۳- در یک فرد محدودیت های همراه با دیگر توانمندی ها وجود دارد .
۴- یک هدف مهم در توصیف محدودیت ها ،توسعه نیمرخ حمایت­های مورد نیاز است .
۵- با ارائه حمایت های مناسب در طول یک دوره معین ، کارکرد زندگی فرد با عقب ماندگی ذهنی به طور کل بهبود خواهد یافت (مارک، ۲۰۰۹).
۲-۱-۸-۲-۴- تعریف انجمن روان­پزشکی آمریکا
ناتوانی ذهنی شامل آسیب توانایی­های ذهنی کلی که تحت تاثیر عملکرد انطباقی در سه حوزه است. این حوزه ها تعیین می­ کنند که چگونه یک فرد به خوبی از عهده کارهای روزمره برمی­آید.
حوزه مفهومی شامل مهارت­ در زبان، خواندن، نوشتن، ریاضیات، استدلال، دانش و حافظه است. حوزه مفهومی اشاره به همدلی، قضاوت­ اجتماعی، مهارت­ های ارتباط بین فردی، توانایی ایجاد و حفظ دوستی و توانایی­های مشابه. حوزه عملکردی شامل مراقبت­های شخصی، مسئولیت شغلی، مدیریت پول، تفریح و سرگرمی و سازماندهی وظایف کاری و تکالیف مدرسه. این علائم باید در طول دوره رشد، قبل از سن ۱۸ سالگی رخ دهد. این اختلال مزمن در نظر گرفته می­ شود و اغلب با شرایط روانی دیگر از جمله افسردگی، اختلال نقص توجه-بیش فعالی و اختلالات طیف اتیسم اتفاق می­افتد ( انجمن روان­پزشکی آمریکا، ۲۰۱۳).
۲-۱-۸-۲-۵- تعریفی که اخیراً مورد توجه اکثر متخصصین قرار گرفته است تعریفی
است که انجمن کم ­توان ذهنی و رشدی^[۸۶] آمریکا در سال۲۰۱۴ ارائه کرده است و بر سه مفهوم تاکید دارد:

1. 1. محدودیت­های چشمگیر در کارکرد هوشی (یادگیری، حل مسأله و استدلال)

1. 1. تاکید بر رفتارهای انطباقی (مهارت­ های مفهومی، اجتماعی و عملی)

1. 1. بروز نشانه­ها قبل از ۱۸ سالگی

در این تعریف تاکید می­ شود که عوامل دیگر از جمله محیط جامعه، همسالان و فرهنگ فرد در نظر گرفته شود. متخصصان همچنین باید تنوع زبانی و تفاوت­های فرهنگی در شیوه ارتباط افراد و نوع رفتار آنها را در نظر بگیرند.
۲-۱-۹- ویژگی­های کم­توانی ذهنی
کم­توانی ذهنی به ندرت، یک وضعیت محدود به زمان است. اگر چه برخی از کودکان کم ­توان ذهنی پیشرفت فوق­العاده­ای در مهارت­ های انطباقی پیدا می­ کنند، اغلب در سرتاسر عمرشان تحت تاثیر معلولیت ذهنی هستند (برنهیمر و همکاران^[۸۷]، ۲۰۰۶). بسیاری از کودکان با معلولیت خفیف تا زمانی که وارد مدرسه نشوند و برخی دیگر تا زمانی که به کلاس دوم و سوم نرسند، قابل شناسایی نیستند. اغلب دانش ­آموزان با کم­توانی ذهنی خفیف تا سطح کلاس ششم می‌توانند مهارت­ های زندگی روزانه، تحصیلی و حرفه­ای را یاد بگیرند، همچنین از خودشان به طور مستقل یا نیمه مستقل در جامعه حمایت کنند. کودکان با کم­توانی ذهنی متوسط تاخیر قابل توجهی در رشدشان، سالهای پیش از مدرسه نشان می­ دهند. همان طوری که آنها بزرگتر می­شوند، به طور کلی تفاوت در رشد ذهنی و عملکرد سازشی در بین کودکان کم ­توان ذهنی و همسالان عادی­شان، نیز افزایش پیدا می­ کند. افراد با کم ­توان ذهنی متوسط به احتمال بیشتری نسبت به افراد با کم­توانی ذهنی خفیف به مشکلات رفتاری و سلامتی مبتلا هستند. افراد مبتلا به معلولیت ذهنی شدید و عمیق، تقریباً همیشه هنگام تولد یا مدت کوتاهی پس از تولد تشخیص داده می­شوند. سیستم اعصاب مرکزی بسیاری از این نوزادان آسیب قابل توجهی می‌بیند (هیکوا و همکاران^[۸۸]، ۲۰۰۵).
۲-۱-۹-۱-تاخیر زبان
یکی از اولین علایم کم­توانی ذهنی تاخیر زبان از جمله زبان بیانی و زبان دریافتی می­باشد. مثلا کودکی که تا دوازده ماهگی هیچ کلمه­ای مانند ماما/دادا و تا دو سالگی هیچ عبارت دو کلمه­ای را بیان نکند، می ­تواند علائمی از کم­توانی ذهنی باشد. به طور کلی مراحل رشد زبان در افراد عقب­مانده ذهنی مانند افراد معمولی است، اما رشد زبان در آنها دیرتر شروع می­ شود، با سرعت کم­تری رشد می­ کند و در سطوح پایین­تری، متوقف می­ شود (وارن و یودر^[۸۹]، ۱۹۹۷).
۲-۱-۹-۲- عملکرد شناختی
نقایص در عملکرد شناختی و ویژگی­های یادگیری افراد با کم­توانی ذهنی شامل حافظه ضعیف، سرعت یادگیری پایین، مشکلات توجه، مشکل تعمیم­دهی آنچه که آموخته­اند و فقدان انگیزه می­باشد.
۲-۱-۹-۲-۱- حافظه
دانش ­آموزان کم ­توان ذهنی در به خاطر سپردن اطلاعات مشکل دارند. همان­طور که انتظار می‌رود، اختلال شناختی شدیدتر منجر به مشکلات حافظه بیشتر می­ شود. حافظه کوتاه مدت یا حافظه کاری قادر به یادآوری و استفاده از اطلاعاتی است که فقط چند ثانیه الی دو ساعت پیش­تر با آن مواجه شده است. برای مثال به خاطر سپردن توالی خاص وظایف شغلی که یک کارفرما چند دقیقه قبل­تر بیان کرده است. دانش ­آموزان کم ­توان ذهنی در حفظ کردن اطلاعات در حافظه کوتاه مدت دچار مشکل هستند (هنری^[۹۰]، ۲۰۰۸). برخی از تحقیقات اخیر بر آموزش راهبردهای فراشناختی یا کنترل اجرایی از قبیل تمرین و سازماندهی اطلاعات یک مجموعه، به دانش ­آموزان کم ­توان ذهنی، که بسیاری از کودکان عادی آن را به طور طبیعی انجام می­ دهند، تمرکز کرده ­اند. دانش ­آموزان کم ­توان ذهنی نمی ­توانند از این راهبردها به طور خود به خودی استفاده کنند؛ اما می­توان این کار را به آنها آموخت و و با آموزش این راهبردها، عملکردشان در انجام وظایف مربوط به حافظه و حل مساله بهبود خواهد یافت (مریل^[۹۱]، ۲۰۰۵).

