صفری (۱۳۸۴) تحقیقی با عنوان «عوامل مؤثر بر جذب سرمایه های افراد حقیقی در بورس منطقهای اصفهان» کرده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی عوامل مؤثر بر جذب سرمایهی اشخاص حقیقی در بورس منطقهای اصفهان است. محقق این هدف را با متغیرهایی همچون سابقه سودآوری، تبلیغات راجع به سرمایهگذاری در بورس، فرهنگ سهامداری، گروه های مرجع، عوامل اقتصادی و سیاسی، عملیات کارگزارن و مکان جغرافیایی به عنوان سوالهای پژوهش آزمود. نتایج حاصل از آزمون فرضیات نشان داد که فقظ عواملی همچون سابقه سودآوری، فرهنگ سهامداری، گروه های مرجع، عوامل اقتصادی و سیاسی بر جذب سرمایه اشخاص حقیقی در بورس منطقهای اصفهان تأثیرگذار بوده، از بین این عوامل متغیرها عوامل سیاسی و داشتن فرهنگ سهامداری، دو عامل مهمتر و مؤثرتر بودند.
نخستین (۱۳۸۵)، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان شناسایی و رتبه بندی عوامل تاثیر گذار بر تصمیمگیری سرمایه گذاران جهت خرید سهام عادی در بورس اوراق بهادار (یزد و تهران)، با بهره گرفتن از ادبیات موضوع و نظرات اساتید و خبرگان به طراحی پرسشنامه ایی در این زمینه پرداخته است و سپس از تجزیه و تحلیل و رتبه بندی داده های جمع آوری شده به این نتیجه رسیده است که؛ درآمد هر سهم (EPS)، سود تقسیمی هر سهم (DPS)، و رشد حاشیه سود بیشترین تاثیر را بر تصمیم سرمایه گذاران در انتخاب سهام عادی دارند و ریسک و بازده، سود و زیان و افزایش سرمایه شرکت کمترین تاثیر را بر انتخاب سرمایه گذاران در بورس دارد.
در تحقیقی دیگر پژوهشگران به بررسی عوامل تأثیرگذار بر تصمیم سرمایهگذاران در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. برای این منظور ایشان نمونه ۳۵۶ نفری از معاملهگران سهام شرکتهای عضو بورس تهران را انتخاب کرده و پرسشنامه پژوهش را بین آنها توزیع کردند. پس از تحلیل اطلاعات پنج عامل زیر به عنوان عوامل تأثیرگذار بر رفتار سرمایهگذاران شناسایی شدند که عبارتند از:

۱- کانالهای بازاریابی (اطلاع رسانی محصول)
۲- کانالهای بازاریابی (اطلاعات شرکت)
۳- شرکتهای کارگزاری
۴- دنبالهروی
۵- ارتباط کلامی
یافته های این پژوهش نشان داد که کانالهای ارتباطات بازاریابی شرکتهای عضو بورس، شرکتهای کارگزاری بورس و ارتباط کلامی (که به منزله برآیندی از کلیه فعالیتهای شرکتها به شمار میرود) از جمله عوامل مهم تأثیرگذار بر تصمیم به خرید سرمایهگذاران هستند (امیرشاهی و همکاران، ۱۳۸۶). مدل مفهومی این تحقیق به صورت شکل زیر بوده است. لازم به ذکر است اندازه دوایر نشان دهنده اهمیت هر عامل در تصمیم سرمایهگذار است.
شکل (۲-۳) مدل تأثیر ارتباطات بازاریابی شرکتها بر تصمیم خرید سهام
(منبع: امیرشاهی و همکاران، ۱۳۸۶)
در تحقیقی دیگر محققان به بررسی عوامل مؤثر بر تصمیمگیری سهامداران در بورس اوراق بهادار تهران بر مبنای مدل معادلات ساختاری پرداختند. محققان عوامل شناسایی شده با بهره گرفتن از توزیع پرسشنامه را در حوزه عوامل سیاسی، اقتصادی، روانی بازار و متغیرهای مالی در سطح شرکت با انجام تحلیل مسیر و با بهره گرفتن از نرم افزار لیزرل (LISREL) مورد مطالعه قراردادند. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که به ترتیب عوامل سیاسی، عوامل روانی بازار، عوامل اقتصادی و عوامل مالی در سطح شرکت، بالاترین تاثیر را بر تصمیمگیری سهامداران در بورس اوراق بهادار تهران دارند. مدل مفهومی تحقیق به صورت شکل زیر است.
شکل (۲-۴) وضعیت ارتباط عوامل مختلف با نرخ بازده مورد انتظار و تصمیمگیری
(منبع: خادمی گراشی و قاضی زاده، ۱۳۸۶)
ابزری و همکارانش (۱۳۸۷)، به بررسی عوامل مؤثر بر سرمایهگذاری در سهام در بورس اوراق بهادار پرداختند. ایشان این عوامل را به وسیله دو دسته متغیر به عنوان سوالهای پژوهش آزمون کردند. این دو دسته، متغیرهای مربوط به: ۱- ویژگیهای سرمایهگذاران (ادراک ریسک، تمایل به ریسک و تخصیص سرمایه) و ۲- ویژگیهای مربوط به بازار سرمایه (نرخ بازده مورد انتظار و اطلاعات عملکرد گذشته) بودند. نتایج حاصل از داده های جمعآوری شده نشان داد که ادارک ریسک بر تمایل به سرمایهگذاری، نرخ بازده مورد انتظار و تخصیص سرمایه، و اطلاعات عملکرد گذشته بر تمایل به سرمایهگذاری و نرخ بازده مورد انتظار تأثیر میگذارند. مدل مفهومی این پژوهش بصورت شکل زیر است.

از دیدگاه رفتاری کلر شرح می دهد که چگونه تصور ذهنی برند می تواند رفتار بازار را منعکس نماید. تصاویر ذهنی برند شامل ویژگی‌های محصول ، مزایای مصرف کنندگان ، کاربران ، سبک های زندگی، درجات محصول ، رقبا و خاستگاه برند می باشد. تصاویر ذهنی برند در بازاریابی و پردازش اطلاعات به مصرف کنندگان کمک نموده و احساسات مثبت ایجاد می کند. همچنین اساسی برای تمایز و توسعه می باشد و احساسات مثبت را ایجاد می نماید.

