جدول (۱-۱) مدل مفهومی تحقیق
۱-۷ واژگان کلیدی
ERP ^[۱۱]برنامه ریزی منابع سازمان :
در واقع نوع جدیدی از سیستم های اطلاعاتی هستند که مشخصه برجسته آنها یکپارچه سازی تمامی فرآیندهای عملیاتی در حوزه های کارکردی سازمان از طریق بانک اطلاعاتی متمرکز می باشد (الوانچی ۱۳۸۰ ص ۳۶) .
^[۱۲]CSFعامل کلیدی موفقیت :
تعداد محدودی از حوزه ها که اگر نتایج این حوزه ها رضایت بخش باشد می توان از عملکرد رقابتی موفق سازمان اطمینان پیدا کرد این عوامل در سازمان ها عامل های کلیدی و مهمی هستند که برای دست یافتن به اهداف کسب و کار بر آن ها تمرکز می شود . حوزه هایی که در آن ها کارها باید انجام گیرند تا کارکرد سیستم اطلاعاتی موفق بود و اهداف مشخص دست یافت (علیزاده ۱۳۸۳ ص ۱۹) .

BSC ^[۱۳]کارت امتیازی متوازن :
روشی است که در آن استراتژی سازمان به شاخص های قابل اندازه گیری ترجمه و کنترل شده که منجر به تحقیق استراتژی ها می شود . این مدل در سال ۱۹۹۲ و توسط رابرت کاپلان و دیوید نورتون به عنوان سیستمی برای مدیریت بر سیاست ها و استراتژی های سازمان ارائه گردید و جدیدترین روش و سیستم موجود برای ارزیابی عملکرد سازمان می باشد. (ابن رسول ، طرهانی ، لطفی ،۲۰۰۷) .
^[۱۴]ANP فرایند تحلیل شبکه :
روش ANP روشی است که توسط توماس الساعتی در سال ۱۹۹۶ ابداع شد. در واقع بهبودی از AHP (تحلیل سلسله مراتبی) می باشد. در روش AHP وابستگی ها باید به صورت خطی ،از بالا به پایین و یا بلعکس می باشد. ساختار سلسله مراتبی مسائل ساده را از روی مصلحت حل می کند اما در سیستم پیچیده محدود می شود.
حال چنان چه وابستگی دو طرفه ، یعنی وزن معیارها به گزینه ها و وزن گزینه نیز به معیارها وابسته باشد مساله از حالت سلسله مراتبی خارج شده و تشکیل یک شبکه یا سیستم غیر خطی یا سیستم بازخورد را می دهد. که در این صورت برای محاسبه وزن عناصر باید از تئوری شبکه ها استفاده کرد.
۱-۸ روش تحقیق
با توجه به شناسایی شاخص های کلیدی از ۴ منظر BSC تحقیق حاضر از حیث روش پیمایشی است و با توجه به کاربرد آن در استقرار ERP از حیث هدف کاربردی است.
۱-۹ قلمرو تحقیق
الف) قلمرو مکانی: مطالعه موردی شرکت هواپیمایی هما
ب) قلمرو زمانی: استفاده از اطلاعات سال ۱۳۹۰ تا کنون همچنین برآورد می شود تحقیق حاضر تا تیر ماه سال ۱۳۹۳ ادامه یابد .
ج) قلمرو موضوعی : بررسی عوامل کلیدی موفقیت در پیاده سازی سیستم های یکپارچه مدیریت با رویکرد BSC
۱-۱۰ متغیرهای تحقیق
متغیر^[۱۵] کمیتی است که در دامنه معین می تواند از یک فرد به فرد دیگر یا از یک مشاهده به مشاهده دیگر ، مقدارهای مختلفی را به خود بگیرد ،بنابراین چیزی است که تغییر می پذیرد و پژوهشگر آن ها را بنا به هدف تحقیق خود کنترل ، دستکاری یا مشاهده می کند. در برخی مواقع ، متغیر ، نمادی است که اعداد یا ارزش های به آن منتصب میشود. (خاکی،۱۳۹۱، ۵۷) بنابراین دریک تحقیق برای پاسخ دادن به سوالات تحقیق و یا آزمون فرضیه ها, تشخیص متغیرها امری ضروری تلقی می شود.
الف) متغیر مستقل ^[۱۶] : متغیر مستقل یک ویژگی است که توسط پژوهشگر در مقدار آن دخالت یا دستکاری می شود تا تاثیرش بر روی متغیر وابسته مشاهده شود. ایجاد تغییر در یک متغیر مستقل باعث تغییر در متغیر وابسته می شود. (خاکی ،۱۳۹۱، ۵۷)
ب)متغیر وابسته ^[۱۷] : متغیر وابسته، متغیری است که هدف پژوهشگر تشریح یا پیش بینی تغییر پذیری آن است. که در قالب یک مساله تحقیق مورد بررسی قرار می گیرد. با تجزیه و تحلیل متغیر وابسته و شناسایی عوامل موثر بر آن ، می توان پاسخ ها یا راه حل هایی را برای مساله شناخت (بست ، ۱۳۷۱، ۸۴) ، متغیر وابسته ، متغیری که تغییرات آن تحت تاثیر متغیر مستقل قرار می گیرد (سرمد و دیگران ۱۳۸۵).
^[۱۸]ERP به عنوان متغیر مستقل و بررسی عوامل کلیدی موفقیت CSF ^[۱۹] آن به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است.
۱-۱۱ ابزار گرد آوری اطلاعات
جمع آوری داده ها درمورد موضوع پژوهش یکی از اصلی ترین مراحل یک پژوهش است. جمع آوری اطلاعات به صورت مناسب می تواند پژوهشگر را در اجرای صحیح تحقیق و نتیجه گیری دقیق و مبتنی بر واقعیت کمک کند. اطلاعات را می توان به روش های گوناگون در مکانهای مختلف و انواع منابع گردآوری کرد.
در تحقیق حاضر از روش های ذیل جهت جمع آوری داده ها استفاده می شود.
جهت شناسایی شاخص های کلیدی ۴ گانه BSC از مصاحبه و پرسشنامه با خبرگان در شرکت هواپیمایی هما استفاده خواهد شد.
جهت شناسایی الویت شاخص های ۴ گانه BSC از پرشنامه با مقیاس ۹ فاصله ای و تکنیک بردار ویژه استفاده خواهد شد.
۱-۱۲ محدودیت ها و مشکلات تحقیق
مهم ترین محدودیت این تحقیق را می توان شناخت اندک و بعضاً نادرست افراد سازمان از عملکرد ERP در سازمان دانست. به علاوه علی رغم آنکه از نظر تئوریک امکان تفکیک برخی از فاکتورهای عملکردی به چندین زیر فاکتور عملکردی دیگر و وارد نمودن آن ها در فاز الویت بندی فاکتورهایی وجود داشت ( فرضاً برای فاکتورهای عملکردی ERP را می توان از منظر تئوریک به غیر از شاخص های ذکر شده به شاخص های دیگری چون گردش موجودی ها ، نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری ، گردش حساب های دریافتنی و ….. تفکیک نمود.) اما از آنجا که تعداد مقایسات زوجی در روش ANP که همانند روش تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی برای N عامل مورد قیاس از فرمول N(N-1))/2) تبعیت می کند، با افزایش تعداد فاکتورها ، تعداد مقایسات زوجی به نحوه فزاینده ای افزایش خواهد یافت و این به منزله افزایش قابل ملاحظه سوالات پرسشنامه است که خبرگان از پاسخ دادن به آن در قالب یک پژوهش دانشجویی امتناع خواهند ورزید.
