محدودیت های تحقیق
- پراکندگی جامعه آماری در سطح استان که دسترسی به افراد را مشکل می­ کند.
- کمبود امکانات تحقیقاتی جهت اجرای تحقیق.

تعریف مفاهیم کلیدی
تمایل به پرداخت، خانوار شهری، برنج ارگانیک،استان گیلان
تمایل به پرداخت: در علم اقتصاد به بالاترین قیمتی گفته می‌شود که یک فرد حاضر است برای یک خدمت یا کالا پرداخت کند.

خانوار: در تعریف آماری، خانوار از چند نفر تشکیل می‌شود که با هم در یک اقامتگاه زندگی می‌کنند، با یکدیگر هم‌خرج هستند و معمولاً با هم غذا می‌خورند. فردی که به تنهایی زندگی می‌کند نیز، خانوار تلقی می‌شود.
برنج ارگانیک: برنجی که بدون استفاده از سموم، آفت‌کش و کودهای شیمیایی تولید شود.
استان گیلان: از استانهای شمالی کشور که حدود ۱۴ هزار کیلومتر مربع مساحت دارد. با توجه به دارا بودن آب و هوایی معتدل و خاک­های حاصلخیز، سطحی بیش از ۲۳۰ هزار هکتار از اراضی آن به کشت برنج اختصاص دارد.
فصل دوم
مبانی نظری و
پیشینه پژوهش

۲-۱- مقدمه

پشتوانه و شالوده هر تحقیق بر پایه مطالعه و تحقیق پیرامون سوابق پژوهشی آن تحقیق است تا بتوان با قالب­ها، تئوری‌ها و پارادیم­های نظری راجع به آن مساله آشنا شویم. در این فصل سعی شده است ابتدا به بررسی مطالبی در خصوص کشاورزی ارگانیک و سپس به بررسی نظریه­ های، نوآوری و ارتباط آن با پذیرش و انتخاب محصول پرداخته شده است. و در انتها به بررسی سوابق پژوهشی موجود در این رابطه پرداخته شده است.
کشاورزی از جمله بزرگترین حرکت‌های بشری در جهان بوده که زندگی انسان را با تغییرات گسترده‌ای همراه می‌کند. گفته می‌شود که از حدود ۱۲ تا ۱۴ هزار سال قبل انسان اهلی کردن غلات را آغاز کرده و از آن پس به تولید غذای خود پرداخته است. به همین علت شهرها شکل گرفتند و پیشه‌وری آغاز شد. رفته رفته با دستیابی انسان به فن­آوریهای مختلف رابطه انسان با محیط طبیعی دچار دگرگونی شد. به طوریکه تکاپوی بی‌رویه انسان در دستیابی به یک زندگی راحت­تر، دنیای در حال توسعه را با نابسامانی­های زیست­محیطی روبرو نمود. افزایش ناشی از سوخت­های فسیلی، از بین رفتن جنگلها، فرسایش شدید خاکها و به خطر افتادن سلامت بشری، برخی متخصصان کشاورزی و محیط زیست را به تجدید نظر کلی در فرایند تولیدات کشاورزی وادار نموده است. و یا به عبارتی می­توان گفت با گذشت زمان بشر به اشتباهات خود پی‌برده و واکنش­های زیست محیطی او را وادار کرده تا به فکر چاره‌اندیشی باشد. بدین ترتیب کشاورزی جایگزین مطرح شد. در کشاورزی جایگزین دیدگاه­ هایی مانند کشاوررزی پایدار، کشاورزی طبیعی، کشاورزی بوم­شناختی و ارگانیک مطرح می‌شود (کاظمی، ۱۳۹۱).
در اینجا این سوال مطرح می‌شود که کشاورزی ارگانیک چیست؟ کشاورزی ارگانیک نگرشی علمی و نوین به کشاورزی سنتی است، که اجداد ما به آن عمل می‌کردند. هدف کشاورزی ارگانیک، ضمن حفاظت از حاصلخیزی خاک، افزایش تولید محصول با کمترین تکیه بر استفاده از مواد شیمیایی است. در واقع هدف این سیستم کشت حفظ و نگهداری منابع می‌باشد. در این روش کشت کاربرد مواد شیمیایی به حداقل مورد نیاز خود کاهش یافته است. در عوض تولید محصول وابستگی بیشتری به نگهداری و استفاده از منابع موجود در مزرعه مانند دام، انسان و ضایعات گیاهی (بقایای گیاهی ) دارد. هدف عمده کشاورزی ارگانیک، رسیدن به ثبات در تولید، بدون قربانی کردن اهداف اصولی (عملکرد زیاد) و بدون آلوده سازی آب، خاک و هوا می باشد (عبداللهی، ۱۳۸۷).
کشاورزی ارگانیک سیستمی است که چرخه اکولوژیکی و افزایش فعالیت خاک را بهبود و ارتقاء می‌بخشد و کمترین استفاده از نهاده­های شیمیایی با هدف سلامت و کیفیت محصولات تولیدی درون مزرعه را مد­نظر دارد. در واقع در کشاورزی ارگانیک که به عنوان یک سیستم تولید تلقی می­ شود از کودهای مصنوعی، آفت‌کش‌ها و تنظیم کننده رشد و افزودنی­های خوراکی اجتناب می­ورزند. این سیستم جهت حفظ حاصلخیزی خاک و تقویت عناصر غذایی آن همچنین کنترل حشرات، علف­های هرز و سایر آفات با بهره گرفتن از روش­های مختلف متکی می­باشد و از عمده ترین ویژگی­های آن حفظ حاصلخیزی خاک در درازمدت، خودکفا نمودن خاک از نظر ازت، تهیه مواد غذایی مورد نیاز زراعی، اعمال روش­های جامع مدیریت دام و کنترل علف های هرز و حشرات با روش‎های مختلف از جمله تناوب زراعی، به کارگیری دشمنان طبیعی و … می­باشد (نصراصفهانی، ۱۳۸۵).

