۳-۲-۴ نمونه­برداری خاک و اندازه ­گیری خصوصیات خاک

جهت نمونه­برداری خاک و اندازه ­گیری خصوصیات آن دو نمونه خاک (یکی جهت تعیین خصوصیات فیزیکی و دیگری نیز برای تعیین خصوصیات شیمیایی) در زیر ۱۰ درخت انتخاب شده از عمق ۱۰-۰ سانتی­متر با بهره گرفتن از استوانه فلزی به قطر ۸ سانتی­متر برداشته شد (۲۰۰۸Hojjati,) و نمونه­ها برای تعیین مشخصه­های فیزیکی رطوبت خاک و وزن مخصوص ظاهری و مشخصه­های شیمیایی اسیدیته، هدایت الکتریکی، آهک، کلسیم، منیزیم، ازت و کربن آلی به آزمایشگاه خاک منتقل شدند. نمونه­های خاک بعد از انتقال به آزمایشگاه و اندازه ­گیری رطوبت خاک، در معرض هوا خشک شدند، و بعد از جدا کردن ریشه­ها، سنگ­ها و سایر ناخالصی­ها آسیاب کشته و سپس از الک ۲ میلی­متر عبور داده شد. فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی مطابق روش­های استاندارد که در زیر آمده است اندازه ­گیری شد.

۳-۲-۴-۱-مطالعات آزمایشگاهی خاک:

۳-۲-۴-۱-۱-فیزیک خاک:

تعیین رطوبت خاک:
به منظور اندازه ­گیری درصد رطوبت خاک، حدود ۷۰ گرم از خاک تر از هر کدام از نمونه را به مدت ۲۴ ساعت در دمای ۱۰۵ درجه سانتی ­گراد در دستگاه آون قرار گرفت و پس از ۲۴ ساعت، نمونه­های خشک شده وزن گردید و با بهره گرفتن از رابطه زیر درصد رطوبت نمونه­ها به دست آمد:

رابطه(۳-۹) ۱۰۰ × ( وزن خشک / ( وزن خشک – وزن تر ) )= درصد رطوبت

در نهایت ۵۰ گرم از همین خاک برای تعیین بافت خاک استفاده شد.
بافت خاک:
اساسی­ترین ویژگی کیفی فیزیکی خاک که تبادلات گازی، آبی و جذب عناصر را در کنترل دارد، بافت خاک است. اثر بافت خاک­های جنگلی بر تولید بیشتر و به صورت غیر مستقیم از طریق تأثیر بر رطوبت، ظرفیت تبادل کاتیونی و تهویه می­باشد (واردی کولائی، ۱۳۹۰). برای تعیین بافت خاک از روش هیدرو متری استفاده شد. در این روش ۵۰ گرم خاک نرم در داخل بشر ریخته و تا نصف آب مقطر ریخته و سپس ۱۰ سی سی هگزا متا فسفات سدیم (۱۰%) را به آن افزوده شد. سپس به وسیله همزن برقی (شیکر) به مدت ۲۰ دقیقه بهم زده شد. مخلوط خاک و آب را داخل استوانه مدرج یک لیتری ریخته و حجم کل را با آب مقطر به یک لیتر رسانده شد. درجه حرارت مخلوط اندازه گیری کرده سپس با همزن فلزی به مدت ۱ دقیقه مخلوط به هم زده و پس از چند ثانیه هیدرو متر را داخل استوانه مدرج قرار داده شد. قرائت اول پس از ۴۰ ثانیه همزدن اولیه می­باشد. عدد قرائت شده میزان رس و سیلت را نشان داد. قرائت دوم دو ساعت پس از همزدن می­باشد. عدد قرائت شده روی هیدرو متری مقدار رس را نشان می­دهد. در نهایت می­توان درصد رس، شن و سیلت را به شکل زیر محاسبه نمود، و در نهایت با تعیین درصد رس، شن و سیلت و با کمک مثلث بافت خاک می­توان بافت خاک را مشخص نمود (حقیقی، ۱۳۸۲).