۲ـ۵ـ۱ـ مدل تصویر ذهنی از برند
استیفن^[۹۰] و همکاران (۲۰۰۷) ابعاد تصویر ذهنی از برند را مشتمل بر مزایای تجربی، مزایای نمادین، مزایای اجتماعی، مزایای کارکردی و مزایای ظاهری برند می‌دانند. این ابعاد در شکل زیر نشان داده شده است.
مزایای تجربی
مزایای نمادین
مزایای اجتماعی
مزایای کارکردی
مزایای ظاهری
شکل۲ـ۳: تصویر ذهنی از برند (منبع: استیفن و همکاران، ۲۰۰۷)
۲ـ۶ـ رضایت مشتری
بارسکی^[۹۱] عنوان داشته که رضایت مشتری یکی از مهمترین پیامد های فعالیت‌های بازاریابی در یک شرکت بازارگرا می‌باشد. نیاز واضح به راضی کردن مشتریان شرکت گسترش کسب و کار و برای دستیابی به سهم بالاتر است که همه اینها بهبود سودآوری را به همراه دارد (عسگرپور، ۱۳۸۶).
رضایت، خوشایندی برآمده از آگاهی نسبت به یک وضعیت راحت است که معمولا با ارضای بعضی تمایلات خاص پیوند خورده‌است. چنانچه افراد به اهداف و خواسته های مورد نظر خود دست یابند و بدین جهت ارضا شوند در این صورت حالت خوشایندی که به آنها دست می‌دهد را می‌توان رضایت نامید. (پایندانی، ۱۳۸۶). سه فرایند مهم در تامین رضایت مشتری موثرند: ۱٫پیش بینی نیاز های حال و آینده مشتری، ۲٫پاسخ گویی سریع به درخواست‌ها ۳٫سفارشات، تولید و عرضه محصولات جدید (بلوریان. ۱۳۸۵).
رضایتمندی مشتریان عکس العمل‌های بعدی آنان را در قبال سازمان تحت تاثیر قرار می‌دهد. ازجمله: ۱٫آمادگی و اشتیاق جهت استفاده مجدد، ۲٫تمایل برای توصیه به سایرین و ۳٫رغبت برای پرداختن بهای محصول بدون چانه زدن یا عدم تلاش برای یافتن عرضه کنندگانی که محصول مشابه را به قیمت کمتری عرضه می‌دارند (کاووسی و سقایی، ۱۳۸۴). علاوه بر این مشتری رضایتمندی را از جنبه های متعددی از جمله موارد ذیل تجربه می‌کند:
۱٫به طور کلی و بر اساس محصولات سازمان ۲٫ویژگی ممتاز عملکردی محصولات سازمان ۳٫نحوه بر قراری تماس و نحوه برقراری ارتباط با مشتری (نحوه ارائه و عرضه محصول برای فروش) ۴٫نحوه تحویل و ارسال کالا برای مشتری ۵٫ خدمات پس از فروش و ارائه تعمیرات مورد نیاز ۶٫نحوه بررسی شکایات انتقادات و نظرات مشتری و …) ۷٫سازمان، نمایندگی‌ها و شعبه های مختلف سازمان و حتی بر اساس وضعیت ظاهری ساختمان‌ها ۸٫نحوه برقراری ارتباط با مشتری پیش از خرید محصول ۹٫ نحوه برقراری ارتباط سازمان با مشتری پس از خرید محصول (همان منبع، ۱۳۸۴)
اهمیت مشتری و رضایت او چیزی است که به رقابت در سطح جهانی باز می‌گردد چنانچه در جایزه ملی کیفیت “مالکم بالدریج” چیزی حدود ۳۰ درصد از کلیه امتیاز‌ها را میزان رضایت مشتریان(ذی نفعان) تعیین می‌کند. از دیدگاه محققین مختلف تعاریف زیر برای رضایت مشتری ارائه شده‌است:
به نظر ژوران^۱ رضایت مشتریان حالتی است که ویژگی‌های محصول منطبق بر انتظارات اوست.نارضایتی نیز حالتی است که در آن نواقص ومعایب محصول موجب ناراحتی شکایت و انتقاد مشتری می‌شود.
لینگنفلد رضایت مشتری را از لحاظ روان شناختی احساسی می‌داند که در نتیجه مقایسه بین محصولات دریافت شده با نیازها و خواسته های مشتریان و انتظارات اجتماعی در رابطه با محصول حاصل می‌شود. راپ، رضایت مشتری را بعنوان دیدگاه فردی تعریف می کند که از مقایسه دائمی عملکرد سازمان و عمکرد مورد انتظار مشتری ناشی می‌گردد.
تاپفر^[۹۲] بیان می‌دارد که رضایتمندی مشتری به نوع فعالیت تجاری یک سازمان یا به موقعیت سازمان در بازار بستگی ندارد بلکه به توانایی و قابلیت سازمان در تامین کیفیت مورد انتظار مشتری بستگی دارد.ریچارد الیور^[۹۳] اعتقاد دارد که رضایت مشتری یا عدم رضایت او به تفاوت بین انتظارات مشتری و کیفیتی که دریافت کرده‌است بستگی دارد. در زمینه تعریف مفهوم رضایت مشتری استاندارد ایزو ۹۰۰۰ ویرایش ۲۰۰۰ نیز مرجع مناسبی است. واژه نام‌ه مذکور رضایت مشتری را اینچنین تعریف کرده‌است :"تلقی مشتری از میزان تامین نیازمندی‌های وی". در ادامه تعریف رضایت مشتری توجه خوانندگان را به یک نکته اساسی و مهم جلب کرده‌است: “وجود شکایت مشتری یک شاخص متداول از رضایت پایین مشتری به حساب می‌آید اما عدم وجود شکایت مشتریان لزوما به معنای رضایت بالای مشتری نیست.” (شانکر^[۹۴] و همکاران، ۲۰۰۳).
۲ـ۶ـ۱ـ رابطه بین رضایت و وفاداری مشتری
طبق تعریف ریچارد اولیور و همکارانش، وفاداری عبارت از یک تعهد عمیق و پیوسته به خرید مجدد محصول یا خدمت مطلوب در آینده‌است. که بدان وسیله به خرید تکراری مارک یکسان یا مجموعه‌ای از مارکهای یکسان، با توجه به عوامل موقعیتی و تلاشهای بازاریابی مؤثر بر تغییر رفتار، منجر می‌شود (دیویس و همکاران، ۲۰۰۷). در اوایل ۱۹۶۰ ابعاد وفاداری شامل مفاهیم رفتاری و نگرشی تعریف شده‌اند. با تحقیقات رفتاری بر اعمال قابل مشاهده وفاداری مشتری تمرکز می‌کنیم. (رفتار خرید مجدد) و تحقیقات نگرشی که تعهد و پایبندی و تمایل خرید دوباره را مورد بررسی قرار می‌دهد (راسل^[۹۵] و همکاران، ۲۰۰۷).
به اعتقاد کلی و هنینگ^[۹۶] مطالعات انجام شده بر روی رضایت و وفاداری به سه دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول از ادبیات مدیریت خدمت اقتباس شده‌است و مطالعات روی رابطه رضایت و وفاداری به صورت کلی و در سطح شرکت می‌باشد. طبق مطالعات آنها رضایت پیش زمینه‌ای از وفاداری است که بر سودآوری شرکت اثر می‌گذارد.
دسته دوم بر سطح فردی تمرکز کرده و حفظ (نگهداری) مشتری را براساس قصد خرید دوباره مشتری، مورد مطالعه قرار داده‌اند. نقص این گروه، نادیده گرفتن تفاوت بین قصد و نیت فرد با رفتار اوست. این گروه معتقدند وفاداری تحت تأثیر رضایت است، حتی اگر نوع رابطه آنها منطقی نباشد.
گروه سوم که تعداد کمی را تشکیل میدهند، بر رابطه رضایت و وفاداری در سطح فردی بر مبنای داده های خرید واقعی تمرکز کرده‌اند. یافته های آنها حاکی از رابطه ضعیف یا بی اهمیت بین رضایت و رفتار خرید تکراری (وفاداری) است (بودت^[۹۷]، ۲۰۰۸).
دیویس و دیگران^[۹۸] پیشنهاد کردند که ارتباط بین رضایت و وفاداری رفتاری، خطی نیست و دارای دو سطح آستانه بحرانی است. شکل زیر نشان میدهد وقتی رضایت به بالای سطح آستانه برسد (ناحیه اطمینان) رفتار خرید به سرعت افزایش می‌یابد.
وقتی رضایت به سطح آستانه پایین تر کاهش پیدا میکند (ناحیه گریز) رفتار خرید به سرعت کاهش می‌یابد. بین سطوح آستانه (ناحیه تأمل) رفتار خرید ثابت است. آنان معتقدند که رضایت باید به اندازه کافی زیاد باشد تا وفاداری رفتاری را تحریک کند یا به اندازه کافی کم باشد تا آن را کاهش دهد.
Defection zone
ناحیه گریز
ناحیه تأمل
Considration zone
ناحیه اطمینان
(trust zone)
حفظ و نگهداری مشتری
(وفاداری)
رضایت مشتری
شکل۲ـ۴: رابطه رضایت و رفتار خرید (منبع:‌ دیویس و همکاران، ۲۰۰۷)
اولیور (۱۹۹۹) نیز رابطه رضایت و وفاداری را در ۶ حالت مورد بررسی قرار داده‌است: حالت اول این فرض بنیادی که رضایت و وفاداری اجزای مشخص مفهوم یکسانی هستند را قبول میکند حالت دوم بیان میکند که رضایت هسته مفهومی وفاداری است، بدون آن، وفاداری نمیتواند وجود داشته باشد و رضایت، وفاداری را استحکام می‌بخشد. حالت سوم نقش هسته‌ای رضایت را کم میکند و پیشنهاد میکند رضایت جزئی از وفاداری است و فقط یکی از اجزای آن است. حالت دوم و سوم بیان میکنند وفاداری به طورکلی رضایت را در بر می‌گیرد. حالت چهارم نقش برتر وفاداری را نسبت به وفاداری و رضایت را بیان میکند. حالت پنجم بیان میکند رضایت و وفاداری دارای وجوه مشترکی هستند و برخی از بخش های رضایت در وفاداری مشاهده می‌شود این بخش‌ها قسمتی از وفاداری هستند ولی نه بعنوان عناصر کلیدی و خیلی ضروری. حالت ششم بیان میکند رضایت نقطه شروع توالی انتقال به یک حالت وفاداری است. (اولیور، ۱۹۹۹)

شکل۲ـ۵: شش حالت رابطه بین رضایت و وفاداری (منبع: کاتلر و آرمسترانگ،۱۳۸۰)
کاتلر و آرمسترانگ نیز در کتاب خود رابطه رضایت و وفاداری را در نموداری نشان داده‌اند: این نمودار دو حالت رقابت شدید و غیر رقابتی را در بازار مورد توجه قرار می‌دهد. در بازارهای بسیار رقابتی مانند بازار خودرو و رایانه شخصی بین وفاداری مشتریانی که رضایت کمتری دارند و آنها که فقط راضی شده‌اند تفاوت چشمگیری مشاهده نمی‌شود. ولی بین وفاداری مشتریان راضی و کاملاً راضی تفاوت عمده وجود دارد. همچنین در نمودار زیر بازارهای غیررقابتی نشان داده می‌شود مانند آنها که تحت سلطه انحصارهای قانونی هستند نهایتا مشتریان به محصول وفادار خواهند بود. (کاتلر و آرمسترانگ،۱۳۸۰)

شکل۲ـ۶: رابطه بین رضایت و وفادار (منبع: کتالر و آرمسترانگ، ۱۳۸۰)
ساسر و همکارانش در مقاله خود تحت عنوان «چرا مشتریان راضی هم می‌پرند؟» در مجله هاروارد بیزینس، نشان داده‌اند شرکت‌هایی که به نتایج و بررسی های خود در رابطه با رضایت مشتریان دلخوش کرده‌اند دچار اشتباه بزرگی شده‌اند. در این مقاله اشاره شده‌است تنها و تنها اگر یک مشتری خیلی رضایتمند باشد وفاداری او معنا پیدا می‌کند. دیگر مطالعات نشان داده‌اند، کسانی که گزینه کاملاً راضیم را انتخاب کرده‌اند ۶ بار بیش از کسانی که گزینه «راضیم» را انتخاب کرده‌اند، اقدام به خرید مجدد کرده‌اند و ۴۲% بیش از سایرین وفادار هستند (سالاری ،۱۳۸۳).