۲-۲- نظام­های مختلف کشاورزی

سه نظام تولید از لحاظ استفاده از مواد حاصل خیز­کننده خاک مطرح است که شامل نظام کشاورزی متداول، نظام کشاورزی تلفیقی و نظام کشاورزی ارگانیک می­باشد. در این رابطه حفظ محیط زیست و جنبه­ های اقتصادی دو معیار مهم برای پذیرش هر کدام از معیارهای فوق محسوب می­ شود. که مدیریت نیز سهم بسزایی در این رابطه دارد. که در ادامه به تعریف مختصری از سه نظام فوق پرداخته می­ شود.

۲-۲-۱- نظام کشاورزی متداول

نظام کشاورزی متداول در استفاده و مدیریت منابع، موفقیت قابل قبولی را در جهان کسب نکرده است زیرا به‌کارگیری سموم و کودهای شیمیایی در عرصه‌ی کشاورزی منجر به پیدایی اکوسیستم‌های زراعی ناپایدار، آلودگی محیط زیست، کاهش کمی و کیفی محصول و کارآیی انرژی شده است. استفاده‌ی بی‌رویه از کودهای شیمیایی موجب اختلال در فعالیت‌های بیولوژیک، بیوشیمیایی و فیزیکی خاک و از سویی خسارات ناشی از تجمع نمک حاصل از کوددهی بیش ازحد می‌شود که می‌توان با مدیریت زراعی صحیح وضعیت موجود را تا حد بسیاری کنترل کرد. کاهش حاصل­خیزی خاک در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و استفادۀ گیاهان از ذخایر خاک بدون جایگزینی مناسب و کافی باعث کاهش توان تولیدی مواد غذایی در کشورهای در حال توسعه می­ شود. متاسفانه در این باره استفاده از کودهای شیمیایی به عنوان سریع­ترین راه جبران کمبود عناصر غذایی و حاصل­خیزی مجدد خاک معرفی می­ شود. در این نظام به دلیل کاربرد زیاد عناصر غذایی در خاک، عملکرد در واحد سطح زیاد است. اما لازم به یادآوری است که در این نظام به طور عمده از کودهای شیمیایی برای تغذیه گیاه استفاده می­ شود و به چرخه های طبیعی عناصر غذایی کمتر اهمیت داده می‌شود.
نظام کشاورزی متداول در استفاده و مدیریت منابع، موفقیت قابل قبولی را در جهان کسب نکرده است، زیرا به کارگیری سموم و کودهای شیمیایی در عرصه کشاورزی منجر به پیدایش اکوسیستم های زراعی ناپایدار، آلودگی محیط زیست، کاهش کمی و کیفی محصول و تقلیل و کارآیی انرژی شده است (کاظمی، ۱۳۹۱).

۲-۲-۲- نظام کشاورزی تلفیقی

نظام کشاورزی تلفیقی از این جهت مورد توجه قرار گرفته است که امروزه اغلب کشورهای جهان در راستای کشاورزی ارگانیک حرکت می‌کنند. نظام کشاورزی تلفیقی که استفاده از مواد آلی همراه با مصرف بهینه کودهای شیمیایی را توصیه می­ کند. اگر چه دستاوردهای کشاورزی ارگانیک را ندارد اما به عنوان راهی میانه می ­تواند نقش مهمی در بهبود خواص فیزیکی، شیمیایی و حاصل­خیزی خاک ایفا کند که این امر در نهایت منجر به افزایش عملکرد محصولات کشاورزی می­ شود و می ­تواند راهی به سوی کشاورزی پایدار باشد. در این نظام تلفیق کودهای شیمیایی با کودهای آلی و بیولوژیک نتایج مطلوبی در افزایش عملکرد محصول دارد (لباسچی، ۱۳۷۹).