درصد سیلت و رس = قرائت اول هیدرو متر / وزن خاک خشک × ۱۰۰ رابطه (۳-۱۰)

درصد رس = قرائت دوم هیدرو متر / وزن خاک خشک × ۱۰۰ رابطه (۳-۱۱) درصد شن = ۱۰۰ -درصد سیلت و رس رابطه (۳-۱۲) درصد سیلت = درصد سیلت و رس - درصد رس رابطه (۳-۱۳) وزن مخصوص ظاهری:

وزن مخصوص خاک در حقیقت نسبت وزن جامد خاک به حجم خاک می­باشد. بر حسب اینکه، در مخرج کسر، حجم کل و یا حجم ذرات جامد خاک ملاک قرار گیرد، به وزن مخصوص ظاهری و وزن مخصوص حقیقی تعبیر می­ کنند. در واقع وزن مخصوص ظاهری که وزن ذرات جامد خاک بعلاوه املاح و مواد موجود در خلل و فرج خاک است (حقیقی، ۱۳۸۲). ابتدا حجم مشخص خاک دست نخورده را که با استوانه جدا شده بود را به مدت ۲۴ ساعت در دمای ۱۰۵ درجه سانتیگراد گذاشته و سپس ریشه، سنگ و سایر ناخالصی­های بزرگتر از دومیلی متر جدا شد و وزن و حجم ریشه، سنگ و… اندزه­گیری گردید و همچنین خاک (ذرات معدنی کوچکتر از دو میلی­متر) نیز وزن شد و با بهره گرفتن از رابطه زیر وزن مخصوص ظاهری خاک بر حسب گرم بر سانتی­متر مکعب اندازه ­گیری شد (حقیقی، ۱۳۸۲)..

رابطه (۳-۱۴) (_۱V -₂V) / (₂m – _۱m) = (³g/cm) وزن مخصوص ظاهری

_۱m = وزن خاک خشک شده در آون، _۲m = وزن سنگ و ریشه، _۲V =حجم سیلندر،
_۱V =حجم سنگ و ریشه

۳-۲-۴-۱-۲-شیمی خاک:

اسیدیته (pH):
واکنش خاک یکی از مهمترین سنجش­ها جهت شناسایی خصوصیات شیمیایی خاک است. pH خاک عبارت است از لگاریتم منفی یون هیدروژن در سوسپاسیون یا گل­ اشباع خاک که در آن H+ نماینده فعالیت یون هیدروژن بر حسب گرم در لیتر در سوسپاسیون آب و خاک می­باشد. یون هیدرژن شامل کلیه یونهای هیدروژنی است که از منابع مختلف در خاک بوجود آمده است. pH محلول خاک به طور مستقیم در گیاه تأثیر ندارد اثر آن در گیاه بصورت در اختیار قرار دادن یا ندادن عناصر غذایی مورد نیاز گیاه است و pH خاک معمولا بین ۳ تا ۵/۱۰و گاهی تا ۱۱ تغییر می­نماید (حقیقی، ۱۳۸۲).
به منظور تعیین اسیدیته خاک ۲۰ گرم خاک را در یک بشر ریخته شد. سپس ۵۰ سی سی آب مقطر حل نموده و پس از ۱۷ ساعت با قرار دادن الکترد pH متر، در نمونه­های تهیه شدهpH را می­خوانیم.
هدایت الکتریکی:
شوری خاک یکی از عوامل محدود کننده رشد گیاهان به حساب می ­آید. در خاک­های مناطق خشک همانند ایران، شوری وجود دارد. شوری خاک در اثر تجمع املاح خاک می­باشد و با افزایش غلظت املاح محلول افزایش می­یابد. خاک­های شور از طریق فشار اسمزی خاک­ها و افزایش غلظت بعضی از یونها در محلول خاک و همچنین تأثیر روی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و تأثیر متقابل بعضی از یونها بر روی رشد گیاه و عملکرد محصول تأثیر می­گذارند و موجب کاهش محصول می­گردند (حقیقی، ۱۳۸۲). برای اندازه ­گیری هدایت الکتریکی ابتدا از تمامی نمونه­ها گل اشباع تهیه و سپس از تمامی نمونه­ها عصاره گیری شده، سپس تعیین هدایت الکتریکی نمونه­ها با بهره گرفتن از دستگاه مخصوص هدایت­گر الکتریکی صورت می­گیرد.
درصد کربن آلی خاک:
این مواد آلی یا اصلا تجزیه نشده­اند و موادی هستند که تازه به خاک اضافه شده ­اند و یا نیمه­کاره تجزیه شده ­اند و یا بطور کامل تجزیه گردیده­اند. در خاک­های غیر آهکی و خاک­هایی که خیلی آهکی نیستند، کربن آلی قابل توجه است. اما در خاک­های آهکی و تقریبا آهکی، کربن آلی ممکن است، تخمینی از تفاوت بین دو کربن کل و غیرآلی باشد (حقیقی، ۱۳۸۲). موادآلی از نظر کمی بسیار کم است ولی تأثیرات زیادی بر خاک دارد و بر خصوصیات فیزیکی وشیمیایی و بیولوژیکی خاک اثر می­ گذارد. انواع بسیار زیادی از مواد­آلی در خاک وجود دارد که در خاک مخلوط هستند. موادآلی دارای ۲ منشاء می­باشند (گیاهی یا جانوری) (رادمنش، ۱۳۸۶). یک گرم از نمونه خاک وزن گردید و در داخل ارلن ۲۵۰ میلی­متر انتقال داده شد و به آن ۱۰ میلی­لیتر بی­کرومات پتاسیم یک نرمال اضافه شدو به محلول فوق ۱۰سی سی اسید سولفوریک غلیظ و ۱۰۰ سی سی آب مقطر به نمونه­ها اضافه شد. قبل از تیتر کردن بایستی ۸ قطره معرف اورتو فنانترولین به هر یک از نمونه­ها اضافه و در آخرین مرحله، تیتر کردن را با فروم آمونیوم سولفات ۵/۰ نرمال انجام داده شد که نمونه­ها به رنگ قرمز جگری در آمدند، و از فرمول زیر درصد کربن به دست آمد.
رابطه (۳-۱۵)
N×_۱ V₁꞊ N×_۲ V₂ ×۴۵/۲۳ ꞊۱۰×۱ N₂