۲-۱- ۹-۲-۲- سرعت یادگیری
سرعت کسب مهارت ­ها و دانش جدید در دانش ­آموزان با کم­توانی ذهنی از همسالان عادی­شان پایین­تر است. از آنجا که دانش ­آموزان با کم­توانی ذهنی آهسته­تر یاد می­گیرند، برخی از مربیان معتقدند که آموزش باید آهسته و مطابق با سرعت یادگیری دانش ­آموزان باشد. با وجود این، تحقیقات نشان داده­اند دانش ­آموزان کم ­توان ذهنی مانند همه یادگیرندگان از فرصتها برای سریعتر سود می­برند (جولیوت و همکاران^[۹۲]،۲۰۰۶).
۲-۱-۹-۲-۳-توجه
یادگیرندگان کارآمد به ویژگی­های شاخص یک تکلیف توجه می­ کنند (مثلا توجه به طرح کلی اشکال هندسی به جای ابعادی مانند رنگ­ یا موقیتشان در صفحه). دانش ­آموزان کم ­توان ذهنی نسبت به همسالان عادی­شان معمولاً کم­تر به ویژگی­های شاخص یک تکلیف توجه می­ کنند و در در عوض توجه­شان به سمت محرک­های بی ربط منحرف می­ شود (کارلین و همکاران^[۹۳]، ۲۰۰۷). این مشکلات توجه در این دانش ­آموزان در کسب در کسب کردن، به خاطر سپردن و تعمیم دانش و مهارت­ های جدید نقش دارد. طراحی آموزشی موثر برای دانش ­آموزان با کم­توانی ذهنی باید به طور سیستماتیک ابعاد مهم محرک را برجسته و همچنین حضور و اثرات محرک منحرف را کنترل کند. پس از ابتدا معلم باید توجه دانش ­آموز را به ویژگی­های شاخص یک تکلیف ساده جلب کند و پاسخ­های درست را تقویت و به تدریج پیچیدگی و سختی کار را افزایش دهد. در این صورت توجه انتخابی و پایدار دانش ­آموز بهبود خواهد یافت (هاگونین^[۹۴]، ۲۰۰۰).
۲-۱- ۹-۲-۴- تعمیم و نگهداری
بسیاری از دانش ­آموزان با کم­توانی ذهنی، در استفاده از مهارت ­ها و دانش جدیدشان در بافت­ها یا موقعیت­هایی که متفاوت از بافتی است که انها اولین بار این مهارت ­ها را آموخته­اند. چنین انتقال یا تعمیم­پذیری برای کودکان عادی، بدون برنامه­نویسی صریح، اتفاق می­افتد؛ اما در دانش ­آموزان با کم­توانی ذهنی بدون برنامه­نویسی خاص این اتفاق صورت نمی­گیرد. یکی از مهم­ترین و چالش برانگیزترین بخش­های تحقیقات معاصر در آموزش و پرورش ویژه، پژوهش در زمینه راهبردها و فنون ترویج، نگهداری و تعمیم­پذیری دانش توسط دانش ­آموزان با کم­توانی ذهنی است (کوپر و همکاران^[۹۵]، ۲۰۰۷).
۲-۱-۹-۲-۵- انگیزه
برخی از دانش ­آموزان با کم­توانی ذهنی عدم علاقه به یادگیری یا تکالیف حل مساله نشان می‌دهند. برخی دیگر دچار درماندگی آموخته شده هستند؛ به این معنی که بر اساس تجربه شکست، بدون در نظر گرفتن تلاش­هایشان، انتظار شکست دارند و برای به حداقل رساندن یا جبران شکست، فرد انتظارات بسیار پایین از خود دارد و تلاشش کم است (فیدلر و همکاران^[۹۶]، ۲۰۰۵). برخی از افراد کم ­توان ذهنی هنگامی که با یک مساله یا تکلیف دشوار مواجه می­شوند، به سرعت دست از کار می­کشند و منتظر می­مانند تا دیگران به آنها کمک کنند. فقدان انگیزه به جای اینکه یک ویژگی ذاتی باشد، ممکن است محصول شکست­های مکرر و همچنین وابستگی به دیگران باشد. پس از تجربه موفقیت، دانش ­آموزان با کم­توانی ذهنی، از لحاظ جهت­گیری بیرونی تفاوتی با افراد بدون کم ­توان ذهنی ندارند. در حال حاضر آموزش مهارت‌های خودتعیینی به دانش ­آموزان کم ­توان ذهنی تاکید می­ شود. خودتععینی به دانش‌آموزان کمک می­ کند به جای تکیه بر دیگران، خود حل­کننده مسائل­شان باشند (فاولر و همکاران^[۹۷]،۲۰۰۷).
۲-۱-۹-۳- رفتار سازشی
کودکان معلول نقایص قابل توجهی در رفتار سازشی دارند. این محدودیت­ها اشکال زیادی دارد و ممکن است در سرتاسر حوزه ­های عملکردی رخ دهد. محدودیت­ها شامل مهارت­ های خودمراقبتی، روابط اجتماعی، و همچنین فزونی رفتار که از ویژگی­های رایج کم ­توان ذهنی هستند، می­باشد. (هیوارد، ۲۰۱۲).
خود مراقبتی و مهارت­ های زندگی روزمره: افراد مبتلا به کم­توای ذهنی که به حمایت­های گسترده نیاز دارند، اغلب باید مهارت­ های خودمراقبتی مثل لباس پوشیدن، غذا خوردن، توالت رفتن و رعایت مسائل بهداشتی به آنها آموزش داده شود. اغلب افراد مبتلا به کم­توانی ذهنی خفیف یاد می­گیرند که نیازهای اولیه و اساسی­شان را خودشان برآورده کنند، اما آنها از آموزش مهارت­ های خودمدیریتی برای رسیدن به سطوح عملکرد لازم برای داشتن زندگی مستقل و اشتغال موفق، سود می­برند. (گورانلیک و همکاران^[۹۸]، ۲۰۰۶).
۲-۱-۹-۳-۱- فزونی رفتار و رفتار چالش­انگیز
نوزادان و کودکان نوپا که مبتلا به کم­توانی ذهنی هستند، نسبت به نوزادان و کودکان عادی به احتمال بیشتری مزاج دشوار، بیش­فعالی، اختلال خواب و قولنج دارند. همچنین جوانان مبتلا به کم­توانی ذهنی خفیف نسبت به نوجوانان بدون کم­توانی ذهنی رفتار ضداجتماعی بیشتری نشان می­ دهند (دوما و همکاران^[۹۹]، ۲۰۰۷). به طور کلی، اختلال ذهنی شدیدتر باعث بروز و شدت مشکلات رفتاری بالاتر است. خودکنترلی پایین، مشکل در انتقاد­پذیری، رفتارهای عجیب و غریب مانند پرخاشگری، خودآزاری، نقص توجه-بیش­فعالی، اختلال خواب و رفتارهای کلیشه­ای در افراد با کم­توانی ذهنی نسبت به افراد بدون کم­توانی ذهنی بیشتر دیده می­ شود. برخی سندرم­های ژنتیکی مرتبط با کم­توانی ذهنی به رفتارهای غیر معمول و ناسازگارانه تمایل دارند. برای مثال کودکان مبتلا به سندرم پرادر-ویلی، اغلب رفتارهای خودآزاری، وسواس فکری-عملی و هرزه­خواری از خود بروز می­ دهند (دیمیتروپولوس و همکاران^[۱۰۰]، ۲۰۰۱). افراد مبتلا به کم­توانی ذهنی و دارای مشکلات روانی نیاز به حمایت­های سلامت روان دارند و به عنوان افراد با اختلال دوگانه در نظر گرفته می­شوند. اطلاعات یک گزارش نشان داد که حدود ۱۰ درصد افراد کم ­توان ذهنی، مشکلات سلامت روان داشتند. اگر چه دستورالعمل­های جامع برای درمان مشکلات رفتاری و روانی افراد جامعه در دسترس است، تحقیقات بیشتری در مورد چگونگی بهترین حمایت در این جمعیت مورد نیاز است (هیوارد، ۲۰۰۶).
۲-۱-۹-۴- ویژگی­های مثبت
توصیفات عملکرد ذهنی و رفتار سازشی افراد با کم­توانی ذهنی روی محدودیت­ها و نقایص و یک تصویر از یک گروه یکپارچه از افرادی که که بیشتر ویژگی­های مهم آنها حول صفات نامطلوب می­چرخد، تمرکز دارد. اما افراد با کم­توانی ذهنی یک گروه بزرگ و متفاوت، متشکل از افراد با شخصیت­های منحصر به فرد هستند. بسیاری از کودکان و بزرگسالان مبتلا به کم‌توانی ذهنی، در یادگیری سرسختی و کنجکاوی نشان می­ دهند، همچنین همراهی با دیگران و تاثیرات مثبت بر اطرافیان و دوستان خود دارند (بوئر^[۱۰۱]، ۲۰۰۸؛ هیوارد، ۲۰۱۲).
۲-۱-۱۰- علل کم­توانی ذهنی
تعیین علت یا علل کم­توانی ذهنی اغلب یک فرایند دشوار است. افراد ممکن است به دلایل مختلفی، کم ­توان باشند، اما اغلب علت آن ناشناخته است. انجمن کم ­توان ذهنی و رشدی آمریکا در سال ۲۰۱۰، علل احتمالی کم­توانی ذهنی را بر اساس زمان تاثیر به عوامل قبل از تولد، هنگام تولد و بعد از تولد، طبقه ­بندی کرد.
۲-۱-۱۰-۱-علت­های پیش از تولد
عوامل پیش از تولد شامل اختلالات کروموزومی، خطاهای مادرزادی سوخت و ساز، اختلال­های رشدی تشکیل مغز و تاثیرات محیطی می­باشد.
۲-۱-۱۰-۱-۱- اختلالات کروموزومی
حداقل ۷۵۰ نشانگان ژنتیکی به عنوان علل عقب­ماندگی ذهنی شناسایی شده است. برخی از مشهورترین این نشانگان داون، نشانگان ویلیامز و سندرم ایکس شکننده می­باشد. نشانگان داون، نوعی نابهنجاری در جفت کروموزوم ۲۱ است. در تعداد زیادی از موارد نشانگان داون، جفت ۲۱ کروموزوم­ها به جای یک جفت سه عدد است، که نشانگان ترایزومی ۲۱ نامیده می‌شود. با برآورد ۵ تا ۶ درصد از کل افراد عقب­مانده ذهنی، نشانگان داون، رایج­ترین شکل عقب‌ماندگی ذهنی به شمار می ­آید. نشانگان داون با یک مجموعه خصوصیات جسمانی همراه است. خصوصیات رایج شامل: قد کوتاه، کشیدگی عضلانی، انعطاف زیاد مفصل­ها و موارد دیگر می‌باشد. اکثر این افراد در طبقه عقب­ماندگی ذهنی متوسط قرار می­گیرند. بیرن-اسمیت، ۲۰۰۶؛ مارچ^[۱۰۲]، ۲۰۰۹).
نشانگان ایکس شکننده: رایج­ترین علت ارثی عقب­ماندگی ذهنی است. عقب­ماندگی ذهنی ناشی از نشانگان ایکس شکننده در مردان دو برابر زنان رخ می­دهد. این اختلال به کروموزوم ایکس در جفت بیست و سوم ارتباط دارد. جفت ۲۳ در مردان از یک کروموزوم x و یک کروموزوم y و در زنان از دو کروموزوم x تشکیل شده است. در افراد مبتلا قسمت انتهایی کروموزوم x دچار پیچش در سلولهای خونی شده است. سندرم ایکس شکننده در زنان کم­تر رخ می­دهد، زیرا آنها یک کروموزوم x دیگر دارند که در صورت آسیب دیدن یکی از کروموزومها ، آنها را مصون نگه می­دارد (تیلور^[۱۰۳] و همکاران، ۲۰۰۵). خصوصیات بدنی این افراد شامل سر بزرگ، گوش­های بزرگ و دراز، صورت دراز و باریک، پیشانی برجسته، دماغ پهن، چانه برجسته و چهارگوش، بیضه­های بزرگ و غیره است. اگر چه این بیماری معمولاً منجر به عقب­ماندگی متوسط تا شدید می­ شود، اما اثرات آن تا حدی متغیر است. برخی از افراد کمتر نارسایی­های شناختی شدید دارند و برخی به ویژه زنان هوش­بهر طبیعی دارند (مییرز^[۱۰۴]، ۲۰۰۷).
۲-۱-۱۰-۱-۲- خطاهای مادر زادی سوخت و ساز
نقایص ارثی در آنزیم­ های مورد نیاز سوخت و ساز مواد پایه در بدن، از خطاهای مادرزادی سوخت و ساز مانند اسید آمینه، کربوهیدرات، ویتامین­ها یا عناصر کمینه ناشی می­ شود. یکی از متداول­ترین این نوع خطاها فنیل کتونوریا است. فنیل کتونوریا، ناتوانی بدن در تبدیل یک ماده متداول یعنی، فنیل آلانین به تیروزین است. در نتیجه تجمع فنیل آلانین منجر به رشد نابهنجار مغز می­ شود. این کودکان بلافاصله بعد از تولد در برنامه غذایی ویژه قرار داده می­شوند که این امر از وقوع عقب ماندگی ذهنی جلوگیری می­ کند (چنون و همکاران^[۱۰۵]، ۲۰۰۴). زمانی تصور می­شد که رژیم غذایی را می­توان در اواسط کودکی قطع کرد. امروزه متخصصان توصیه می­ کنند که در مورد دو دسته از کودکان، رژیم غذایی به طور نامحدود باید ادامه یابد. ۱) کودکانی که با قطع رژیم غذایی، در خطر ابتلا به ناتوانایی­­های یادگیری یا دیگر مشکلات رفتاری قرار دارند. ۲) کودکانی که بیش از نود درصد کودکانی که از زنان مبتلا به فنیل کتونوریا که زمان طولانی در رژیم غذایی قرار نگرفتند، متولد می­شوند، عقب­ماندگی ذهنی و همچنین نارسایی قلبی خواهند داشت (مارچ، ۲۰۰۸).
۲-۱-۱۰-۱-۳- تاثیرات محیطی
عوامل محیطی گوناگونی بر زنان باردار اثر گذاشته و در نتیجه رشد نوزاد را تحت تاثیر قرار می­دهد. یک نمونه سوء تغذیه مادر است. اگر مادر رژیم غذایی سالمی نداشته باشد، رشد مغز جنین به خطر می­افتد. عامل محیطی دیگر مصرف مواد آسیب­زا از جمله کوکائین، هروئین، دخانیات و الکل است. مادرانی که در دوران بارداری الکل مصرف می­ کنند، کودکان­شان به نشانگان جنین الکلی مبتلا خواهند شد. این کودکان با بدشکلی­های جسمانی مختلف و همچنین عقب­ماندگی ذهنی توصیف شده ­اند ( داویدسون و مییرز^[۱۰۶]، ۲۰۰۷؛ ایسمائیل و همکاران^[۱۰۷]، ۲۰۰۹). قرار گرفتن مادر در معرض اشعه ایکس در دوران بارداری اثرات زیانباری دارد. عفونت در مادران باردار می ­تواند بر رشد جنین تاثیر بگذارد و موجب عقب­ماندگی ذهنی شود. به عنوان مثال سرخچه علاوه بر اینکه موجب نابینایی می­ شود، می ­تواند به عقب ماندگی ذهنی نیز منجر شود.
۲-۱-۱۰-۲- عوامل هنگام تولد
ممکن است در طول زایمان مشکلاتی مشکلاتی به وجود بیاید که به آسیب مغزی و عقب‌ماندگی ذهنی نوزاد منجر شود. برای مثال اگر کودک به طور مناسبی در درون رحم قرار نگیرد، ممکن است به آسیب مغزی در طول زایمان منجر شود (هیوارد، ۲۰۱۲). بی اکسیژنی نیز برخی اوقات بر اثر مشکلاتی که در طول زایمان بوجود می ­آید، اتفاق می­افتد و آسیب­های زیادی دارد.. کم وزنی می ­تواند به مشکلات رفتاری و پزشکی متعددی مثل عقب­ماندگی ذهنی منجر شود. عفونت­هایی مثل سیفلیس و تب خال ساده می­توانند در طول تولد بچه از مادر به کودک سرایت کنند. این بیماری­های مراقبتی به طور بالقوه می­توانند به عقب­ماندگی ذهنی منجر شوند (گارجیلو، ۲۰۱۲).
۲-۱-۱۰-۳- عوامل پس از تولد
برخی از علت­های عقب­ماندگی پس از تولد دو دسته­اند: آنهایی که ماهیت زیستی دارند و آنهایی که ماهیت روانی-اجتماعی دارند.