۲-۲-۳- کشاورزی ارگانیک

اصول کشاورزی ارگانیک براساس الگوی صحیح بهره‌برداری از منابع، افزایش عملکرد، بهبود کیفیت مواد غذایی و در نهایت حفظ محیط زیست است، این نظام بیشتر مورد نظر جهانیان قرار گرفته است. ظهور کشاورزی ارگانیک و یا جنبش کشاورزی تجدید شونده به انتشارات «آلبرات هووارد» بر­می­گردد. کشاورزی متکی به تلفیق، غیرمتمرکز و عاری از مواد شیمیایی توسط نرث برن و در سال ۱۹۴۰ مطرح شد او اولین کسی بود که لفظ کشاورزی ارگانیک را به کاربرد و این نوع کشاورزی را به عرصه علم معرفی نمود. پس از آن با انتقادات بارلو در دهه ۱۹۴۰ از اثرات مخرب کشاورزی نوین و کاهش تنوع و تشریح تراژدی بیولوژیکی انسانی طی دهه ۱۹۵۰ و بیان نظریه «لویش بروم فیلد» در خصوص تعامل انسان، گیاه و دام بر یک نظام زنده، توسعه کشاورزی ارگانیک وارد مرحله­ ای تازه شد (بیدادیان، ۱۳۹۲).
ذوقی از قول فرانسیس فلسفه کشاورزی ارگانیک را مبتنی بر اهداف انسانی و درک طولانی مدت تاثیر فعالیت‎های انسانی بر محیط می داند. بر این اساس نظام های کشاورزی می­بایست عدالتخواه و حافظ منابع طبیعی باشد که آلودگی محیط زیست را کاهش داده و بهره­وری را ارتقا دهند (اردهالی، ۱۳۸۱).
کشاورزی ارگانیک به دلایل ذیل در بین نظام های مختلف کشاورزی مرجع می‌باشد، توجه به اینکه در حال حاضر استفاده از نظام های کشاورزان فشرده و معمول که ضایعات فراوانی را به همراه دارد و هم چنان توسط کشاورزی در سراسر دنیا به خصوص در کشورهای در حال توسعه دنبال می گردد. و ارائه کشاورزی ارگانیک با توجه به اصول و اهداف آن مقداری دست نیافتنی می نماید چه مواردی موجب می گردد که این تفکر پیگیری شود؟ چنین سوالی موارد ذیل را به ذهن برانگیخته می سازد:
افزوده شدن زمین های غیر قابل کشت که تا چندی پیش کشت می شد، آلودگی آبهای سطحی و عمقی، خارج شدن برخی موجودات زنده از چرخه زندگی، هجوم همه جانبه آفات و بیماری ها، غیرقابل کنترل شدن علف‎های هرز، پیشروی کویرهای وسیع و به هم خوردن تعادل در نظام کشت و محیط، زیست و … به هر حال هدف قدیمی تولید هر چه بیشتر، امروزه با توجه به موارد ذیل جای خود را به تولید با توجه به اخلاق و محیط زیست و بهداشت انسان بخشیده است تولید مواد غذایی سالم رویکرد مهم کشاورزی ارگانیک است و از این رو در این نظام کشاورزی با حذف استفاده از کود و سموم شیمیایی از اختلالات فیزیکی و شیمیایی و بیولوژیکی خاک پیشگیری می کند (افتخاری و حیدری، ۱۳۸۵)
در سال ۲۰۰۸ فدراسیون بین المللی کشاورزی ارگانیک با هماهنگی کلیه اعضای خود در سراسر جهان کشاورزی ارگانیک را به صورت ذیل تعریف کرد. کشاورزی ارگانیک سیستم تولیدی است که از سلامت انسان‌ها، اکوسیستم‌ها و خاک‌ها حمایت می‌کند و بر پروسه‌های اکولوژیکی، تنوع زیستی و سیکل‌های طبیعی تکیه دارد و کاربرد نهاده‌ها با اثر رقابتی را ترجیح می دهد (بیدادیان، ۱۳۹۲).
در مورد کشاورزی ارگانیک تعاریف مختلفی ارائه شده است، در تعریفی کوتاه، کشاورزی ارگانیک به عنوان کشاورزی بدون کاربرد مواد شیمیایی معرفی شده که چنین امری با توجه به نقص برخی نکات مهم و اساسی (توجه به اینکه ساختمان تمام موجودات زنده از مواد شیمیایی است) صحیح به نظر نمی رسد. البته این نوع کشاورزی از مصرف کودهای شیمیایی و همچنین مصرف هر گونه ماده ضد حیات، حتی با منشا طبیعی مخالف بوده و در مواردی که مصرف این مواد ضروری باشد کاربرد مواردی که آثار سوء کمتری دارند را توصیه می­ کند. البته نباید تصور نمود که کشاورزی ارگانیک صرفا به جایگزینی نهاده آلی به جای کودهای شیمیایی تاکید دارد چرا که شگفت انگیز نخواهد بود که گفته شود کاربرد اشتباه مواد آلی به صورت مصرف زیاد و یا بی­موقع و در زمان نامناسب اشکالاتی در چرخه زیستی ایجاد می­ کند. تصور غلط دیگری که نباید در کشاورزی ارگانیک راه یابد این است که این علم، کشاورزی کنونی را به طور کامل رد نمی­کند و زحمات دهه­های اخیر به خصوص در ۵۰ سال گذشته در پیشرفت کشاورزی را نفی نمی­کند به هر صورت مواردی چون تناوب کشت، کشت مخلوط، روش های مکانیکی کنترل علف های هرز، ایجاد بستر در قالب زیستی، تلفیق زراعت و دامپروری و … از موضوعات مورد بحث این نوع کشاورزی می­باشد (کاظمی ۱۳۹۱).
کشاورزی ارگانیک روش تولید محصولات که عمدتا در آن از سموم و کودهای مصنوعی و سایر مواد شیمیایی استفاده نمی‌شود . روش کشاورزی ارگانیک به منظور تامین بهره وری خاک، تامین مواد مغذی گیاه و کنترل آفات و علفهای هرز تا حد امکان از تناوب کشت، باقیمانده محصول، کود حیوانی، بقولات، کود‌ سبز، ضایعات ارگانیک خارج از مزرعه، شخم مکانیکی و کنترل بیولوژیکی آفات استفاده می کند.
کشاورزی ارگانیک روشی از کشاورزی است که در آن از مصرف مواد شیمیایی و محصولات مهندسی ژنتیک پرهیز می‌شود و معمولا در راستای اصول کشاورزی پایدار است . اساس نظری آن بر حفاظت خاک تاکید دارد . طرفداران کشاورزی ارگانیک معتقدند، خاک سالم ی که حاوی سموم و کودهای انسان ساخت نباشد و حیوانات بدون دارو پرورش یافته باشند ، محصولات غذایی با کیفیت تری به نسبت کشاورزی رایج که مبتنی بر مواد شیمیایی است ارائه می کند (عبداللهی، ۱۳۸۷).
تعاریف متعددی از کشاورزی ارگانیک شده که جامع­ترین تعریف توسط اتحاد بین ­المللی کشاورزی ارگانیک^[۵] ارائه شده، که کشاورزی ارگانیک، همه سامانه­های کشاورزی توسعه دهنده جنبه‌های زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی تولید مواد غذایی سالم را در بر می‌گیرد. کشاورزی ارگانیک به نام­های مختلفی چون کشاورزی با توجه به محیط زیست^[۶]، کشاورزی کم­بهره از نهاده­های غیر­مزرعه­ای^[۷]، کشاورزی با توان چرخشی^[۸]، کشاورزی جایگزین^[۹] مطرح شده است. بدین ترتیب می­توان گفت که کشاورزی ارگانیک یک روش مقدس مدیریت تولید می­باشد که سلامت سیستم کشت و محیط زیست، شامل زیست های متنوع و دوران های بیولوژیکی و فعالیت بیولوژیکی خاک را بالا برده و وسعت می­دهد. کشاورزی ارگانیک استفاده از تدابیر مدیریت برای استفاده از مواد و لوازم کشاورزی را ترجیح می­دهد، با توجه به اینکه شرایط محلی به کارگیری و روش­های مناسب محل ایجاب می‎کند. این جریان حتی الامکان با بهره گرفتن از اصل فرهنگی و بیولوژیکی و فنی بر خلاف به کار بردن مواد مصنوعی در انجام هر عملی در داخل دستگاه صورت می­گیرد. تولید ارگانیکی مبتنی بر این است که یک مزرعه کاملاً طبق یک برنامه مدیریت ارگانیکی پیش رود. این امر شامل یک گردش زراعی چند ساله متوازن است(فرشاد و زینک^[۱۰]، ۱۹۹۳).