فصل دوم ادبیات و پیشینه تحقیق
۲-۱ پیشینه‌ای از برنامه‌ریزی منابع سازمانی ERP
هدف از این گفتار بیان تاریخچه‌ای درباره برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP) است. در اینجا سعی می‌شود تامین‌کنندگان اصلی ERP و نیز تاثیرات کلی توسعه سخت‌افزار و نرم‌افزارهای کامپیوتری بر این صنعت و نیز ادغام صنایع که اخیراً رخ داده است مورد بررسی اجمالی قرار گیرد. منابع لازم در این موضوع نیز از مصاحبه‌هایی که با آقایان ای دی، مک وبینی بنیان‌گذار شرکت Edward’s. Dj ریک آلن نایب رئیس پیشین بخش مدیریت مالی و ریک سؤ مشاور پیشین شرکت Edward’s D.j بدست آمده است. همچنین از اطلاعات آقای بیل رابینسون که سمت مشاور صنعتی را در اواسط دهه ۸۰ در IBMداشته، در تدوین این بخش استفاده شده است. حرکت از MRP که در اواخر ۱۹۷۰ و اوایل ۱۹۸۰ صورت گرفته در اثر نیاز به یکپارچه‌سازی توابع مختلف منابع سازمانی بوده است. نکته قابل توجه در این‌باره این است که بسیار پیش از آنکه سازمان‌ها به سوی ساختار تخت در اوایل دهه ۱۹۹۰ پیش بروند و نیاز به یکپارچه‌سازی داده‌ها را به عنوان یکی از بناهای اصلی کسب و کار تشخیص داده بودند. در ادامه تاریخچه‌ای از ERP و رابطه آن با یکی دیگر از سیستم‌های قبلی آن یعنی MRP II بیان می‌گردد.
برای جامع بودن مطلب، تاریخچه سیستم‌های اطلاعاتی را از دهه ۱۹۶۰ بررسی کرده سپس با سرعت از این دوره گذشته و پیشینه این سیستم‌ها را در دوره‌هایی که توسعه‌های مهمی در آن رخ داده بسط داده تا به دوره فعلی برسیم.
۲-۱-۱ دهه ۱۹۶۰ کامپیوترهای اولیه برنامه‌ریزی احتیاجات مواد MRP
در دهه ۱۹۶۰ عمده فشار رقابتی مربوط به هزینه بود. به تبع آن استراتژی ساخت و تولید، متمرکز بر محصول و حجم بالای تولید، برای حداقل کردن هزینه‌ها با توجه به فرض شرایط اقتصادی پایدار بود. در اوایل این دهه تمرکز نرم‌افزاری بیشتر بر روی سیستم‌های کنترل موجودی بود. در این مدت همچنان بیشتر از مفاهیم سنتی کنترل موجودی برای توسعه نرم‌افزارهای مرتبط استفاده می‌شد. معرفی سیستم کامپیوتری نقطه سفارش مجدد ROPکه شامل اندازه‌ اقتصادی سفارش و نقطه اقتصادی سفارش بود، نیازهای اساسی تولید برنامه‌ریزی و کنترل MPC این سازمان‌ها را برآورده می‌کرد.
در این راستا اولین تلاشی که سازمان‌ها برای دستیابی به سیستم یکپارچه اطلاعاتی انجام دادند در قالب یک گروه از نرم‌افزارها به نام پردازنده‌های صورت مواد BOMPS به منظور استفاده بهینه از مواد، تجهیزات و نیروی انسانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. روش کامل در این برنامه‌ها بدین صورت بود که مقدار مورد نیاز محصول به همراه اجزاء و قطعات مورد نیاز برای تولید آن محصول به سیستم وارد می‌شد و سیستم می‌توانست بر اساس آن، همه مواد مورد نیاز برای تولید آن مقدار محصول را محاسبه و ارائه کند. بر اساس این نتایج، پرسنل تدارکات قادر بودند برای خرید و تدارک موارد مورد نیاز، برنامه‌ریزی لازم را به عمل آورند. ولی مشکل عمده‌ای که این نرم‌افزارها داشت آن بود که مقادیر مواد و قطعات موجود در خط تولید و یا مقادیر موجودی مانده در انبار که از تولیدی‌های قبلی باقی مانده بود را در نظر نمی‌گرفت. بنابراین میزان موجودی انبار به مقدار قابل توجهی افزایش می‌یافت. از سوی دیگر زمان تاخیر در سفارش مواد و تهیه آن نیز در محاسبات مدنظر قرار نمی‌گرفت. بنابراین سعی در تولید نرم‌افزارهایی برای کنترل موجودی انبار گسترش یافت و توجه مدیران به سمت سیستم‌های برنامه‌ریزی مواد مورد نیاز MRP سوق یافت MRP سیستم ابتدایی و نیز ستون فقرات MRP II در اواخر ۱۹۶۰ و به واسطه همکاری بین شرکت Case, j که تولیدکننده تراکتور بود و نیز شرکت IBM متولد شد. در آن زمان نرم‌افزار کاربردی MRP یک روش برای برنامه‌ریزی و زمان بندی مواد برای ساخت و تولید محصولات پیچیده بود. سیستم‌های اولیه کامپیوتری شده در MPC، برای مثال PICS شرکت IBM، سیستم تولید و کنترل موجودی بود که برای ذخیره کردن داده‌ها، از نوار مغناطیسی استفاده می‌کرد. فایل‌های اصلی Master File اقلام موجودی روی نوار ذخیره می‌شد نوارهای مربوطه به تراکنش در طی هفته تکمیل می‌شدند و با بهره گرفتن از این نوارها، نوارهای اصلی Master tape به‌روزآوری شده به علاوه لیستی از سفارشات بر پایه محاسبات انجام گرفته برای مقادیر سفارش، موجودی اطمینان و موجودی در دست حاصل می‌شدند.
MRPکه شکل پیشرفته BOPMS بود، با در دست داشتن اطلاعات لازم در مورد میزان تقاضا برای محصولات و همچنین ساختار محصولات مورد نیاز می‌توان به راحتی مقدار مورد تقاضا برای هر محصول و اجزای آن را محاسبه کرد و این کار باعث کاهش خطای موجود در زمان پیش‌بینی می‌کرد. در این روش مشکلات موجود در نرم‌افزارهای پردازشگر صورت مواد نیز حل شده بود. به عبارت دیگر این سیستم، میزان موجودی گردش و زمان تهیه مواد را نیز در نظر می‌گرفت و بر این اساس برنامه‌ریزی شده‌ای برای خرید و تولید مواد ارائه می‌داد. سیستم‌های MRP اولیه که با MRP I شناخته می‌شدند اطلاعات بازاریابی موجود در برنامه کلان تولید MPSرا با اطلاعات مربوط به سطوح جاری موجودیها و سفارشات تولید، ‌خرید، اطلاعات تکنولوژیک در مورد ساختار محصول و فرایندهای تولید آن محصول ترکیب می‌کند. نتایج به دست آمده به این صورت خواهد بود که از هر قطعه، مواد اولیه، محصول و… چه میزان خریداری، تولید و یا مونتاژ می‌شود و چه موقع سفارش خرید یا تولید صادر می‌شود؟
برنامه کلان تولیدMPS، اطلاعات مربوط به سفارشات مشتریان شرکت و پیش‌بینی‌های تقاضای انجام شده را در هر دوره ترکیب می‌کند این اطلاعات با حجم موجودیهای جاری مقایسه می‌شود و زمان دریافت اقلام مورد نیاز نیز با توجه به زمان تاخیر دریافت اقلام از عرضه‌کنندگان یا در سطح کارخانه (از سایر دپارتمانها) منظور می‌گردد.
