موجود مورد نظر ما فاصله دارد انتخاب شوند. بنابراین پروموترهایی که در گیاهان استفاده می شوند به طور عمده از موجوداتی مانند قارچ، باکتری اشریشیا کلی، درزوفیل یا سلول های پستانداران تهیه شده اند (Wang et al., 2003).

۲- ۵-۱-۳-۱ پروموترهای تنظیمی با الکل
مسیر بیوشیمیایی استفاده از اتانول در قارچ آسپرژیلوس نیدولانس^[۴۱] ، یک سیستم اپران مثبت که پاسخ سلولی به اتانول و دیگر ترکیبات شیمیایی مشابه را کنترل می کند. اولین آنزیم در مسیر استفاده از اتانول، الکل دهیدروژناز یک (Adh-I) است که به وسیله ژن alcA کد می شود. AlcR پروتیین فعال کننده رونویسی، در حضور اتانول، اتیل متیل کتون یا دیگر الکل / کتون ها، به توالی هدف در پروموتر ژن alcA متصل می شود. این ترکیبات القاء کننده بیان ژن می باشند (Wang et al., 2003).
سیستم های پروموتری که در گیاهان استفاده می شوند از ژن alcR، بیان کننده پروتیین فعال کننده رونویسی (AlcR) و پروموتر alcA استفاده می کنند. ژن alcR تحت کنترل یک پروموتر قوی مانند CaMV 35S می باشد. در غیاب القاء کننده، پروتیین فعال کننده رونویسی (AlcR) نمی تواند به توالی مخصوص در پروموتر alcA که کنترل ژن مورد نظر را به عهده دارد، متصل شود. سیستم القایی با الکل در سیستم های نرعقیمی القایی، بیان القایی ژن های مقاومت و برای تولید بالای پرویتین های نوترکیب بخصوص آنهایی که با رشد و تولید زیست توده تداخل دارند، مورد استفاده قرار داد. با این حال مشکلاتی در رابطه با کاربرد این سیستم برای اهداف کشاورزی وجود دارد (Roslan et al., 2001).
۲- ۵-۱-۳-۲ پروموترهای تنظیمی با تتراسایکلین
اپرون مقاومت تتراسیکلین روی ترانسپوزن ۱۰ باکتری اشریشیاکلی قرار دارد. این اپران یک اپران تنظیم منفی است که میانکنش بین یک پروتئین ممانعت کننده(Tet repressor) و اپراتور tet (tetO)، باعث ممانعت از رونویسی ژنها می شود. تتراسیکلین به عنوان القاء کننده عمل می کند و با اتصال به پروتیین TetR از متصل شدنش به اپراتور جلوگیری می کند.
در گیاهان به دو روش این سیستم مورد استفاده قرار می گیرد:
- به عنوان یک سیستم پروموتری سرکوب گر مانند آن چه در بالا تشریح شد.
- به عنوان یک سیستم پروموتری فعال کننده که در آن TetR بهنژادی شده، به جای جلوگیری از رونویسی باعث فعال کردن رونویسی می شود که برای اولین بار در گیاه توتون مورد استفاده قرار گرفت (Gatz et al., 1991) و سپس در دیگر گیاهان نیز استفاده شد.
با توجه به مشکلات سیستم پروموتری سرکوب گر، TetR به یک فعال کننده رونویسی ژن تبدیل شد. در یک نوع از این سیستم، TetR به توالی فعال سازی اسیدی^[۴۲] پروتیین VP16 ویروس هرپس سیمپلکس متصل شده و یک پروتیین فعال کننده رونویسی با تتراسایکلین^[۴۳] تولید می کند. در نبود تتراسایکلین، tTA به توالی اپراتور tet که بالا دست جعبه TATA در پروموتر هدف قرار دارد، متصل شده و باعث فعال سازی رونویسی می شود. تتراسایکلین اضافه شده، با tTA کمپلکس تشکیل داده و اپراتور آزاد می شود و رونویسی از ژن متوقف می شود. برخلاف TetR که نوع وحشی می باشد، ،tTA نیاز به رقابت با عوامل نسخه برداری داخلی برای اتصال ندارد. این سیستم در آرابیدوپسیس و توتون مورد استفاده قرار گرفته است (Gossen et al., 1992)
۲- ۵-۱-۳-۳ پروموترهای تنظیمی با استرویید
گیرنده گلوکوکرتیکویید پستانداران (GR) عضوی از خانواده گیرنده های هورمون های استروییدی است و همچنین با فعال سازی رونویسی ژن­های دارای پروموتر حاوی عناصر پاسخ دهنده به گلوکوکرتیکویید^[۴۴](GRE) در نقش یک عامل نسخه برداری عمل می کند (Lloyd et al., 1994).
۲- ۵-۱-۳-۴ پروموترهای تنظیمی با فلزات
متالوتیونین ها^[۴۵] پروتیین هایی هستند که به فرم یونی فلزات خاصی مانند مس، روی، کادمیوم، جیوه، طلا، نقره، کبالت، نیکل و بیسموت در قارچ ها، گیاهان و جانوران متصل شده و آنها را جذب می کنند. معمولا این پروتیین ها غنی از سیستیین هستند و فاقد آمینواسیدهای آروماتیک هستند. توانایی اتصال به فلزات در این پروتیین مربوط به حضور موتیف های Cys هستند. برای مثال موتیف های Cys-Xaa-Cys در باند شدن مس دخالت دارد. محل این موتیف ها درون پروتئین در گونه های مختلف بسیار حفاظت شده است. در گیاهان، متالوتیونین در جنین زایی، ذخیره و سمیت زدایی فلزات نقش دارد. در اوایل ۱۹۹۰ سیستمی برای بیان ژن در گیاهان ابدع شد که بر اساس ژن متالوتونین قارچ و وابسته به مس بود. این سیستم ^[۴۶]ACE1 نامیده شد (Mett et al., 1993)
ژن های متالوتیونین از گیاهان مختلفی مانند ذرت، جو، سویا، نخود و آرابیدوپسیس و بافت های گیاهی مختلفی مانند ریشه ذرت جدا شده اند. اگرچه سیستم های پاسخ دهنده به فلزات برای تنظیم بیان ژن در بافت ها و مرحله نموی خاص مفید هستند، اما باید اثرات فلزات در دیگر بافت های موجودات تراریخت شده بررسی شود (Wang et al., 2003).
