بحث محیط زیست آنقدر مهم است که درمورد هر یک از ابعاد آن و تأثیرگذاریِ آن بر هر یک از جنبه­ های زندگی، شاخه­ای اختصاصی و آکادمیک طراحی شده و مشغول به فعالیت است. از جمله مهم‌ترین آنها: جامعه ­شناسی محیط زیست[۹۸]، هنر زیست­محیطی[۹۹]، اخلاق زیست­محیطی، عدالت زیست‌محیطی[۱۰۰]، الاهیات زیست­محیطی[۱۰۱]، تاریخ زیست­محیطی، توریسم زیست­محیطی[۱۰۲]، جمعیت زیست‌محیطی[۱۰۳] و فلسفه زیست­محیطی[۱۰۴] می­باشد. در ادامه به اختصار به برخی از مهم­ترین و تأثیرگذارترینِ آنها اشاره می‌شود.

۲-۳-۶-۱- اکولوژی[۱۰۵]

واژه­ی اکولوژی به لحاظ ریشه­شناسی[۱۰۶] به معنای شناخت و منطق انسان از آشیانه­ی خویش است. واژه­ی پیشنهادی برای این تعریف عبارت است از «اکومنیکال»[۱۰۷] که ریشه در واژه­ی یونانیِ «اویکوس»[۱۰۸] به معنای مسکن، خانه و بسترِ زیست دارد (۲۰۰۶: ۳۸۷ Gottlieb,). این واژه برای نخستین بار توسط یک زیست­شناس آلمانی به­نام «ارنست هکل»[۱۰۹] در سال ۱۸۶۹ میلادی به­کار برده شد و معادل­های فارسیِ آن بوم­شناسی و محیط­شناسی می­باشند. بنابر تعریفِ هکل، اکولوژی دانشی است که از چگونگی محیط، اعم از فیزیکی و زیستی و نیز تغییرات آن به­ طور عموم گفتگو نموده و اثرات هر یک را بر روی موجودات زنده و همچنین تأثیر هر یک از آنها بر روی دیگری را مورد بحث و مطالعه قرار می­دهد (اردکانی، ۱۳۹۱: ۱۵-۱۶). بنابراین اکولوژی زیرشاخه­ای از زیست­شناسی است که به روابط میان ارگانیسم­ها و محیط زیست آنها اطلاق می­ شود (پارکر، ۱۳۸۲: ۱۸۵).
دانلود پایان نامه
اکولوژی عبارت است از مطالعه­ تعاملات انسان­ها با سایر گیاهان، جانوران و محیط­زیست بی­جان. این محیط­زیست صرفاً دربردارنده حیات وحشِ غیرانسانی نیست بلکه محیط زیستِ دست­ساز و مصنوع انسانی را نیز در بر دارد. محیط زیستِ مصنوع، محصول تکنولوژی است (۲۰۱۰: ۳ Keller,). بر اساس فرهنگ جامع محیط زیست، اکولوژی علمی است جامع­نگر که به مطالعه­ روابط و وابستگیِ واکنش متقابل نظام­های جاندار و بی­جان کره زمین می ­پردازد (نوری، ۱۳۷۲: ۱۵۵).