۲-۳- اهداف و مزایای کشاورزی ارگانیک

عامل اصلی که موجب تمایز کشاورزی ارگانیک از سایر روش های کشاورزی پایدار می‌شود، وجود استانداردهای مدون است که برای تعیین ضابطه دقیق تفاوت بین سیستم کشاورزی ارگانیک و سایر سیستم های زراعی، بویژه در رابطه با اهداف بازاریابی به کار می رود. ویژگیهای عمده کشاورزی ارگانیک عبارتند از:
حفظ حاصلخیزی خاک در درازمدت از طریق نگهداری مقدار موادآلی آن در حد مطلوب و بهبود فعالیت بیولوژیکی خاک و استفاده مناسب از روش های مکانیکی.
تهیه موادغذایی موردنیاز گیاه زراعی از منابع غذایی غیرمحلول که توسط فعالیت میکروارگانیسم های خاک در دسترس گیاه قرار می گیرند.
خودکفا نمودن خاک از نظر ازت از طریق استفاده از بقولات و تثبیت بیولوژیکی ازت و بازیافت مؤثر مواد آلی از جمله بقایای گیاهان زراعی و ضایعات دامی
کنترل علفهای هرز، بیماریها و آفات با تأکید عمده بر استفاده از روشهایی چون تناوب زراعی، بکارگیری دشمنان طبیعی، واریته های مقاوم و زودرس، مداخله بیولوژیکی و شیمیایی
اعمال روش های جامع مدیریت دام، با توجه کامل به سازگاریهای تکاملی آنها، نیازهای رفتاری و تأمین نیازهای دام از لحاظ نوع تغذیه، محل اسکان، وضعیت بهداشتی، زاد و ولد و پرورش نوزادان
توجه دقیق به تاثیر سیستم زراعی بر محیط زیست در مقیاس وسیعتر و حفاظت از حیات وحش و زیستگاهی طبیعی
۲-۳-۱- مزایای عمده کشاورزی ارگانیک به شرح ذیل است:
۲-۳-۱-۱-بهره وری درازمدت
حفاظت خاک و افزایش بهره وری آن (مدیریت خاک) می تواند ظرفیت بهره وری را برای نسلهای آینده تضمین نماید . کشاورزان غالبا تخریب خاک را دلیل اصلی خود برای پذیرش مدیریت ارگانیک ذکر می کنند . بدین ترتیب می توان فرض کرد؛ کشاورزانی که عملیات مدیریت ارگانیک را پذیرفته اند از طریق روش های مدیریتی جدید راهی برای بهبود کیفیت خاک یا حداقل جلوگیری از تخریب خاک پیدا کرده اند.
احتمالا مهمترین عامل تعیین کننده علاقه کشاورزان به بهبود بهره وری خاک منافعی است که این تغییر برای آنها به دنبال خواهد داشت . تضمین مالکیت اراضی عامل مهمی در این زمینه است . اگر کشاورزان درمورد مالکیت اراضی تضمینی نداشته باشند آنوقت دلیلی برای سرمایه گذاری در روشی که منافع آن در درازمدت بیشتر از حال خواهد بود، نخواهند داشت.
۲-۳-۱-۲- پایداری و امنیت غذایی