%OC = (10 / V₂ × ( V₂ – V₃/S) × ۳۹/۰ ) × ۷۲۴/۱

%OM = )V-₂V (₁× ۱۹۵/۰ - %OC

=%OM درصد کربن آلی، =%OC درصد ماده آلی، _۱ = Nنرمالیته بیکرومات پتاسیم برای شاهد، _۲ = N نرمالیته فرو آمونیوم برای شاهد، _۱ = Vحجم بیکرومات پتاسیم برای شاهد، _۲ = V میلی­لیتر فروم آمونیوم سولفات مصرفی برای شاهد، _۳ = V حجم فرو آمونیوم سولفات مصرفی برای نمونه = S وزن خاک خشک شده در هوای آزاد
میزان آهک:
آهک به خاطر وجود کلسیم در ساختار آن که بعد از اکسیژن، سلسیم، آلومینیم و آهن فراوانترین عنصر پوسته زمین (حدود ۴/۳%)، به مقدار زیادی در طبیعت وجود دارد. در خاک­های ایران، آهک خاک در حد بالایی قرار دارد که منشاء آن هوادیدگی سنگ­های آهکی و یا فرآیندهای هوا­دیدگی اکسید کلسیم و ترکیب آن با CO2 اتمسفری می­باشد. آهک خاک باعث قلیایی کردن خاک­ها شده و بدین ترتیب بر قابلیت استفاده یا حلالیت برخی عناصر تأثیر می­ گذارد (حقیقی، ۱۳۸۲). برای اندازه ­گیری آهک ابتدا یک گرم خاک خشک را با ده میلی­لیتر اسید کلریدریک در ارلن ۲۵۰ سی سی مخلوط شده و بر روی هیتر مقداری گرما داده شد سپس حجم آن با آب مقطر به ۱۰۰ سی سی رسانده و ۵ قطره محلول فتل فتالئین به آن اضافه شده سپس محلول به دست آمده با سود ( NaOH ) یک نرمال تیتر شد تا رنگ محلول ارغوانی شد سپس از فرمول زیر میزان آهک به دست آمد.