مهمترین مشکل این نرم‌افزار و نرم‌افزارهای مشابه، در این دوره اجرای آن بر روی مین فریم‌های گران قیمت مستقر در مراکز دانشگاهی و یا نظامی و… بود و همین امر فاصله زمانی بین دو برنامه‌ریزی را افزایش می‌داد. نکته جالب در محاسبات مربوط به اندازه بهینه سفارش با بهره گرفتن از هزینه‌های سفارش‌دهی و نگهداری و نیز نرخ تقاضا این بود که کامپیوترهای اولیه و نیز ابتدایی نسل دوم قادر به گرفتن ریشه نبودند، بنابراین قسمت نهایی محاسبات مقدار بهینه سفارش با دست انجام می‌شد. به واسطه مشکلات مربوط به ابزارهای ذخیره‌سازی و حافظه‌های کامپیوتری بود که MRP چندان امکان‌پذیری فنی نداشت و در اصل در دسترس قرار گرفتن حافظه‌های با دسترسی تصادفی بود که بازی را به نفع MRP برگرداند و امکان‌پذیری آن را تضمین کرد.
۲-۱-۲دهه ۱۹۷۰ توسعه‌های MRP، سخت‌افزار و نرم‌افزار کامپیوتری
سیستم‌های MRP بزرگ، با کارایی کم و گران قیمت بودند. این سیستم‌ها کارکنان زیادی برای پشتیبانی کامپیوترهای مین فرم نیاز داشتند. ذخیره‌سازی مهمترین تکنولوژی توانمندساز برای توسعه بسیار از سیستم‌های یکپارچه اطلاعات کسب و کار بود. در این زمان کلمه «Data Base» هنوز وارد دایره لغات نشده بود.
در اواخر دهه ۱۹۷۰ مهمترین فشار رقابتی جهت‌گیری به سوی بازاریابی بود که نتیجه آن استراتژی‌های مبتنی بر هدف گرفتن بازار، با تاکید بر یکپارچه‌سازی بیشتر تولید و برنامه‌ریزی بود. MRP این احتیاجات را به خوبی برآورده می‌کرد، زیرا یکپارچه‌سازی را بین پیش‌بینی، جدول کل برنامه‌ریزی تولید MPS و تامین احتیاجات را فراهم نموده به علاوه کنترل تولید کارگاهی را امکان‌پذیر می‌کرد MRP با سرعت نسبتاً خوبی به یک جزء پایه‌ای و خصوصی در برنامه‌ریزی مواد، و مدیریت تولید و کنترل آن تبدیل شد.
اواسط دهه ۱۹۷۰ شاهد ظهور کمپانی‌های اصلی نرم‌افزاری که تبدیل به تامین‌کنندگان کلیدی ERP شدند بودیم در سال ۱۹۷۲ پنج مهندس در منهیم آلمان SAP را راه‌اندازی کردند. هدف شرکت، تولید و بازاریابی برای نرم‌افزارهای استاندارد یکپارچه‌سازی راه‌ حل ‌های کسب و کار بود.
شرکت Lawson Soft ware در سال ۱۹۷۵ تاسیس شد که در آن ریچارد لاوسون و شریک تجاری آن‌ها جان سرولو نیاز به تهیه پکیچ‌های از قبل آماده راه‌ حل ‌های کسب و کار سازمان را که می‌توانند جایگزین مناسبی برای نرم‌افزارهای کسب و کار تغییر یافته باشند را احساس کردند.
Edward’s. D.Jبه وسیله، جک تامسون، ران گریگوری و ای دی مک ویلنی تاسیس شد. شرکت oracle هم به وسیله لاری ایسون و همزمان با شرکت Edward’s. D.j شرکت در سال ۱۹۷۷ تاسیس شدند. oracle اولین سیستم مدیریت پایگاه داده‌ای رابطه‌ای را نام SQL)زبان پرس‌وجوی ساختاری) را در سال ۱۹۷۹ معرفی کرد. در سال ۱۹۷۸ جان پان شرکتBaanرا در هلند به منظور ارائه خدمات مشاوره‌ای مالی و مدیریتی راه‌اندازی کرد.
در سال ۱۹۷۵ IBM سیستم حسابداری و مدیریت ساخت و تولید خود را با نام MMASمعرفی کرد که بیل رابینسون آن را جزء پیشگامان واقعی صنعت ERP می‌داند. که قادر بود دفتر معین کل و هزینه‌های هر شغل را به علاوه پیش‌بینی‌های بدست آمده از تبادلات تولید و موجودی را تهیه کند این سیستم همچنین قادر بود سفارشات تولید را با بهره گرفتن از سفارشات مشتریان محاسبه کند.
در آن زمانIBM تلاش می‌کرد تا نرم‌افزارهای جدید خود را با ارائه سیستم‌های سخت‌افزار جدید هماهنگ کند در سال ۱۹۷۸ سیستمIBM، یک مینی‌کامپیوتر و ارزان‌تر از مین‌ فریم‌های اولیه که شامل مجموعه‌ای جدید از نرم‌افزارهای کاربردی بود و با تنظیم ساخت و تولید، حسابداری و اطلاعات تولید و کنترل یا به اصطلاح MAPICS نامیده می‌شد را معرفی کرد. این نرم‌افزار یکپارچه کاربردی MMAS را به سطح دیگری با قابلیت دفتر معین کل، حسابهای پرداختی ورودی‌های سفارش و فاکتورهای، حسابهای دریافتی، تحلیل سیستم پشتیبانی و جمع‌ آوری اطلاعات حقوق، تعریف محصولات و تولید، مدیریت موجودی، برنامه‌ریزی احتیاجات مواد و کنترل تولید ارتقاء دارد.
توسعه سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای جدید سیستم‌های ابتدایی MRP را منسوخ کرد. با بهبود مستقر سخت‌افزارها و در دسترس بودن آن‌ها با قیمت مناسب و روند رو به رشد بهبود نرم‌افزارها امکان اضافه نمودن کارکردهایی با قابلیت دسترسی به پایگاه داده مرکزی فراهم شد درحقیقت تکنولوژی جدید اجازه گسترش سیستم به منظور پشتیبانی از کارکردهای متنوع‌تر و در عین حال مزیت استفاده از یکپارچگی را می‌داد. درحقیقت با جایگزینی سریع دیسکهای سخت محدودیت‌های فیزیکی پیش‌روی بسیاری از شرکت‌ها از جمله تولیدکنندگان نرم‌افزارهای MRP برداشته شد.

پیامبرتان بهترین پیامبران، امامتان، بهترین امام و فرزندانش بهترین جانشینان هستند.