شکل۲ـ۷: رابطه بین رضایتمندی و وفاداری مشتری از دیدگاه ساسر و همکارانش
۲ـ۶ـ۲ـ عوامل اثرگذار بر رابطه رضایت و وفاداری
۱ـ هزینه های تغییر: یکی از عوامل اثرگذار بر رابطه رضایت و وفاداری، هزینه های تغییر است. شرکت‌ها می‌توانند مشتریان خود را حفظ کنند (وفاداری آنها را افزایش دهند) بدون آنکه رضایت آنها را افزایش دهند.هزینه های تغییر عبارت از هزینه های روانی و اقتصادی است که با تغییر از یک شقّ (مارک) به شقوق (مارک‌های) دیگر توسط مصرف کننده ادراک می‌شود. نمونه هایی از هزینه های تغییر عبارتند از: منافعی که بوسیله استمرار رابطه با عرضه کننده بدست می‌آمد ولی با تعویض عرضه کننده از دست داده می‌شود مثل تخفیفات در زمان خرید که بیشتر به افرادی تعلق می‌گیرد که مشتری قدیمی باشند. هزینه های روانی مربوط به ریسک ادراک شده در زمان تغییر مارک، هزینه های ارزیابی و تحقیق قبل از تغییر برند، هزینه مقدمه چینی مثل پرکردن فرم‌های جدید وقتی بانک خود را عوض میکنیم و… (جونز^[۹۹] و همکاران، ۲۰۰۲).
لورسی و کندی^[۱۰۰] (۲۰۰۲) نشان دادند که موانع تغییر عامل مهمی در نگهداری مشتریان می‌باشند. حتی در ارتباط با مشتریان ناراضی نیز مشتریان حمایت خود را از عرضه کننده ادامه می‌دهند، بدلیل اینکه خرید مجدد آسان تر است (کوهن^[۱۰۱] و همکاران، ۲۰۰۶).
۲ـ عوامل دموگرافیک: میتال و کاماکورا^[۱۰۲] (۲۰۰۱) در یافته های خود به این نتیجه رسیدند که با وجود رضایت یکسان بدلیل خصوصیات پاسخ دهنده مانند سن، تحصیلات، وضعیت مادی، جنس و محل اقامت تفاوت معناداری در وفاداری رفتاری (خرید مجدد) مشاهده می‌شود. این تحقیق پیشنهاد میکند، مصرف کنندگانی که خصوصیات متفاوتی دارند دارای سطوح آستانه^[۱۰۳] متفاوت و در نتیجه احتمال خرید تکراری متفاوتی هستند. این تحقیق تأثیر عوامل دموگرافیک بر رابطه رضایت و وفاداری را بیان کرده است (آئوه و جانسون^[۱۰۴]، ۲۰۰۵).
۳ـ رضایت کلی: قبل از سال ۱۹۹۰ معیارهای رضایت بر محصول یا خدمت ویژه ( رضایت از معامله ویژه) متمرکز بودند، که بعنوان قضاوت‌های ارزیابانه بعد از انتخاب در یک تصمیم خرید ویژه تعریف می‌شد. اخیراً مفهوم دیگری پدیدار شده که با همه تجربه های قبلی مشتری از خدمات و محصولات شرکت به طور جمعی، در ارتباط است (بودت، ۲۰۰۸). رضایت کلی، اثرجمعی مجموعه‌ای از خدمات مجزای ارائه شده یا معاملات با عرضه کنندگان خدمت، در طی بیش از یک دوره زمانی است (شانکر و همکاران، ۲۰۰۳). به نظر می‌رسد رضایت کلی مصرف کننده پیش بینی کننده بهتری برای تمایلات و رفتارهای وی باشد. شکل‌های زیر تأثیر رضایت کلی را بر رابطه رضایت و وفاداری نشان می‌دهند.

بحث محیط زیست آنقدر مهم است که درمورد هر یک از ابعاد آن و تأثیرگذاریِ آن بر هر یک از جنبه­ های زندگی، شاخه­ای اختصاصی و آکادمیک طراحی شده و مشغول به فعالیت است. از جمله مهم‌ترین آنها: جامعه ­شناسی محیط زیست^[۹۸]، هنر زیست­محیطی^[۹۹]، اخلاق زیست­محیطی، عدالت زیست‌محیطی^[۱۰۰]، الاهیات زیست­محیطی^[۱۰۱]، تاریخ زیست­محیطی، توریسم زیست­محیطی^[۱۰۲]، جمعیت زیست‌محیطی^[۱۰۳] و فلسفه زیست­محیطی^[۱۰۴] می­باشد. در ادامه به اختصار به برخی از مهم­ترین و تأثیرگذارترینِ آنها اشاره می‌شود.

۲-۳-۶-۱- اکولوژی^[۱۰۵]

واژه­ی اکولوژی به لحاظ ریشه­شناسی^[۱۰۶] به معنای شناخت و منطق انسان از آشیانه­ی خویش است. واژه­ی پیشنهادی برای این تعریف عبارت است از «اکومنیکال»^[۱۰۷] که ریشه در واژه­ی یونانیِ «اویکوس»^[۱۰۸] به معنای مسکن، خانه و بسترِ زیست دارد (۲۰۰۶: ۳۸۷ Gottlieb,). این واژه برای نخستین بار توسط یک زیست­شناس آلمانی به­نام «ارنست هکل»^[۱۰۹] در سال ۱۸۶۹ میلادی به­کار برده شد و معادل­های فارسیِ آن بوم­شناسی و محیط­شناسی می­باشند. بنابر تعریفِ هکل، اکولوژی دانشی است که از چگونگی محیط، اعم از فیزیکی و زیستی و نیز تغییرات آن به­ طور عموم گفتگو نموده و اثرات هر یک را بر روی موجودات زنده و همچنین تأثیر هر یک از آنها بر روی دیگری را مورد بحث و مطالعه قرار می­دهد (اردکانی، ۱۳۹۱: ۱۵-۱۶). بنابراین اکولوژی زیرشاخه­ای از زیست­شناسی است که به روابط میان ارگانیسم­ها و محیط زیست آنها اطلاق می­ شود (پارکر، ۱۳۸۲: ۱۸۵).

اکولوژی عبارت است از مطالعه­ تعاملات انسان­ها با سایر گیاهان، جانوران و محیط­زیست بی­جان. این محیط­زیست صرفاً دربردارنده حیات وحشِ غیرانسانی نیست بلکه محیط زیستِ دست­ساز و مصنوع انسانی را نیز در بر دارد. محیط زیستِ مصنوع، محصول تکنولوژی است (۲۰۱۰: ۳ Keller,). بر اساس فرهنگ جامع محیط زیست، اکولوژی علمی است جامع­نگر که به مطالعه­ روابط و وابستگیِ واکنش متقابل نظام­های جاندار و بی­جان کره زمین می ­پردازد (نوری، ۱۳۷۲: ۱۵۵).

۲-۳-۶-۲- عدالت زیست­محیطی

فراخوان عدالت زیست­محیطی و سبک زندگیِ حمایت­گرا نیز از چرخه­های کاتولیک بوجود آمد. توماس بری^[۱۱۰] خود را جغرافی­دان نامید یعنی کسی که تاریخ زمین و فرآیندهای آن را مطالعه می­ کند. زبان وی اغلب جدایِ از زبان الاهیاتی بود (Sideris, 2009: 291). بری، قائل به تقارن میان انسان و جهان و پیوند جهان­شناسی و انسان­شناسی است. وی بر این باور بود که انسان به عنوان یک نوعِ خودآگاه، نقش ویژه­ای در تحول و هدایت زندگیِ حمایت­گرانه (زندگی­ای هماهنگ و متعادل با محیط زیست) دارد. یکی از مهم­ترین آثار بری، داستان نو^[۱۱۱] (۱۹۷۸) است که یک سال بعد آن را تحت عنوان رؤیای زمین^[۱۱۲] بازنویسی نمود. در واقع داستان نو پاسخی به بیگانگی انسان با دیگری و طبیعت و نیز مبنایی برای ترمیم رابطه انسان­ها با یکدیگر و با طبیعت است. وی توضیح می­دهد که انسان امروز ارزش­های خود را گم کرده است و داستان نو با تکیه بر ارزش­های فراموش شده دینی در پی مداوای این وضعیت است.
عدالت زیست­محیطی عبارت از حق برخورداری از یک محیط امن، سالم، مولد و پایدار برای همه، در محیط زیست در کلیت خود (یعنی محیط طبیعی، مصنوع، اجتماعی و غیره) می­باشد. عدالتِ زیست‌محیطی اشاره به شرایطی دارد که در آن چنین حقی می ­تواند آزادانه اِعمال گشته و به موجب آن هویت فردی و گروهی، نیازها و شئونات حفظ، برآورده و مورد احترام واقع گردد. بدین ترتیب خودشکوفایی و توانمندسازی فردی و اجتماعی فراهم می­گردد.
دیدگاه دانشمندانِ این حوزه به طبیعت، به­عنوان یک پدیده­ محض نیست بلکه به­عنوان مجموعه­ روابط مطبوع به لحاظ سیاسی و اجتماعی است. بر این اساس نوشته­ های این حوزه اغلب به بررسیِ تنظیمات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی­ای که مردم در آن زندگی، کار و فعالیت دارند می ­پردازد Figueroa, 2009: 341)). عدالت زیست محیطی در مفهوم وسیع کلمه به معنای اِعمال عدالت و تعریف عدالت نه تنها در میان جوامع انسانی، بلکه توجه به عدالت در محیط زیستِ بشر است.