۲-۳-۶-۲- عدالت زیست­محیطی

فراخوان عدالت زیست­محیطی و سبک زندگیِ حمایت­گرا نیز از چرخه­های کاتولیک بوجود آمد. توماس بری[۱۱۰] خود را جغرافی­دان نامید یعنی کسی که تاریخ زمین و فرآیندهای آن را مطالعه می­ کند. زبان وی اغلب جدایِ از زبان الاهیاتی بود (Sideris, 2009: 291). بری، قائل به تقارن میان انسان و جهان و پیوند جهان­شناسی و انسان­شناسی است. وی بر این باور بود که انسان به عنوان یک نوعِ خودآگاه، نقش ویژه­ای در تحول و هدایت زندگیِ حمایت­گرانه (زندگی­ای هماهنگ و متعادل با محیط زیست) دارد. یکی از مهم­ترین آثار بری، داستان نو[۱۱۱] (۱۹۷۸) است که یک سال بعد آن را تحت عنوان رؤیای زمین[۱۱۲] بازنویسی نمود. در واقع داستان نو پاسخی به بیگانگی انسان با دیگری و طبیعت و نیز مبنایی برای ترمیم رابطه انسان­ها با یکدیگر و با طبیعت است. وی توضیح می­دهد که انسان امروز ارزش­های خود را گم کرده است و داستان نو با تکیه بر ارزش­های فراموش شده دینی در پی مداوای این وضعیت است.
عدالت زیست­محیطی عبارت از حق برخورداری از یک محیط امن، سالم، مولد و پایدار برای همه، در محیط زیست در کلیت خود (یعنی محیط طبیعی، مصنوع، اجتماعی و غیره) می­باشد. عدالتِ زیست‌محیطی اشاره به شرایطی دارد که در آن چنین حقی می ­تواند آزادانه اِعمال گشته و به موجب آن هویت فردی و گروهی، نیازها و شئونات حفظ، برآورده و مورد احترام واقع گردد. بدین ترتیب خودشکوفایی و توانمندسازی فردی و اجتماعی فراهم می­گردد.
دیدگاه دانشمندانِ این حوزه به طبیعت، به­عنوان یک پدیده­ محض نیست بلکه به­عنوان مجموعه­ روابط مطبوع به لحاظ سیاسی و اجتماعی است. بر این اساس نوشته­ های این حوزه اغلب به بررسیِ تنظیمات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی­ای که مردم در آن زندگی، کار و فعالیت دارند می ­پردازد Figueroa, 2009: 341)). عدالت زیست محیطی در مفهوم وسیع کلمه به معنای اِعمال عدالت و تعریف عدالت نه تنها در میان جوامع انسانی، بلکه توجه به عدالت در محیط زیستِ بشر است.

۲-۳-۶-۳- هنر ­محیطی

از همان دوران­های ماقبل تاریخ، انسان­ها در محیط زیست خود تغییراتی ایجاد نموده ­اند. با تراشیدن سنگ و درست کردن ابزار از آن و نقاشی­ کردن بر دیواره­ی غارها در پی ارتباط با نیروهای طبیعت بودند. انسان در آن دوران، بر این باور بود که از راه هنر می­توان در روند طبیعت دخالت کرد و تغییراتی ایجاد نمود. هنر محیطی بازگشتی آگاهانه به طبیعت و دخالت در روند آن است اما این بار نه برای مهار نیروهای طبیعت و تغییر جریان طبیعت برای رفع نیازهای زندگی، بلکه برای صیانت از ارزش­ها، جلوگیری از تخریب، برجسته ساختن آن به­عنوان عامل بسیار مهم حیات انسان­ها و باز­تعریف رابطه­ انسان با آن است. هنرمندان محیطی تنها به نمایش طبیعت بسنده نمی­کنند بلکه زیستن، تجربه و کنش متقابل با طبیعت را برگزیده­اند. هنر محیطی به معنای شرایط یا موقعیت­هایی است که فرد را در بر‌می‌گیرد و در معنای زیست­محیطی آن[۱۱۳] عبارت است از ترکیب موقعیت­های فیزیکی خارجی که بر رشد، توسعه و بقای ارگانیسم­ها تأثیر می­ گذارد (قلعه، ۱۳۸۸: ۲۶).
هنر محیطی که ‌از دهه ۱۹۶۰ کار خود را آغاز کرد. به­عنوان هنری تعریف می­ شود که طبیعت را به مثابه بخشی از رسانه و برای بیان چیزی درباره آن به­کار می­برد. به عبارتی نیروها و ابژه­های طبیعیِ درون متن اثر هنری را می­توان درک کرد (پارسونز، ۱۳۸۹: ۲۲۸).
هنر، این قدرت را دارد که شیوه­ نگرش ما به جهان را تغییر دهد. برخی از هنرمندان در آثار خود زیباییِ ذاتی طبیعت را به تصویر می­کشند و برخی نیز گزاره و بیانیه­ی خود را در قالب تصاویر بحث‌برانگیز ارائه می­ کنند تا تفکر انسان را برانگیزد. امروزه هنر زیست­محیطی از جنبش­های هنر معاصر می‌باشد که می­ کوشد رابطه میان انسان و طبیعت را بهبود ببخشد و او را متوجه مسائل زیست ­محیطی اطرافش نماید و در مسیر احیا و بازسازی محیط­های آسیب دیده قرار دهد. برای این مهم، هنرمند به خلق اثر و ارائه بیانی جدید از محیط می ­پردازد. در ایران نیز پژوهش­هایی با رویکرد هنری[۱۱۴]، ابعاد تخریب محیط زیست را به تصویر کشیده و به زبان هنر، اشتباهات انسان در مواجهه با طبیعت را گوشزد می­نماید.