۲- ۵-۱-۳-۵ پروموترهای تنظیمی با پاتوژن ها
پروتیین های وابست
ه به پاتوژن ها گروهی هترولوگ از پروتیین ها هستند که به وسیله پاتوژن ها و مواد شیمیایی بیرونی در گیاهان تولید می شوند. پروتیین های PR مقاومت سیستمیک اکتسابی (SAR)^[47] دخالت دارند که در یک گیاه مقاوم بعد از حمله پاتوژن گسترش می یابد (Odjakova and Hadjiivanova., 2001). به علت این که این پروتیین ها نه تنها به پاتوژن ها بلکه به مواد شیمیایی نیز پاسخ می دهند، توالی پروموتری این پروتیین ها برای استفاده در سیستم های القایی بیان پروتیین مورد توجه قرار گرفته اند لذا توالی پروموتری پروتیین های PR از گیاهان مختلفی مانند آرابیدوپسیس و ذرت جدا شده اند. موادی مانند سالیسیک اسید، اتیلن، تیامین، بنزول (۱،۲،۳)، تیادیازول-۷-کابوتیونیک اس متیل استر (BTS) می توانند ژن های PR را القاء کنند (Edreva., 2005). یکی از پروموترهایی که در این زمینه به خوبی مورد مطالعه قرار گرفته، پروموتر PR-1 توتون می باشد. بیان ژن بتا گلوکورونیداز(gus) هنگامی که از این پروموتر استفاده شد ۳ روز بعد از القاء با سالیسیک اسید ۵ تا ۱۰ برابر افزایش یافت و همین افزایش ۱۰ برابری در شرایط مزرعه نیز بدست آمد (Park and Kloepper., 2000).
۲- ۵-۱-۳-۶ پروموترهای القای فیزیکی
پروموترهایی که به وسیله عوامل محیطی مانند تنش آب یا شوری، دما، شرایط بی هوازی، نور و غیره تحریک می شوند، این پتانسیل را دارند که برای گسترش گیاهان مقاوم به تنش های مختلف محیطی مورد استفاده قرار گیرند.
در گیاهان پروموترهای تنظیم شونده با نور، نقشی حیاتی در تنظیم رشد و نمو از طریق تنظیم بیان ژن های پاسخ دهنده به نور دارند. عناصر پاسخ دهنده به نور از ژن هایی مانند ژن ^[۴۸]RbcS کد کننده زیر واحد کوچک آنزیم رابیسکو و ژن کالکون سینتاز^[۴۹] به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته است. پروموتر ژن های Rab17 ذرت و Rd29 (Morran et al., 2011) نیز از جمله پروموترهایی هستند که پاسخ دهنده به تنش بوده و در گندم مورد استفاده قرار گرفته اند.
۲-۵-۱-۴ پروموترهای سنتزی
معمولا یک پروموتر فعال یوکاریوتی نیاز به مجموعه ای از عناصر تنظیمی دارد که در میان این ها TATA box، ناحیه شروع رونویسی یا CAP، و توالی مورد توافق CCAAT برای رونویسی دقیق مورد نیاز می باشند. از توالی این عناصر در موجودات مختلف می توان توالی مناسبی ساخت که در موجودات مختلف عملکرد مناسبی داشته باشد.
۲-۶ نشانگر های ژنتیکی
میانگین نسبتا پایین تراژنی، استفاده از سیستم های شیمیایی برای کشتن یا جلوگیری از رشد بافت های غیر تراریخت را ناگزیر ساخته است. صرف نظر از روش استفاده شده برای انتقال ژن به گندم، انتخاب نشانگرها، پروموترها و اینترون ها تاحد زیادی نتیجه نهایی را تحت تاثیر قرار خواهد داد. بعلاوه انتخاب بهتر سلول های تراژن شده با به حداقل رساندن فرار^[۵۰]، شانس باززایی سلول های تراژن شده و بدست آوردن گیاهان تراریخت را افزایش می دهد.
نشانگر های مورد استفاده در مطالعات انتقال ژن به دو دسته گزارشگر و گزینشگر تقسیم بندی می شوند.
۲-۶-۱ نشانگرهای گزارشگر^[۵۱]
این دسته از ژن ها محصولی را کد می کنند که فعالیت آنزیمی آن را می توان به راحتی سنجید و نه تنها بافت تراریخت را می توان تشخیص داد بلکه میزان بیان ژن خارجی در بافت های تراریخت نیز قابل اندازه گیری می باشد. شروع مطالعات انتقال ژن به گندم با انتقال ژن کلرامفنیکل استیل ترانسفراز^[۵۲] (CAT) که از باکتری اشریشیاکلی بدست آمده، انجام گرفت ولی آنالیز آنزیمی مشکل این ژن و همچنین وجود بازدارنده های درون سلولی، مانع از استفاده از آن در انتقال ژن به گندم شد (Chibbar et al., 1991).
ژن uidA کد کننده آنزیم بتا گلوکورونیداز^[۵۳](GUS)، هیدرولاز کننده ترکیبات گلوکورونیدی که از باکتری اشریشیاکلی بدست آمده از رایج ترین ژن های گزارشگری است که در مطالعات انتقال ژن به گندم مورد استفاده قرار گرفته است. سنجش شیمیایی آن نیاز به ۵-برومو-۴-کلرو-۳-ایندولیل بتا-دی- گلوکرونیک اسید^[۵۴] دارد که تولید رنگ آبی روشن می کند (Sahrawat et al., 2003). اگرچه ژن GUS در بیشتر مطالعات انتقال ژن به گندم مورد مطالعه قرار گرفته است اما یکی از محدودیت های عمده این سیستم ماهیت مخرب سنجش آن است. بنابراین در سال های اخیر ژن های گزارشگر تولید کننده آنتوسیانین، پروتیین فلوروسنت سبز^[۵۵]GFP)) و لوسیفراز (LUC) نیز در مطالعات انتقال ژن به گندم با موفقیت مورد استفاده قرار گرفته اند.