۲-۳-۶-۳- هنر ­محیطی

از همان دوران­های ماقبل تاریخ، انسان­ها در محیط زیست خود تغییراتی ایجاد نموده ­اند. با تراشیدن سنگ و درست کردن ابزار از آن و نقاشی­ کردن بر دیواره­ی غارها در پی ارتباط با نیروهای طبیعت بودند. انسان در آن دوران، بر این باور بود که از راه هنر می­توان در روند طبیعت دخالت کرد و تغییراتی ایجاد نمود. هنر محیطی بازگشتی آگاهانه به طبیعت و دخالت در روند آن است اما این بار نه برای مهار نیروهای طبیعت و تغییر جریان طبیعت برای رفع نیازهای زندگی، بلکه برای صیانت از ارزش­ها، جلوگیری از تخریب، برجسته ساختن آن به­عنوان عامل بسیار مهم حیات انسان­ها و باز­تعریف رابطه­ انسان با آن است. هنرمندان محیطی تنها به نمایش طبیعت بسنده نمی­کنند بلکه زیستن، تجربه و کنش متقابل با طبیعت را برگزیده­اند. هنر محیطی به معنای شرایط یا موقعیت­هایی است که فرد را در بر‌می‌گیرد و در معنای زیست­محیطی آن^[۱۱۳] عبارت است از ترکیب موقعیت­های فیزیکی خارجی که بر رشد، توسعه و بقای ارگانیسم­ها تأثیر می­ گذارد (قلعه، ۱۳۸۸: ۲۶).
هنر محیطی که ‌از دهه ۱۹۶۰ کار خود را آغاز کرد. به­عنوان هنری تعریف می­ شود که طبیعت را به مثابه بخشی از رسانه و برای بیان چیزی درباره آن به­کار می­برد. به عبارتی نیروها و ابژه­های طبیعیِ درون متن اثر هنری را می­توان درک کرد (پارسونز، ۱۳۸۹: ۲۲۸).
هنر، این قدرت را دارد که شیوه­ نگرش ما به جهان را تغییر دهد. برخی از هنرمندان در آثار خود زیباییِ ذاتی طبیعت را به تصویر می­کشند و برخی نیز گزاره و بیانیه­ی خود را در قالب تصاویر بحث‌برانگیز ارائه می­ کنند تا تفکر انسان را برانگیزد. امروزه هنر زیست­محیطی از جنبش­های هنر معاصر می‌باشد که می­ کوشد رابطه میان انسان و طبیعت را بهبود ببخشد و او را متوجه مسائل زیست ­محیطی اطرافش نماید و در مسیر احیا و بازسازی محیط­های آسیب دیده قرار دهد. برای این مهم، هنرمند به خلق اثر و ارائه بیانی جدید از محیط می ­پردازد. در ایران نیز پژوهش­هایی با رویکرد هنری^[۱۱۴]، ابعاد تخریب محیط زیست را به تصویر کشیده و به زبان هنر، اشتباهات انسان در مواجهه با طبیعت را گوشزد می­نماید.

۲-۳-۶-۴- جامعه ­شناسیِ محیط زیست

از قرن بیست و یکم، علوم اجتماعی با مجموعه چالش­هایی روبرو می­باشد. ضرورت توجه به بحران زیست­محیطی، سؤالاتی را درباره تواناییِ فهم رابطه­ میان جهان طبیعی و جوامع انسانی به ­وجود آورده است (۲۰۱۰: ۱ Carter, Charles). ابعاد اجتماعی بحران محیط زیست مسائلی را پیش­روی جامعه‌شناسی نهاده است. برای مثال اینکه جامعه ­شناسی چه نقشی در تجزیه و تحلیل دغدغه­ های جهان معاصر دارد. رشد کاپیتالیسم صنعتی به­طرزی بی­رحمانه از تکنولوژی برای تولید در سطحی گسترده استفاده نمود. چنین وضعیتی، بینشی را ترغیب می­کرد که برای مدافعان محیط زیست بیگانه نیست یعنی [این دیدگاه] که سیاره باغی است که به منظور برآوردن نیازها و لذات انسان، با ظرفیتی بی­حد و حصر برای تولید و مصرف انسان به ­وجود آمده است. طبق این دیدگاه - که از قرن نوزدهم و اوایل بیستم در تفکر غربی رایج شد- وابستگیِ جامعه و طبیعت از یک طریق بود: اینکه طبیعت منفعل بود، به­عنوان فراهم‌آورنده­ی منابع مورد بهره ­برداری قرار می­گرفت. درواقع این تفکر اشاره به همان چیزی است که پیکو (۲۰۰۹) علم­زدگیِ طبیعت نامیده است، فرمانبرداری طبیعت به منظور رفع حوایج و لذات انسان (۲ :Ibid).
جامعه ­شناسی محیط زیست معمولاً به­عنوان مطالعه­ اجتماعیِ تعاملات زیست­محیطی- اجتماعی تعریف می­گردد. اگرچه تمرکز این رشته به­ طور کلی بر مطالعه­ رابطه میان جامعه ­شناسی و محیط زیست است. جامعه­شناسان محیط زیست به­ طور معمول تأکید ویژه­ای به بررسی عوامل اجتماعی­ای دارند که مسائل زیست­محیطی را موجب شده است. افزون بر آن، از طریق فرآیندهای اجتماعی است که برخی شرایط زیست­محیطی، به لحاظ اجتماعی مسأله تلقی می­گردد. درواقع غالب مشکلات زیست­محیطی وضعیتی هستی­شناختی دارند که علیرغم آگاهی انسان از آنها، ناشی از فرآیندهای اجتماعی است.
یادداشت­های فصل دوم
[۱]. مراد از فردگرایی، انکار هر اصلی بالاتر از فردیت و متعاقب آن تقلیل تمدن با همه شاخه‌هایش به عناصر منحصراً انسانی است به عبارتی فردگرایی امتناع از قبول هر مرجعیتی بالاتر از فرد و نیز هر وسیله­­ی شناختی بالاتر از عقل جزئی فردی را در پی دارد. بنابراین فردگرایی معادل همان چیزی است که در دوره­ رنسانس «اومانیسم» نامیده شد (رنه گنون، بحران دنیای متجدد، ترجمه­ی حسن عزیزی، تهران: انتشارات حکمت، ۱۳۸۷: ۸۵ و ۹۲).
[۲]. اصطلاح اخلاق کاربردی (applied ethics) و مترادف آن اخلاق عملی (practical ethics) در دهه­ ۱۹۷۰ به­کار رفت. تمرکز اخلاق کاربردی، بر مسائل اخلاقی بغرنج و چالش­برانگیز در جامعه و در اخلاق حرفه­ای [به­خصوص اخلاق پزشکی (medical ethics) و اخلاق شغلی(business ethics)] است
(Tom. L, Beauchamp, The Nature of Applied Ethics in book of Fery R. G., Heath Wellman Christopher, A Companion to Applied Ethics, BlackWell press, 2003: 1).
[۳]. اخلاق زیستی (Bioethics)، بررسی مسائل اخلاقی در باب مرگ، زندگی و محیط ­زیست است که بر اثر پیشرفت تکنولوژی پدید آمده است.

فصل سوم

بررسی و تطبیق دیدگاه­ های لین وایت و سیدحسین نصر

۳-۱- مقدمه

با وجود تلاش­ های علمی، اقتصادی و سیاسیِ صورت گرفته از سوی حکومت­ها در خصوص حفظ و پیشگیری از بحرانِ رو به رشد محیط زیست، بحرانِ فعلی به نحوی فزاینده، جهان و به‌ خصوص حیات انسان را تهدید می­ کند. بنابراین به نظر می­رسد که اقدامات صورت گرفته کافی نبوده­اند. عده­ی کثیری از علمای دینی و الاهیدانان بر این باورند که بحران محیط زیست نشان دهنده بحران عمیق­تری می­باشد که آن را بحران معنوی می­نامند. از این­رو نوعی بازبینی در نگرش و ارزش‌های انسان­ها ضروری می­نماید^[۱۱۵]. چرا که رفتار انسان­ها با محیط زیست، بسته به طرز فکرشان درباره رابطه­اشان با محیط زیستِ شان است که این طرز فکر می ­تواند ریشه در فرهنگ و دین داشته باشد. در واقع بنابر گفته­ی فولتز ( ۹:۲۰۰۳) غالب مردم بر این تصورند که بحران محیط زیست و مسائل آن در زمره­ی مسائل تکنولوژی و سیاست عمومی است و از ربط آن به دین و ارزش­ها ناآگاهند. مقاله وایت که به بررسیِ ریشه ­های این بحران پرداخته است نیز بر معنوی بودن بحران فعلی صحه می­ گذارد^[۱۱۶] و بحران محیط زیست را ریشه در نگرش انسان­ها می­داند که آن هم برخاسته از دین و فرهنگ است. این مقاله تبدیل به منبعی برای بحث از دین و اکولوژی شده است. در فصل پیش­روی پس از آنکه دیدگاه­ های وایت و نصر ارائه و بررسی شدند، یک بررسی تطبیقی از دیدگاه­ های آنها نیز صورت می­گیرد.

۳-۲- دیدگاه لین وایت

۳-۲-۱- زندگی­نامه و خاستگاه فکری لین وایت^[۱۱۷]