۱۱۰

بسته بندی

۱۶۰

شتسشو

۱۱۰

ضدعفونی

۱۱۰

توزین

۱۶۰

فروش

۱۶۰

مأخذ: نتایج تحقیق
نتایج آمار توصیفی حاکی از آن است که ۳/۲۲ درصد مرکبات را با قیچی و ۵/۱۹ درصد به صورت دستی چیدهاند. ۵۴ درصد بدون جواب و ۲/۴ درصد از هر دو روش برای چیدن محصول استفاده کردند. ۲/۳ درصد برای جابجایی محصول از نیروی انسانی و ۳/۱ درصد از تیلر و ۴/۰ درصد از نیسان استفاده کردند، این در حالی است که ۱/۹۵ درصد تولیدکنندگان در این زمینه جوابی عنوان نکردند. برای تخلیه و بارگیری محصول ۳/۳۴ درصد از نیروی انسانی و ۸/۵۵ درصد بدون پاسخ و بقیه از پالت، فرغون و یا ترکیبی از این ها استفاده نمودند. در صورت عدم انجام امور حمل و نقل، نحوه فروش ۱۰۰% باغداران سرِ باغ اعلام شده است. مهمترین وسیله حمل و نقل محصول در این مطالعه تاکسی بار نیسان بوده که برای حمل پرتقال ۵/۲۹ درصد از نیسان و ۲/۱۴ درصد از کامیون استفاده کردند و ۵/۵۵ درصد از باغداران میوه را روی درخت فروخته و مسئولیت حمل و نقل را به دیگران واگذار نمودند. در صورت عدم انجام بسته بندی، نحوه فروش ۱۰۰% باغداران به صورت فلّه بوده است. نمودار ۴-۱۲ توزیع فراوانی باغداران را براساس مهمترین نوع بسته بندی به کار گرفته شده برای فروش پرتقال نشان میدهد. ۹/۳۰ درصد از بسته بندی پلاستیکی، ۵/۱۲ درصد از چوبی، ۷/۱۲ درصد از مقوایی و ۹/۵۳ درصد نیز برای بسته بندی محصول خود اقدامی نکرده اند.

نمودار۴-۱۲: توزیع درصد فراوانی باغداران براساس مهمترین نوع بسته بندی پرتقال درنمونه آماری
به منظور شستشوی محصول جهت ضدعفونی و انبار مانی، ۲/۹ درصد از آب تمیز، ۵ درصد از آب همراه با کلر و ۲ درصد از آب همراه با هیدروکسید سدیم استفاده کردند، ۸/۳۸ درصد در این مرحله اقدامی انجام ندادند. ۱/۱۱ درصد از باغداران جهت ضدعفونی پرتقال خود در انبار از واکس، ۹/۳ درصد از تیمارهای شیمیایی همراه با واکس و ۱/۱ درصد از اسید هیپوکلرو استفاده کردند، ۹/۸۳ درصد باغداران در این مطالعه اقدامی برای ضدعفونی محصول خود انجام ندادند. مهمترین وسیله توزین جهت فروش محصول باسکول بوده به طوری که ۳/۱۶ درصد توزین با باسکول و ۶/۳ درصد آن به وسیله ترازو انجام داده اند، ۱/۸۰ درصد بدون پاسخ عنوان شد که با توجه به عدم انجام دیگر عملیات بازاریابی مشابه به وسیله باغداران، در این مرحله دلالان و کارگزاران مستقل بازاریابی ایفای نقش نموده اند.
جدول۴-۲۲: نحوه انجام مراحل مختلف عملیات بازاریابی و بازاررسانی محصول

نحوه انجام
نوع فعالیت

خود

دیگر

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

چیدن محصول

۱۲۲

۹/۴۵

۱۴۴

۱-۵-۲-۲-۳- روش سوم
این روش به گروه دیگری از انسان ها اختصاص دارد که تعدادشان به اندازه ی دسته ی اول نیست. این افراد گرفتار وسواس و دیرباورى هستند و در تمام امور دچار تردید و تشکیک می گردند. یعنى نه از طرق متعارف و نه از طرق غیر متعارف، به یقین یا ظن دست پیدا نمی کنند. این گروه واقعاً مریض هستند و باید تحت درمان قرار بگیرند؛ چون از اراده و قاطعیّت کافی برای تصمیم گیری و رسیدن به قطع یا ظن برخوردار نیستند.