نه از تابوت مرسل گشت و از صندوق خسرو شد یکی موسی را در آن به آب نیل افکنده
سخن از شیر خوارگی موسی که فرعون طشتی از آتش برای امتحان او در جلویش قرار می دهد و موسی دست خود را درون آتش برده و در دهان خود می گذارد و این کار را و باعث می شود که دچار لکنت زبان شود، چنانچه عطار نیشابوری می گوید:

چه بودی گر زبان من نبودی که گنگان راست نیکو شرح اسرار
زبان موسی از آتش از آن سوخت که تا پاس زبان دارد به هنجار
درنهاد آدمی شهوت چو طتشتی آتش است نفس سگ چون پادشاهی و شیاطین لشکر است
همچو موسی این زمان در طشت آتش مانده ای طفل و فرعونیت در پیش و دهان پراخگر است
گهی تا بوتم اندازی به دریا گهی برتخت فرعونم نشانی
خاقانی می گوید:
مده جام فرعونیم کز تزّ هد چو فرعونیان ز اژدها می گریزم
همه فرعون گرگ پیشه شدند من عصا و شبان نمی یابم
آری بنای جادوی فرعونی از جهان ثعبان اسود و ید بیضا برافکند
فرعونیان بی فرعونند لاجرم اصحاب بینش ید بیضای من نیند
جام فرعونی اندر آرکه صبح دست موسی برآرد از کهسار
خرد نا ایمن است از طبع از آن حرزش کنم حیرت چو موسی زنده در تابوت از آن دارم به زندانش
خرد بر راه طبع آید که مهد نفس موسی را گذر برخیل، فرعونست و ناچارست از ایشانش
زهد و کرامت آسیه همسر فرعون و ما در موسی را بحر معانی می داند، چنانچه خاقانی می گوید:
ای ساره صفات و آسیه زهد کس چون تو زبیده سان ندیدست
هست آسیه به زهد و زلیخا به ملک از آن تسلیم مصرو قاهره بر قهرمان اوست
آسیه توفیق و ساره سیرتست ساره را سیما دیده ام
کای مادر موسی معانی فارغ شو وفاقذ فیه فی الیم
ای آسیه کرامت و ای ساره معرفت حوّای وقت و مریم آخر زمان شده
۱موسی و معجزات او
حضرت موسی برای انجام امر حق به مصر آمد و دعوت الهی را بر فرعون عرضه داشت. فرعون بر آشفت و گفت مگر نه در خاندان ما تربیت شده ای؟ چگونه با پرونده ی خود از در ستیز در می آیی! فرعون موسی و هارون را به قتل تهدید کرد ولی آنان گفتند ما جز از خدای یگانه از دیگری نمی ترسیم
موسی در برابر فرعون آیاتی اظهار داشت: دست درگریبان کرد واز گریبانش فروغی شبیه به نور آفتاب ساطع گردید و عصایش را افکند به صورت اژدها درآمد.۲
فرعون ساحران را خواست تا با موسی به معارضه بپردازند. ایشان عصاهای خود را افکندند و عصای آنان به صورت اژدها درآمد آنگاه موسی به نام خدا عصای خویش را به زمین افکند، اژدهایی شد وعصاهای دیگر را فرو برد. ساحران به سجده افتادند و به پروردگار یکتا ایمان آوردند. فرعون ایشان را به قتل وصلب تهدید کرد ولی آنان متهورانه ایستادگی کردند واز راه حق باز نگردیدند. موسی از فرعون خواست که فرعون افراد بنی اسرائیل را آزادی بخشد و در اختیار او گذارد تا با خود از مصر بیرون برد وفرعون به این امر رضا نداند و به این ترتیب، بلاهای عشره بر مصریان نازل گردید: نخست آب تبدیل به خون شد و پس از آن دچار وزغ و پشه و مگس و طاعون و طوفان ودمل وملخ شدند. باز فرعون با آزادی کامل بنی اسرائیل موافقت نکرد. بلا فرا رسید و ظلمت همه ی مصر را فرا گرفت ودر مرحله ی دهم نخست زاده ی فرعون ناگهانی مرد. فرعون در برابر این حادثه ی ناگوار تاب مقاومت نیاورد و تسلیم گردید.
چون بنی اسرائیل به همراهی موسی از مصر بیرون شدند فرعون به تعقیب آنان پرداخت. حضرت موسی وهمراهانش از دریا گذشتند لیکن فرعون و سپاهیانش غرق گردیدند ودستخوش امواج دریا شدند. خداوند بدن فرعون را نجات داد تا برای آیندگان آیتی باشد داستان موسی و اعجازهای او این چنین در شعر انعکاس پیدا کرده است.
تبدیل عصای موسی به اژدها و درخشان شدن دستش هنگامی که آن را در گریبان فرو می برد و از آب گذشتن او و یارانش و غرق شدن دشمنانش در آب نیل، انوری می گوید:
ناقه ی صالح، عصای موسی و روح پدر هر سه را در بطن ما در دیده بی جان یافته
غیرت روح موسی است این یک خجلت چوب موسی آن دگرست
به کف موسی کلیم کریم به دم عیسیی که زنده گریست
خواجه ای بود از اینان همه برتر ز شرف مرد موسی کف و عیسی دم یوسف دیدار
به غیرت از نفسش روح عیسی مریم به خجلت از قلمش چوب موسی عمران
به حقّ دم پاک عیسیّ مریم به حقّ کف دست موسیّ عمران
از بهر دفع سحره ی فرعون جهل را کلکت عصای موسی عمران روزگار
دستشان گر ید بیضا کلیم الله نیست چه کند رمح درو همچو عصا ثعبانی
زهی به تقویت دین نهاده صدا انگشت مأثر ید بیضاست دست موسی را
چالاکتر از عصای موسی فرخ قلمت گه مأرب
فرو خورد آب عدلت آتش ظلم چنان چون مار موسی سحر ساحر
آیا دست تو وارث دست حاتم و یا کلک تو نایب چوب موسی
لبیبی۱ می گوید:
مجرهّ چون به دریا راه موسی که اندر قعر او بگذشت لشکر
ناصر خسرو قبادیانی می گوید:
حیدر زی ما عصای موسی دورست موسی ما را جز او که کرد عصایی؟
موسیّ زمان را تو یکی شهره عصایی وانکه نشناسند که خصلان عقلااند
چونانکه عصا هرگز از آن سان که شنودی ثعبان نشدی جز به کف موسی عمران
خیام نیشابوری می گوید:
اکنون که جهان را به خوشی دسترسی است هر زنده دلی را سوی صحرا هوسی است
برهر شاخی طلوعی موسی دستی است در هر نفسی خروشی عیسی نفسی است
دیری است که صد هزار عیسی دیده است طوری است که صد هزار موسی دیده است