Lynn Townsend White , Jr.
(April 29, 1907 – March 30, 1987)
لین وایت در سان­فرانسیسکو متولد شد و در دانشگاه استنفورد و مدرسه الاهیاتیِ یونین^[۱۱۸] تحصیل نمود. دکترای تاریخ را در سال ۱۹۳۴ از دانشگاه هاروارد دریافت کرد. در دانشگاه­ های پرینستون و استنفورد تدریس نمود و در سال ۱۹۷۴ از سمت استادیِ تاریخ در دانشگاه کالیفرنیای لس­آنجلس بازنشسته شد. وایت، استاد تاریخ قرون وسطا در دانشگاه­ های پرینستن، استنفورد و برای سال­های بسیاری، کالیفرنیا و لس­آنجلس و به مدت ۱۵ سال هم (۱۹۴۳-۱۹۵۸) رئیس دانشکده میلز^[۱۱۹] در اکلند بود. حوزه اصلیِ تحقیق و بررسیِ وایت، نقش اختراع تکنولوژیکی در قرون وسطا می­باشد. او بر این باور بود که قرون وسطا دوره­ای تعیین­کننده در برتری فنّاورانه غرب بوده است. به باور او مسیحیتِ قرون وسطا، پایه­ های روانیِ نوآوری فنّاورانه است. همچنین، او تخمین زد که مسیحیتِ قرون وسطا ریشه­ بحران زیست­محیطیِ قرن ۲۰ است.
وایت افتخارات زیادی از طریق حرفه­اش بدست آورد. او یکی از اعضای هیئت مؤسس انجمن تاریخ فناوری و نیز ریاست انجمن را برعهده داشت. همچنین به­عنوان رئیسِ تاریخ جامعه علوم، رئیس انجمن تاریخ آمریکا و عضو «آکادمی آمریکایی هنر و علوم» بود. شاید بهترین معرفیِ آثار لین وایت می ­تواند از طریق مجموعه مقالاتش با عنوان «مقالاتی درباره پویاییِ فرهنگ غربی»^[۱۲۰] (۱۹۶۸) و «دین و تکنولوژی قرون وسطا: مجموعه مقالات»^[۱۲۱] (۱۹۷۸) بدست آید.
وایت در دسامبر ۱۹۶۷ سخنرانی­ای با عنوان «ریشه ­های تاریخی بحران زیست­محیطی ما» ارائه نمود که بعدها در مجله علم منتشر شد و بطور گسترده­ تجدید چاپ گردید. بنابراین برای بسیاری از علاقمندان مسائل زیست محیطی، وایت به­واسطه­ همین مقاله شناخته شده است. این مقاله همچون سایر آثار وایت، برخاسته از دغدغه­ی علمی و حرفه­ایِ او در مورد تکنولوژی قرون وسطا از جمله نقش تکنولوژی در تسلط انسان بر طبیعت می باشد.
مقاله وایت در باب بحران زیست محیطی بدین نتیجه رسید که بحران مزبور ناشی از علم مدرن است، که او علم مدرن را برآمده از نگاه الاهیات مسیحی به طبیعت می­دانست. تکنولوژیِ مدرن که از علم بدست آمده، حداقل تاحدی برآمده از تلقی مسیحیت از تعالی انسان و سلطه­ی به­حقِ وی بر طبیعت است. او نتیجه گرفت که علم و تکنولوژی مدرن، ما را به سمت بحران زیست محیطی سوق می­ دهند و مسیحیت، بار سنگین این گناه را به دوش می­کشد. در طول سالهای متمادی مقالات متعددی در موافقت یا مخالفت با دیدگاه­ های وایت نگاشته شده و این بحث تا به امروز ادامه دارد. بعلاوه در اغلب پژوهش هایی که رابطه دین و محیط زیست را بررسی نموده ­اند، می­توان تأثیر و حضور دیدگاه­ های وایت را ملاحظه نمود.

۳-۲-۱-۱- مهم­ترین آثار لین وایت

Latin monasticism in Norman Sicily, by Lynn Townsend White Jr.
Cambridge, Mass.: Mediaeval Academy of America, 1938.
Educating our daughters; a challenge to the colleges. 1^st ed. ´J New York, Harper, 1950.
Frontiers of knowledge in the study of man. 1^st ed. New York: Harper, 1956.
Medieval technology and social change, Oxford: Clarendon Press, 1962.
The transformation of the Roman world; Gibbon’s problem after two centuries,edited by Lynn White, Jr. Berkeley: University of California Press, 1966.
Machina ex deo; essays in the dynamism of Western culture, by Lynn White, Jr. Cambridge, Mass.: MIT Press, c1968.
Frontiers of knowledge in the study of man. Edited by Lynn White, Jr. New York: Greenwood Press, 1969, c1956.
On pre-modern technology and science: a volume of studies in honor of Lynn White, Jr., edited by Bert S. Hall and Delno C. West. Malibu, Ca.: Undena Publications, 1976.
Medieval religion and technology: collected essays, by Lynn White, Jr.Berkeley: University of California Press, c1978.
The medieval West meets the rest of the world, general editor, Nancy van Deusen. Ottawa: Institute of Mediaeval Music, c1995.

۳-۲-۲- ترجمه مقاله وایت

یکی از منابع بسیار مهم در ارتباط با ریشه ­های بحران زیست­محیطی، مقاله­ منتشر شده لین وایت در مجله­ی علم^[۱۲۲] است. وایت، به نفوذ قابل توجهِ نگرش سنت دینی در قبال محیط زیست، به‌ خصوص سنت دینی یهودی – مسیحی، توجه نموده است. در ­واقع مقاله­ وایت، نقطه عطفی در نگرش دینی در قبال محیط زیست است. از این رو پیش از پرداختن به دیدگاه­ های لین وایت، ترجمه‌ی مقاله­ تأثیرگذار او را می­آوریم.^[۱۲۳]

۳-۲-۲-۱- زمینه ­های تاریخی بحران زیست­محیطی ما

مصلحت حکومتی و قانونی در گرو رعایت قوانین و اجرای درست آن است ، با گذشت زمان نیز باید قانون بررسی و در آن حک و اصلاح لازم را ایجاد کرد ، مگر در مورد کتاب خداوند که یک سری احکام و قوانین الهی ابدی و ازلی هستند .
۴-۸- مصلحت شخصی
همبستگی میان افراد جامعه سبب همبستگی و یکدلی کل جامعه می شود که همبستگی سبب می شود جامعه دارای نیروی متحد و وحدت کلمه و آرمان گرا باشد . در واقع ارزش ها و انتظارات فردی سبب ساختن ارزش جامعه می شود و هر زمان که ارزش های جامعه با ارزش های افراد یکسان شد اینجاست که مصلحت شخصی همان مصلحت عمومی می شود و فرق بین آنها بوجود نمی آید و این ارزش های فردی در جهت تأمین مصالح جامعه می شود که حضرت امیرالمؤمنین (ع) در این باره سفارش هایی به فرزندشان حضرت امام حسن (ع) می نمایند : « پسرم ، نفس خود را ما بین خویشتن و مردم ، میزان قرار بده ، پس دوست بدار بر دیگری آنچه را که برای خود دوست داردی و آنچه که برای تو ناملایم و ناگوار است ، بر دیگران نیز کراهت بار تلقی کن ، ظلم مکن چنانکه نمی خواهی ظلمی به تو برسد » ( نامه ۳۱ ) در واقع انسان در کارها و در انجام دادن امور خودپسندی پیشه نکند .