ای مردم! نسل هر پیامبری از خودش است، ولی نسل من از صلب علی(ع) است.
ای مردم! ابلیس به خاطر حسدی که داشت آدم را از بهشت بیرون کرد، پس مواظب باشید که به علی(ع) حسادت نورزید تا اعمالتان از بین رفته و قدم هایتان بلغزد. آدم در حالی که برگزیده ی خدا بود به خاطر یک لغزش هبوط کرد، پس بنگرید که وضعیّت شما چگونه است حال آن که دشمنان خدا در میان شما هستند؟ . آگاه باشید جز انسان بدبخت، کسی علی را دشمن نمی دارد و جز انسان پاک و پرهیزگار، کسی دوستدار او نیست . فقط مؤمنان مخلص به او ایمان می آورند. به خدا قسم سوره ی والعصر( بسم الله الرحمن الرحیم . و العصر ) ^[۶۷] در شأن او نازل شده است.
ای مردم! خدا را گواه گرفتم که رسالتم را انجام و پیام الهی را به شما رساندم .( و ما علی الرسول الا البلاغ المبین) .^[۶۸]
ای مردم!(إتقوا الله حقّ تقاته و لا تموتنّ إلا و أنتم مسلمون ) ^[۶۹] از خدا آن طور که حق اوست پروا کنید و جز در حالت اسلام و مسلمانی نمیرید.
ای مردم! به خدا و رسولش و نوری که با او نازل شده ایمان آورید .( من قبل أن نطمس وجوهاً فنردّها علی أدبارها ) .^[۷۰]
ای مردم! نور خداوند در من است، پس از من در علی، سپس در نسل او تا قائم، مهدی – صلوات الله و سلامه علیه – اوست که حقّ خدا و حق ما و خاندان را می گیرد چرا که ما از طرف خداوند حجت بر دشمنان و مخالفین و گناه کاران و ظالمین در تمام عالم هستیم.
ای مردم! بترسید که بعد از مرگ من به قهقری برگردید، که اگر منحرف شوید ضرری به خدا نمی رسد. آگاه باشید که علی(ع) صابر و شاکر است و بعد از او فرزندان من از صلب او چنین صفاتی دارند.
ای مردم! به خاطر اسلامتان بر خدا منّت نگزارید چرا که غضب او شما را فرا می گیرد، ( إنّه لبالمرصاد) ^[۷۱] و او در کمین گاه است.
ای مردم! بدرستی که خداوند و من از ایشان بیزاریم . ای مردم! براستی که ایشان و یارانشان در پایین ترین درکات جهنم اند.(مثوی المتکبرّین ) .^[۷۲]
آگاه باشید که ایشان اصحاب صحیفه اند، پس یک نفر از شما در صحیفه اش نگاه کند.
گفت : جز عده ی کمی از مردم دیگران بر امر صحیفه رفتند.
ای مردم! من امامت و وراثت را در نسل خود تا روز قیامت باقی گذاشتم و آنچه می بایست تبلیغ کنم به شما تبلیغ کردم تا دلیلی باشد بر حاضر و غائب و بر هر کسی که شاهد است یا غائب، متولد شده یا نشده است.
حاضران به غائبان و پدران به فرزندان – تا روز قیامت – برسانند.
بدانید که خداوند غاصبین این حق را لعنت کرده است( سنفرغ لکم ایّها الثقلان ) ^[۷۳] و( یرسل علیکما شواظّ من نارِ و نحاسّ فلا تنتصران ) .^[۷۴]
ای مردم! خداوند شما را خود سر رها نکرده بلکه باید امتحان دهید تا سره از ناسره مشخص شود .( حتّی یمیز الخبیث من الطیّب و ما کان الله لیطلعکم علی الغیب) .^[۷۵]
ای مردم! خداوند بسیاری از گذشتگان را به خاطر مخالفت و انحرافشان به هلاکت رساند، بترسید و حقّ علی(ع) را رعایت کنید که خداوند به وعده هایی که می دهد عمل می کند.
ای مردم! بسیاری از گذشتگان شما منحرف شدند و خداوند هم هلاکشان کرد. پس کسانی که وصیّ من را مخالفت کنند نیز از بین می برد.
ای مردم! امر و نهی خداوند را به علی(ع) آموخته ام، هر آنچه به شما امر کرد اطاعت کنید تا هدایت شوید و آنچه را نهی کرد، سراغش نروید تا رشد کنید.( ولا تتفرق بکم السبل عن سبیله ) .^[۷۶] راه های مختلف شما را از راه او باز ندارد.
من همان راه راستی هستم که باید تبعیّت کنید، بعد از من علی(ع) و بعد از او فرزندان من هستند.( أئمه یهدون بالحق و به یعدلون ) .^[۷۷] در اینجا پیامبر(ص) سوره ی حمد را قرائت کرد و فرمود : در مورد من و فرزندان من نازل شده است.( اولئک أولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون ) ^[۷۸]( الا إنّ حزب الله هم الغالبون ) ^[۷۹].
بدانید که دشمنان علی همگی اهل نفاق و شقاوت و از برادران شیطان و دشمنان حق هستند.( الذین یوحی بعضهم إلی بعض زخرف القول ) ^[۸۰] کسانی که از روی غرور و تکبّر به هم تلقین های سوء می کنند . و بدانید که دوستان علی(ع) را خداوند این چنین می ستاید :( لاتجد قوما یؤمنون بالله و الیوم الآخر یوادّون من حادّ الله و رسوله ) ^[۸۱] و( الذین آمنوا و لم یلبسوا ایمانهم بظلمِ اولئک لهم الأمن و هم مهتدون ) .^[۸۲] یعنی دوستادارن او هرگز دشمنان خدا را دوست ندارند و ایمانشان را با ظلم آلوده نکرده اند. آنان کسانی اند که خداوند می فرماید :( الذین یخشون ربّهم بالغیب لهم مغفره و اجر کبیر ) ^[۸۳]
دوستان علی(ع) در حالی که فرشتگان به استقبال آن ها می آیند، بدون حساب وارد بهشت می شوند( طبتم فادخلوها خالدین ) ^[۸۴] و اولیای خداوند کسانی هستند که خداوند می فرماید :( و یدخلون الجنه بغیر حساب ) ^[۸۵]
امّا دشمنان او وارد جهنم می شوند : ^[۸۶]( کلّما دخلت أمه لعنت أختها) ^[۸۷]و( کلّما القی فیها فوجّ سألهم خزنتها ألم یأتکم نذیر ) ^[۸۸].
ای مردم! تا چه حد میان جهنم و بهشت فاصله است ؟ . دشمنان ما کسانی اند که خداوند آنان را لعن کرده است و دوستان ما کسانی اند که خداوند آنان را دوست دارد و مدح کرده است.
ای مردم! بدانید که من ترساننده از عذاب الهی هستم و علی(ع) هدایت کننده به سوی سعادت و هدایت است.
ای مردم! من پیامبر و علی(ع) وصیّ من بر شماست. بدانید که ختم کننده ی امامت – مهدی صلوات الله و سلام علیه »- از ما اهل بیت است. او مسلّط در دین خدا و انتقام گیرنده از ظالمین است. او ممالک را فتح و دشمنان و مشرکین را نابود می کند. او خون بهای اولیاء حق را می گیرد و دین خدا را یاری می کند. وی از دریای وسیع حقیقت و معرفت می نوشد و هر کسی را مطابق حال و استعداد و عملش مقام و رتبه می دهد.