لوسیفراز از کرم شب تاب^[۵۶] بدست آمده که برای تولید نور به لوسیفرین و ATP نیاز دارد (Ow et al., 1986). تجزیه لوسیفرین منجر به انتشار نور می شود که برای گیاه مضر نیست. بافت گیاهی دارای ژن لوسیفراز، رنگ سبز متمایل به زرد ساطع می­ کند که قسمت های تراریخت شده را مشخص می کند ( Lonsdale et al., 1998). این نشانگر نسبت به GUS از مزایای بهتری برخوردار است چرا که سنجش فعالیت لوسیفراز برای بافت­ها کشنده نیست، بنابراین تشخیص سری
ع سرنوشت ژن انتقال یافته در بافت های خاص امکان پذیر می گردد (Sahrawat et al., 2003).
دیگر ژن گزارشگر که در انتقال ژن به گندم مورد استفاده قرار گرفته، ژن های عامل تولید آنتوسیانین است. ژن C1 که تولید رنگیزه های آنتوسیانین در آلورون و جنین ذرت را به عهده دارد و خانواده ژنی R ذرت که مسئول ساخت رنگیزه آنتوسیانین در آلورون، بساک و کلئوپتیل هستند از جمله این ژن ها می باشد. به محض فعال سازی، این سیستم تولید رنگدانه­های ارغوانی مایل به قرمز در بافت های تراریخت می کند(McCormac et al., 1998 Chawla et al., 1999 ;). پروتیین فلورسنت سبز عروس دریایی (Aequorea Victoria)، به علت اینکه بیان مناسبی داشته و سنجش آن برای بافت مخرب نیست، نسبت به سایر نشانگرهای گزارشگر محبوب تر شده است. ژن gfp کروموفوری تولید می کند که هنگام مواجه با نور فرابنفش^[۵۷]، رنگ فلورسنت سبز تولید می کند (Chalfie et al., 1994). در سال های اخیر این سیستم غیر مخرب برای بهینه سازی انتقال ژن به گندم زیاد مورد استفاده قرار گرفته است (Cui et al., 2011; Zhang et al., 2011; Pang et al., 1996).
۲-۶-۲ نشانگر­های گزینشگر
در مقایسه با نشانگر های گزارشگر، این ژن ها به سلول های تراریخت شده این توانایی را می دهند که در محیط دارای عامل انتخابی، زیستی بمانند. لذا به این دلیل که تشخیص سلول­های تراریخت شده را امکان پذیر می­ کنند اهمیت بسیار بالایی برخوردار هستند.
۲-۶-۲-۱ ژن های مقاومت به آنتی بیوتیک
این دسته از ژن­ها باعث ایجاد مقاومت به آنتی بیوتیک­ها می شوند لذا بافت ها و سلول های دارنده آن ها را می توان روی محیط دارای آنتی بیوتیک مربوطه انتخاب کرد در حالی که سلول های غیر تراژن شده در این محیط نمی توانند زیستی بمانند. ژن های نیومایسین فسفوترانسفراز^[۵۸] (nptII) و هیگرومایسین فسفوترانسفراز^[۵۹] (hpt) نشانگرهای معمول استفاده شده برای گندم می باشند. انتخاب عامل گزینشگر امری حیاتی و مبتنی بر گونه گیاهی است که تراژن خواهد شد (Razzaq et al., 2010). کانامایسین بازدارنده رشد بسیار موثر سلول های غیره تراژن است ولی برای لگوم ها و گرامینه­ها عاملی غیر موثر می باشد. این عامل انتخابی با باززایی سلول های تراریخت شده تداخل دارد و همچنین گیاه گندم مقاومت درونی بالایی به این آنتی بیوتیک دارد. جنتیسین (G418)، دیگر عضو خانواده آمینوگلیکوزیدها را می­توان به جایگزینی موثر برای انتخاب سلول­های تراریخت شده با nptII استفاده کرد (Cui et al., 2011).
ژن هایگرومایسین فسفوترانسفراز که از باکتری اشریشیاکلی بدست آمده از جمله ژن­های گزینشگری است که با بهره گرفتن از آن و آنتی بیوتیک هایگرومایسین گیاهان زیادی از جمله تک لپه ای ها تراریخت شده اند. اکثر گیاهان، مخصوصا غلات، حساسیت بیشتری به هایگرومایسین در مقایسه با کانامایسین دارند. بنابراین این سیستم انتخابی برای انتقال ژن به گندم نسبتا کاراتر و موثرتر است و گزارش شده که نسبت به ژن bar کارایی بالاتری در گندم دارد (Ortiz et al., 1996).