۹- ضوابط تشخیص مصلحت
همه علمای شیعه و اهل سنت در این مسئله اتفاق نظر دارند که حاکم اسلامی باید در مصلحت اندیشی خود ملاک و ضابط های عقلائی و منطقی داشته باشد و نمی تواند براساس خواسته ها و مصالح شخصی خود و یا براساس ضابطه های غیر منطقی عمل نماید ( هاشمی ۱۳۸۱ ، ۲۰ ) .
ولی فقیه مصلحتی را که تشخیص می دهد بایستی مطابق اصول و مبانی اسلام باشد یا اینکه حداقل مخالف با اصول و احکام اسلامی نباشد ، ولی امر در تشخیص مصلحت باید مصلحت عمومی جامعه را در نظر بگیرد ، یعنی هم جنبه دنیوی آن را در نظر بگیرد و هم جنبه معنوی و دینی آن را در نظر بگیرد ، آنگاه است که مصالح جامعه اسلامی رعایت می شود چرا که هم مصالح مادی و معنوی آن رعایت شده است .
خداوند تعالی بر جامعه اسلامی حکم کلی ولایت امری را بیان داشته ، ولی امر هم باید جامعه ای که زیر نظر اوست نظارت داشته باشد و آن را اداره کند ، خداوند برای جامعه اسلامی ولی امر قرار داده که این ولی امر چه چیزی را به مصلحت مردم می داند ، مربوط به اصول نمی شود ( اسلامی ۱۳۹۲ ، ۲۱۲ ) .
ولی امر باید منفعت دنیا و دین هر دو را تشخیص دهد ، که آیا این کار به سود مردم است یا نه ، این به تشخیص ولی امر مربوط می شود ،که با در نظر گرفتن نیاز جامعه و امور روزمره زندگی این ضوابط بدست می اید و با تصمیم گیری در خصوص آنها رفاه نسبی دینی و دنیوی جامعه را تأمین خواهد کرد . در واقع خداوند اختیاراتی را برای ولی امر جامعه قرار داده که هر چه تشخیص داد به سود جامعه است ، در مورد آن تصمیم بگیرد .
یکی از ضوابط مصلحت این است که می بایستی در مرتبه ضروری باشد . بنابراین رعایت اهمیت و ضرورت و مراتب مصلحت ، هر یک اقسام آن در حکومت اسلامی می تواند پایه احکام قرار گیرد ، همچنین مصلحت درخصوص قوانین اجتماعی و اداره جامعه باشد و چنانچه درخصوص امور فردی باشد از موضوع بحث خارج است .
حضرت آیت الله مؤمن درخصوص ضوابط تشخیص مصلحت اینگونه بیان می دارد : « خداوند تعالی برای جامعه اسلامی یک احکام کلی و یک ولایت امری قرار داده است و ولی امر هم باید جامعه ای را که زیر نظر ولایت اوست کنترل کند .
اینکه خداوند برای جامعه اسلامی ولی امر قرار داده از طریق ادله بدست می آید و هیچ تفاوتی با وجوب نماز ندارد ، ولی اینکه این ولی امر چه چیز را به مصلحت مردم می داند مربوط به اصول نمی شود ، زیرا از باب اعمال ولایت است . بنابراین درخصوص تصمیمات ولایت امر اصلاً علم اصول و قواعد فقهی در کار نیست ، بلکه صحبت از تشخیص مورد و موضوع است و این که چه چیز به سود مردم است ، بحث گسترده ای نیاز دارد که مربوط به ولایت اسلام است که در آنجا بحث از رعایت منفعت دنیا یا منفعت دین هر دو می شود . پس در اینجا صحبت از حکم خدا نیست ، چرا که حکم خدا معلوم است که همانا عمل به منفعت مردم است ، ولی اینکه این کار به سود مردم است یا نه به تشخیص ولی امر مربوط می شود ( اسلامی ۱۳۹۱ ، ۲۱۲ ) .
۱۰- مصلحت و قوانین ثابت و متغییر
از دیدگاه اسلامی ، قوانین به دو شکل هستند : قوانین ثابت و قوانین متغییر .
قوانین ثابت : به قوانینی گفته می شو.د که قید زمان و مکان در آنها و تا ابد ثابت و غیرقابل تغییر است و هیچ کس حق تصرف در آنها را ندارد. قسمت اول مستقیما از سوی باری تعالی وضع می شود و قسمت دیگر قوانینی هستند که بلا واسطه از سوی خدا تشریع نگردیده ، بلکه خداوند متعالی حق وضع و تشریع را به پیامبر اکرم (ص) و سایر معصومین (ع) عطا کرده است و در واقع کیفیت تشریع را به آنها الهام کرده است .
قوانین متغیر: به احکام و قوانینی گفته می شود که تابع شرایط و زمان و مکان است. این قوانین در چارچوب قوانین ثابت و با رعایت اصول و مبانی ارزشهای اسلامی و با توجه به ضرورت ها و نیازمندیهای جامعه اسلامی از سوی ولی امر وضع می گردد ، در واقع می توان گفت این احکام همان احکام حکومتی هستنند . ( پرسش و پاسخ استاد محمد تقی مصباح یزدی )
در اینجا می خواهیم رابطه مصلحت را احکام متغییر و احکام ثابت به صورت اختصار بررسی شود .
۱۱- مصلحت و قوانین احکام متغییر :
پیامبر (ع) و ائمه معصومین (ع) که در مقام ولایت امری مسلمانان ایفای نقش می کردند به طور قطع احکامی را صادر کرده که به حسب مقتضیات زمان و مکان و براساس حکم حکومتی بوده است ( هاشمی ۱۳۸۱ ، ۶۴ )
بنابراین چنانچه که در حال حاضر اهمیت ویژه ای دارد این است که حاکم اسلامی در عصر غیبت احکام حکومتی و متغییر را از احکام ثابت تشخیص داده و تشخیص دهد که حکم صادره جزء احکام حکومتی متغییر است آنگاه ولی فقیه می تواند براساس مصلحت اندیشی و حفظ حاکمیت اسلامی اینگونه احکام را تغییر دهد و در صورت شک در موقت و حکومتی بودن یک حکم اسلامی ، اصل بر این است که آن حکم ثابت است ، مگر باتوجه به شواهد و قرائن موقتی بودن آن ثابت شود که در این صورت مصلحت اندیشی حاکمیت اسلامی تغییر در آن ممکن است ( هاشمی ۱۳۸۱ ، ۶۵ ) .
۱۲- تشخیص مصلحت و احکام ثابت :
احکام ثابت احکامی هستند که از سوی شارع مقدس وضع شده اند و نه معصومین (ع) ، اینگونه احکام همان قوانین ثابت هستند ( هاشمی ۱۳۸۱ ، ۶۵ ) .
این در حالی است که قوانین متغییر قوانینی هستند که بر مبنای نیازهای جامعه و مقتضای زمان و مکان از سوی ولایت امر وضع شده اند . حال سؤال اینجاست که آیا امکان تغییر و مصلحت اندیشی در احکام ثابت وجود دارد ، یا خیر ؟
باید گفت که قوانین ثابت براساس فطرت انسانها از سوی شارع مقدس وضع شده اند و امکان تغییر آنها از طریق مصلحت اندیشی بی معناست .
آنچه که شارع مقدس براساس روایت حلال و آنچه را حرام اعلام کرده ثابت هستند و قابل تغییر نیست ، زیرا اینان اساس اسلام هستند و حاکم اسلامی برای حفظ احکام اسلامی آمده چنانچه این احکام را تعییر دهد ماهیت اسلام تغییر می کند . بنابراین قابل تغییر نیستند ، ولی چنانچه این احکام در تعارض با یکدیگر قرار بگیرند می توان در اجرای آنها آنکه اهم است بر مهم ترجیح داد و به قانون اهم عمل کنیم .
بر این اساس احکام ثابت ، تابع فطرت و غیر قابل تغییر و نسخ دانسته شده اند ، برخلاف احکام حکومتی که مقطعی و بر حسب مصلحت وقت است ، برای مصلحت های ثابت حکم ثابت و دائمی قرار داده شده است و برای مصلحت های متغییر که مصلحت حکومتی غالباً از این نوع باشد ، حکم متغییر داده شده است و این امر با جاودانگی و ثبات احکام دین اسلام هماهنگی دارد .
۱۳- مصلحت و احکام اولیه و ثانویه
مصلحت می توان گفت در دو معنا است ، یکی مترادف ضرورت است ، یعنی اینکه ولی فقیه براساس ضرورت ها و وضعیت اضطراری و نیازهای جامعه تصمیم به امری می گیرد ، به معنای تشخیص ضرورت است . بنابراین جزء احکام ثانویه است . در معنای دوم این است که محدود اختیارات ولی فقیه در تشخیص مصلحت بسیار گسترده است ، یعنی با وجود عدم تحقق ضرورت و صرفاً بدین جهت که اعمال چنین اختیاری پیشرفت جامعه اسلامی است را در پی خواهد داشت ، می توان به عمل مورد نظر فرمان داد ( هاشمی ۱۳۸۱ ، ۸ ) .
احکام اولیه ثابت و تغییر ناپذیرند ، باتوجه به ثابت و تغییر ناپذیر بودن آنها مصلحت که مبنای احکام حکومتی است نمی تواند از احکام اولیه باشد ، چون که حکم حکومتی براساس مصلحت و محدود به زمان ضرورت و نیاز و مشروط به تقاضای مصلحت است به محض اینکه مصلحت و ضرورت آن از بین برود حکم حکومتی نیز اعتبار خود را از دست می دهد .
اما از طرفی احکام ثانویه به صورت موردی و خاص هستند و به صورت موقت به دلیل پدید آمدن ضرورت به صورت حکم در می آیند .
بنابراین احکام حکومتی مبتنی بر مصلحت جز احکام اولیه نیست ، زیرا همانطور که قبلاً گفته شده مصلحت دارای دو معنا است ، یکی مصلحت که مترادف با ضرر و مصلحت است هر زمان که مصلحتی سبب ایجاد حکم شده و این مصلحت بر حسب ضرورت و اضطرار سبب شده است .
این حکم حکومتی جزء احکام ثانویه است ، ولی هرگاه مصلحت که سبب ایجاد حکم حکومتی شده فراتر از ضرورت باشد . ( معنای دوم ) بنابراین از احکام ثانویه فراتر رفته ، حکم حکومتی مبتنی بر مصلحت ، در عناوین معروف احکام ثانویه داخل خواهد بود و نه در احکام اولیه ، بلکه خود در عرض این عنوان « عنوانی مستقل است ) هاشمی ۱۳۸۱ ف ۱۱) .
در فقه شیعه مصلحت از منابع مستقل و استنباط شرعی به حساب نمی آید و تنها در احکام حکومتی بکار می رود و حکم مبتنی بر مصلحت در فقه شیعه ، از احکام حکومتی بکار می رود و حکم مبتنی بر مصلحت در فقه شیعه ، از احکام حکومتی متغییرات است و تنها از اختیارات حاکم اسلامی است نه سایر فقها .
فصل سوم :
ویژگی ها و جایگاه احکام حکومتی
۱- ماهیت احکام حکومتی
احکام حکومتی یعنی فرمان ها ، قوانین و مقررات کلی و دستورات اجرایی احکام و قوانین شرعی که از سوی رهبر مشروع جامعه اسلامی در حوزه مسائل اجتماعی و باتوجه به حق رهبری و لحاظ مصلحت صادر می گردد . ( الهی ، ۱۳۸۹/۱۷۴ )
از آنجایی که قانون اساسی و بقیه قوانین طبق اصول و موازین قانون اساسی و شرع مقدس وضع شده اند ، برای تنظیم مناسبات اجتماعی بکار گرفته می شود ، در بعضی از مواقع اجرای قوانین مذکور به دلائلی بر حسب مقتضیات زمان و مکان ، اتفاقات و تحولات اجتماعی ، سیاسی به صلاح جامعه ، مردم نظام و اسلام نمی باشد . از این رو مقام ولی فقیه با بهره گرفتن از اختیاراتی که در قانون اساسی قید شده است با صدور فرمان به ترک آن مورد ف جامعه و مردم را از مفسده نجات می دهد .
وقتی حکم حکومتی می تواند مانع فرایض واجب شود ، بنابراین می تواند مانع قوانین عادی که از مباحات می باشند گردد ، به همین خاطر حاکم می تواند برای حفظ منافع و مصالح نظام و جامعه در مواقع ضروری صدور حکم نماید ، در این صورت حکم صادره بر همه حتی فقهای دیگر واجب و لازم الاجرا است .
احکام حکومتی فقیه بر دو گونه کلی است :
اول ، حکم حکومتی در تزاخم با احکام اولیه ، چنانکه در مرحله اجرا بر طبق مصالح ، حکم به تعطیل موقت حکم اولیه ( مثل حج ) می کند که پس از رفع شرایط استثنایی ، آن حکم ساقط شده و حکم اولیه
مجدداً به اجرا گذارده می شود .
دوم ، احکام حکومتی تأسیس ، این جاست که اختیارات وسیع ولی فقیه اقتضا می کند برای اداره و نظم جامعه دستوراتی صادر کند ، و این احکام ف حکم اولیه به شمار می رود و در رابطه با حوادث واقعه یا مصالح مقتضی و متغییر می باشند مانند تمام احکام انضباطی و آیین نامه ها . ( الهی ۱۳۸۹ ، ۱۷۴ )
اگر احکام اسلامی تغییر نکند و برای فقیه اجازه عدول از آن داده نشود فقه در بستر زمان دچار مشکل شده و رفته رفته از صحنه عمل در اجتماع خارج می گردد ، ولی فقیه شیعه از چنان پویایی برخوردار است که قابل انطباق با تمامی مسائل را دارد .
مصلحت بعنوان عنصر اصلی احکام حکومتی تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در فقه مدون شیعه کاربرد آنچنانی نداشت که علت آن دور بودن فقه و دین از عرصه حکومت بوده ، هر چند که علمای شیعه کم و بیش در این خصوص سخنانی را بیان می کردند ، ولی به دلیل اینکه هیچ گاه در مرکز حکومت و تصمیم گیریهای اداری جامعه هیچ نقشی نداشته ، بنابراین اختیارات آنچنانی نداشتند که بتوانند درخصوص مسائل اجتماعی اظهار نظر نمایند .
۲- قلمرو احکام حکومتی
یکی از مسائل عمده در احکام حکومتی ، قلمرو آن نسبت به دایره احکام اسلامی است . سؤال این است که آیا قلمرو و دایره احکام حکومتی ، تمامی موضوعات از قبیل مباحات ، واجبات و محرمات است ، یا فقط در قلمرو مباحات کاربرد دارد ؟ به عبارت دیگر ، آیا حاکم اسلامی اختیار دارد در مسائل احکام اولیه و ثانویه واقعی وجود دارد دخل و تصرف نماید ، یا فقط در مواردی که حکومت یا وجوبش صریحاً اعلام نشده اختیار دارد ؟
دامنه احکام حکومتی به احکام قضایی یا اجرایی محدود نمی شود و مجموعه دستورات و مقرراتی که براساس ضوابط شرعی و رعایت مصالح و ضرورت اجتماعی و برای عینیت بخشیدن به احکام شریعت از سوی ولی امر جامعه ، برای اداره کشور صادر و به اجرا گذاشته می شود .
درباره اینکه حکم حکومتی به کدامین یکی از کارهای انسان شامل می شود ؟
در این خصوص دو دیدگاه وجود دارد :
دیدگاه اول : معتقد است که حکم حکومتی فقط در منطقه ای که شارع مقدس حکمی بیان نکرده ، حاکم اسلامی می تواند جعل حکم نماید و صلاحیت دارد ، یعنی در مباحات می توان حکم صادر کند .
دلیل اینکه طرفداران این دیدگاه الزامات را خارج کرده اند این است که الزامیات ، احکام شریعت هستند . احکامی که توسط شارع وضع شده اند ، لذا ولی امر می تواند با احکام خود ، آنها را نقض کند و این نکته در مستحبات و کروهات نیز وجود دارد و همانطور که الزامات از احکام ثابت دین هستند ، مستحبات و مکروهات نیز از احکام ثابت هستند .
وضع احکام حکومتی ، اختصاص به وضع احکام الزامی ندارد ، بلکه ولی امر می تواند احکام کراهتی و استحبابی نیز صادر کند ، زیرا هدف واحدی بر همه این موارد سایه افکنده است و تفکیک بین احکام ولایی الزامی و استحبابی یا کراهتی منطقی به نظر نمی رسد . ( فتاحی ۱۳۹۲ ، ۹۱ )
دیدگاه دوم : بر این عقیده است که دامنه شمول احکام حکومتی شامل احکام و الزامات می شود . که امام خمینی با این گروه هم عقیده است ، چرا نظر ایشان این است که « حکومت می تواند هر امری ، جه عبادی و چه غیر عبادی که جریان آن مخالف با مصالح اسلام است ، از آن مادامی که چنین است جلوگیری کند ، حکومت می تواند از حج که از فرایض مهم الهی است ، در مواقعی که مخالف صلاح کشور اسلامی دانست موقتاً جلوگیری کند » . ( صحیفه امام ۲۰۵ ، ۴۵۱ )