او یگانه شخص برگزیده و انتخاب شده ی خداوند متعال است. او وارث علم انبیاء و محیط بر حقائق است. او از صفات و مراتب جلال و جمال پروردگار متعال خبرمی دهد، اوبه مراتب ایمان و حقایق عقاید آگاه می کند . او صاحب رشد کامل و ثبات و سداد در رأی و عمل است، امور دین الهی به او تفویض گشته و انبیاء گذشته به وجود او بشارت داده اند.
او حجّت باقی پروردگار است و بعد از او حجّتی نیست. حقی نیست مگر با او و نوری نیست مگر نزد او، او غالب و نصرت داده می شود ولی مغلوب و مقهور نخواهد بود. او ولیّ پروردگار متعال است در روی زمین، و حاکم خداوند است در میان بندگان او، و امین است نسبت به آشکار و پنهان.
ای مردم! من آن چه لازم بود به شما فهماندم بعد از من علی امور را برای شما روشن می کند. پس از پایان کلام من همه با علی(ع) دست داده و بیعت کنید. و اگر کسی بیعت خود را نقض کند به ضرر خود قدم برداشته است .( و من نکث فإنّما ینکث علی نفسه ) .^[۸۹]

ای مردم! خداوند می فرماید :( إنّ الصّفا و المروه من شعائر الله فمن حجّ البیت أو إعتمر ) ^[۹۰] حجّ و صفا و مروه از شعائر و علامت های الهی است.
ای مردم! حجّ را به جا آورید و بدانید هیچ کس به زیارت خانه خدا نیامد، مگر آن که او و خانواده اش بی نیاز شدند و کسی این عمل را ترک نمی کند مگر آن که او و خانواده اش فقیر و محتاج شد.
ای مردم! کسی در موقف حجّ توقف نمی کند مگر این که خداوند متعال گناه های گذشته او را تا آن موقع می آمرزد و چون حجّ او تمام شود، حساب اعمال او دوباره و از ابتداء شروع می شود.
ای مردم! بدانیدکه حجّاج در خلال این راه یاری می شوند و آن چه خرج وانفاق کرده اند به آنان داده می شود و خداوند اجر نیکوکاران را ضایع نمی کند.
ای مردم! حجّ را با رعایت آداب دینی و شرائط آن به جای آورید . و از خانه ی خدا مراجعت نکنید مگر با توبه ی خالص و دست برداشتن از شهوات و تمایلات دنیوی.
ای مردم! نماز و زکات را همان طور که خداوند فرموده انجام دهیدو اگر چیزی را ندانستید یا فراموش کردید از علی(ع) بپرسید که خداوند او را از من خلق کرده و من از او هستم .بدانید که حلال و حرام های الهی بیش از آن است که بشمارید.
من از طرف خداوند امر شده ام که برای علی(ع) و فرزندان بعد از او تا مهدی صلوات الله علیه از شما بیعت بگیرم.
ای مردم! آنچه از حلال و حرام ها گفته ام ثابت و غیر قابل تبدیل است. شما هم همان طور حفظ کنید و به یکدیگر توصیه کرده و آن ها را تغییر ندهید.
دوباره شما را سفارش می کنم : نماز را به پا دارید و زکات را پرداخت کنید، امر به معروف و نهی از منکر را انجام دهید. بدانید که بهترین طریق امر به معروف و نهی از منکر، فرا گرفتن گفتار و وصایای من و رساندن آن به دیگران و امر به قبول آن ها و نهی از مخالفت با آن ها است. بدرستی که امر به معروف و نهی از منکری نیست مگر با وجود امام معصوم.
ای مردم! قرآن به شما می فهماند که امامان بعد از او فرزندان اویند و همه ی آن ها از من و من از ایشان هستم. خداوند می فرماید :( و جعلها کلمه باقیه فی عقبه ) ^[۹۱] پس اگر به آن ها تمسّک جوئید گمراه نمی شوید.
ای مردم! تقوا، تقوا ؛ از روز قیامت بترسید چون( إنّ زلزه الساعه شیءُ عظیم ) ^[۹۲]
مرگ و حساب، میزان و محاسبه در نزد پروردگار را به خود یادآور شوید. ثواب و عقاب اعمالتان را در نظر داشته باشید، کسی که کار نیک انجام دهد بهره ای دارد و کسی که با بدی ها وارد محشر شود هیچ بهره ای از بهشت ندارد.
ای مردم! شما بیشتر از آنان هستید که بتوان با دست از شما بیعت گرفت ولی خداوند فرموده که با زبان به ولایت او و فرزندانش که امامان بعد از او هستند اقرار کنید.
پس همه با هم بگوئید‌ : حرف های تو را شنیدم و به آن ها راضی و اطاعت کنندگان از آن هستم. و با قلب ها و جان ها و زبان ها و دست هایمان با تو در مورد علی(ع) و فر زندانش بیعت می کنیم. و هیچ تغییر و تبدیلی بر آن وارد نکرده و هیچ شک و شبهه ای در آن وارد نمی کنیم تا بر این مطلب بمیریم و مبعوث شویم.
و هیچ گاه پیمان را نقض نکرده و پیوسته مطیع خدا و رسولش و علی(ع) و فرزندانش هستیم.
فرزندانی که از صلب او بعد از حسن(ع) و حسین(ع) امامان مردم اند و من آنان را برای شما معرفی کردم بدرستی که حسن و حسین بزرگ جوانان اهل بهشتند و دو امام بعد از پدرشان هستند و فرزند من می باشند.
ای مردم بگوئید : خدا را در این مورد اطاعت می کنیم و از تو و علی(ع) و حسن(ع) و حسین(ع) و امامان بعدشان فرمانبرداری می کنیم و با هر کدام از آن ها که درکشان کنیم با دست، بیعت کرده و با دیگرانشان به زبان اقرار می کنیم، خدا راگواه می گیریم و او برای شهادت کافی است.
ای مردم! چه می گوئید؟! خداوند هر صدائی را می شنود.( فمن اهتدی فلنفسه و من ضلّ فإنّما یضلّ علیها ) ^[۹۳] هر کس هدایت شود به خودش سود می رسد و هر کس بیعت کند گویا با خدا بیعت می کند( ید الله فوق أیدیهم ) .^[۹۴]
ای مردم! تقوا پیشه کرده و با علی(ع) و حسن(ع) و حسین(ع) و امامان بعد از آن ها( کلمه باقیه ) ^[۹۵] بیعت کنید که خداوند بی وفایان را هلاک و کسانی که به عهد خود پایدار بودن را رحمت می کند( و من نکث فإنّما ینکث علی نفسه ) .^[۹۶]
ای مردم تکرار کنید آنچه به شما گفتم و با علی(ع) بیعت کرده و بگوئید :‌( سمعنا و أطعنا غفرانک ربّنا و إلیک المصیر ) ^[۹۷] و بگوئید( الحمد الله الذی هدانا بهذا و ما کنّا لنهتدی لولا إن هدانا الله ) .^[۹۸]
ای مردم! خداوند فضائل علی(ع) در قسمت های زیادی از قرآن بر من نازل کرد، هر کس این فضائل را نقل کرد قبول کنید.