۲-۳-۶-۴- جامعه ­شناسیِ محیط زیست

از قرن بیست و یکم، علوم اجتماعی با مجموعه چالش­هایی روبرو می­باشد. ضرورت توجه به بحران زیست­محیطی، سؤالاتی را درباره تواناییِ فهم رابطه­ میان جهان طبیعی و جوامع انسانی به ­وجود آورده است (۲۰۱۰: ۱ Carter, Charles). ابعاد اجتماعی بحران محیط زیست مسائلی را پیش­روی جامعه‌شناسی نهاده است. برای مثال اینکه جامعه ­شناسی چه نقشی در تجزیه و تحلیل دغدغه­ های جهان معاصر دارد. رشد کاپیتالیسم صنعتی به­طرزی بی­رحمانه از تکنولوژی برای تولید در سطحی گسترده استفاده نمود. چنین وضعیتی، بینشی را ترغیب می­کرد که برای مدافعان محیط زیست بیگانه نیست یعنی [این دیدگاه] که سیاره باغی است که به منظور برآوردن نیازها و لذات انسان، با ظرفیتی بی­حد و حصر برای تولید و مصرف انسان به ­وجود آمده است. طبق این دیدگاه - که از قرن نوزدهم و اوایل بیستم در تفکر غربی رایج شد- وابستگیِ جامعه و طبیعت از یک طریق بود: اینکه طبیعت منفعل بود، به­عنوان فراهم‌آورنده­ی منابع مورد بهره ­برداری قرار می­گرفت. درواقع این تفکر اشاره به همان چیزی است که پیکو (۲۰۰۹) علم­زدگیِ طبیعت نامیده است، فرمانبرداری طبیعت به منظور رفع حوایج و لذات انسان (۲ :Ibid).
جامعه ­شناسی محیط زیست معمولاً به­عنوان مطالعه­ اجتماعیِ تعاملات زیست­محیطی- اجتماعی تعریف می­گردد. اگرچه تمرکز این رشته به­ طور کلی بر مطالعه­ رابطه میان جامعه ­شناسی و محیط زیست است. جامعه­شناسان محیط زیست به­ طور معمول تأکید ویژه­ای به بررسی عوامل اجتماعی­ای دارند که مسائل زیست­محیطی را موجب شده است. افزون بر آن، از طریق فرآیندهای اجتماعی است که برخی شرایط زیست­محیطی، به لحاظ اجتماعی مسأله تلقی می­گردد. درواقع غالب مشکلات زیست­محیطی وضعیتی هستی­شناختی دارند که علیرغم آگاهی انسان از آنها، ناشی از فرآیندهای اجتماعی است.
یادداشت­های فصل دوم
[۱]. مراد از فردگرایی، انکار هر اصلی بالاتر از فردیت و متعاقب آن تقلیل تمدن با همه شاخه‌هایش به عناصر منحصراً انسانی است به عبارتی فردگرایی امتناع از قبول هر مرجعیتی بالاتر از فرد و نیز هر وسیله­­ی شناختی بالاتر از عقل جزئی فردی را در پی دارد. بنابراین فردگرایی معادل همان چیزی است که در دوره­ رنسانس «اومانیسم» نامیده شد (رنه گنون، بحران دنیای متجدد، ترجمه­ی حسن عزیزی، تهران: انتشارات حکمت، ۱۳۸۷: ۸۵ و ۹۲).
[۲]. اصطلاح اخلاق کاربردی (applied ethics) و مترادف آن اخلاق عملی (practical ethics) در دهه­ ۱۹۷۰ به­کار رفت. تمرکز اخلاق کاربردی، بر مسائل اخلاقی بغرنج و چالش­برانگیز در جامعه و در اخلاق حرفه­ای [به­خصوص اخلاق پزشکی (medical ethics) و اخلاق شغلی(business ethics)] است
(Tom. L, Beauchamp, The Nature of Applied Ethics in book of Fery R. G., Heath Wellman Christopher, A Companion to Applied Ethics, BlackWell press, 2003: 1).
[۳]. اخلاق زیستی (Bioethics)، بررسی مسائل اخلاقی در باب مرگ، زندگی و محیط ­زیست است که بر اثر پیشرفت تکنولوژی پدید آمده است.