۲-۶-۲-۲ ژن های مقاومت به علف کش
ژن های ایجاد کننده مقاومت به علف کش ها، نشانگرهای گزینشگر هستند که به عنوان جایگزین ژن های مقاومت به آنتی بیوتیک ها در انتقال ژن به گندم مورد استفاده قرار گرفته اند. این سیستم معمولا در انتقال ژن به گیاهان کاراتر بوده چرا که مرگ سلولی در حضور علف کش سریعتر و کامل تر اتفاق می افتد لذا انتخاب موثرتری انجام می شود. ژن های ایجاد کننده مقاومت به علف کش­هایی مانند بستا، بیالوفاز، تریازینس، سولفونیل اوره، بروموکسینیل، گلیفوزات و فسفینوتریسین به راحتی در دسترس هستند (Razzaq et al., 2010). سه ژن مقاومت به علف کش در انتقال ژن به گیاهان مورد استفاده قرار گرفته است. اولین آنها ژن کد کننده فسفینوتریسین استیل ترانسفراز^[۶۰] (pat/bar) است که از باکتری استرپتومایسز^[۶۱] جدا شده به طور گسترده به عنوان نشانگر گزینشگر در حضور عامل انتخابی فسفینوتریسین که گلوتامین سینتاز را سرکوب می کند، مورد استفاده قرار گرفته است. انتخاب بر پایه فسفینوتریسین از رایج ترین سیستم های مورد استفاده در غلات می باشد. فسفینوتریسین آنالوگ گلوتامات بوده عامل فعال علف کش­های بیالوفاز و بستا می باشد. عمده­ترین مشکل این سیستم، باززایی تعداد زیادی گیاه غیر تراژن می باشد (Sahrawat et al., 2003). ژن های cp4 و ^[۶۲]gox دیگر ژن های مقاومت به علف کش بوده که به عنوان نشانگرهای گزینشگر در انتقال ژن به گندم مورد استفاده قرار گرفته اند (Zhou et al,. 1995; Hu et al., 2003). ژن CP4 از سویه CP4 مقاوم به گلی فوزات باکتری آگروباکتریوم بدست آمده است و آنزیم انول پیروویل شیکیمات-۵-فسفات سینتاز^[۶۳]( (EPSPS) را کد می کند (Kishore et al., 1992). ژن GOX آنزیم گلی فوزات اکسیدورداکتاز را کد می کند که از اکرموباکترها بدست آمده است (Barry et al., 1992). هر دو ژن مذکور باعث ایجاد مقاومت به گلی فوزات، عامل فعال علف کش رانداپ می شوند.
۲-۶-۲-۳ ژن های نشانگر متابولیکی
این سیستم، یک سیستم انتخابی مثبت است که توانایی های متابولیکی به
سلول های تراریخت شده می دهد و از نظر محیطی سیستمی ایمن می باشد. سلول های حاوی این ژن های گزینشگر این توانایی را دارند که ترکیباتی ضروری رشد خود را بسازند در حالی که سلول های دیگر این توانایی را ندارند. معمولا محیط کشت مورد استفاده فاقد ترکیب مورد نظر می باشد. بنابراین فقط سلول هایی که تراریخت شده اند می توانند ترکیب مورد نظر را بسازند و رشد کنند. ژن manA^[64] یا pmi پیشرفته ترین سیستم انتخاب مثبتی است که تا به امروز در گندم مورد استفاده قرار گرفته است (Negrotto et al., 2000). در این سیستم مانوز منبع کربن بوده و محیط فاقد سوکروز است. سلول های تراریخت دارای فسفومانوز ایزومراز (PMI) می توانند مانوز-۶-فسفات با تبدیل به فروکتوز-۶-فسفات، به عنوان منبع کربن مورد استفاده قرار دهند و زیستی بمانند. راندمان بالای انتقال ژن به و عدم تولید گیاهان غیر تراریخت با بهره گرفتن از این سیستم در گندم بدست آمده است. (Wright et al., 2001).
ژن cah کد کننده آنزیم سیانامید هیدراتاز^[۶۵] که از قارچی خاکزی^[۶۶] بدست آمده نیز در انتقال ژن به گندم مورد استفاده قرار گرفته است (Weeks et al., 2000) که سلول های حاوی آن می توانند در محیط دارای سیانامید رشد کنند. سیانامید ماده شیمیایی است که در تولید پلاستیک کاربرد دارد که می تواند در این سیستم به عنوان منبع نیتروزن مورد استفاده قرار گیرد. ژن ^[۶۷]gst27 ذرت نیز در انتقال ژن به گندم مورد استفاده قرار گرفت که گیاهان تراریخت بدست آمده دارای مقاومت به علف کش آلاکلر^[۶۸] بودند. در حال حاضر فعالیت گلوتاتیون پراکسیداز این ژن تایید شده است بنابراین امکان استفاده از این ژن در تولید گیاهان تراریخت مقاوم به استرس های محیطی و پاتوژن ها وجود دارد ( Sahrawat et al., 2003).
۲-۷ خاموشی تراژن در گندم
موفقیت در بهبود خصوصیات گندم با بهره گرفتن از مهندسی ژنتیک وابسته به بیان پایدار ژن انتقال یافته می باشد. خاموشی ژن پدیده ای عمومی در گیاهان تراریخت است که کنترل آن امری ضروری می باشد. خاموشی ژن هم در هنگام رونویسی و هم بعد از رونویسی اتفاق می افتد. ژنوم بزرگ و پیچیده گندم مستعد ایجاد خاموشی تراژن می باشد (Patnaik and Khurana., 2001). متیلاسیون DNA نقش بزرگی در ناپایداری و ایجاد حالت غیرفعال ژن، با تغییر ساختار کروماتین و عدم دسترسی برای رونویسی دارد (Razin., 1988). مشکل خاموشی ژن در گندم را می توان با بهینه سازی روشی برای الگوی ساده ورود ژن به ژنوم، استفاده از پروموترها و توالی های جدا شده از غلات به حداقل رساند (Meyer., 1995).
۲-۸ انتقال صفات با ارزش به گندم

رهبری لوتانز مشخص خواهد شد و نمره کسب شده از این پرسشنامه نمایانگر سبک رهبری مربیان ورزشی می باشد.
انسانگرایی:
تعریف مفهومی: سبک انسان گرایی یا رابطه مداری یعنی توجه به نیازها ومسائل انسانی از طریق برقراری روابط مناسب با زیر دستان و رسیدن به اهداف فردی یا سازمانی با توجه به ابعاد انسانی(الوانی،۱۳۷۳).
تعریف عملیاتی:در این پژوهش، میزان توجهی است که مربیان ورزشی به بازیکنان تیم دارند وبه وسیله پرسشنامه لوتانز،مشخص خواهد شد.