ای مردم! هر کس خدا و پیامبرش و علی(ع) و فرزندان او را اطاعت کند به فوز عظیم رسیده است.
ای مردم! هرکس در بیعت با او از دیگران سبقت گیرد وارد بهشت می شود، ( اولئک الفائزون فی جنات النعیم ) .^[۹۹]

دو هندو از پشت سنگی آهنگ ما کردند، به دست یکی چوبی و به دست دیگری ، کلوخ کوبی (گلستان، ۱۳۷۵ : ۹۸)
“هندوی کافر” استعاره است از زلف سرکش ، چه ” کافر” در معنای مجازی و تخیّلی آن به معنای سرپیچی است.
اعجاب شاعر از این است که با کفر زلف، شاعر به آن گرویده است:
کفر زلفش رهِ دین می زد و آن سنگین دل در پی اش مشعلی از چهره برافروخته بود
(حافظ، ۱۳۸۹ : ۱۲۰)
ضمناً با این ذهنّیت که خواجو مسلمان است و به هندوی کافر، گرویده پارادوکس است :نکته ی دقیق تر و ظریف تر در این پارادوکس این است که” هندوی کافر ” یک تعبیر و توصیف مجازی است و اگر مبنای پارادوکس را بر حقیقت معنای لفظ یا ترکیب بگذاریم ،باید این کاربرد بلاغی خواجو را ،شبه پارادوکس نامید[؟]
تناسب صور بلاغی در محور هم نشنی معنایی و استعاره مطلقه
در خنده ی آن عقیق شکر ریز خوش تر است در حلقه آن کمند دلاویز خوشتر است
(خواجو:۸۳)
” عقیق شکر ریز” گونه ای دیگر از استعاره ی محققه مجرده است در معنای ” لبهای شیرین یار ” که شکر لفظ می تراود.
خود ترکیب مستعار و حقیقت منظور شده (لب هاو …) از ان مستعارٌمنه است.
“کمند دلاویز” استعاره ی مصرحّه ی مطلقه از “زلف” (مستعارٌمنه) یار است . “حلقه ” از ملایمات مشبه و مشبهٌ به است و بدین جهت، استعاره از گونه ی مطلقه است در بیت یک تناسب معنایی در مصراع دوّم ، بین “حلقه” و “کمند” وجود دارد و تصور کمند ، “حلقه” را فرا یاد می آورد. ضمناً ” حلقه” نماد” مجلس بزم و محفل انس دوستان” نیز هست ، بنابراین ” دلاویزی “و زیبایی یار، شاعر را بر آن می دارد که در حلقه از زیبایی یار که او را مجذوب خود ساخته است(کمند دلاویز) یاد کند. این تناسب را در مصراع نخست ، در ” عقیق شکر ریز” نمیتوان یافت چراکه عقیق، شکرو شیرینی را فرا یاد نمی آورد. افزون بر این در ژرف ساخت استعاره ی مصراع دوّم ، طبعاً یک تشبیه هست (زلف یار مثل کمند است)و در این تشبیه که ظاهراً در کلام به جهت حضور استعاره ، وجود ندارد نیز یک شرط گنجانده شده است ( اگر زلف یار که مثل کمند است، حلقه حلقه باشد ، خوش تر است) و این تشبیه مشروط زیربنای یک استعاره مشروط [؟] را فراهم آورده است.

دلم شد قصر شیرین وین عجب کان خسرو خوبان
دین سان روز و شب تنها در این ویرانه بنشیند
(همان:۲۱۸)
“ویرانه” استعاره ی مصّرحه از “دل “ضمناً در بیت با وجود اینکه دل قصر شیرین است از آن به” ویرانه” تعبیر و توصیف شده است پارادوکس وجود دارد.
۳-۴۱-استعاره با ژرف ساخت تشبیه ملفوف
هندویی را باغبان سوی گلستان می فرستد یا به یاقوت تو سنبل خطّ ریحان می فرستد
یا شب شامی ز روز خاوری رخ می نماید یا خِضِر خطّی به سوی ان حیوان می فرستد
(همان:۱۳۹)
در دو بیت بالا ، چندین استعاره ی مصرحّه نمادین وجود دارد:
بیت اول “هندو” زلف (استعاره ) گلستان: رخسار محبوب یاقوت تو: لب محبوب
سنبل :زلف
خطّ ریحان:سبزه رخسار و لب
بیت دوّم : شب شامی : زلف( شام ناظر به شب و به معنای “شب” است و شاعر از این معنا برای تداعی سیاهی زلف، بهره جسته است.
روز خاوری : چهره و رخسار پرفروغ.
خضر( که در بیت به ضرورت وزن، خِضِر خوانده می شود) سبزه ی خط عذار و لب . این معنای استعاری به جهت اینکه خِضر (خِضرِ نبی) نماد” سبزه و سبزی” است و اینکه خضر به هر جا پا بگذارد ، سبز می شود، نشأت گرفت است ، یعنی با گفتن خضر به یاد سبزه می افتیم.
آب حیوان : حیوان در عربی حَیَوان تلفظ می شود و کاری به چارپا ندارد (گرچه معنای چارپا هم از همین واژه آمده ، یعنی آنچه که از گیاه بالاتراست و حیات حیوانی نام دارد) و مصدر حَیَّ است و معادل است با حیات(زندگی).” آب حیوان” چشمه آب حیات که خضر بدان دست یافته است.
” خطّی به سوی آب حیوان می فرستد” ایهام است:
الف) حضرت خضر نامه ای به چشمه حیوان می نویسد.
بلاغی)"می فرستد” در معنای” می کشد و می کشاند” : سبزه ی عذار به دور لبت کشده شده است.
۳-۴۲-استعاره محققّه
زشامش صدشکن بر زنگبار است ولی هر چین ز شامش زنگباری ست
(خواجو:۱۰۶)
” شام ” استعاره ی مصرحّه مجردّه است” زلف سیاه یار” شام : لفظاً مستعار و حقیقت شام [=شب] مستعارٌله است. “زنگبار” استعاره ی نمادین است از مردم زنگ که سیاهند(آفریقا و مغرب) و” شکن"نیز استعاره است از “شکست” ضمناً در محور هم نشینی معنایی واگان “شکن” تداعی کننده ی ” چین و شکن” زلف (شام) است. چنانکه در مصراع بعد نیز “هر چین از شام” یعنی” هر چین و شکن از زلف ” و همین تعبیر، تشبیهی را در مصراع دوّم پدید آورده است ” هر چین و شکن از شام زلفش (درسیاهی) مانند زنگبار” است که نماد سیاهی است.
کنار سبزۀ سیراب و طرف جوی مجوی تو را که سبزه بر اطراف چشمۀ نوش است (همان:۸۷)
در مصراع دوم “سبزه” استعارۀ مصرّحه مجرّد است از “مورخط” اطراف دهن و لبهای یار (مستعارمنه) و “چشمۀ نوش” (مستعار) و مستعارله است برای “دهان و لبهای معشوق” (مستعارمنه)
جامع در استعارۀ نخست زیبایی و دل نشینی و در استعارۀ نیزشیرینی و انتفاع و بهره جویی از چشمۀ آب شیرین و دهان و لبهای یار است. خواجو در استعارات زیبایی “شناسانۀ معشوق نمادین شمّ خاص و توجه ویژه دارد.