قطع به حکم شرعىِ واقعى توسط شخص دیرباور یا وسواس را، قطع وسواس مى‏گویند. منظور از قطع وسواس این است که حتی زمانى که راه های متعارف براى حصول قطع، فراهم است، بازهم فرد دیرباور نمی تواند حکم واقعى را کشف کرده و به قطع برسد. نوع مردم و بیشتر عقلاى عالم معمولا از راه‏هاى متعارف، در امور مختلف به قطعیت دست پیدا مى‏کنند. اما درصد کمى از انسان‏ها همان طور که گفتیم گرفتار بیمارى وسواس و دیرباورى هستند و در هر امرى تشکیک مى‏نمایند. این افراد در فقه و اصول داراى احکام خاصى هستند؛ براى مثال، قطعى که در موضوع حکم، اخذ مى‏شود از قطع وسواس و قطع قطاع منصرف است یعنی شامل حال این دو دسته نمی شود.^[۱۱۵] مرحوم کاشف الغطاء که خود بنیانگذار این بحث است در کشف الغطاء اشاره می کند که این گروه از انسان ها به دلیل عدم تعادل و توانایی در رسیدن به قطعیّت و یقین، حکمشان در عمل به تکالیف شرعی، این است که به قطع و یقین خود اعتنا نکنند. به عبارت مشخص تر، یعنی این که کثیر الشک ها، نباید به شک خود اعتنا کنند، کثیر القطع ها باید قطع خود را نادیده بگیرند وکثیر الظن ها هم نباید ظن خود را معتبر بدانند. ^[۱۱۶]
از نظر فقهاء، قطع و یقین هر کس، درباره مسائل شرعی، برای خود او حجّت است. مثلاً اگر کسی یقین داشته باشد که لباسش به نجاست آلوده است، نمی تواند با آن جامه نماز بخواند، اگر چه دیگران او را به این کار ترغیب کنند. اما نکته ای که باید متذّکر شد این است که «قطع» و یقین فرد مبتلا به وسواس، به اجماع فقهای متقدّم و متأخّر، حجّت محسوب نمی شود. از آن جایی که وسواس تخیّل و وهم آدمی را تشدید می کند و آن را به همه افکار و احساسات و حتی به اندیشه، تسرّی می دهد، همه ی فقهاء معتقدند که فرد مبتلا به وسواس، نمی تواند در باره مسائل جزئی و کوچک خود به یقین برسد. او در همه جزئیات، تردید می کند. این تردید ممکن است به جایی برسد که وقتی احتمال وجود هیچ آبی نمی رود، یقین پیدا می کند که به پایش ترشّحی رسیده است.
جستجو وتفحّص در فتاوای مراجع تقلید درخصوص قطع و یقین شخص وسواسی، نشان می دهد که در نزد آنان «یقین شخص وسواسی معتبر نیست.» بنابراین شک وظنّ وسواسی قطعاً و به طریق اولی قابل اعتنا و توجه نخواهد بود. چنین فردی لازم نیست و نباید به یقین خود در زمینه های مورد وسواس، اعتنا کند. شخص وسواسی باید درمواردی مثل نجاست و طهارت، بر طریق یقین و قطع دیگران رفتار نماید و از  یقین سرشار از تردید خود چشم بپوشد. مثلاً در آب کشیدن چیزهای متنجّس به یک و یا دو بار اکتفا نمائید هرچند یقین داشته باشید که آن چیز هنوز نجس است. همچنین اگر از راهی به نجس شدن چیزی یقین پیدا نمود، که برای غیر او یقین آور نیست به این یقین نباید اعتنا کند و متنجّس را نباید آبکشی نماید.^[۱۱۷] افرادی که داراى حساسیت نفسانى شدیدى در مورد نجاست هستند (دچار وسوس در طهارت هستند) حتى اگر گاهى یقین به نجاست هم پیدا کردند باید حکم به عدم نجاست کنند، مگر در مواردى که نجس شدن یک شىء را با چشمان خود ببینند به طورى که اگر فرد دیگرى هم آن را ببیند یقین به سرایت نجاست کند فقط در این موارد باید قطع به نجاست پیدا کنند. اجراى این حکم در مورد افراد وسواسی، تا زمانى که حساسیت آن ها به طور کلى از بین برود استمرار دارد.^[۱۱۸]
برخی نیز معتقدند که اشخاص وسواسی باید مانند اشخاص معمولی عمل کنند خواه یقین برای آنها حاصل شود یا نه، و الّا در بسیاری از موارد عمل عبادی آنها باطل خواهد شد. بعلاوه اعتقاد دارند که ندانستن مسائل شرعی موجب وسواس می شود و اگر مکلّفین حکم شرعی خود را بدانند وسواس نه تنها رفع می شود بلکه اصلاً پدید نمی آید. اگر فرد وسواسی به وظیفه شرعی ای که مجتهد برایش تعیین کرده است، با دقّت عمل کند، حتماً از دام وسوس نجات پیدا می کند؛ زیرا وظیفه شرعی شخص وسواسی این است که در مسائلی که وسواس دارد، مطابق افراد عادی متدیّن عمل کند و به علم و یقین خود اصلاً توجّهی نداشته باشد. هرگاه شخص وسواسی احساس کرد عملش دلچسب او نیست، یا حتی خیال کرد که عملش باطل است، نباید اعتنا کند، زیرا در این جا وظیفه شرعی او همین است.^[۱۱۹]
۱-۵-۳- احتیاط
از نقطه نظرعقلی و نیز شرعی، رعایت جانب احتیاط در عمل به احکام و دستورات شریعت اسلام، مخصوصاً در مواقعی که دسترسی به نص صریح و دلیل قطعی و یقینی، امکان پذیر نمی باشد، اصلی مرجَّح و تردیدناپذیر است. زیرا احتیاط، موجب می شود که شخص مکلّف از افتادن در مفاسد واقعى در امان بماند و درمقابل بتواند به مصالح پیش بینی شده در احکام، دست یابد، مگر این که عمل به احتیاط منجر به وسواس‏ یا اختلال نظام و عسر و حرج در زندگى انسان گردد.^[۱۲۰]
عمل کردن بر اساس احتیاط، مستلزم وجود شرایطی است که آشنایی با آن ها، مانع از آن می شود که افراد به واسطه ی عمل به احتیاط گرفتار وسواس گردند. اگر عمل به احتیاط، به صورت درست، زیرکانه، منطقی و عاقلانه و با لحاظ کردن ویژگی های روانی انسان، اتّفاق بیفتد، می تواند حس کمال طلبی و برتری جویی انسان را در عبودیت و بندگی پروردگارش، ارضا نماید. درمقابل، اگر عمل به احتیاط، همراه با افراطی گری و رفتارهای غیرمنطقی باشد، زمینه ی بسیار مناسب و مساعدی را برای رشد و توسعه ی وسواس، افتادن در عسرو حرج و ایجاد اختلال در نظام زندگی فردی و اجتماعی مکلّفین، پدید می آورد. لازمه ی درست عمل کردن براساس احتیاط، در درجه ی اول شناخت درست و دقیق مفهوم احتیاط است.
۱-۵-۳-۱- شناخت و تعریف احتیاط
احتیاط مبحثی است که هم در فقه و هم در اصول مطرح بوده و از این دو جنبه مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد. جنبۀ فقهی آن در باب اجتهاد و تقلید، حدود و قصاص و جنبۀ اصولی آن در بحث اصول عملیّه مطرح شده است که جنبۀ اصولی آن در ذیل مدخل اصل احتیاط می‌آید. بحث احتیاط در فقه از آن جهت است که در کنار اجتهاد و تقلید، یکی از راه‌های امتثال تکلیف است و در اصول فقه نیز مبنا و ملاک وجوب احتیاط در شبهات را، قطع نظر از نوع مکلّف (مجتهد، مقلّد و یا محتاط) تبیین می‌کند.
۱-۵ -۳- ۱-۱- احتیاط در لغت
درقاموس آمده است که احتیاط از ماده «حوط» و به معناى فرا گرفتن و احاطه کردن است. این معنا با مفهوم علم و نگهدارى ، صیانت و مراقبت کردن و بلائى که شخص را فرا می گیرد، سازگار است.^[۱۲۱] همچنین احتیاط از باب افتعال، به معناى نگهدارى، دقت و عمل به استوارترین روش و برگزیدنِ مطمئن‌ترین وجوه می باشد. ^[۱۲۲] این واژه کاربرد وسیع و گسترده ی دارد و معنای «نگهدارى و دقّت فراگیر» از آن استنباط می گردد. کلمه ی «حائط» که از همین ریشه است برای اطلاق به دیوار باغ و خانه استفاده می شود؛ زیرا دیوار فضایی را که در بر می گیرد، از گزند هر آسیب و خطرى حفظ و نگهداری می کند. ^[۱۲۳] فرد مکلّف هم با عمل کردن به دستورات دینی بر اساس احتیاط، از مصالح تعبیه شده در احکام، به تمام و کمال برخوردار شده و از ضرر و مفاسد مصون می ماند. به عبارت دیگر، عمل به احتیاط یعنی امتثال واقعیّت حکمی که شارع به انجام آن امر نموده است.
۱-۵- ۳-۱-۲- احتیاط در اصطلاح
احتیاط در اصطلاح به معنای اتیان جمیع احتمالات، به منظور امتثال حکم واقعی است؛ مشروط بر آن که عمل به احتیاط موجب اختلال در نظام، عسر و حرج و یا ابتلا به وسواس نگردد.^[۱۲۴] به عبارت دیگر «احتیاط» یعنی عمل کردن به گونه‌ای که موجب یقین به ادای تکلیف واقعی شود.
در اصول فقه، اصل احتیاط به این معناست که بر مکلّف لازم است طوری عمل کند که اگر واقعاً تکلیفی بر ذمّه دارد، آن را به انجام رسانده باشد. اصل احتیاط، یک اصل عملی است که هنگام جهل به حکم واقعی، به مکلّف کمک می کند ذمّه ی خود را از مکلَّفٌ به، فارغ و رها سازد. عمل به احتیاط فی نفسه، هم از نظر شرع و هم از نظر عقل، پسندیده و حسَن است، تا زمانی که موجب عسر وحرج و وسواس نگردد. بنا بر دلالت نصوص شرعی، عمل به احتیاط رجحان داشته و مطلوب شارع و مورد وفاق دو حجت ظاهری و باطنی، یعنی عقل سلیم فطری و شرع مقدس می باشد و این حقیقتی غیر قابل انکار است که عمل به احتیاط در همه حال، حتی زمانی که امکان اجتهاد و تقلید وجود دارد، حسَن و نیکو است.^[۱۲۵]
گاهی اوقات عمل به احتیاط مستلزم تکرار تکلیف است، مانند زمانی که مکلّف از روى احتیاط نماز را قصر و تمام می خواند و گاهی نیز نیازی به تکرار عمل نیست مثل گفتن احتیاطی اذان و اقامه در نماز.^[۱۲۶]
احتیاط گاه در عرف خاص و در علم اصول با عنوان اصاله الاحتیاط یا اصاله الاشتغال یا قاعده اشتغال، استعمال می شود که عبارت است از حکم شارع یا عقل، به لزوم انجام دادن یا ترک جمیع محتملات تکلیف، به هنگام شک در مکلّف به. به بیان دیگر درصورتى‏که انسان به اصل تکلیف مطمئن بوده ولى تردید در وجوب یا حرمت یک مورد خاص پیدا کند، براساس این اصل، مکلّف باید به گونه ای عمل کند که بتواند به انجام دادن تکلیف خود، اطمینان حاصل نماید. مجراى اصل احتیاط، شبهات مقرون به علم اجمالى است. به عبارت دیگر محل اجرای اصل احتیاط یا اشتغال جایى است که شک در مکلّف به، باشد نه در اصل تکلیف.^[۱۲۷]
گاهی نیز، احتیاط در عرف عام به‌صورت گسترده تر و در معناى هوشیارى، مراقبت و دوراندیشى کامل در همه امور، که هدف از آن دفع ضرر و خطر احتمالى از خود یا دیگران است، استعمال می شود. حزم و دوراندیشى در کارها از اصول عقلایى است؛ به این معنا که عقلا در همه امور خویش از روش احتیاط بهره مى‌گیرند تا از خطرهاى احتمالى که مال، جان و آبروى آنان را تهدید مى‌کند در امان باشند. اسلام نیز این سیره را تأیید و پیروانش را در همه امور، اعم از فردى یا اجتماعى، دنیوى یا اُخروى به دقت و مراقبت ترغیب کرده‌است^[۱۲۸].
با توجه به تعاریف فوق و دیگر تعاریفی که صاحب نظران در این مورد ارائه کرده اند، می توان گفت احتیاط، عبارت است از عمل به روشى فراگیر، یعنی انجام دادن هر کارى که گمان مى رود در دست یافتن به حقیقت و رسیدن انسان به واقع، موثّر باشد، و از طرف دیگر ترک کردن هر عملی که گمان مى رود انسان را از واقعیت دور سازد و باعث دست نیافتن به هدف گردد؛ به گونه اى که پس از عمل کردن بر این اساس، شخص یقین کند که وظیفه واقعی اش را انجام داده است، به هدف تعیین شده ی آن عمل رسیده است و خواسته ی مولا را هم اجابت کرده است. مثل این که شخصى مى داند مبلغى پول به شخصى بدهکار است و نمى داند هزار ریال است یا دو هزار ریال، در صورتى که احتیاط کند و دو هزار ریال بپردازد، یقین پیدا مى کند که بدهکارى خود را پرداخته است و دیگر جاى هیچ گونه گمانى در پرداخت بدهى براى او باقى نمى ماند.
۱-۵-۳-۱-۳- احتیاط در أخبار و روایات
واژه احتیاط و مشتقّات آن، به کرّات در روایات به کار رفته است. با بررسی این روایات می توانیم بفهمیم که ائمه ی هدی(ع) احتیاط را در سخنان خود، به چه معنى و هدفى به کار برده اند. نمونه هایی از این روایات را در زیر مشاهده می کنیم:
على (ع) به کمیل فرمود: «اخوک دینک فاحتط لدینک بما شئت»،^[۱۲۹] برادر تو، دین توست، پس تا مى توانى در نگهدارى آن تلاش ورز.
امام صادق(ع) فرمود: «لک ان تنظر الحَزْمَ و تأخذَ بالحائطه لدینک»،^[۱۳۰] بر توست که با دقت نگاه کنى و راه نگهدارى دین خود را در پیش گیرى. در جای دیگری می فرمایند: « خُذ بالاحتیاط فى جمیع امورک ما تجد الیه سبیلاً»،^[۱۳۱] تا آن جا که امکان دارد، در همه کارهاى خود راه احتیاط را در پیش گیر.
در روایت دیگری از امام علی(ع) درباره دو مُحرِمْ، که شکار کرده بودند، می پرسند: آیا دو نفرى باید کفّاره بدهند، یا آن که هر کدام باید کفّاره جداگانه اى بپردازند. امام فرمودند: خیر بر هر کدام یک کفّاره است. روای مى گوید: شمارى دوستان در این باره از من پرسیدند و من نتوانستم پاسخ دهم. امام فرمودند: هر گاه با چنین پرسش هایى رو به رو شدید که حکم آن را نمى دانستید، بر شما باد به نگهداشت احتیاط، تا بپرسید و از حکم آن آگاه گردید.» ^[۱۳۲]
دین، گوهرگرانمایه ای است که همگان باید با استوارترین روش، در حفظ و نگهدارى آن، تمام توان خود را مصروف دارند و تلاش کنند. این وظیفه همه ی دینداران است که از هر نوع گمان زیان به ناحیه ی دین دوری کنند و از هر چیزى که در توانمندسازی و نگهدارى دین، اثرگذار است، بهره جویند، تا مانع از وارد شدن هرنوع آسیبی به پیکره و تمامیّت دین و ایمان انسان گردند.
در قرآن نیز مواردی از احتیاط به‌معناى عام آن یعنی دوراندیشی و مراقبت، مطرح شده‌است که از آن جمله می توان به این موضوعات اشاره کرد: روابط اقتصادى و مالى، امور حقوقى، اخبار و گزارش ها، امور نظامى، روابط اجتماعى، اخلاق جنسى. ^[۱۳۳]
۱-۵-۳-۲- اقسام احتیاط
احتیاط را به دو گونه تقسیم بندی می کنند:
۱-۵-۳-۲- ۱- احتیاط واجب و مستحب
۱-۵-۳-۲- ۱-۱- احتیاط واجب
احتیاط واجب آن است که مجتهد قبل یا بعد از نظر احتیاطی خود، علی الظاهر فتوا نمی دهد، اما این نظر احتیاطی، درعمل، حکم فتوا را دارد. تکلیف مقلّد در برخورد با احتیاط واجب، اختیار است بین عمل و رجوع به مجتهد دیگر.^[۱۳۴]
۱-۵-۳-۲- ۱-۲- احتیاط مستحب
در احتیاط مستحب، مجتهد ابتداء فتوای خود را درخصوص موضوع مورد نظر صادر می کند و سپس نظر احتیاطی اش را بیان می کند. تکلیف مقلّد در مقابل احتیاط استحبابی نه وجوب است و نه رجوع به غیر؛ بلکه یا باید به مقتضی فتوی عمل کند یا به احتیاط مستحبّی.^[۱۳۵]
۱-۵-۳-۲- ۲- احتیاط شرعی و عقلی
۱-۵-۳-۲- ۲-۱- اصل احتیاط شرعی
احتیاط شرعی عبارت است از حکم شارع به لزوم اتیان آن چه که احتمال وجوب دارد و ترک آن چه که احتمال حرمت دارد. در احتیاط شرعی، اراده ی شارع بر لزومِ اتیان جمیع محتملات تکالیف یا اجتناب از آن ها، به هنگام شک و عدم توانایی برای رسیدن به حکم واقعی، تعلّق می گیرد، البته در صورتی که امکان اتیان همه ی آن ها یا اجتناب از همه ی آن ها وجود داشته باشد.^[۱۳۶] هرگاه احتمال بدهیم که انجام دادن کارى واجب و یا ترک عملى لازم است، طبق روایات بسیارى که دلالت بر احتیاط مى‏کنند، مسائل از سه مورد خارج نیستند یا صددرصد مصلحت در انجام دادن آن ها است، پس بى‏شک باید به جاى آورده شوند؛ یا صددرصد مصلحت در ترک آن ها است، پس ترک آن ها لازم است، و یا مشکوک هستند، که در آن صورت کسى که از شبهه‏ناک بپرهیزد، از حرام نجات مى‏یابد و افرادى که چنین اعمالى را مرتکب شوند در حرام واقع مى‏شوند. و در نتیجه هلاکت در انتظار آنهاست بدون آنکه خود بفهمند.
به‏دلیل روایات وارده در این رابطه، اکثر اخباریین قائل به احتیاط شرعى هستند. بعضى از علماى اصول قائل به احتیاط عقلى و شرعى هستند و برخى هم تنها احتیاط عقلى را قبول دارند و مى‏گویند: روایات مورد استناد، یا ارشاد به حکم عقلى دارند و یا دلالت بر استحباب مى‏کنند، و یا در مورد مسائل اعتقادى وارد شده‏اند.^[۱۳۷]
۱-۵-۳-۲- ۲-۲- اصل احتیاط عقلى
اصل احتیاط عقلى عبارت است از حکم عقل به لزوم خروج از عهده تکلیف منجز، در صورتى که ممکن باشد. مبنا و دلیل این اصل، قاعده معروف «الاشتغال الیقینى یستدعى الفراغ الیقینى‏» ^[۱۳۸]یا قاعده «دفع ضرر محتمل» است. به عبارت دیگر عقل حکم مى‏کند که هرکجا و در هر موردى که احتمال ضرر اخروى وجود دارد باید انسان از آن عملى که احتمالا باعث ضرر اخروى مى‏شود پرهیز کند و احتیاط کند به گونه‏اى که آن ضرر احتمالى را از خود دفع نماید. مثلا اگر یقین داشته باشد که در روز جمعه نماز بر او واجب است، ولى نمى‏داند آیا نماز ظهر واجب است یا نماز جمعه؟ در این‏گونه موارد ترک هرکدام از دو نماز موجب احتمال ضرر اخروى است. بنابراین عقل مى‏گوید: احتیاط کن و هر دو را بخوان و همین‏طور در مثال فوق اشتغال ذمه یقینى است پس فراغ ذمه نیز باید یقینى باشد و این حکم عقل است.^[۱۳۹]