۴

۱۹

۰۷/۳

۵

۲۰

۲۹/۳

- در سطح ۰۱/۰P< معنادار است
بر اساس جدول ۲۸-۴، اختلاف معناداری بین میانگین رتبه های سوالات ۱۶ تا ۲۰ از عنصر آمیخته بازاریابی محصول وجود دارد. پایین ترین میانگین رتبه مربوط به سوال ۱۶ و بالاترین میانگین رتبه مربوط به سوال ۲۰ می باشد.
فصل پنجم
بحث و نتیجه ­گیری
مقدمه
قوت و توانایی یک پژوهش به استنباط محقق از یافته‌های پژوهش و تلفیق آن به ادبیات پیشینه پژوهش بستگی دارد، تا از این طریق، بتوان نتایج را به درستی تفسیر نمود. در این فصل به خلاصه پژوهش، یافته­های توصیفی و استنباطی، بحث و نتیجه ­گیری و در نهایت به پیشنهادات پژوهش پرداخته خواهد شد. در ابتدا خلاصه پژوهش، روش، چگونگی تجزیه و تحلیل داده ­ها و اهم یافته­ ها و خلاصه­ای از آمار توصیفی و استنباطی ارائه می­ شود. در قسمت بعدی این فصل، به بحث و نتیجه ­گیری پرداخته می­ شود که در آن نتایج پژوهش با دیگر پژوهش­های مشابه در داخل و خارج کشور مورد مقایسه قرار خواهد گرفت. در انتهای این فصل پیشنهادات پژوهش ارائه خواهد شد که این بخش شامل پیشنهادات برخاسته از پژوهش و پیشنهاد برای پژوهش­های آینده می­باشد.