بی‌شک، در هفته‌ها و ماه‌های اول، در عملکرد آسیب‌دیده حافظه بعد از آسیب غیر پیش‌رونده تا اندازه‌ای بهبودی رخ می‌دهد؛ همچنین یقیناً بسیاری از افراد، دچار مشکلات مادام‌العمر حافظه، می‌شوند. همچنین بیان شد که برای افراد مختلف، بهبودی، معنی مختلفی دارد، برخی تنها به بهبود عملکردهای شناختی اشاره دارند، برخی دیگر بر نرخ و میزان زنده ماندن تمرکز دارند و عده‌ای دیگر، فقط بهبود زیستی مثلاً ترمیم ساختارهای مغز را در نظر می‌گیرند. در ادامه مکانیسم‌های بهبودی، شامل برطرف شدن ادم یا تورم مغز، دایاشیسیز، انعطاف‌پذیری یا تغییرات در ساختار نظام عصبی و نوزایش یا رشد مجدد بافت عصبی، می‌باشند مطرح گردید. یافته‌های پژوهش‌های منتشرشده، گیج‌کننده است، برخی گزارش‌ها نشان‌دهنده پیشرفت چشم‌گیر و برخی دیگر، چنین چیزی را نشان نمی‌دهند. اگرچه، چیزی که واضح است این است که ما می‌توانیم با توان‌بخشی، بهبود طبیعی را بهبود دهیم.

علاوه بر مرور بسط یافته /بازیابی، راهبردهای توان‌بخشی دیگری نیز وجود دارد که عبارت‌اند از: PQRST، و روش مشابه SQR3. همچنین چگونگی بهبود یادگیری جدید، مطرح گردید. سه روش، به‌تفصیل مطرح گردید که عبارت‌اند از یادگیری بدون خطا (EL)، بازیابی بافاصله (که با نام مرور بسط یافته نیز شناخته می‌شود) و روش محو سرنخ‌ها (VC). یادگیری EL، روشی آموزشی است که به‌موجب آن، در زمان یادگیری یک مهارت جدید یا کسب اطلاعات جدید تا حد امکان از اشتباه کردن افراد جلوگیری می‌شود. به طرق مختلف ازجمله ارائه دستورالعمل‌های کلامی یا نوشتاری یا راهنمایی فرد از طریق انجام یک تکلیف می‌توان این روش را انجام داد. اصل این روش، جلوگیری از اشتباه تا حد ممکن، در طول یادگیری و به حداقل رساندن امکان پاسخ‌های اشتباه می‌باشد: به‌منظور استفاده از اشتباهاتمان (یادگیری کوشش و خطا) ما باید بتوانیم اشتباهاتمان را به یاد آوریم. افراد با عملکرد ضعیف حافظه نمی‌توانند این کار را انجام دهند، پس درواقع ارائه پاسخ اشتباه می‌تواند آن پاسخ را تقویت کند. حافظه‌ی آشکار، نظامی است که به ما اجازه‌ی اصلاح اشتباهات را می‌دهد؛ حافظه ناآشکار، برای انجام این کار را مجهز نشده است و افراد دچار یادزدودگی، وابسته به حافظه‌ی ناآشکار هستند.
در حال حاضر، شواهد قابل‌توجهی وجود دارد که برای افراد دچار آسیب‌های شدید حافظه، یادگیری EL نسبت به یادگیری پرخطا، برتری دارد ما پژوهش‌های که بازیابی بافاصله با یادگیری EL را ترکیب کرده‌اند و یا تنها بکار برده‌اند را بررسی کردیم. ترکیب این دو روش، نتایج بهتری نشان داده است. به نظر می‌رسد این روش، برای افراد دچار بیماری پیش‌رونده و غیر پیش‌رونده، یک راهبرد یادگیری قدرتمند است.
روش‌شناسی
فصل ۳
روش‌شناسی
مقدمه
در این فصل ابتدا روش تحقیق، جامعه، نمونه آماری و شیوه‌‌های نمونه‌گیری ارائه شده و پس از آن روش جمع‌ آوری اطلاعات، ابزار تحقیق و روش‌‌های تحلیل آماری ذکر شده‌اند.
روش پژوهش
روش این پژوهش، آزمایشی است و به‌منظور بررسی تأثیر متغیر مستقل (توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای) بر متغیر وابسته (عملکرد حافظه)، از روش پیش‌آزمون_ پس‌آزمون با گروه گواه استفاده شد.
جدول ‏۳‑۱: طرح پژوهش