سوءظن و شناخت آن
سوء ظن یک اختلال شخصیتی و از دسته ی اختلالات روانشناختی است. سوء ظن یا بدبینی که در اصطلاح علم روان شناسی آن را «پارانوئید»^[۱۴۰] می نامند، به معنای «عدم قطعیت» است. «پارانویا» یک اصطلاح روان شناختی و روان پزشکی است که در اصل به نوعی آشفتگی فکری یا هذیان دلالت دارد و مبتنی بر بدبینی، حسادت، خودبزرگ بینی یا گزند و آسیب است. افراد بدبین، در روش فکر کردن درباره خود و محیط اطرافشان، انعطاف ناپذیرند. این انعطاف‌ناپذیری می‌تواند موجب ناسازگاری آنان در روابط خانوادگی، شغلی و اجتماعیشان گردد. این گونه رفتارها می‌تواند منشأ پریشان حالی برای خود فرد و اطرافیانش گردد؛ چون این دسته از افراد قدرت پذیرش حقیقت را ندارند.
افراد بدبین خود به دوگروه تقسیم می شوند : گروه اول افرادی هستند که بدبینی و سوء ظن آن ها عارضی بوده و در طول زندگی و در شرایط مختلف، دچار بدبینی می شوند. درچنین وضعیتی که بروز آن طبیعی است، فرد می تواند با کسب آگاهی های بیشتر، به تردید خود بین دانستن و ندانستن، غلبه کند و به قطعیت برسد. وگروه دوم شامل افرادی می شود که بدبینی جزئی از شخصیت آن هاست؛ به طوری که کنترل آن برای فرد امکان پذیر نبوده و او را در حالت ترس و به تبع آن در موقعیّت اضطراب انگیز قرار می دهد. وجود ترس و اضطراب در کنار هم، فرد را در وضعیت توهّم یا پارانویید تثبیت می کند. میزان و شدّت استرسی که در این حالت به فرد وارد می شود، تابعی از شیوه ی تفکّر و باورهای او و متأثّر از برآوردش از میزان آزاردهندگیِ ترس و اضطراب وارده، می باشد. ^[۱۴۱]
سوءظن در شکل شدید آن، یک اختلال روانی محسوب می شود. وقتی بدبینی شدّت می یابد، فرد بیمار رفتار دیگران را اشتباه و نادرست تفسیر می کند و در واقع احساس می کند چیزی را که می بیند یا می شنود واقعیت ندارد و جریان دیگری در پشت صحنه جاری است. بدبینی باعث تشویش، استرس و عصبانیت در بیمار می گردد.^[۱۴۲] ( در افراد مبتلا به وسواس های مذهبی، وجود این بدبینی موجب می شود مثلاً زمانی که مجتهد به طهارت چیزی حکم می کند، او نتواند واقعیّت را بپذیرد.)
 ۱-۵-۴-۱- ویژگی های شخصیتی فرد مبتلا به سوء ظن ( بیماری پارانوئید)
بی تردید، سوء ظن نشانه ی اختلال «پارانوئید» و نداشتن اعتماد دایمی است. افراد مبتلا به این اختلال، همواره درحالت تدافعی قرار دارند زیرا از نظر این افراد دنیا مکانی تهدیدآمیز تلقی می شود و آنان همیشه باید هوشیار و مراقب باشند و حتی ممکن است در جست وجوی نشانه های تهدیدآمیز برآیند. افرادی که از «پارانوئید» رنج می برند، نمی توانند از ترس های خود رهایی یابند؛ آن ها همیشه منتظر فریب و نیرنگ دیگران هستند و به وفاداری و صداقت آنان مشکوک اند. افراد پارانویا به دلیل حساسیت فوق العاده ای که دارند، حتی به چیزهای خیلی پیش پا افتاده و جزئی هم توجه زیادی می کنند.
برجسته‌ترین ویژگی‌های اختلال شخصیت پارانوئیدی عبارتند از: بی‌اعتمادی و بدگمانی فراگیر و دیرین نسبت به دیگران، حساسیت زیاد نسبت به بی‌اعتنایی و گرایش به وارسی کردن محیط برای یافتن و برداشت گزینشی نشانه‌هایی که افکار و نگرش‌های آسیب رساننده را تایید می‌کنند. این افراد اهل مجادله و تعصّب بوده و مسئولیت‌ احساسات خود را نمی پذیرند و در عوض آن را به دیگران نسبت می‌دهند. تمایلات اغراق آمیز برای بیان انگیزه‌های پنهان و معانی خاص، در رفتارهای غیرمغرضانه ی دیگران. مبتلایان به این اختلال به کرات وفاداری و قابل اعتماد بودن دوستان و بستگان و همسر خود را مورد پرسش قرار می‌دهند. دارای هوش خوب و حافظه عالی و جزئی نگر و دقیق هستند. ^[۱۴۳]