۳-۴۳-استعاره ی محققه مجرده
چون به یاد خط سبز تو بر آرم نفسی دو دم از سینه بر این پرده ی زنگار افتد
(همان :۱۴۰)
پرده ی زنگار: استعاره از آسمان ( استعاره مصرحّه مجرده به قرینه و ملایم بالا رفتن آه و رسیدن به آسمان ).
دو دم از سینه: آهم از دل ( دو مجاز صورت گرفته است)
بر آرم نفسی : الف ) نفسی می کشم و لحظه ای می گذرانم . ب) آهی می کشم.مصراع دوّم کنایه از این است : از هجران تو ، آهم به آسمان می رسد.
گر چراغ دل ما از نفس سرد بمُرد شمع این طارم نه پنجره پروانه ی ماست
(همان :۶۰)
چراغ دل ما : (دل ← چراغ) تشبیه صریح معقول مفرد به محسوس مفرد مقیّد. بمرد : استعاره ی تبعیّه و مصرحّه از “خاموش شد” تبعیّه چون فلک است و ساختار استعاره موردنظر است و مصرحّه بدین جهت که مشبّهٌ به در کلام آمده است.
شمع : خورشید : استعاره ی مصرحّه از خورشید. طارم نه پنجره : طارم : آسمان. تشبیه : طاق پیروزه یعنی آسمان که خلوتگاه قطب (ایهام) است (مشبّه مرکّب ) را به کوچکترین زاویه ی آشیانه خود، گوشه ای کوچک از خانقاه یا چلّه خانه، (مشبّهٌ به مرکّب) تشبیه کرده است.
("طارم” در لغت به معنای سقف بلند است و مجازاً به آسمان گفته می شود).
نه پنجره : استعاره است از “نه فلک". چه هر فلک به منزله ی پنجره ای برای جهان است.
خورشید که عزیز نه فلک است (مشبّه مرکّب محسوس) را به “عاشق سر از پا نشناخته” تشبیه نموده است.
۳-۴۴-استعاره ی تبعیّه و مصرحّه
ای به ناوک زده چشم تو یک اندازان را کشته افعّی تو در حلقه فسون سازان را
(خواجو:۳۲)

حفظ سطح تبلیغات و پیشبرد فروش متوجه مشتریان کنونی
تداوم پیشبرد تجاری در سطحی که برای جلوگیری از هرگونه کاهشی در پوشش توزیع کافی باشد

متمرکز کردن تلاش های کارکنان فروش روی کسب خردهای تکراری مشتریان کنونی
کاهش قیمت ها در صورت لزوم برای حفظ سهم بازار حتی به قیمت کاهش حاشیه های سود
استراتژی بازمانده سودآور
هدف اصلی :
افزایش سهم بازار در حال زوال با نگاهی به سود های آینده ، ترغیب رقبای ضعیفتر به خروج از بازار
مشخصات بازار :
زوال بازار در آینده حتمی است ، اما احتمالا با سرعتی کند و با نرخی ثابت رخ می دهد ، تقاضا بازهم کاهش خواهد یافت
مشخصات رقیب :
چند رقیب قدرتمند معدود ، موانع خروج محدود یا می شود آن ها را با مداخله شرکت کاهش داد.
مشخصات شرکت :
سهم برتر بازار را در اختیار دارد و از یک جایگاه رقابتی قوی برخوردار است ، از منایع و شایستگی های لازم بیشتری برای ترغیب رقبا به خروج از بازار یا برای خریداری آن ها برخوردار است
اقدامات بازاریابی :
افزایش سهم بازار در حال زوال ، ترغیب رقبای ضعیف تر به خروج از بازار
آگاه کردن رقبا از قصد شرکت برای ماندن در صنعت و تلاش برای حفظ سهم بازار خود
حفظ یا افزایش بودجه های تبلیغات و پیشبرد فروش
حفظ یا افزایش پوشش توزیع از طریق پیشبرد تجاری گسترده
متمرکز کردن مقداری از تلاش های کارکنان فروش روی جلب مشتریان رقبا
تدوام تحقیق و توسعه فرایند و محصول با هدف بهبود در محصول یا کاهش هزینه ها
بررسی امکان معرفی انواع جدیدی از محصول برای جلب و جذب بخش های باقی مانده تقاضا
کاهش قیمت ها در صورت لزوم برای افزایش سهم بازار حتی به قیمت کاهش حاشیه های سود در کوتاه مدت
بررسی امکان عقد توافقاتی برای تولید قطعات جایگزین یا برچسب های خصوصی برای رقبای کوچک تری که قصد دارند تولید محصول مشابه را متوقف کنند.
استراتژی بازار بسیار خاص
هدف اصلی :
تمرکز روی تقویت جایگاه در یک یا چند بخش نسبتا قابل توجه با پتانسیل سودآوری در آینده
مشخصات بازار :
ممکن است کل بازار به سرعت دچار زوال شود اما یک یا چند بخش علی رغم کاهش تقاضا باقی خواهند ماند
مشخصات رقیب :
یک یا چند رقیب قوی تر در بازار انبوه اما نه در بخش بازار هدف
مشخصات شرکت :
از یک مزیت رقابتی پایدار در بخش هدف برخوردار است اما منابع کلی ممکن است محدود باشند
اقدامات بازاریابی :
تقویت موقعیت سهم شرکت در یک یا چند بخش معدود که از پتانسیل سودآوری برخوردارند
تداوم تحقیق و توسعه فرایند و محصول با هدف بهبود یا تغییر در محصول به نحوی که بخش های هدف را جلب کند
بررسی تولید برچسب های خصوصی با هدف حفظ حجم فروش و پایین نگه داشتن هزینه های واحد
متمرکز کردن عملیات تبلیغ ، پیشبرد فروش و فروش مستقیم روی مشتریان موجود در بخشهای هدف ، تاکید بر جاذبه های مهم تر از نظر مشتریان
حفظ کانال های توزیع مناسب برای دستیابی به بخش هدف ، جست و جوی توافقات کانال توزیع انحصاری برای دستیابی بهتر به مشتریان موجود در بخش های هدف
طراحی طرح های خدماتی که به مشکلات نگرانی های خاص مشتریان در بخش های هدف می پردازند[۳۳]
انواع هدف گذاری برند
هم افزایی^[۲۱۸]
استفاده از برند در زمینه های گوناگون باید :
وضوح برندها را تقویت کند
تداعیات را ایجاد و تقویت کند
منجر به کارایی در هزینه گردد
هم چنین باید از هم افزایی های منفی جلوگیری کند.هم افزایی های منفی اغلب ناشی از تفاوت های بین هویت های برند در زمینه های مختلف و نقش های مرتبط با آن است که منجر به پتانسیل ایجاد سردرگمی و مخدوش کردن تصویر برند می شود.
هم افزایی سبد برند شامل تخصیص منابع به سبد برند جهت حمایت از استراتژی های کلی کسب و کار است .