%T.N.V= ( ( V₂– V₁ ) × ( ۱۰ / V₂) ) × ۵ رابطه (۳-۱۶)

T.N.V % =درصد آهک، _۱ = Vسود مصرفی برای نمونه بر حسب میلی­لیتر، _۲= V سود مصرفی برای شاهد بر حسب میلی­لیتر
نیتروژن کل (N):
همان­طور که قبلا ذکر شد ازت مهمترین عامل محدود کنند رشد گیاهان است (سالاردینی،۱۳۸۷). در ساختمان کلروفیل گیاه نقش اساسی بازی می­ کند، به گونه ­ای که کمبود ازت در گیاه باعث زرد شدن برگ­های مسن می­گردد (حقیقی، ۱۳۸۲). ابتدا خاک کوبیده را از الک نیم میلی­متری عبور داده و یک گرم از آن وزن شد. سپس مقدار ۱/۱ گرم مخلوط کاتالیزوری (پودر مخلوط سولفات) به آن اضافه نموده و سپس در میلی­لیتر آب مقطر اضافه کرده و سه میلی­لیتر اسید سولفوریک غلیظ را به آن افزودیم. نمونه­ها را روی اجاق برقی قرار داده و به ترتیب به مدت یک ساعت در حرارت ۱۰۰، نیم ساعت در حرارت ۲۰۰ و نیم ساعت حرارت ۳۰۰ درجه و سپس در دمای بین ۳۸۰ تا ۴۰۰ درجه سانتی ­گراد تا زمانی که رنگ محلول سبز زیتونی شود قرار داده می­ شود. بعد از سرد شدن ۳۰ میلی­لیتر آب مقطر اضافه می­کنیم، سپس مقدار ۲۵ میلی­لیتر از اسید بوریک و اندیکاتور را در ارلن مایر ریخته و زیر مبرد دستگاه قرار می­دهیم. سپس محتویات بالن که نمونه خاک در آن هضم شده به یالن تقطیر انتقال می­دهیم. بعد از شستشوی بالن مقدار ۲۰ میلی­لیتر سود ۱۰ نرمال اضافه می­کنیم. بلافاصله شیر قیف را بسته، حرارت را در سیستم برقرار می­نماییم تا حجم اسید بوریک زیر مبرد به ۷۵ میلی­لیتر برسد که مدت هفت دقیقه طول می­کشد. سپس ارلن را از سیستم جدا نموده و بعد از شستشوی انتهای مبرد آن را با اسید سولفوریک ۰۱/۰ نرمال تیتر می­نماییم تا رنگ از سبز به صورتی تبدیل شود. سپس از محاسبات درصد ازت کل را به دست می­آوریم (علی احیائی و بهبهانی­زاده، ۱۳۷۲).
رابطه (۳-۱۷)Mcf ×۴/۱%N= [ (a-b) / s] × M ×
=aمیلی­لیتر اسید سولفوریک مصرفی برای نمونه، =bمیلی­لیتر اسید سولفوریک مصرفی برای شاهد
=sوزن خاک خشک شده در هوای آزاد، =Mنرمالیته اسید سولفوریک،
mcf= فاکتور تأثیر رطوبت= (۱۰۰/ درصد رطوبت +۱۰۰)
فسفر قابل جذب:
فسفر به عنوان کمترین مواد غذایی دسترس متحرک، و مواد غذایی بسیار ضروری برای گیاه می­باشد که به عنوان یک عنصر کلیدی در مناطق خشک و نیمه­خشک ( برای تحمل خشکی و انتشار یون فسفات از طریق خاک به سطح ریشه و به ویژه ریشه حساس به رطوبت خاک) محسوب می­ شود (Zhao et al., 2007). پنج گرم از نمونه خاک خشک وزن شد و در داخل ارلن پلی اتیلن ۲۵۰ ریخته و ۱۰۰ میلی­لیتر بی­کربنات سدیم ۵/۰ نرمال به آن اضافه شد. بعد از نیم ساعت شیکر مخلوط صلف شد و ۱۰ میلی­لیتر از عصاره را داخل ارلن ۱۲۵ میلی­لیتر ریخته و به آن ۲۵ میلی­لیتر محلول مخلوط اضافه شد. بعد از ۱۵ دقیقه شیکر و حداقل یک ساعت رنگ آبی کامل شده با دستگاه اسپیکرو فتومتر روی طول موج ۸۸۰ نانومتر قرائت شد. سپس از معادله زیر مقدار فسفر به دست آمد (علی احیائی و بهبهانی­زاده، ۱۳۷۲).
رابطه (۳-۱۸) Ppm P= (a – b) × (V / S) × mcf
a = پی­پی­ام فسفر در نمونه عصاره b = پی­پی­ام فسفر در شاهد V = محلول عصاره­گیری اضافه شده
S = وزن نمونه خاک توزین شده mcf = ضریب تصحیح رطوبت
پتاسیم قابل جذب:
پتاسیم با بسیاری از آنزیم­ های درگیر در فتوسنتز و ساخت و انتقال ترکیبات آلی همراه می­باشد. جذب نسبی پتاسیم در ابتدای فصل رویش معمولا در مقایسه با نیتروژن و فسفر بیشتر است. کمبود آن در خاک باعث توقف متابولیسم پروتئین در گیاه شده و قندهای مختلف نیز در گیاه تولید نشده و در اطراف برگ­ها ایجاد سوختگی می­گردد (حقیقی، ۱۳۸۲). برای اندازه ­گیری پتاسیم قابل جذب پنج گرم از نمونه خاک خشک وزن شد و در داخل ارلن پلی اتیلن ۲۵۰ ریخته شد، سپس ۱۰۰ میلی­لیتر استات آمونیوم نرمال به آن اضافه شد و بعد از نگهداری یک شبانه روز آن را با کاغذ صافی صاف کرده و مقدار پتاسیم محلول با دستگاه فیلم فتومتر مورد سنجش قرار گرفت (علی احیائی و بهبهانی­زاده، ۱۳۷۲).