در یک بررسی جامعه‌شناختی، جمعیت کنونی بحرین در هفت دسته جای می‌گیرد: یک، خانواده حاکم(آل خلیفه)؛ دوم، سنی‌هایی که اصلیت آفریقایی دارند و طی فرایند برده‌فروشی و خرید برده در قرن‌های ۱۸ و ۱۹ وارد بحرین شدند؛ سوم، سنی‌هایی که اصلیت عرب دارند و ریشه آنان به قبایل جزایر اطراف بحرین می‌رسد؛ چهارم، سنی‌هایی که تحت عنوان “هوله” معروف‌اند. اینان نیز اصلیت عرب دارند و از اهالی اطراف جزایر بحرین هستند؛ پنجم، طبقه‌ای که به “بحارنه” معروف‌اند، شیعیان اصیل بحرینی هستند؛ ششم، طبقه‌ای که به عجم معروف‌اند و از ایران به بحرین مهاجرت کرده‌اند و به‌مرورزمان جزئی از جمعیت بحرین شده‌اند؛ هفتم، دسته‌ای کوچک و پراکنده‌ای از اقوام مختلف دیگر هستند(بحرانی،۹:۱۳۸۱).
شیعیان بحرین همواره مناصب سیاسی و فرصتهای اقتصادی محدودی داشته‌اند و از تبعیض‌های گوناگون مذهبی رنج‌برده‌اند،که میتوان به ممانعت در استخدام در بخش‌های دولتی، به‌ویژه پلیس، نیروهای مسلح و وزارت خانه های مهمی چون وزارت کشور، وزارت خارجه، وزارت دفاع و نهادهای امنیتی اشاره کرد. درواقع در شرایطی که، اپوزیسیون شیعه میتواند به‌راحتی هزاران نفر را وارد خیابان کند؛ به دلیل آن است که در این کشور هیچ راه قانونی برای اصلاحات سیاسی در دست نیست ؛ زیرا مسئولان حکومتی، اکثریت را در مجلس و هم‌چنین نیروهای نظامی کشور را در اختیاردارند؛ که با این دو اهرم، جلوی هر اعتراضی را می‌گیرند. (Gengler,2011:213)

ازنظر مسائل سیاسی، اعضای خاندان حاکم آل خلیفه، در اخذ کارها و مقامات دولتی مقدم بر دیگران‌اند و به‌هیچ‌روی به شایسته‌سالاری روی نمیآورند. (بحرانی،۱۰۸:۱۳۸۱) سیاست خاندان حاکم در بحرین مبنی بردادن تابعیت بحرینی به مهاجرین سنی مذهب کشورهای دیگر موجب ناخرسندی شیعیان بحرین و اعتراضات آنان شده است؛ این عامل همواره به دلیل تلاش برای از اکثریت انداختن شیعیان در بحرین اعمال می‌شود. تنشهای موجود بین شیعیان و خاندان حاکم (آل خلیفه) ریشه تاریخی در تفاوت‌های طبقاتی و فرهنگی دو گروه و هم‌چنین وابستگی دیرینه آل خلیفه به قدرت‌های خارجی (آمریکا و عربستان سعودی) و استفاده از کارگران خارجی به‌منظور از اکثریت انداختن شیعیان در این کشور باهدف حفظ حکومت خود بوده است. به‌طورکلی مهمترین ویژگی حکومت آل خلیفه که در طول تاریخ باعث نارضایتی مردم شده را می‌توان در تبعیض مذهبی و اقتدارگرایی خلاصه نمود؛ برای نمونه در دهه ۱۹۸۰ نارضایتیهای عمومی از حکومت و سیاست تبعیض‌آمیز آن به تشدید مخالفتها و برخوردهای طولانی بین نیروهای امنیتی و فعالان سیاسی انجامید. (مجتهد زاده ، ۴۹۶:۱۳۷۹)
تحولات بحرین بیش از آنکه تابعی از تحولات منطقه و بین‌الملل باشد، محصول تحولات داخلی و مطالبات مشروع مردمی بوده است. آن‌هم در شرایطی که اکثریت‌قریب‌به‌اتفاق مردم، مورد تبعیض افقی و عمودی قرار گرفتند. یعنی این تبعیض هم درباره مردم غیر شیعی مشاهده‌شده و هم تبعیض عمیق درباره سایر مردم این کشور اعمال‌شده است. (قادری،۱۳۹۱: ۷)
رهبران بحرین همواره، از تقابل مردم با حکومت سلطنت مطلقه و مستبد گونه خود نگران هستند و راه‌حل این چالش را سرکوب و کشتار شیعیان میدانند. حکومت بحرین همواره در تلاش بوده است تا، بافت جمعیتی این کشور را باهدف از اکثریت انداختن شیعیان تغییر دهد. درکل می‌توان فرقهگرایی و تبعیض علیه شیعیان را بارزترین ویژگی حکومت آل خلیفه دانست. در مورد بحرین متأسفانه این واقعیت بسیار پررنگ جلوه میکند و به‌حق باید شیعیان این کشور را اکثریتی فراموش‌شده دانست. (قربان پور ، ۹۰:۱۳۸۵)
۴-۲- عوامل موثر برشکل‌گیری بحران بحرین
تظاهرات ضد دولتی چندین کشور در خاورمیانه در اوایل سال ۲۰۱۱ گریبان گیر بحرین نیز شد. معترضان، با الهام از رویدادهای اخیر در مصر و تونس، تظاهرات خود را در۱۴فوریه۲۰۱۱ آغاز کردند که این تنش در میان توده مردمی با طبقه حاکم در جریان است. جمعیت معترضان در ۲۲ فوریه همان سال به اوج خود رسید و بیش از یک‌صد هزار معترض در میدان مروارید گرده‌ام آمدند. . (Ibish, 2011: 41)
شرایط و ساختار سیاسی و روابط خاص دولت و جامعه در بحرین و به‌ویژه رویکرد رژیم سیاسی خاندان آل خلیفه،زمینه‌ساز هرگونه تحول و اعتراضات مردمی در این کشور است . ماهیت رژیم سیاسی بحرین، پادشاهی مشروطه است . مطابق با قانون اساسی این کشور، ظاهراً قوای سه‌گانه مستقل بوده، مجاز به اعمال‌نفوذ در وظایف و اختیارات یکدیگر نیستند؛ اما در عمل تمامی سه قوه زیر نظر مستقیم امیر بحرین قرار دارد که همراه با ولیعهد و نخست‌وزیر بر کشور حکمرانی می‌کنند. طبق قانون اساسی بحرین، امیر بحرین حاکم و رئیس کشور است و بزرگ‌ترین فرزند ذکور وی ، به‌عنوان جانشین تعیین می‌شود.(آدمی، ۱۳۹۱: ۱۴۹)
با درگذشت شیخ عیسی بن سلمان و به قدرت رسیدن فرزند وی حمد بن عیسی،پادشاه کنونی بحرین، خاندان آل خلیفه تلاش‌های جدیدی را برای افزایش مشروعیت آغاز کرد . شیخ حمد در فوریه ۲۰۰۱ ، با برگزاری همه‌پرسی در خصوص منشور ملی و تصویب آن، ضمن تغییر نام امیرنشین بحرین به پادشاهی، حیات پارلمانی را از طریق دو مجلس شورا و نیابتی به این کشور بازگرداند.
در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۰۲ ، اغلب گروه‌های مهم شیعی مانند وفاق اسلامی به علت برخی ملاحظات قانون اساسی، در آن شرکت نکردند، اما این حزب به‌عنوان نماینده اصلی شیعیان بحرین در انتخابات سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۱۰ ، مشارکت کرد و توانست به ترتیب ۱۷ و ۱۸ کرسی از مجموع ۴۰ کرسی مجلس بحرین را به دست آورد. باوجود مشارکت احزاب شیعی در انتخابات پارلمانی و کسب برخی کرسی‌ها، همواره این احساس در شیعیان بحرین وجود دارد که آن‌ها از شرکت جدی و تأثیرگذار در ساختار قدرت محروم هستند و توزیع کرسی‌های پارلمانی در مناطق شیعی و سنی بحرین به‌گونه‌ای است که شیعیان در شرایط کنونی هیچ‌گاه نمی‌توانند بیش از ۱۸ کرسی از مجموع ۴۰ کرسی مجلس و اکثریت را در این مجلس از آن خود کنند. (آدمی، ۱۳۹۱: ۱۵۰) خاندان آل خلیفه برای آن‌که اکثریت مجلس فرمایش را نیز نمایندگان شیعی تشکیل ندهند، طبق گزارش‌های مرکز حقوق بشر بحرین اقدام به صدور ویزا و اعطای تابعیت بحرینی به شهروندان سنی مذهب دیگر کشورهای حاشیه‌ی خلیج‌فارس می کند.(Katzman, 2011: 3)
این در حالی است که دولت بحرین فشارهای زیادی را بر شهروندان شیعه‌مذهب بحرینی اعمال می‌کند و مانع از اعطاء امتیاز شهروندی به اقوام شیعه‌مذهب «بیدون» که قرن‌هاست در بحرین زندگی می‌کنند ، می‌شود. شیعیان در بحرین از حضور در پست‌های نظامی و امنیتی محروم هستند و دولت آل خلیفه از طریق صدور روادید برای شهروندانم سنی مذهب اردنی، یمنی و عراقی کمبود نیروهای دفاعی و امنیتی خود را جبران می‌کند. دولت بحرین همواره فقدان صلاحیت‌های علمی شیعیان برای تصاحب پست‌های کلیدی را،عامل اصلی برای این تبعیض معرفی کرده است و این در حالی است که ۷۰ درصد از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در این کشور را شیعیان تشکیل می‌دهند. (ابراهیمی،۱۳۹۱: ۱۱۹)
به دنبال انتخابات مجلس این کشور در سال ۲۰۱۰ که شائبه‌ی تقلب سیستماتیک در آن از سوی شیعیان به خاندان آل خلیفه وارد شد ، دولت این کشور دست به سرکوب سنگین مخالفان و فعالان حقوق بشری زد، سرکوبی که نویدبخش بازگشت بحرین به تحولات سال ۱۹۹۰ بود.این سرکوب‌ها با نارضایتی‌های شدید اجتماعی و اقتصادی که از سطح بالایی از بیکاری جوانان و فساد دولتمردان ناشی می‌شد همراه شده بود.تحولات بحرین سبب به لرزه درآمدن جهان عرب، قبل از انقلاب‌های تونس و مصر شده بود.در همین شرایط بود که معترضین اقدام به سازمان‌دهی اعتراض هماهنگ در ۱۴ فوریه‌ی ۲۰۱۱ نمودند. تمرکز و هدف اصلی سازمان دهندگان این اعتراض تضمین مشارکت سیاسی و پاسخگویی دولتمردان بود و در ابتدا هیچ‌گونه تغییر ساختاری در این کشور را مدنظر نداشتند.اعتراضات روز خشم در بحرین با دهمین سالگرد تصویب منشور سال ۲۰۰۱ که به دنبال اعطای حقوق سیاسی و شهروندی بیشتر به مردم این کشور بود همزمان شده بود. (Coates Ulrichsen, 2013: 2)
بحرین از کشورهایی است که با توجه به زمینه‌های داخلی ، شاهد تجربه‌ی خیزش‌های مردمی بوده است.تظاهرات کنندگان بحرینی به‌طور مشخص پنج درخواست اصلی از دولت آل خلیفه داشتند:

• • محدود کردن قدرت آل خلیفه از طریق تغییر قانون اساسی

• • افزایش اختیارات شورای نمایندگان

• • رفع معضل بیکاری و افزایش فرصت‌های شغلی

• • جایگزین کردن پست‌های حساسی که تحت کنترل خاندان آل خلیفه است

• • اصلاح قانون انتخابات و آزادی بیشتر انتخاباتی.(ابراهیمی، ۱۳۹۱: ۱۱۴)