وظیفه گرایی:
تعریف مفهومی: سبک وظیفه گرایی یا کارمداری یعنی توجه مدیریت به اهداف سازمان و بالاترین تولید از طریق اعمال قوانین،مقررات وساختار رسمی سازمان(الوانی،۱۳۷۳).
تعریف عملیاتی:در این پژوهش میزان توجهی است که مربیان ورزشی به انجام تمرینات و وظایف در تیم دارند وبه وسیله پرسشنامه لوتانز مشخص خواهد شد.
سبک رهبری تلفیقی:
تعریف مفهومی:سبک رهبری که توجه رهبر هم روی انجام کار و هم نیازهای اجتماعی-روانی زیر دستان برای رسیدن به اهداف سازمان باشد(الوانی،۱۳۷۳).

تعریف عملیاتی: مربیانی که در پرسشنامه سبک رهبری لوتانز حد متوسط را بدست آورند.
ویژگی های شخصیتی:
تعریف مفهومی: شخصیت همه عوامل درونی است که ویژگی های نحوه رفتار، تفکر و احساس فرد را تحت تأثیر قرار می دهد(سیاسی،۱۳۵۱).
تعریف عملیاتی:شامل صفات درون گرایی، برون گرایی، باثباتی ، بی ثباتی (روان رنجوری) است که با بهره گرفتن از پرسشنامه آیزنگ بر روی دو محور درونگرایی - برونگرایی و ثبات – بی ثباتی اندازه گیری خواهد شد ونمره کسب شده از این پرسشنامه نمایانگر شدت قوت و ضعف ویژگی های فوق می باشد(آیزنگ،۱۳۶۵).
درونگرا:
تعریف مفهومی: به افرادی اطلاق می شود که بیشتر به افکار و احساسات فردی دل بسته است(آیزنگ،۱۳۶۵).
تعریف عملیاتی:افراد درونگرا مربیانی هستند که از آزمون شخصیت آیزنگ نمره کمتر از ۱۲ در سطوح درونگرایی – برونگرایی بدست آورند.
برونگرا:
تعریف مفهومی: به افرادی اطلاق می شود که بیشتر به دنیای خارج،چیزهای عینی وبه مردم علاقمند است(آیزنگ،۱۳۶۵).
تعریف عملیاتی:افراد برونگرا مربیانی هستند که ار آزمون شخصیت آیزنگ در سطح درونگرایی – برون گرایی نمره ۱۲ وبیشتر بدست آورند.
بی ثبات:
تعریف مفهومی: به افرادی اطلاق می شود که دارای ویژگی های نگران،نا ایمن،عصبی و بسیار دلشوره ای می باشند(آیزنگ،۱۳۶۵).
تعریف عملیاتی:افراد بی ثبات (روان رنجور) مربیانی هستند که در سطوح بی ثباتی – باثباتی از آزمون شخصیت آیزنگ نمره ۱۲ وبیشتر بدست آورند.
با ثبات:
تعریف مفهومی: به افرادی اطلاق می شود که دارای اعتماد به نفس بالا، دارای قدرت تصمیم گیری هستند(آیزنگ،۱۳۶۵).
تعریف عملیاتی:افراد با ثبات مربیانی هستند که در سطوح بی ثباتی – باثباتی از آزمون شخصیت آیزنگ نمره کمتر از ۱۲ بدست آورند.
مربیان ورزش های تیمی:
مربیانی که رهبری تیم های ورزشی گروهی را برعهده دارند.( فوتسال، بسکتبال،والیبال)
مربیان ورزش های انفرادی:
مربیانی که رهبری تیم های ورزشی تک نفره یا انفرادی را برعهده دارند.( شنا، دومیدانی وکاراته یا تکواندو)
دانشگاه های تهران:
شامل کلیه دانشگاه های شهر تهران اعم از دانشگاه های دولتی، دانشگاه آزاد اسلامی،دانشگاه پیام نور ودانشگاه های علمی کاربردی که دارای تیم های ورزشی (انفرادی و گروهی) می باشند.ابزار اندازه گیری تحقیق حاضر جهت کسب اطلاعات مربوطه از مربیان تیم های ورزشی به این دانشگاه ها ارسال خواهد شد.
فصل ۲:
مبانی نظری و پیشینه تحق
بخش اول- مبانی نظری
تعاریف رهبری:
واژه رهبری از نظر اقشار مختلف مردم معانی متفاوتی دارد، بویژه از این نظر که با واژه های دیگری از قبیل قدرت،اقتدار،مدیریت،اداره کردن،کنترل وسرپرستی نیز بیان می شود.با وجود تعاریف مختلفی که از رهبری به عمل آمده است به تعدادی از آنها اشاره می کنیم.
رهبری از واژه انگلیسی “لیدن”^[۴] به معنای راهنمایی کردن مشتق شده وبه عنوان هدایت کردن،جهت دادن،پیش بردن،و پیشوا بودن تعریف شده است.برخی معتقدند که رهبری عبارت از رفتار ویژه رهبر به منظور انگیزش گروه برای تحقق پاره ای از هدف هاست(بلانچارد و هرسی، ۱۳۷۳).
در مقاله پژوهشی همتی نژاد به نقل از جرج تری^[۵] رهبری را تاثیر گذاری بر افراد جهت هدف مشترکی که دنبال می کنند، می داند.هارولد کونتز^[۶]و سیریل ادانل^[۷] رهبری را تاثیر گذاری بر افراد جهت هدف مشترکی که دنبال می کنند می دانند.اغلب مؤلفان مدیریت، توافق دارند که رهبری فرایند تاثیر گذاری بر فعالیت های یک فرد یا یک گروه می باشد که در وضعیت معینی در جهت هدفی کوشش می کنند.از این تعریف استنباط می شود که فرایند رهبری تابعی از متغیر های “رهبر"،"پیرو” وسایر متغیر های وضعیتی می باشد(خسروی زاده،۱۳۷۵).