خلاصه پژوهش
این پژوهش با عنوان تعیین عوامل موثر بر تصمیم گیری مشتریان در انتخاب یک باشگاه ورزشی با رویکرد عناصر آمیخته بازاریابی انجام شد.
هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل موثر بر تصمیم گیری مشتریان در انتخاب یک باشگاه ورزشی بود و تعیین اینکه کدامیک از عناصر آمیخته بازاریابی در سوق دادن مشتریان برای انتخاب یک باشگاه موثر می باشند، انجام شد. تا از این رو بتوان شناخت و مسیری درست پیش روی مدیران مراکز ورزشی در جذب و نگه­داری مشتریان قرار داد.
با توجه به اهداف تعیین شده، روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی از نوع پیمایشی بود. جامعه آماری این پژوهش کلیه مشتریان مرد باشگاه های آمادگی جسمانی و ایروبیک شهرستان قزوین بودند که حداقل ۶ ماه سابقه فعالیت ورزشی را در این زمینه دارا بودند. آمار مشتریان مرد بیمه شده در سال ۹۰ به عنوان نمونه تعیین شد که تعداد آنها ۱۹۰۰ نفر گزارش شد. در این پژوهش، به دلیل ماهیت جامعه آماری از روش نمونه گیری تصادفی استفاده شد و سپس با شناسایی مناطق در این بخش به صورت تصادفی باشگاه­هایی که در این مناطق دارای مجوز رسمی از اداره کل ورزش و جوانان شهرستان بودند مورد بررسی قرار گرفتند.
برای جمع آوری اطلاعات پژوهش حاضر از روش­های کتابخانه­ای و شیوه ­های میدانی استفاده شده است. ابزار گردآوری داده ­های پژوهش از پرسشنامه یی بود که جهت تعیین روایی محتوا در اختیار چند تن از اساتید مدیریت ورزشی کشور قرار گرفت. لذا محقق ابتدا با بهره گرفتن از عناصر چهارگانه آمیخته بازاریابی موجود (عناصر محصول، قیمت، مکان و ترویج). و مطالعه مقالات و مشاوره با خبرگان امر در این زمینه اقدام به تدوین گویه های اولیه تحقیق خواهد نمود. در ادامه با بهره گرفتن از روش های آماری (تحلیل عاملی اکتشافی و تاییدی). نسبت به تعیین روایی سازه ابزار تحقیق اقدام کرد. این پرسشنامه شامل ۲۱ سوال بود که در ۴ عامل آمیخته بازاریابی دسته بندی شده بود. این ابزار در تحقیقات رنجبریان و همکاران (۱۳۸۵)، نیز مورد استفاده قرار گرفته بوده است. پرسشنامه پژوهش حاضر بر اساس پیوستار لیکرت (مقیاس پنج گزینه­ای لیکرت). تنظیم شده است.
روش آماری استفاده شده در این پژوهش شامل آمار توصیفی و استنباطی است که از آمار توصیفی برای تجزیه و تحلیل ویژگی­های جمعیت شناختی و رسم جداول فراوانی و نمودارها و شاخص­ های پراکندگی مانند انحراف معیار استفاده شد. از آزمون کولموگروف اسمیرنف برای چگونگی توزیع داده ­ها استفاده شد. در ادامه ضمن رعایت پیش فرض توزیع طبیعی داده ها، از آزمون تحلیل عاملی اکتشافی برای استخراج مولفه ها و گویه ها اصلی تحقیق و از آزمون تحلیل عاملی تاییدی برای بیان تایید موارد استخراج شده استفاده شد. در ادامه از آزمون تی تک نمونه برای اهمیت سنجی هر یک از گویه ها و عوامل آمیخته بازاریابی و از آزمون فریدمن برای اولویت بندی عناصر بازاریابی استفاده شد.
یافته­های توصیفی پژوهش
نتایج توصیفی به دست آمده از این پژوهش به این شرح است. ۶/۲۹% آزمودنی­ها مجرد و ۴/۷۰% آنان متأهل بودند. از سویی دیگر ۴۲% مشتریان باشگاه­های ورزشی در پژوهش حاضر در محدوده سنی ۲۱ تا ۳۰ سال قرار داشتند که بیشترین درصد را به خود اختصاص دادند. همچنین ۴/۳۰% آزمودنی­ها بین محدوده سنی ۳۱ تا ۴۰ سال، ۲/۱۵% در محدوده سنی ۴۱ سال به بالا، ۴/۱۲% افراد در محدوده سنی کمتر از ۲۰ سال قرار داشتند که کمترین درصد را به خود اختصاص داده بودند.
از نظر وضعیت شغلی آزمودنی­ها، ۳/۳۳% نمونه­ها دارای شغل آزاد بودند که بیشترین درصد را به خود اختصاص داده بودند همچنین ۳۲% آزمودنی­ها دانشجو، ۲/۱۹% کارمند و ۶/۱۵% نمونه­های پژوهش حاضر دانش آموز بودند که کمترین درصد را به خود اختصاص داده بودند.
از نظر سطح تحصیلات آزمودنی­های پژوهش، ۴/۳۶% آنان دارای مدرک کارشناسی بودند که بیشترین درصد را به خود اختصاص داده بود. ۲۴% دارای مدرک دیپلم و زیر دیپلم، ۴/۲۴% افراد فوق دیپلم ۲/۱۵% دارای مدرک کارشناسی ارشد و بالاتر، که کمترین درصد را به خود اختصاص داده بودند.
از نظر سابقه فعالیت ورزشی، ۸/۴۶ درصد از آزمودنی­ها دارای سابقه بین ۲ تا ۳ سال بوده و تنها ۲/۹ درصد پاسخ دهندگان با سابقه کمتر از یک سال در باشگاه مشغول فعالیت می باشند. از نظر فاصله منزل تا باشگاه ۸ درصد آزمودنی ها فاصله ای بین ۲ تا ۴ کیلومتر و ۴۴ درصد از مشتریان فاصله ای بین ۱ تا ۲ کیلومتر از منزل تا باشگاه دارند.
از نظر نحوه آشنایی با باشگاه، ۶/۳۷ درصد از مشتریان از طریق آشنایان و دوستان، ۲/۳۵% از طریق جستجوی شخصی و تنها ۲/۲۷ درصد آنها از طریق تبلیغات بکارگرفته شده خود باشگاه، با مکان آن آشنایی پیدا کرده اند.
۲/۲۹% آزمودنی­ها انگیزه خود را از ورزش کردن کسب آمادگی بدنی ذکر کرده ­اند که دارای بیشترین درصد در پژوهش حاضر بود. ۶/۹% هدف را تناسب اندام، ۲/۱۵% نمونه­ها با هدف سلامتی، ۲۰% کنترل وزن، ۸% ارتباط با مردم و اجتماعی شدن، ۱۲% افراد رسیدن به سطوح بالای قهرمانی و ۶% هدف آرامش سازی را از مهمترین انگیزه و اهداف خود از ورزش کردن عنوان کرده ­اند.
از نظر آگاهی از وضعیت سایر باشگاه های مشغول فعالیت، ۸/۶۴ درصد از آزمودنی­ها از این موضوع اطلاع داشته و در مقابل ۲/۳۵ درصد پاسخ دهندگان از این وضعیت آگاهی ندارند. از نظر میزان استفاده هفتگی از باشگاه، بیشترین وکمترین آن به ترتیب با ۴/۴۴ درصد و ۱۴ درصد مربوط به دفعات” دو روز” و طبقه “یک روز در هفته” می­باشد.
همچنین بالاترین و پایین­ترین میانگین­های بدست آمده بر تصمیم گیری مشتریان در انتخاب باشگاه­های ورزشی به ترتیب از بالاترین ارزش­های بدست آمده در درون گروه نمونه که در اولویت نخست قرار گرفتند عبارتند از: نظافت و آراستگی محیط داخل باشگاه (۰۳/۴)، توجه کافی به خواسته ­ها و نیازهای مشتریان (۹۵/۳). و داشتن سرویس های بهداشتی و رختکن و حمام مناسب (۸۹/۳). بود. همچنین پایین­ترین ارزش­هایی که از نمونه بدست آمد و در ۳ اولویت آخر قرار گرفتند عبارتند از: ارسال پیامک از طریق تلفن همراه (۷۲/۲)، تبلیغات عمومی مناسب در جراید و سطح شهر (۸۲/۲). و ظاهر و نمای بیرونی مناسب باشگاه (۹/۲)، بوده است.
از تحلیل عاملی اکتشافی با چرخش واریماکس برای شناسایی گویه های اصلی پرسشنامه استفاده شد. از آنجا که پرسشنامه شامل ۴ عنصر آمیخته بازاریابی ورزشی (عناصر محصول، قیمت، مکان و ترویج). بود از تحلیل عاملی برای بیان اکتشاف سوالات هر بخش استفاده شد. همچنین قبل از انجام آزمون تحلیل عاملی ابتدا از آزمون KMO و تست کرویت بارتلت برای هر کدام از عوامل ها انجام شد که نتایج این آزمون­ قابل قبول بود. پس از آن از آزمون تحلیل عاملی برای خرده مقیاس­های هر متغیر انجام گرفت. بار عاملی تمامی خرده مقیاس­های متغیرها بالاتر از ۵/۰ بود که حاکی از اعتبار قابل قبول حکایت می­کرد. همچنین برای پایایی هر خرده مقیاس پژوهش از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که پایایی تمام خرده مقیاس­های پژوهش حاضر بیش از ۷/۰ بدست آمد که از سطح قابل قبولی برخوردار بود.
یافته­های استنباطی پژوهش
یافته­های استنباطی حاصل از فرضیه ­های پژوهش به شرح زیر آمده است.
از سویی دیگر پس تایید پیش فرض نرمال بودن توزیع طبیعی داده ها، برای بررسی همبستگی میان متغیر و خرده مقیاس­های پژوهش از همبستگی مک پیرسون استفاده شد. نتایج نشان داد بین ترویج با مکان و محصول و همچنین بین قیمت با مکان و بین مکان با محصول همبستگی معناداری در سطح (۰۱/۰P<). وجود دارد. همچنین بین ترویج با قیمت و محصول با قیمت همبستگی معناداری در سطح (۰۵/۰P<). وجود دارد.
در مورد فرضیه اول که بیانگر وجود اهمیت برای هر یک از سوالات عوامل چهارگانه آمیخته بازاریابی ورزشی بود، با توجه به اینکه سطح معنی داری آزمون تی یک گروهه برای تمام سوالات بجز سوالات ۱۱، ۴، ۵ و ۱۵ کمتر از ۰٫۰۱ است، نسبت افرادی که برای اهمیت این سوالات پاسخ‌های بالای متوسط را انتخاب کردند، زیاد می­باشد.لذا می‌توان ادعا نمود که این سوالات در جامعه مورد بررسی از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. اما سوالات ۱۱، ۴، ۵ و ۱۵ از اهمیت قابل قبولی برخوردار نبوده اند.
در فرضیه دوم که بیانگر وجود اهمیت برای هر یک از مولفه های اصلی تحقیق (۴ عنصر آمیخته بازاریابی ورزشی عناصر محصول، قیمت، مکان و ترویج). بود، با توجه به اینکه سطح معنی داری آزمون تی یک گروهه برای تمام عوامل کمتر از ۰٫۰۱ است، نسبت افرادی که برای اهمیت این عوامل پاسخ‌های بالای متوسط را انتخاب کردند، زیاد می­باشد. لذا می‌توان ادعا نمود که این سوالات در جامعه مورد بررسی از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. یعنی اهمیت عوامل مذکور به عنوان عواملی برای تصمیم گیری مشتریان در انتخاب باشگاه در سطح بالایی قرار دارد.
در فرضیه سوم که بیانگر اولویت بندی گویه های عامل قیمت بود، مشخص شد که اختلاف معناداری بین میانگین رتبه های سوالات ۱ تا ۴ از عنصر آمیخته بازاریابی قیمت وجود دارد. پایین ترین میانگین رتبه مربوط به شهرت مناسب و تصویر خوب باشگاه و بالاترین میانگین رتبه مربوط به ساعات کاری روزانه مناسب با برنامه روزمره مشتریان می باشد (۰۵/۰P<).
در فرضیه چهارم که بیانگر اولویت بندی گویه های عامل مکان بود، مشخص شد اختلاف معناداری بین میانگین رتبه های سوالات ۵ تا ۹ از عنصر آمیخته بازاریابی مکان وجود دارد. پایین ترین میانگین رتبه مربوط به برقراری ارتباط و اطلاع رسانی مستمر باشگاه و بالاترین میانگین رتبه مربوط به ارسال پیامک از طریق تلفن همراه می باشد (۰۵/۰P<).
در فرضیه پنجم که بیانگر اولویت بندی گویه های عامل ترویج بود، مشخص شد اختلاف معناداری بین میانگین رتبه های سوالات ۱۰ تا ۱۵ از عنصر آمیخته بازاریابی ترویج وجود دارد. پایین ترین میانگین رتبه مربوط به تناسب شهریه با نحوه ارائه خدمات به مشتری و بالاترین میانگین رتبه مربوط به امکان دسترسی سریع و راحت به باشگاه می باشد (۰۵/۰P<).
در فرضیه ششم که بیانگر اولویت بندی گویه های عامل محصول بود، مشخص شد اختلاف معناداری بین میانگین رتبه های سوالات ۱۶ تا ۲۰ از عنصر آمیخته بازاریابی محصول وجود دارد. پایین ترین میانگین رتبه مربوط به داشتن امکانات و تجهیزات مناسب و مدرن و طراحی زیبا در سالن و بالاترین میانگین رتبه مربوط به نظافت و آراستگی محیط داخل باشگاه می باشد (۰۵/۰P<).
در فرضیه هفتم که بیانگر اولویت بندی عوامل ۴ گانه آمیخته بازاریابی بود، مشخص شد که اختلاف معناداری بین میانگین رتبه های عوامل ۴ گانه آمیخته بازاریابی وجود دارد. پایین ترین میانگین رتبه مربوط به عامل مکان و بالاترین میانگین رتبه مربوط به عامل محصول می باشد (۰۵/۰P<).
بحث و نتیجه گیری
منطبق کردن یافته‌های پژوهش با اصول علمی نیازمند هم خوانی با نتایج تحقیقات دیگر پژوهشگران است. در این قسمت تحلیل یافته‌ها با توجه به ادبیات پژوهش که با مؤلفه‌های این پژوهش ارتباط دارند، توضیح داده می‌شود و در نهایت نتیجه گیری انجام گرفته و پیشنهادها ارائه می‌شوند.