اگرچه رویکردهای فرقه‌گرایانه‌ی خاندان آل خلیفه موجب شده است تا بیشتر شهروندان شیعه‌مذهب این کشور تحت‌فشار باشند، اما دامنه‌ی اعتراضات و مخالفت‌ها نسبت به سیاست‌های دولت به اقشار سنی مذهب این کشور نیز رسیده است. جهت‌گیری دولت مانع از توزیع مناسب ثروت و قدرت در جامعه‌ی بحرین و باعث بروز اختلافات طبقاتی و شکاف اجتماعی سرسام‌آور در این کشور شده است. (ابراهیمی،۱۳۹۱: ۱۱۹)
باوجودآنکه اعضای خاندان سلطنتی تنها ۲ درصد از جمعیت کشور بحرین را تشکیل می‌دهند، ۱۷ درصد از پست‌های کلیدی و نیمی از سمت‌هایی مانند وزارت و استانداری‌ها را در اختیاردارند.از طرف دیگر وزرای وزارت خانه‌های حساس و کلیدی چون وزارت دفاع، داخلی، امنیت و نخست‌وزیر و رئیس قوه‌ی قضائیه همواره از بین اعضای خاندان سلطنتی انتخاب می‌شوند.در عرصه‌ی اقتصادی نیز بخش اعظم سهام کمپانی‌ها و شرکت‌های داخلی تحت کنترل اعضای خاندان آل خلیفه است و این در حالی است که اکثر جوانان بحرینی با معضل بیکاری روبه‌رو هستند.
لذا بسترهای وقوع خیزش‌های مردمی در این کشور را نمی‌توان صرفاً به جهت‌گیری‌های فرقه‌گرایانه خاندان حاکم تقلیل دهیم بلکه شکاف‌های عمیق اقتصادی،سیاسی و اجتماعی خاندان حاکم با دیگر افراد جامعه اعم از سنی و شیعه موجب شده تا خیزش‌ها در بحرین رنگ و بویی مردمی به خود بگیرد و اقشار مختلف جامعه را بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های مذهبی به خیابان‌ها هدایت کند. (ابراهیمی،۱۳۹۱: ۱۲۱)
فعالیت سیاسی مردم بحرین اکثراً توسط جنبشهایی نظیر جبهه آزادی‌بخش بحرین، جبهه اسلامی برای آزادی بحرین، حزب‌الله بحرین، حرکت هسته‌های انقلابی، حزب الدعوه، حرکت ستمدیدگان بحرین و دیگر حرکت‌ها و جنبش‌ها سازمان‌دهی میشود. (مصلی نژاد ،۱۶۲:۱۳۹۱)
جمعیت وفاق ملى اسلامی بزرگ‌ترین و برجسته‌ترین حزب سیاسى شیعه است که به همراه احزاب دیگر شیعى همچون حزب عمل اسلامی و حزب رساله در قیام‌های اخیر بحرین حضور فعال داشته‌اند.این مسئله خطرات بسیارى را براى دیگر حاکمان دیکتاتور در منطقه ایجاد می‌کند و بیش‌تر از همه عربستان را مورد هدف قرار می‌دهد. در عربستان اگرچه عمده جمعیت، اهل تسنن هستند و حاکمیت نیز مثل بحرین در دست آن‌هاست اما عمده منابع نفتى در کشورهاى اسلامى و حوزه خلیج‌فارس مثل عربستان سعودى در مناطقى قرار دارد که شیعیان در آن ساکن هستند(حجت شمامی،۱۳۹۰: ۳۷).
به‌طورکلی می‌توان ریشه‌های بحران بحرین را این‌گونه دسته‌بندی کرد:

1. 1. حکومت اقلیت سنی بر اکثریت شیعیان

جمعیت آل خلیفه که بر بحرین حکومت می‌کنند حدود ۳۰۰۰ نفر هستند که تمام مناصب حکومتی را قبضه کرده‌اند. به‌طوری‌که غیر از منصب پادشاهی دیگر مناصب حکومتی نیز در دست آن‌ها قرار دارد. در این میان نخست‌وزیر بحرین شیخ خلیفه بن سلمان آل خلیفه از ۱۹۷۱ تاکنون منصب نخست‌وزیری را بر عهده دارد و طی این سال‌ها سرکوب مردم به دست ایشان انجام‌شده است.

1. 1. ممانعت از مشارکت سیاسی شیعیان

در راستای حکومت اقلیت بر اکثریت مناصب حکومتی به شیعیان داده نمی‌شود. جالب آنجا که حکومت با ترفندهای مختلف سعی دارد فشار این جمعیت اکثریتی را خنثی کند؛ چنان‌که در انتخابات مجلس،انتخابات به شکلی مهندسی‌شده بود که در بهترین حالت تنها ۱۸ نماینده شیعه می‌توانستند وارد مجلس شوند.

1. 1. تغییر بافت جمعیتی بحرین،

حکومت بحرین برای تغییر بافت جمعیتی این کشور به نفع اهل سنت به مهاجران سنی از کشورهایی چون پاکستان، بنگلادش، اردن و… تابعیت داده که اکثر آن‌ها هیچ تخصصی هم ندارند و به امید گرفتن زمین به بحرین می‌آیند. همچنین حکومت بحرین از این افراد در تشکیلات نظامی و پلیس استفاده می‌کند که خود نشان از تبعیض شدید مذهبی در این کشور دارد.

1. 1. فاصله طبقاتی و توزیع ناعادلانه ثروت.