N3P1

۱۷/۱ef

۱۶/۰d

۳۹/۱e

۱۵/۰d

N3P2

۰۸/۱f

۱۴/۰d

۴/۱e

۱۴/۰d

N3P3

۲۵/۱def

۱۵/۰d

۱۸/۱f

۱/۰e

اعداد هر ستون که دارای حرف مشترک می باشند، تفاوت آماری ندارند

فصل پنجم
« بحث و نتیجه گیری »
۵-۱- بحث
۵-۱-۱- سطح برگ
از بین تیمارهای نیتروژن اعمال شده، دو کود بیولوژیک سوپرنیتروپلاس و نیتروکسین در مقایسه با کود شیمیایی اوره دارای میانگین بیشتری بوده و سبب بهبود رشد و توسعه قابل توجه برگ شدند.
در همین رابطه خرم دل و همکاران (۱۳۸۷) در آزمایشی با تلقیح بذر گیاه دارویی سیاه دانه توسط باکتری آزوسپیریلوم و قارچ مایکوریزا اظهار داشتند که این باکتری از طریق تولید هورمون های محرک رشد، شاخص های رشدی سیاهدانه را تحت تاثیر قرار داده و در نتیجه باعث افزایش ویژگی های رشدی، در تیمار آزوسپیریلوم نسبت به شاهد شده است.
در بررسی های به عمل آمده معلوم شده است که بزرگی سطح برگ ضمن اینکه بطور ژنتیکی کنترل می شود به مقدار نیتروژن برگ نیز بستگی دارد و همین موارد باعث اختلاف سطح برگ بین تیمارهای شیمیایی و زیستی شده است. در تیمار شیمیایی کود اوره با اینکه میزان نیتروژن در محیط رشد گیاه به مقدار کافی وجود دارد اما جذب این عنصر توسط گیاه، در مقایسه با کودهای زیستی کمتر صورت می گیرد. این امر به دلیل نقش مثبت باکتری های تثبیت کننده نیتروژن است که به افزایش جذب نیتروژن کمک می کنند.
در واقع می توان گفت که میزان نیتروژنی که باکتری های تثبیت کننده نیتروژن موجود در این کودهای زیستی در دسترس گیاه قرار می دهند از میزان نیتروژن قابل جذب کود اوره بیشتر است
نقش انکار ناپذیر نیتروژن در پدیده فتوسنتز از طریق شرکت در ساختار کلروفیل و در نهایت تولید کربوهیدرات های لازم جهت سوخت و ساز و رشد، از عوامل موثر بر افزایش سطح برگ محسوب می شود. باتوجه به اینکه میزان افزایش سطح برگ ، تعیین کننده سرعت افزایش ظرفیت فتوسنتزی در گیاه است، محاسبه آن از اهمیت خاصی برخوردار است.
Fulchieri et al., (1993) تولید انواع هورمون های محرک رشد گیاه نظیر اکسین، اسید جیبرلیک و اسید ایزوجیبرلیک توسط باکتری آزوسپیریلوم را مسئول افزایش قابل ملاحظه رشد و نمو ذرت دانستند
کودهای زیستی فسفر و نیز اثر متقابل آنها با کود نیتروژن بر افزایش سطح برگ تأثیری نداشتند. این نتیجه با یافته های Mahshwari et al, (2000) که نتیجه گرفتند اثر کودهای فسفر شیمیایی و زیستی بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاه دارویی اسفرزه تفاوت معنی دار ندارند، در یک راستا قرار دارد.
۵-۱-۲- تعداد برگ
با توجه به اینکه در بررسی ها نتایج اندازه گیری ها به صورت واحد سطح بیان می شود افزایش تعداد برگ منجر به افزایش سطح برگ در متر مربع می شود. کود زیستی سوپرنیتروپلاس و پس از آن کود زیستی نیتروکسین در مقایسه با کود شیمیایی نیتروژن سبب افزایش بیشتر تعداد برگ در متر مربع شدند. تحریک رشد گیاهان توسط باکتری های ریزوسفری از طریق تثبیت نیتروژن اتمسفر، افزایش قابلیت دسترسی عناصر غذایی در ناحیه ریزوسفر، افزایش سطح تماس ریشه، تولید تنظیم کننده های رشد و بهبود هم زیستی مفید با گیاه میزبان در مراحل مختلف رشد انجام می گیرد,۱۹۹۵) (Glick