گروه جی هشت رقیب جی هفت، ترجمان سیاسی، بهمن ماه ۱۳۷۵
گزارش اقتصادی و ترازنامه سال ۱۳۷۹، تهران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، صص ۴۴-۵۰
گزارش عملکرد دولت ۱۳۷۶-۱۳۸۰، تهران، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، شهریور ۱۳۶۸، ص ۱۶۸
گفتگو با رییس شورای اصناف، روزنامه شرق، شنبه ۶ خرداد، ۱۳۸۵،، شماره ۷۷۰، ص ۷
گفتگو با صاحب نظران، گرانی، گرانفروشی علت و معلول، ایران فردا، سال سوم، شماره پانزدهم، مهر و آبان ۱۳۷۳
لایحه جدید در انتظار انقلاب در بازار سرمایه ایران، اقتصاد ایران، سال پنجم، شماره ۵۳، ص۳۷
مجلس ششم اقتصادی‌ترین مجلس بعد از انقلاب بوده است، اقتصاد ایران، سال ششم، شماره ۶۰بهمن ۱۳۸۲، صص۳۰- ۴۰
مستند برنامه هسته‌ای ایران، سیمای جمهوری اسلامی ایران، چهارشنبه ۲۶شهوریور۱۳۸۸، شبکه اول، ساعت ۲۱
معامله‌های اقتصادی ناکام ایران در آلمان، ترجمان سیاسی، سال دوم، شماره۸۰، یازدهم اسفند، ۱۳۷۵، صص۷ -۱۲
من به یک محرک تبدیل شده بودم، مصاحبه با فرج سر کوهی، ترجمان سیاسی، سال چهارم، شماره ۱۶ سه شنبه، سوم فروردین ۱۳۷۸،۱
مناقصه توسعه فازهای ۱۵و۱۶پارس جنوبی، اقتصاد ایران، سال ششم، شماره ۵۷، ۱۳۸۲، ص۷۰
ناطق نوری و چشم‌انداز سیاست خارجی ایران، ترجمان سیاسی، سال دوم، شماره ۵۹، دی ۱۳۷۵، ص ۱
نفت هم نقطه قوت و هم نقطه ضعف ایران است، گفتگو با هاین دوریس سفیر هلند در ایران؛ اقتصاد ایران، سال هفنم، شماره ۷۱، ص۴۱
نقش اتاق بازرگانی در سیاست خارجی ، ایسنا، ۱۴ اسفند ۱۳۸۱، اخبار اقتصادی
نقش دولت و بخش خصوصی در اجرای هر چه بهتر اصل۴۴، سخن کارگر ماهنامه سراسری جامعه اسلامی کارگران، شماره سوم مرداد۱۳۸۵، ص ۹
نکند جاسوس باشد، گفتگو با رضا منصوری معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، اقتصاد ایران، سال ششم، شماره ۵۶، مهر ۱۳۸۲ص ۱۷
نگاهی به روند تحولات و توان بالقوه اشتغال‌زایی صنایع نساجی، نشریه امنیت اقتصادی، پیش شماره سوم، تیر ۱۳۸۲، ص ۳۰
نمایشگاه ازدواج، اقتصاد ایران ،سال پنجم، شماره ۵۱،اردیبهشت ۱۳۸۲،ص۳۷
ننشست تخصصی، عربستان سعودی شرایط داخلی و سیاست‌های منطقه ای، معاونت سیاست خارجی مرکز تحقیقات استراتژیک، ۱۰دی ۱۳۸۶ http://www. csr. ir/departments. aspx?lng=fa&abtid=01&depid=44&semid=219
واگذاری شرکت‌های دولتی از آغاز تا سال ۱۳۸۱و مشکلات مربوط به آن، نشریه امنیت اقتصادی، پیش شماره چهارم، مرداد ۱۳۸۲، ص۱۵
واگذاری فعالیت‌های اقتصادی بخش عمومی در ایران: ارزیابی عملکرد دوساله، گزارش تحقیقی شماره ۳۲، بخش پژوهش و مشاوره شرکت سرمایه‌گذاری سازمان صنایع ملی ایران، اطلاعات سیاسی– اقتصادی، سال هشتم، شماره اول و دوم، مهر و آبان ۱۳۷۲، ص۹۵
وضعیت تمرکز در غول‌های اقتصاد ایران، ایران، سال دهم شماره ۱۰۵، آبان ۱۳۸۶، ص ۲۱
وضعیت طرح‌های عمرانی ملی کشور، امنیت اقتصادی، پیش شماره سوم تیر ۱۳۸۲، ص ۱۴
ویژگی‌های بخش مالی در ایران، امنیت اقتصادی، پیش شماره سوم، تیر ماه ۱۳۸۲، ص۲۰
هزینه‌های اقتصاد هدایت شده، گفتگو با محسن صفایی فراهانی، اقتصاد ایران، سال هفتم، شماره۷۱، دی ۱۳۸۳، ص ۲۹
هشت وزیر راست هشت وزیر چپ باز خوانی عملکرد اقتصادی کابینه دوران جنگ، گفتگو با بهزاد نبوی، ماهنامه همشهری، دوره جدید سال اول، شماره سومف خرداد ۱۳۸۵، ص ۹۱،
هلال، علی الدین، چالش عناصر تندرو دو طرف با نزدیکی روابط ایران و آمریکا، ترجمه م باهر، ترجمان سیاسی، سال چهارم، شماره ۱۶، سوم بهمن ۱۳۷۸
همسایه‌های جدید نگاه اکونومیست ،اقتصاد ایران،سال ششم،شماره ۶۰،بهمن ۱۳۸۲، ص۷۹
هوفر هلموت و دارابی کاظم، اسباب بازی برای دو دولت، ترجمه: م حسینی، ترجمان سیاسی، سال چهارم، شماره ۲۲، سه شنبه ۱۴ اردیبهشت ۱۳۷۸

یا رومی روم یا زنگی زنگ ،اقتصاد ایران، سال ششم، شماره ۵۷،آبان ۱۳۸۲
روزنامه
مافیای اقتصادی از دل وزارتخانه بیرون می آید، دنیای اقتصاد، چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت، ۱۳۷۸،
روزنامه رسالت، ۱۷فروردین ۱۳۷۷، شماره، اخبار بازرگانی
روزنامه همشهری، دوشنبه، ۲۹دی ۱۳۷۶، شمماره ۱۰۳۰
دانیالی، احمد، آرمان جهانی در گفتگوی تمدن‌ها،روزنامه ایران، ۱۷تیر ۱۳۸۴
جنان‌صفت، محمد صادق، عایدی شما چقدر است؛ روزنامه شرق، پنج شنبه ۵بهمن ۱۳۸۶، شماره ۱۰۲۰
خرازی، کمال، پیش شرطهای تحقق جامعه مدنی جهانی، سخنرانی در سازمان ملل متحد، روزنامه اطلاعات، شماره ۱۱۵۹، مهر ۱۳۷۶
روزنامه ابرار اقتصادی، ۲۸ فروردین ۱۳۷۹
روزنامه ابرار، ۱ اردیبهشت،۱۳۸۰
روزنامه ابرار، ۲ اسفند ۱۳۷۹
روزنامه ابرار، ۲۰ فروردین ۱۳۷۹
روزنامه ابرار، ۲۲ اردیبهشت۱۳۸۰
روزنامه ابرار، ۲۲ فرورین۱۳۸۰
روزنامه ابرار، ۲۹ فروردین۱۳۸۰
روزنامه ابرار، ۳۰ فروردین۱۳۸۰
روزنامه ابرار، ۶ اردیبهشت۱۳۸۰