فصل سوم

 

بررسی و تطبیق دیدگاه­ های لین وایت و سیدحسین نصر

 

۳-۱- مقدمه

با وجود تلاش­ های علمی، اقتصادی و سیاسیِ صورت گرفته از سوی حکومت­ها در خصوص حفظ و پیشگیری از بحرانِ رو به رشد محیط زیست، بحرانِ فعلی به نحوی فزاینده، جهان و به‌ خصوص حیات انسان را تهدید می­ کند. بنابراین به نظر می­رسد که اقدامات صورت گرفته کافی نبوده­اند. عده­ی کثیری از علمای دینی و الاهیدانان بر این باورند که بحران محیط زیست نشان دهنده بحران عمیق­تری می­باشد که آن را بحران معنوی می­نامند. از این­رو نوعی بازبینی در نگرش و ارزش‌های انسان­ها ضروری می­نماید[۱۱۵]. چرا که رفتار انسان­ها با محیط زیست، بسته به طرز فکرشان درباره رابطه­اشان با محیط زیستِ شان است که این طرز فکر می ­تواند ریشه در فرهنگ و دین داشته باشد. در واقع بنابر گفته­ی فولتز ( ۹:۲۰۰۳) غالب مردم بر این تصورند که بحران محیط زیست و مسائل آن در زمره­ی مسائل تکنولوژی و سیاست عمومی است و از ربط آن به دین و ارزش­ها ناآگاهند. مقاله وایت که به بررسیِ ریشه ­های این بحران پرداخته است نیز بر معنوی بودن بحران فعلی صحه می­ گذارد[۱۱۶] و بحران محیط زیست را ریشه در نگرش انسان­ها می­داند که آن هم برخاسته از دین و فرهنگ است. این مقاله تبدیل به منبعی برای بحث از دین و اکولوژی شده است. در فصل پیش­روی پس از آنکه دیدگاه­ های وایت و نصر ارائه و بررسی شدند، یک بررسی تطبیقی از دیدگاه­ های آنها نیز صورت می­گیرد.

۳-۲- دیدگاه لین وایت

 

۳-۲-۱- زندگی­نامه و خاستگاه فکری لین وایت[۱۱۷]