در روانشناسی، رهبری عبارت از توان وقدرت فرد برای نفوذ در رفتار اعضای گروه یا یک سازمان ، تعیین هدف های گروه، ارائه راه حلی برای تحقق هدف ها وایجاد پاره ای هنجارهای اجتماعی در گروه است(گروه نویسندگان،۱۳۸۰).
با وجود تعاریف مختلفی که برای رهبری مطرح شده است شاید بتوان گفت که واژه رهبری با پیدایش انسان بوجود آمده است وبا زیاد شدن جمعیت انسان ها وتکامل آنها وتحت تاثیر عوامل مختلف دارای اهمیت بیشتری می شود. در باب چگونگی پیدا شدن پدیده رهبری سه گروه از دانشمندان نظریه های مختلفی ابراز داشته اند. گروه اول دانشمندان علوم دینی که از نظر آنان رهبری پدیده طبیعی وفطری جامعه انسانی است وتاپایان زندگی بشر این پدیده مستقر و نافذ خواهد بود وهیچ گاه جامعه انسانی از موهبت رهبری آسمانی بی نیاز نخواهد بود. گروه دوم دانشمندان روانشناسی استدلال کردند که اصولا پیدا شدن پدیده های رهبری ناشی از میل عضوی از گروه به تسلط وبرتری به اعضای دیگر و تمایل اعضای دیگر به اطاعت وپیروی از عضو برتر است. گروه سوم دانشمندان جامعه شناسی معتقدند که رهبری پدیده ایست اجتماعی و بنابر تفاوت هایی که در وضع اجتماعی حاصل می شود، نوع رهبری نیز تفاوت می کند(فهیم نیا،۱۳۸۶).
در هر صورت با توجه به تعاریف و پیدایش رهبری، عامل نفوذ وتاثیر را می توان در بیشتر آنها مشترک ومشابه دانست که با توجه به عوامل مختلفی که در این زمینه وجود دارد چگونگی عملکرد رهبر تحت تاثیر قرار خواهد گرفت و ضرورت آن برای انسان خواه در امور شخصی و خواه در اهداف سازمانی بر کسی پوشیده نیست.
درباره رهبری درتیم های ورزشی می توان گفت که پیش بینی و توصیف رهبری مؤثر در ورزش ،با توجه به ایستارها ومهارت های شخصی مشخص می شود.مربی میتواند در عملکرد ورزشی ورزشکار و موفقیت تیم مؤثر باشد. ورزشکاران موجودات انسانی هستند نه ماشین.در نتیجه تحت تأثیر ایستارها ، رفتارها، ادراکها وتصمیم های مربی قرار می گیرند. وظیفه رهبر تیم این است که به هر ورزشکار یاری کند تا توان نهایی خود را شکوفا کند( آنشل،۱۳۸۰).
سبک رهبری وانواع آن
در مورد سبک رهبری تعاریف و نظرات زیادی مطرح شده است. در تعریفی آمده است که “سبک” شیوه ای است که مدیریت بر پایه آن رفتار می کند و به گونه گروهی وقت خود را برای رسیدن به هدف های سازمان صرف می کند(کونتز و همکاران،۱۳۷۲).
به نظر دسلر^[۸] سبک، عبارتست از اینکه “مدیر چه کار می کند و رفتارش چگونه است؟"(خسروی زاده،۱۳۷۵). هرسی وبلانچارد^[۹] سبک را با شخصیت مترادف می گیرند ومعتقدند که شخصیت یا سبک مدیریت یک فرد عبارتست از الگوی رفتاری که وی هنگام هدایت کردن فعالیت های دیگران از خود نشان می دهد(بلانچاردو هرسی،۱۳۷۳).از طرف دیگر گفته شده است که سبک رهبری شامل کلیه الگوهای مربوط به عملکرد های رهبر به گونه ای که از طریق پیروان آنان دریافت می شود،می باشدکه فلسفه مهارتها و نگرش های آنان را در عمل نشان می دهد(دیویز،۱۹۸۵). در خصوص سبک یا شیوه رهبری اعتقاد بر این است که سبک رهبری عبارت از رفتار ویژه رهبر به منظور ایجاد انگیزش گروه برای تحقق پاره ای از هدف هاست(خسروی زاده،۱۳۷۵). ویا سبک رهبری راهی است که یک رهبر بطور مشخص برای کمک به گروه انتخاب می کند تا وظایف محول شده را انجام دهند تا در ضمن آن نیاز های گروه برآورده شود(مارتنز،۱۳۸۵). سبک وشیوه ای که رهبران بکار می برند،متفاوت است وبر همین اساس تقسیم بندی های مختلفی در مورد سبک های رهبری به عمل آمده است. در یکی از این تقسیمات،رهبران به انواع: افکار(اندیشه سالاران) وفیلسوفان،رهبران اجتماعی،رهبران اداری،رهبران مستقیم،رهبران غیر مستقیم،رهبران هواخواه،رهبران سیاسی،رهبران علمی ،رهبران مردم سالار (دموکرات)،رهبران خودکامه ،رهبران پدرسالار و رهبران مذهبی طبقه بندی شده اند(بیان،۱۳۷۲).
در رهبری تیم های ورزشی مربی مؤثر به هر ورزشکار یاری می رساند تا توان نهایی خود را شکوفا کند و برای این کار نقش های متفاوتی را ارائه می کند:
رهبر: وقتی گروهی از افراد برای رسیدن به هدفی تلاش می کنند،معمولا کسی باید مسئول باشد.در موقعیت ورزشی این شخص مربی است.ممکن است برخی مربیان این نقش را خیلی مستبدانه انجام دهند . با این وجود،ورزشکاران چنین فرض می کنند که مربی آنان احساسی از رهبری- جهتی هدفدار_ ارائه می دهند تا موفقیت گروهی به دست آید.