Kapulnik et al,. (1982) اظهار داشتند که تلقیح بذرهای ذرت با باکتری آزوسپیریلوم باعث افزایش تعداد برگ های این گیاه و در نهایت افزایش عملکرد این گیاه در مقایسه با شاهد شده است. در ضمن بررسی حمیدی و قلاوند (۱۳۸۵) نشان داد که در اثر تلقیح بذر ذرت علوفه ای با آزوسپیریلوم، تعداد برگ های بالایی بلال و تعداد برگ در هر بوته افزایش یافته است .آن ها نیز دلیل این امر را وجود رابطه مثبت بین گیاه و باکتری دانسته و اعلام داشتند که این موضوع در نهایت منجر به افزایش عملکرد علوفه سیلویی شده است. آن ها همچنین اظهار داشتند که احتمالا باکتری آزوسپیریلوم از طریق تولید هورمون های محرک رشد، عملکرد و ویژگی های مرتبط با آن را در ذرت علوفه ای تحت تاثیر قرار داده است.
در تیمار های کود فسفر نیز بیشترین تعداد برگ در تیمار کود زیستی بارور-۲ به همرا کود شیمیایی فسفات آمونیوم حاصل شده است این موضوع نشان می دهد بخشی از این افزایش مربوط به تثبیت زیستی فسفر و بخش دیگر آن مربوط به افزایش جذب فسفر موجود در کود فسفات آمونیوم توسط باکتری های موجود در این کود زیستی می باشد. مقدار زیادی از فسفر موجود در کودهای شیمیایی بعد از ورود به خاک تثبیت می شود. به طوری که در خاک های آهکی به ترکیبات نامحلول کلسیم و منیزیم و در خاکهای اسیدی به فسفات آهن و آلومینیوم تبدیل و از دسترس گیاهان خارج می شود ( تایوی، ۱۳۷۴). باکتری های موجود در کود بارور-۲ قابلیت جذب فسفر را از طریق حفظ این عنصر در ریزوسفر گیاه به صورت قابل دسترس افزایش می دهند. درخصوص تأثیر میکروارگانیزم های حل کننده فسفات بر روی جذب عناصر غذایی(Ratti et al.,2001) در پژوهشی بر روی گیاه دارویی علف لیمو، مشاهده نمودند که مصرف یک گونه باکتری حل کننده فسفات همراه با یک نوع فسفات معدنی غیر محلول به نام تری کلسیم فسفات، موجب بهبود بارز غلظت فسفر ساقه نسبت به تیمار شاهد گردید.
۵-۱-۳- وزن تر و خشک برگ
همچون صفات کمی بررسی شده برگ، بیشترین وزن تر برگ در اثر تیمار سوپرنیتروپلاس و پس از آن نیز ت تیمار نیتروکسین حاصل شد در مورد وزن خشک نیز نتیجه عیناً به همین صورت بود. به طور مشخص با افزایش سطح و تعداد برگ توانایی فتوسنتز گیاه افزایش می یابد. این امر منجر به تولید و ذخیره بیشتر مواد فتوسنتزی می شود و تجمع میزان ماده خشک در برگ را افزایش می دهد. بالا بودن سطح برگ سبب افزایش میانگین سرعت رشد محصول در دوره رشد گیاه شده که این امر در نهایت منجر به افزایش تولید ماده خشک می گردد (Karimi and Siddique,1991).
پاسخ گیاهان به آلودگی با آزوسپیریلیوم، عمدتاَ به صورت افزایش وزن خشک برگ، سطح برگ، تعداد برگ و تسریع در رشد رویشی و زایشی گزارش شده است.
فاکتور فسفر نیز سبب افزایش معنی دار وزن خشک و تر برگ در سطح احتمال ۱ درصد گردید. بیشترین وزن تر و خشک برگ در تیمار تلفیقی بارور و فسفات آمونیوم به دست آمد.
کود فسفات زیستی از طریق افزایش فعالیت باکتری حل کننده فسفات در خاک و بهبود حلالیت فسفر در ریزوسفر، قادر به تأمین مناسب فسفر مورد نیاز گیاه نعناع فلفلی در مراحل مختلف رشدی و بهبود افزایش وزن تر و خشک برگ آن گردید. این افزایش را می توان به اصلاح تغذیه گیاه توسط ریز سازواره های موجود نسبت داد که میزان فسفر قابل استفاده بیشتری را در اختیار گیاه قرار داده اند تا بتواند انرژی لازم برای انتقال مواد فتوسنتزی را فراهم کند. این موضوع منجر به افزایش رشد و وزن برگ و تجمع ماده خشک در برگ ها شده است. Allen و همکاران(۱۹۸۰) نیز گزارش کردند که تلقیح میکوریزا باعث افزایش مقادیر سیتوکنین و کلروفیل گیاهان و در نهایت منجر به افزایش رشد گیاه شده است. در پژوهش دیگری که به منظور ارزیابی تأثیر میکوریزا بر رشد و نمو گیاه دارویی ریحان انجام شد، مشاهده شد که کاربرد دو گونه از قارچ میکوریزا به نام های (G. caledonium) و( (G. mosseae سبب افزایش چشمگیر غلظت فسفر و عملکرد محصول گیاه شد (Toussaint et al., 2007).