Lynn Townsend White , Jr.
(April 29, 1907 – March 30, 1987)
لین وایت در سان­فرانسیسکو متولد شد و در دانشگاه استنفورد و مدرسه الاهیاتیِ یونین[۱۱۸] تحصیل نمود. دکترای تاریخ را در سال ۱۹۳۴ از دانشگاه هاروارد دریافت کرد. در دانشگاه­ های پرینستون و استنفورد تدریس نمود و در سال ۱۹۷۴ از سمت استادیِ تاریخ در دانشگاه کالیفرنیای لس­آنجلس بازنشسته شد. وایت، استاد تاریخ قرون وسطا در دانشگاه­ های پرینستن، استنفورد و برای سال­های بسیاری، کالیفرنیا و لس­آنجلس و به مدت ۱۵ سال هم (۱۹۴۳-۱۹۵۸) رئیس دانشکده میلز[۱۱۹] در اکلند بود. حوزه اصلیِ تحقیق و بررسیِ وایت، نقش اختراع تکنولوژیکی در قرون وسطا می­باشد. او بر این باور بود که قرون وسطا دوره­ای تعیین­کننده در برتری فنّاورانه غرب بوده است. به باور او مسیحیتِ قرون وسطا، پایه­ های روانیِ نوآوری فنّاورانه است. همچنین، او تخمین زد که مسیحیتِ قرون وسطا ریشه­ بحران زیست­محیطیِ قرن ۲۰ است.
وایت افتخارات زیادی از طریق حرفه­اش بدست آورد. او یکی از اعضای هیئت مؤسس انجمن تاریخ فناوری و نیز ریاست انجمن را برعهده داشت. همچنین به­عنوان رئیسِ تاریخ جامعه علوم، رئیس انجمن تاریخ آمریکا و عضو «آکادمی آمریکایی هنر و علوم» بود. شاید بهترین معرفیِ آثار لین وایت می ­تواند از طریق مجموعه مقالاتش با عنوان «مقالاتی درباره پویاییِ فرهنگ غربی»[۱۲۰] (۱۹۶۸) و «دین و تکنولوژی قرون وسطا: مجموعه مقالات»[۱۲۱] (۱۹۷۸) بدست آید.
وایت در دسامبر ۱۹۶۷ سخنرانی­ای با عنوان «ریشه ­های تاریخی بحران زیست­محیطی ما» ارائه نمود که بعدها در مجله علم منتشر شد و بطور گسترده­ تجدید چاپ گردید. بنابراین برای بسیاری از علاقمندان مسائل زیست محیطی، وایت به­واسطه­ همین مقاله شناخته شده است. این مقاله همچون سایر آثار وایت، برخاسته از دغدغه­ی علمی و حرفه­ایِ او در مورد تکنولوژی قرون وسطا از جمله نقش تکنولوژی در تسلط انسان بر طبیعت می باشد.
مقاله وایت در باب بحران زیست محیطی بدین نتیجه رسید که بحران مزبور ناشی از علم مدرن است، که او علم مدرن را برآمده از نگاه الاهیات مسیحی به طبیعت می­دانست. تکنولوژیِ مدرن که از علم بدست آمده، حداقل تاحدی برآمده از تلقی مسیحیت از تعالی انسان و سلطه­ی به­حقِ وی بر طبیعت است. او نتیجه گرفت که علم و تکنولوژی مدرن، ما را به سمت بحران زیست محیطی سوق می­ دهند و مسیحیت، بار سنگین این گناه را به دوش می­کشد. در طول سالهای متمادی مقالات متعددی در موافقت یا مخالفت با دیدگاه­ های وایت نگاشته شده و این بحث تا به امروز ادامه دارد. بعلاوه در اغلب پژوهش هایی که رابطه دین و محیط زیست را بررسی نموده ­اند، می­توان تأثیر و حضور دیدگاه­ های وایت را ملاحظه نمود.

۳-۲-۱-۱- مهم­ترین آثار لین وایت

Latin monasticism in Norman Sicily, by Lynn Townsend White Jr.
Cambridge, Mass.: Mediaeval Academy of America, 1938.
Educating our daughters; a challenge to the colleges. 1st ed. ´J New York, Harper, 1950.
Frontiers of knowledge in the study of man. 1st ed. New York: Harper, 1956.
Medieval technology and social change, Oxford: Clarendon Press, 1962.
The transformation of the Roman world; Gibbon’s problem after two centuries,edited by Lynn White, Jr. Berkeley: University of California Press, 1966.
Machina ex deo; essays in the dynamism of Western culture, by Lynn White, Jr. Cambridge, Mass.: MIT Press, c1968.
Frontiers of knowledge in the study of man. Edited by Lynn White, Jr. New York: Greenwood Press, 1969, c1956.
On pre-modern technology and science: a volume of studies in honor of Lynn White, Jr., edited by Bert S. Hall and Delno C. West. Malibu, Ca.: Undena Publications, 1976.
Medieval religion and technology: collected essays, by Lynn White, Jr.Berkeley: University of California Press, c1978.
The medieval West meets the rest of the world, general editor, Nancy van Deusen. Ottawa: Institute of Mediaeval Music, c1995.

۳-۲-۲- ترجمه مقاله وایت

یکی از منابع بسیار مهم در ارتباط با ریشه ­های بحران زیست­محیطی، مقاله­ منتشر شده لین وایت در مجله­ی علم[۱۲۲] است. وایت، به نفوذ قابل توجهِ نگرش سنت دینی در قبال محیط زیست، به‌ خصوص سنت دینی یهودی – مسیحی، توجه نموده است. در ­واقع مقاله­ وایت، نقطه عطفی در نگرش دینی در قبال محیط زیست است. از این رو پیش از پرداختن به دیدگاه­ های لین وایت، ترجمه‌ی مقاله­ تأثیرگذار او را می­آوریم.[۱۲۳]

۳-۲-۲-۱- زمینه ­های تاریخی بحران زیست­محیطی ما

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...