عامل دیگری که در شکل‌گیری انقلاب اخیر مؤثر بود توزیع ناعادلانه ثروت و عمق یافتن فاصله طبقاتی بود. ثروت در بحرین در اختیار گروه اندکی است و این در حالی است که اکثریت جامعه در زیرخط فقر زندگی می‌کنند. بر اساس گزارش رسمی سازمان ملل متحد هر شخصی که در بحرین کمتر از هزار دلار در ماه درآمد داشته باشد، زیرخط فقر قرار دارد این در حالی است که درآمد متوسط شهروندان بحرینی حدود ۵۰۰ دلار در ماه است. این امربر چالش موجود بین شیعه - سنی منطبق شده و اعتراضات را شعله‌ور کرده است(هاشمی نسب،۱۳۸۹: ۲۶)
۴-۳- واکنش دولت آل خلیفه به تحولات انقلابی این کشور
انقلاب مردم بحرین بدون شک یکی از روندهای ناشی از بیداری اسلامی در منطقه است؛ روندی که استمرار سیاست‌ها و خط‌مشی‌های ضدمردمی و تبعیض‌آمیز برخی حکومت‌های منطقه را برای مردم غیرقابل‌تحمل نمایانده است. در این روندها، تغییر حکومت و ایجاد ساختارها و ارکانی سازگار با حق، عدالت و امنیت همگانی تعقیب می‌شود.
مردم بحرین نیز در ادامه انقلاب‌های مردم در مصر، یمن، تونس و همچنین تحرکات مردم در برخی دیگر از دولت‌های عربی منطقه، این روند را آغاز کردند و تحرکاتی را با آرزوی تغییر وضعیت موجود و سرنگونی دولت آل خلیفه به عمل آوردند. تفاوت آشکار قیام مردم بحرین با دیگر دولت‌های عربی منطقه، ورود آشکار یک دولت خارجی و هم‌پیمان حکومت مرکزی به‌منظور تضمین بقای این حکومت و سرکوب انقلابیون است. همین امر، نه‌تنها به وضعیت سیاسی و عینی قیام بحرین جلوه‌ای متفاوت بخشیده بلکه از منظر حقوقی نیز عناصری متفاوت را در این وضعیت دخیل نموده است؛ وضعیتی که در پرتو آن، موازین ناظر بر التزام دولت مرکزی به رعایت حقوق غیرنظامیان و شهروندان معترض بحرینی نه‌تنها بر مقامات سیاسی، نظامی و امنیتی بحرین بلکه بر نیروهای مداخله‌گر عربستانی نیز اعمال خواهد شد.این در حالی است که اغلب سازمان‌های بین‌المللی و همچنین برخی از دولت‌های عضو شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، ماهیت اقدامات مردمی علیه دولت بحرین را «تظاهرات و اقدامات اعتراضی کاملاً مسالمت‌آمیز » توصیف کرده‌اند؛ اقداماتی که واکنش‌های مسلحانه، امنیتی و سرکوبگرانه دولت‌های بحرین و عربستان و به‌کارگیری ارتش یا نیروهای مجهز به سلاح‌های سبک و سنگین در این روند را توجیه نمی‌کند.(ساعد، ۱۳۹۱: ۳)
بعد از گسترش اعتراضات مسالمت‌آمیز مردمى در بحرین، خانواده آل خلیفه در ابتدا خواستند با ترفندى ، سنی‌ها را در مقابل شیعیان قرار دهند که موفق به این کار نشدند.(راضی،۱۳۹۰: ۵۴)اگرچه حرکت اعتراضی در ابتدا در مقیاس کوچک و عمدتاً به روستاهای شیعه‌نشین خارج از منامه محدود می‌شد، اما سرکوب و کشتار معترضان در ۱۴ و ۱۵ فوریه سبب گسترش اعتراضات شد.این امر سبب حضور گسترده‌ی معترضان به میدان لوء لوء منامه شد.لایه‌های مردمی و قومی شرکت‌کننده در این تظاهرات گسترده بود و تعداد بی‌سابقه‌ای از مردم شیعه و سنی مذهب بحرین در آن مشارکت داشتند که شعار محوری آن‌ها «نه شیعه، نه سنی فقط مردم بحرین» بود. (Coates Ulrichsen, 2013: 3)
در تظاهرات شب ۱۶ فوریه ۲۰۱۱ که ده‌ها هزار نفر از جوانان بحرینی حضور داشتند معترضان در میدان لوء لوء خواهان برکناری شیخ خلیفه بن سلمان ۴۰ ساله، نخست‌وزیر این کشور بودندکه با واکنش تند نیروهای امنیتی رژیم بحرین مواجه شدند و بسیاری از معترضین دستگیر شدند.در مقابل اعتراضات صورت گرفته توسط معترضین مخالف حکومت، دولت بحرین اقدام به سازمان‌دهی تجمع حامیان حکومت در مسجد الفاتح در جفیر(Juffair) در تاریخ ۲۱ فوریه نمود . این تجمع یک‌بار دیگر در تاریخ ۲ مارس نیز جهت حمایت از رژیم بحرین صورت گرفت. حامیان دولت تحت عنوان تجمع وحدت ملی(TGONU) شناخته می‌شدند که از اهل سنت وفادار به رژیم ، اخوان بحرین و برخی جوامع قبیله‌ای و شهری تشکیل‌شده بود.در مقابل مخالفان دولت بحرین در ۲۵ فوریه در تجمع ۲۰۰ هزارنفری در میدان لوء لوء منامه شرکت کردند و خواستار استعفای نخست‌وزیر شدند.این تظاهرات به‌عنوان یک بسیج اجتماعی بی‌سابقه در جنبش‌های عربی در سال ۲۰۱۱ شناخته می‌شد.(Lynch, 2012: 110)
با گسترش ناآرامی‌ها در بحرین دولت آل خلیفه علاوه بر استمداد از دولت‌های خارجی برای مداخله در امور بحرین جهت کنترل ناآرامی‌ها در این کشور، به دنبال آن بود تا با ایجاد یک سری اصلاحات نمادین از دامنه‌ی اعتراضات مردمی بکاهد.اقدام نیروهای امنیتی و پلیس بحرین در ۱۷ فوریه در حمله به معترضین و کشتن ۴ تن از آنان سبب رادیکالیزه تر شدن اوضاع این کشور شد به‌طوری‌که باوجود پیشنهاد شیخ حمد در خصوص برگزاری گفتگوهای ملی و آزادی زندانیان سیاسی،تظاهرات به سمت شعارهای ضد سلطنتی در این کشور سوق پیدا کرد. ( Katja, 2012: 15)
رژیم بحرین از زمان استقلال، همواره با مخالفت و حرکت‌های مردمى روبه‌رو بوده و براى سرکوب این حرکت‌ها، همیشه دست به دامان کمک‌های خارجى شده است. ازاین‌رو سازمان اطلاعات و امنیت بحرین، هم‌زمان با استقلال این کشور و حتی پیش از آن به دست انگلیسی‌ها ایجاد شد و تا امروز نیز از سوى انگلیسی‌ها هدایت می‌شود. شوراى همکارى خلیج‌فارس نیز که عربستان سعودى در آن بیشترین نفوذ را دارد، بر اساس برنامه‌ریزی‌های مشترک، درزمینه مسائل امنیتى و اطلاعاتى، تقریباً به‌صورت هماهنگ و یک شبکه واحد عمل می‌کنند . روش‌های اعمال شکنجه و ترور و سرکوب در همه این کشورها تقریباً یکسان و در بحران‌های ایجادشده براى هر کشور، سایرین هم شریک بوده‌اند. ازاین‌رو دخالت نظامى عربستان سعودى را در سرکوب حرکت‌های مردمى در این راستا تبیین می‌شود. (قنبری، ۱۳۹۰: ۲۵)
سرکوب معترضین بحرینی که با کمک نیروهای امنیتی شورای همکاری خلیج‌فارس صورت گرفت ، طی آن ۴۶ تن کشته و۳ هزار نفر دیگر نیز بازداشت شدند و تا پایان سال ۲۰۱۱ حدود ۴ هزار نفر از معترضین نیز شغل خود را از دست دادند.از طرف دیگر با برگزاری مسابقات فرمول یک در آوریل۲۰۱۲ نیز معترضین به‌شدت تظاهرات خود علیه خاندان آل خلیفه افزودند تا به‌واسطه‌ی پوشش جهانی این مسابقات بتوانند فشار بیشتری به دولت بحرین وارد کنند. (Kenneth, 2011: 6)
با گسترش مخالفت‌ها مذاکرات در ماه مارس ۲۰۱۱ بین شاهزاده سلمان بن حمد آل خلیفه و حزب الوفاق که به‌عنوان بزرگ‌ترین جامعه‌ی سیاسی مخالف رژیم شناخته می‌شود برگزار شد که طی آن دولت بحرین قول انجام برخی اصلاحات سیاسی را داد اما زمانی که الوفاق شرط اولیه برای ادامه گفتگوها و رسیدن به توافق جامع را تنظیم قانون اساسی جدید عنوان کرد ، گفتگوها با شکست مواجه شد.بعد از ایجاد بن‌بست در مذاکرات نیروهای سپر جزیره به رهبری عربستان در ۱۴ مارس برای کنترل اوضاع، وارد بحرین شدند.این نیروها شامل ۱۰۰۰ نفر از گارد ملی عربستان سعودی و ۵۰۰ پلیس نظامی امارات بودندکه در کنار پلیس و نیروهای امنیتی بحرین برای بازگشت ثبات به این کشور وارد عمل شدند.
بلافاصله پس از ورود نیروهای سپر جزیره دولت بحرین ۱۵ مارس را به‌عنوان وضعیت اضطراری در این کشور اعلام کرد که تا ۱ ژوئن ۲۰۱۱ این وضعیت ادامه داشت. همزمان باسیاست سرکوب و ارعابی که از جانب نیروهای امنیتی رژیم بحرین علیه معترضین استفاده می‌شد حکومت در یک کمپین تبلیغاتی هماهنگ در رسانه‌های دولتی ، مخالفان دولت را به‌عنوان عاملین دشمن و خشونت‌طلب و خائن معرفی می‌کردند. (Coates Ulrichsen, 2013: 3)
بعدازآن که معترضین همه‌روزه در میدان لوء لوء منامه به تظاهرات علیه رژیم حاکم ادامه می‌دادند برای آن‌که این میدان مانند میدان تحریر قاهره به نماد معترضین علیه رژیم حاکم بدل نشود در ۱۸ مارس ۲۰۱۱ اقدام به تخریب این میدان نمود. این در حالی است که این میدان در سال ۱۹۸۲ به‌عنوان یادبود سازمان شورای همکاری خلیج‌فارس ایجاد شد.۶ ستون این بنا که نشانگر وحدت دولت‌های این سازمان بود تنها چند روز بعد از ورود نیروهای همین سازمان نابود شد.(Farmer, 2001: 12)
بعد از ۱ ژوئن ۲۰۱۱ وضعیت اضطراری حکومت‌نظامی در این کشور لغو شد . در مدت کوتاهی بعدازآن دولت بحرین برای جلوگیری از گسترش مخالفت‌ها طرح تشکیل گفتگوهای ملی را مطرح کرد.اما تعمیق اختلافات در درون محافظه‌کار و تندرو آل خلیفه به سردمداری افرادی چون خالد بن احمد آل خلیفه رئیس دادگاه سلطنتی و خلیفه بن احمد آل خلیفه رئیس نیروهای دفاع بحرین و وجود شک و تردید میان مخالفان در خصوص تعهد رژیم به وعده‌هایش منجر به شکست این طرح شد(Coates Ulrichsen, 2013: 4)
طرح گفتگوی ملی تا حد زیادی با کمیسیون تحقیق مستقل بحرین (BICI) که در ۲۹ ژوئن توسط شاه حمد ایجاد شد هم‌پوشانی کارکردی داشت.ریاست این کمیسیون بر عهده‌ی شریف باسیونی ، پرفسور مصری بود که در کمیسیون شورای سازمان ملل متحد که مسئول رسیدگی به جنایات جنگی در یوگوسلاوی در سال ۱۹۹۰ بود نیز عضویت داشت.اولین گزارش این کمیسیون در ۲۳ نوامبر منتشر شد که طی آن شریف باسیونی در یک سخنرانی تلویزیونی در مقابل پادشاه بحرین اظهار داشت که نیروهای امنیتی بیش‌ازحد به سرکوب معترضان و شکنجه‌ی زندانیان پرداختند.از طرف دیگر بیمارستان‌ها و اورژانس‌ها نیز از قوانین موجود در خصوص لزوم مداوای شهروندان امتناع کرده بودند.
او استدلال نمود که این تظاهرات برای دست‌یابی به حقوق شهروندی است و معترضین به دنبال تغییر رژیم در بحرین نیستند و هم‌چنین شواهدی مبنی بر دخالت ایران و ارتباط معترضین بحرینی با این کشور وجود ندارد. گزارش ۵۱۳ صفحه‌ای این کمیسیون مبین سوءاستفاده از قدرت از جانب نیروهای نظامی و امنیتی بحرین در سرکوب معترضین بود. (Coates Ulrichsen, 2013: 4)
در پاسخ به گزارش مطروحه از جانب این کمیسیون پادشاه بحرین خود را متعهد به اصلاحات و تأسیس کمیسیون ملی برای نظارت بر اجرای این اصلاحات نمود. طی این تعهد اقداماتی نظیر خلع مقام از سوءاستفاده کنندگان از قدرت،بازسازی خانه‌ها و اماکن مقدس شیعیان که در طول تظاهرات نابودشده بود و هم‌چنین تدوین لوایحی قانونی تعریف شکنجه و برقراری مجازات برای نیروهایی که از انجام آن سرپیچی کنند هم‌چنین بازگشت کارگران و کارمندانی بود که در جریان اعتراضات اخراج شده بودند، وعده داده شد.

با توجه به نتایج جدول فوق، و با توجه به اینکه سطح معنی داری خطای آزمون برای سطح اطمینان ۹۵/۰ مقدار ۰۰۲/۰ بوده و کمتر از ۰۵/۰ است، بنابراین می توان گفت که فرضیه محقق تایید و فرضیه صفر رد می شود و بین قانون گرایی در سازمان با رفتار ضد بهره ور کارکنان بانک ملت استان اردبیل رابطه معنادار وجود دارد.

با توجه به اینکه ضریب همبستگی بین دو متغیر قانون گرایی در سازمان و رفتار ضد بهره ور (۵۱/۰-) می باشد بنابراین به علت منفی بودن ضریب همبستگی می توان گفت که رابطه موجود بین دو متغیر معکوس می باشد یعنی با افزایش قانون گرایی در سازمان کارکنان بانک ملت استان اردبیل، رفتارهای ضد بهره ور کاهش می یابد و بالعکس. و چون مقدار ضریب همبستگی بیشتر از ۵/۰ میباشد پس شدت رابطه قوی میباشد.
۴ – ۴– ۷ آزمون فرضیه ۶ فرعی:
فرضیه صفر ( H₀ ): بین تاثیر فضای کلی زندگی کاری با رفتار ضد بهره ور کارکنان بانک ملت استان اردبیل رابطه معنادار وجود ندارد.
فرضیه محقق ( H₁ ): بین تاثیر فضای کلی زندگی کاری با رفتار ضد بهره ور کارکنان بانک ملت استان اردبیل رابطه معنادار وجود دارد.
جدول ۴-۱۳- نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن جهت تعیین رابطه همبستگی

با توجه به نتایج جدول فوق، و با توجه به اینکه سطح معنی داری خطای آزمون برای سطح اطمینان ۹۵/۰ مقدار ۲۸۵/۰ بوده و بیشتر از ۰۵/۰ است، بنابراین می توان گفت که فرضیه محقق رد و فرضیه صفر تایید می شود و بین تاثیر فضای کلی زندگی کاری با رفتار ضد بهره ور کارکنان بانک ملت استان اردبیل رابطه معنادار وجود ندارد.
۴ – ۴ – ۸ آزمون فرضیه ۷ فرعی:
فرضیه صفر ( H₀ ): بین توسعه قابلیت های انسانی با رفتار ضد بهره ور کارکنان بانک ملت استان اردبیل رابطه معنادار وجود ندارد.
فرضیه محقق ( H₁ ): بین توسعه قابلیت های انسانی با رفتار ضد بهره ور کارکنان بانک ملت استان اردبیل رابطه معنادار وجود دارد.
جدول ۴-۱۴- نتایج ضریب همبستگی اسپیرمن جهت تعیین رابطه همبستگی