در هیچ یک از صفات اندازه گیری شده مربوط به برگ اثر متقابل نیتروژن و فسفر معنی دار نگردید.
۵-۱-۴- وزن تر و خشک سرشاخه
سرشاخه های گیاه نعناع فلفلی به عنوان اندام رویشی گیاه از اهمیت بالایی برخوردار هستند. سرشاخه ها متشکل از برگ و گل آذین هستند که منابع اصلی تولید اسانس در نعناع محسوب می شوند. در این بررسی بیشترین وزن تر سرشاخه به ترتیب مربوط به کود زیستی سوپر نیتروپلاس و سپس کود زیستی نیتروکسین بود. این افزایش تا حدود زیادی مربوط به افزایش وزن برگ است. می توان اظهار داشت که با افزایش وزن برگ وزن تر و خشک سرشاخه نیز افزایش می یابد.
نتایج این بررسی با نتایج تحقیق کوچکی و همکاران (۱۳۸۷) در یک راستا قرار دارد. این محققین در آزمایشی تأثیر کودهای سوپر نیتروپلاس و نیتروکسین را بر روی رشد و عملکرد گیاه دارویی زوفا مورد بررسی قرار دادند، بالاترین وزن تر اندام هوایی در تیمار سوپر نیتروپلاس مشاهده شد. همچنین کاربرد ریز موجودات منجر به افزایش وزن خشک اندام هوایی گیاه گردید و بیش از ۵۰ درصد کاهش وزن خشک اندام هوایی در تیمار شاهد نسبت به کود سوپر نیتروپلاس که بالاترین وزن خشک اندام هوایی را تولید نمود، ملاحظه شد.
در این بررسی کود فسفر نتوانست اثر افزایشی قابل توجهی بر وزن خشک و تر سرشاخه داشته باشد اما اثر متقابل فسفر و نیتروژن هم بر وزن تر و هم وزن خشک سرشاخه معنی دار شد. بیشترین وزن تر سرشاخه در تیمار نیتروکسین و بارور به همراه فسفات آمونیوم و پس از آن در تیمار نیتروکسین و بارور حاصل شد. دلیل این موضوع را می توان به اثر هم افزایی ریز سازوارهای موجود در کودهای نیتروژن و فسفر نسبت داد. افزایش نیتروژن در محیط رشد موجب افزایش جذب اکسیژن و آزاد شدن گاز کربنیک و یا به عبارت دیگر افزایش تنفس می شود. این امر سبب ازدیاد جذب فعال فسفر می شود. همچنین وجود مقادیر بالای نیتروژن در خاک سبب توسعه سیستم ریشه ها شده و ظرفیت تبادل آن را با عناصر دیگر از جمله فسفر افزایش می دهد (نیاکان، ۱۳۸۳).
۵-۱-۵- قطر ساقه
در اندازه گیری این صفت مشخص شد که تنها اثر نیتروژن بر این صفت معنی دار شد و عامل فسفر و نیز اثر متقابل نیتروژن و فسفر تأثیر معنی داری بر روی قطر ساقه نداشتند. این موضوع مبین این است که وجود ریزموجودات ناشی از کاربرد کودهای بیولوژیکی در محیط ریشه گیاه تاثیر مثبتی بر رشد گیاه داشته است و منجر به افزایش قطر گیاه گردید. این امر می تواند مربوط به تولید و ترشح ترکیبات تحریک کننده رشد گیاه و یا برخی هورمونهای تنظیم کننده رشد باشد که توسط ریزموجودات در خاک تولید شده و رشد گیاه را تحت تاثیر قرار داده است. باکتری های جنس ازتوباکتر و آزوسپیریلوم علاوه بر تثبیت زیستی نیتروژن، با تولید مقادیر قابل ملاحظه ای از هورمون های تحریک کننده رشد به ویژه انواع اکسین، جیبرلین و سیتوکنین رشد و نمو و عملکرد گیاهان را تحت تاثیر قرار می دهند(Karimi and Siddique,1991)