جامعه آماری
جامعه آماری این پژوهش، عبارت بود از افراد دچار آسیب مغزی تروماتیک که در پاییز سال ۱۳۹۳ به متخصصان مغز و اعصاب مراکز درمانی شهرکرد مراجعه کرده‌اند.
نمونه آماری و شیوه نمونه‌گیری
روش نمونه‌گیری در این پژوهش، نمونه‌گیری در دسترس بود به این صورت که با هماهنگی متخصصان مغز و اعصاب کلینیک فوق تخصصی امام علی (ع) و سایر مراکز درمانی شهرکرد از بیماران آسیب مغزی داوطلب شرکت در جلسات توان‌بخشی حافظه، پس از احراز ملاک‌های ورود به پژوهش ثبت‌نام به عمل آمد. حجم نمونه این پژوهش با بهره گرفتن از نرم‌افزار G*Power (فاول، اردفلدر، لنگ و بوچنر^[۴۱۸]، ۲۰۰۷) و با در نظر گرفتن توان آماری ۹۵ درصد و با میزان اندازه اثر ۵/ و سطح معناداری یا آلفا ۵ درصد، در هر گروه ۲۵ نفر برآورد شد. ازآنجایی که معمولاً در طرح‌های تجربی با ریزش و انصراف شرکت‌کنندگان روبرو می‌شویم نمونه اولیه پژوهش ۵۶ نفر تعیین شد و در طی دوره آموزش ۲ نفر از بیماران از ادامه همکاری با طرح خودداری کردند و ۲۶ نفر در گروه آزمایش باقی ماند جدول ۲-۳، آماره‌های توصیفی سن شرکت‌کنندگان در پژوهش را به تفکیک جنسیت و گروه نشان می‌دهد همان‌طور که در این جدول گزارش شده است در گروه آزمایش حداقل و حداکثر سن به ترتیب ۱۹ و ۴۸ سال بوده و در گروه گواه، ۱۹ و ۴۳ سال بوده است همچنین میانگین سن افراد گروه آزمایش ۶۵/۳۳ و گروه گواه ۳۱/۲۹ سال مشخص شده است.
جدول ‏۳‑۲: آماره‌های توصیفی سن آزمودنی‌ها به تفکیک جنسیت و گروه

وَ بَنایاتِها الرَاعِشَات
وَ أَنتَ تُکافِئُهُم بالهَزَائِم
ماندیللا
أیُّهَا البطلُ الشَّیخُ
مُغتَسِلاً بِمِیاهِ الثَّمَانین
مُختَبِئاًٌ فِی تَجَلِّلیِک
أَنهَکُنِی سَفَِری فیک
أعرف أنَّکَ صَوءٌ علی زَمَنی
هکذا أَنتَ
فامکث کما أَنتَ
کُن هَکَذا خَالِداً فی مَعَانیک
مُتَّکِئاً فَوقَ مَجدِ الثَّمانین
وَابقَ مَکانک وَابقَ مَکانک
( همان ، ص ۱۹۴ – ۲۰۰ )
فیتـوری در آرزوی آزادی می گـوید هـرکسی زور را در روزگـارم بکـارد زور درو خـواهد کـرد و
هرکس ترس را در بدنم ببافد ترس بر تن خواهد نمود.
و من باقی خواهم ماند و برای آزادی ام خواهم رقصید و در میان آواز میلیونها نفر از وطنـم دفاع