پیرو: رهبران خوب میدانند چه وقت رهبری نکنند،چه وقت به نیازها وتصمیمات دیگران احترام بگذارند.مربی در صورتی می تواند بیشترین تأثیر را داشته باشد که اجازه دهد کمک مربی ها و کاپیتان های تیم مسئول برخی از تکالیف تیمی باشند.
معلم: مربیان مؤثر معلم هستند وبه ورزشکارانشان کمک می کنند تا مهارتهایشان را یاد بگیرند وبهینه سازند.
نقش الگو: مربیان ورزشی در نمایش رفتارهای درست به عنوان الگویی برای پیروان خود هستند(شرت،۲۰۰۵).
در تقسیم بندی دیگری سه نوع رهبری به شرح زیر عنوان شده است:
اول – رهبری دموکراتیک که با گروه کار می کند،مسئولیت های خاصی را رهبری می کند،همچون یک عضو در گروه شرکت می کند یعنی خود را یک نفر ونه بیشتر تلقی می کند، جای ثابتی را برای نشستن خود انتخاب نمی کند. در عین حال سیاست های خاصی را پیشنهاد می کند،از پیشنهاد همکاران یا اعضا استقبال وقدردانی می کند،اعضا را به اضهار نظر و پیشنهاد تشویق می کند،در گوش کردن ونگاه کردن مهارت دارد،در تصمیم گیری افکار وعلایق همکاران را در نظر می گیرد.
دوم – رهبری خودکامه که عملیات اعضا را با قدرت دستوری هدایت می کند،سیاست هارا شکل می دهد و دستورالعمل های مفصل وفراوان صادر می کند،خارج از گروه یا نهاد قرار دارد و از اعضای آن نظر یا پیشنهادی نمی خواهد. اکثر یا همه مشاورانش را ،البته اگر به مشورت معتقد باشد از پیروان گروه مخصوصا از مقامات بالا بر می گزیند،خصومت در نهاد یا میان اعضا برانگیخته و تقویت می شود.
سوم – رهبری بی عنان که یک نیروی محرک واقعی در گروه یا نهاد نیست،حالت انفعالی دارد وبرای نفوذ در اعضا یا همکاران چندان تلاش نمی کند ومایل نیست هرچند که می خواهد اطلاعاتی درباره سازمان یا نهاد به او بدهند ودر صورت درخواست کمکش کنند،اعضا غالبا برای خودشان کار می کنند نه برای نهاد یا گروه(شعاری نژاد،۱۳۶۴).
در تقسیم بندی دیگری انواع رهبر بدین شرح ذکر شده است:
رهبرانی که دارای انگیزه زیادی در کمک کردن به دیگران هستند.

نسبت جنسی و سنی جمعیت شهرستان شهرکرد بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰، بصورت نمودار ۳-۴ می باشد.
نمودار۳-۴- نسبت جنسی و سنی جمعیت شهرستان شهرکرد(سرشماری عمومی نفوس و مسکن، ۱۳۹۰)
۳-۱۰-۳-۳- وضعیت باسوادی
وضعیت باسوادی شهرستان شهرکرد بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰، بصورت نمودار ۳-۵ می باشد.
نمودار۳-۵-وضعیت باسوادی شهرستان شهرکرد(سرشماری عمومی نفوس و مسکن، ۱۳۹۰)
۳-۱۰-۳-۴- مذهب، گویش و زبان
زبان مردم شهرکرد فارسی است که با لهجه شهرکردی تکلم می‌شود. مردم بومی شهرکرد دارای لهجه‌ای خاصی هستند که با وجود مفهوم بودن واژگان آن برای افراد غیر بومی، کلمات آن دارای آهنگ ادای خاصی است که لهجه شهرکردی را از گویش معیار فارسی متمایز می‌سازد. در میان ساکنین محلی شهرکرد، لهجه مردمان بومی شهرکرد به لهجه دهکردی معروف است که تا حدودی مشابه برخی زیر لهجه‌های اصفهانی اما بسیار غلیظ تر از آن است. لهجه دهکردی سرشار از واژه‌های بسیار قدمت داری است به طوری که پسوند ‘اولی’ (OLE) در حال حاضر فقط در لهجه دهکردی رایج است، به طور مثال در این لهجه به خاک‌آلود، “خاکولی” می‌گویند (حوزه هنری استان چهارمحال وبختیاری، ۱۳۹۰).

دین مردم شهرکرد اسلام و مذهب آنان نیز تشیع است و از مکانهای مذهبی این شهر می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
امام زاده دوخاتون شهرکرد در مرکز شهر واقع است و در قدیم هسته اصلی شهر بوده‌است.این دو امام زاده واجب التعظیم فرزندان جناب ابراهیم مجاب هستند که قبر این بزرگوار در کربلای معلی و حرم امام حسین (ع) می باشد.
امامزاده سبز پوش شهرکرد در غرب شهرکرد واقع است.
مصلی بزرگ امام خمینی شهرکرد. مصلی بزرگ امام خمینی شهرکرد در زمینی به وسعت۲۲۰۰۰ متر مربع ساخته شده که مساحت زیر بنای مجتمع و مصلا ۳۳۷۴۳ متر مربع است. این مجموعه دارای ۵ کاربری فرهنگی بنام‌های مصلای نماز جمعه – مجموعه فرهنگی مهدیه- کتابخانه – سالن اجتماعات و پژوهشکده قرآنی می‌باشد.
۳-۱۰-۳-۵- مهاجرت
وضعیت مهاجران وارد شده به شهرستان شهرکرد بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰، بصورت نمودار ۳-۶ می باشد.
نمودار۳-۶- وضعیت مهاجرت شهرستان شهرکرد(سرشماری عمومی نفوس و مسکن، ۱۳۹۰)
۳-۱۰-۳-۶- اشتغال
وضعیت اشتغال در شهرستان شهرکرد بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰، بصورت نمودار ۳-۷ می باشد.