خواهم نمود.
ای ماندلا ! آزادی من میراث سرزمین من است و آزادی ام آزادی من در جاودانگی مبـارزه من و
بلوغ ملتم است. و آزادی من آغاز و پایان من است همان دین بزرگ من و پروردگارم !
او خطاب به ماندلا می گوید : چگونه تو زندانی باشی در حالی که در فریادهای جوانان چهره ات
را ترسیم کرده ای و نیز در دودکش های اتاق های تاریک و بر خاکستر معادن و چگونه تو زندانی باشی در حالی که آنان زیر پل های پریتوریا به دنبال تـو پارس می کنند و تو با شکـست دادن آنها آنان را مجازات می کنی.
ماندلا تو قهرمان بزرگ هستی که نورت را در روزگارم می شناسم و تـو جـاودان هستـی ! و بـر
مجد و بزرگی تکیه زده ای پس در جای خود باقی بمان.
۵ – ۱۶ – ۱ – پاتریس لومومبا
فیتوری در یکـی از قصایـد دیوانـش تحـت عنـوان « لومـومبا و الشمس و القتله » به تعـریف و
تمجید پرداخته و از لومومبا^[۹] به عنوان قهرمان ملی کشور خویش یاد می کند که با پاهای برهنه به سوی رود کنگو حرکت می کند مردم را نیز به حرکت درمی آورد ، او می گوید :
یا لومومبا
فی قلبی أنت
البطلُ الأسود ذوالقدمین العاریتین
الرا کضتینِ علی نهرالکو نغو
کانت توکض خلفها أشجارُ الغابات
کانت تتهدّج لهما أنفاسُ الظلمات
کانت أمواجُ الکنغو
تو غل فی الرکض ( اغانی افریقیا ، ص ۷۹ )
شاعر در این قصیده از زبان رمز استفاده نموده و از میلیونها انسانی که در تـاریکی ظلـم و ستـم
زندگی می کنند تعبیر به درختان جنگلی کرده است که در پشت سر لومومبا حرکت می نمایند ، او در ادامه اشعارش می گوید :
یا لومومبا
ان الخونه لاینتصرون
لا یصبح بطلامن خان قضیه شعبه
مَن اسقط رایته یوم نضاله
من سد علیه طریق الحریه
من قبّل أقدام القتله
أبداً … أبداً یا لومومبا
لن یصبح « موبوتو » بطلا
حتی لو وضع الاغلان بکفیک
حتی لو صلب الثوره فی شفتیک
حتی لو أصبحت سجینه
حتی لو أصبحت طعینه
فستبقی الأحقاد دفینه
تتطّلعُ فی عینی شعبک …
فی عینیک …
فی سخرٍ لعیونِ القتله ( همان ، ص ۹۸ )
او در بخشی دیگر از قصیده خطاب به لومومبا می گوید بـدان کـه خـائنان پیـروز نمی شـوند و

۳/۵۴۶

۱/۱۲۵۴

Training and expansion skill human

آموزش وتوسعه نیروی انسانی متخصص

۳۹۷

۴/۲۶۷

۸/۳۸

۷/۴۵۸

۳/۱۱۲۷

Allocation sources

تخصیص منابع مالی

۵۴۳

۹/۴۰۱

۶/۶۵

۷/۷۶۸

۵/۱۵۶۶

در این پژوهش از آماره تی استیودنت برای بررسی صحت آزمون فرضیه های پژوهش و از آماره فیشر جهت بررسی کفایت مدل استفاده شده است. با بهره گرفتن از روش تجزیه و تحلیل حداقل مربعات معمولی به آزمون فرضیه ­های پژوهش پرداخته شده است.

قبل از آزمون فرضیه ها، آزمون برقراری فرض های رگرسیون طی آزمون های زیر انجام می شود:
نرمال بودن داده ها، با بهره گرفتن از آزمون کلموگروف-اسمیرنوف
بررسی نوع رابطه (خطی یا غیر خطی) بودن متغیرها با بهره گرفتن از نمودار پراکنش
نرمال بودن توزیع خطاها یا باقیمانده‏ها با بهره گرفتن از نمودارهای هیستوگرام
مستقل بودن خطاها یا باقیمانده‏ها با بهره گرفتن از آزمون دوربین واتسون
۴-۲آزمون نرمال بودن داده ها:
که به افتخار دو آماردان روسی به نام های ا.ن.کولموگوروف^[۹۸] و ان.وی.اسمیرنوف^[۹۹] به این نام خوانده می شود، روش ناپارامتری ساده ای برای تعیین همگونی اطلاعات تجربی با توزیع های آماری منتخب است که آن را با KS نشان می دهند.
آزمون کلموگروف - اسمیرنوف یک آزمون تطابق توزیع برای داده های کمی است و با بهره گرفتن از این آزمون می توانید تعیین کنید که آیا داده های نمونه از یک توزیع خاص نظری مانند نرمال پیروی می کنند. در نرم افزارspss از این آزمون برای تطابق چهار توزیع مختلف نرمال^[۱۰۰]، پواسن^[۱۰۱]، نمایی ^[۱۰۲]و یکنواخت^[۱۰۳] استفاده شده است.
در این آزمون فرض صفری که آزمون می شود آن است که توزیع مشاهدات، توزیع مشخصی (با پارامتر معینی) است که با حدس و یا قرائن مختلف فکر کرده ایم توزیع مشاهدات با آن توزیع مشخص، همخوانی دارد. آماره آزمون KS را با نشان می دهیم. اگر آماره آزمون از مقدار جدول کوچکتر باشد فرض صفر پذیرفته، و در غیر این صورت رد می شود.
آماره آزمون برابر است با حداکثر قدرمطلق تفاضل فراوانی مشاهده شده نسبی تجمعی از فراوانی نظری نسبی تجمعی، یعنی:
فرض کنید محققی نمونه ای از اندازه های کمی در اختیار دارد و می خواهد تعیین کند که آیا این نمونه از جامعه ای با توزیع نرمال بدست آمده است یا خیر؟در این تحقیق برای تعیین اینکه آیا توزیع داده اولین مرحله جهت آغاز فرایند تجزیه و تحلیل، بررسی نرمال بودن باقیمانده های مدل یا متغیر وابسته است که مفروضات آن به قرار زیر می باشد:

فرضیه فوق با بهره گرفتن از آزمون کلموگروف-اسمیرنوف (K-S) مورد آزمون قرار گرفت و نتایج آن در جدول زیر آمده است:

جدول ۴-۱ آزمون کلموگروف – اسمیرنوف