نمودار۳-۷-وضعیت اشتغال در شهرستان شهرکرد(سرشماری عمومی نفوس و مسکن، ۱۳۹۰)
۳-۱۰-۳-۷- وضعیت اقتصادی
بخش کشاورزی
از حدود ۱۳۱۲هزار تن تولیدات کشاورزی استان شهرستانهای بروجن با تولید۳۴۲ هزار تن (۲۶درصد ) ، شهرکرد با تولید ۳۰۶ هزارتن (۲۳درصد) ، لردگان با تولید ۱۷۲ هزار تن(۱۳ درصد ) ،کیار با تولید۱۳۶هزار تن (۱۰ درصد ) فارسان با تولید ۱۱۰ هزار تن(۸درصد ) ، کوهرنگ با تولید ۷۳ هزار تن ( ۶ درصد ) ،بن باتولید ۶۳ هزارتن(۵ درصد)، سامان با تولید ۶۰ هزارتن (۵ درصد) و اردل با ۵۰ هزارتن ( ۴ درصد) به ترتیب مقامهای اول تا نهم را دارا می باشند(آمار سازمان جهاد کشاورزی استان چهارمحال و بختیاری، ۱۳۹۳).
بخش صنعت
اقتصاد سنتی شهرکرد مبتنی بر قالی بافی، نمد مالی، گیوه دوزی، قفل سازی و کوره‌های آجر پزی است که امروزه با توجه به صنعتی تر شدن جامعه از اهمیت آن کاسته شده است. در حال حاضر صنایع بزرگ و کارخانه‌های مهمی در نزدیکی شهرکرد واقع شده‌اند که عده زیادی از ساکنان شهرکرد و حومه در آن‌ها مشغول به کار هستند، مهمترین این صنایع عبارتند از:
فولاد زاگرس شهرکرد
صنایع فولاد فرخ شهر
لوازم خانوادگی برفاب شهرکرد
سیمان شهرکرد
گاز کربنیک شهرکرد
نساجی حجاب شهرکرد
صنایع شیر و لبنی شهرکرد
همچنین تعداد زیادی از ساکنان شهرکرد در مشاغل خدماتی دولتی و خصوصی مشغول به کار هستند.
در سال ۱۳۹۲، کارخانه سیمان شهرکرد برای دومین سال متوالی مقام نخست تولید سیمان کشور را کسب کرد(خبرگزاری جمهوری اسلامی، ۱۲/۲/۱۳۹۲).
حمل ونقل
وسایط حمل و نقل عمومی
سازمان اتوبوسرانی شهرکرد و حومه برای خدمات رسانی به مردم ۱۵۰ دستگاه اتوبوس در اختیار دارد که در تمام مسیرهای شهری تردد دارند. در خصوص تاکسی رانی، علاوه بر حضور دو سیستم تاکسی بی‌سیم هماهنگ با سامانه یکپارچه کشوری (۱۸۳۳) و دیگری (۱۸۰۰)، نزدیک به ۱۵۰۰ تاکسی گردشی، خط ویژه (مانند تاکسی فرودگاه و تاکسی پایانه مسافربری)، تاکسی بانوان، دفتر تاکسی تلفنی و مسافربرهای شخصی در شهر فعالیت دارند (شهرداری شهرکرد، ۱۳۹۲).
فرودگاه
فرودگاه بین‌المللی شهرکرد در جنوب شهر واقع شده‌است. از این فرودگاه پروازهایی در مسیرهای ورودی و خروجی و پروازهایی هفتگی در داخل کشور و به خارج از کشور از جمله کویت و سوریه صورت می‌گیرد. گستره پروازها به نحوی است که حتی پرواز شهرکرد-کویت این استان تمام صندلی‌های خالی را که از مقصد تهران-شهرکرد-کویت است را پر کرده. و به عنوان پرواز استراتژیک محسوب می‌شود.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
۴-۱-مقدمه
در این فصل به تجزیه و تحلیل داده های حاصل از ابزارهای اندازه گیری پرداخته شده است.یافته های پژوهش براساس فرضیه های پژوهش ارائه شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها علاوه بر استفاده از آمار توصیفی، از روش های آمار استنباطی رگرسیون خطی و آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.
۴-۲-بررسی ویژگی های جمعیت شناختی گروه نمونه
در این قسمت به بررسی ویژگی های جمعیت شناختی گروه نمونه پرداخته می شود. توزیع فراوانی گروه نمونه براساس سن مخاطبین در نمودار ۴-۱ ارائه شده است. همانطور که مشاهده می شود، بیشترین فراوانی یعنی ۳۴ درصد را افراد مخاطب با سن ۲۰ سال به بالا تشکیل داده اند.
نمودار ۴-۱- فراوانی گروه نمونه بر اساس سن مخاطبین
توزیع فراوانی گروه نمونه براساس میزان تحصیلات در نمودار ۴-۳ ارائه شده است. همانطور که مشاهده می شود، بیشترین فراوانی یعنی ۴۱ درصد را افراد با مدرک دیپلم تشکیل داده اند.
توزیع فراوانی گروه نمونه براساس نوع شغل در نمودار ۴-۴ ارائه شده است. همانطور که مشاهده می‌شود، ۶۷درصد افراد شغل کارمندی دارند و ۳۷ درصد نیز دارای شغل آزاد هستند.
نمودار ۴-۳- فراوانی گروه نمونه بر اساس میزان تحصیلات
نمودار ۴-۴- فراوانی گروه نمونه بر اساس نوع شغل
در این قسمت به ارائه پاسخهای سوالات پرسشنامه پژوهش پرداخته می شود. که بر این اساس جداول زیر اطلاعات جامعی در خصوص پاسخ ها ارائه نموده است.
جدول۴-۱-آمار توصیفی سوال اول: به نظر شما بیشترین بینندگان شبکه جهان بین در چه سنی قرار دارند؟