۶۸.۵۵

۱۳۰۱۸

۰

۶۸.۴۹

۱۳۰۱۸

۰

۲۴

۶۸.۳۳

۱۳۰۱۸

۰

۶۸.۲۸

۱۳۰۱۸

۰

شکل ۵-۳میزان تغییر درجه حرارت گره میانی مخزن در طول ساعات روز را برای سطوح مختلف کالکتور خورشیدی و در ماه می با فرض=۱۵۰۰ Kg ،=۸۵

شکل ۵-۴میزان تغییر بار حرارتی هیتر کمکی در طول ساعات روز را برای سطوح مختلف کالکتور خورشیدی و در ماه می با فرض=۱۵۰۰ Kg ،=۸۵
شکل ۵-۵ میزان تغییر درجه حرارت گره میانی مخزن در طول ساعات روز را برای سطوح مختلف کالکتور خورشیدی و در ماه می با فرض=۵۰ ،=۸۵
شکل ۵-۶ میزان تغییر بار حرارتی هیتر کمکی در طول ساعات روز را برای سطوح مختلف کالکتور خورشیدی و در ماه می با فرض=۱۵۰۰ Kg ،=۸۵
در این شکل ، بار حرارتی هیتر کمکی با در نظر گرفتن سطح کالکتور به میزان ۸۰ متر مربع، در بعضی از ساعات ظهر به میزان صفر خواهد رسید که در این حالت سیسستم جهت تأمین بار حرارتی در ژنراتور، سوختی مصرف نمی­کند. نیاز در ژنراتور(۸۵ درجه سانتیگراد) می­باشد. همانطور که در بالا توضیح داده شد، با توجه به توابع کنترلی اعمال شده به سیستم هیتر کمکی از مدار خارج و کلیه حرارت لازمه در ژنراتور توسط تانک ذخیره آب داغ تأمین می­ شود. نتایج مشابه برای ماه­های دیگر گرمایی سال مشاهده شده که در اینجا جهت اختصار از ارائه آنان صرفنظر می شود
در شکل­های ۵-۴و ۵-۵ میزان تغییر درجه حرارت مخزن و همچنین میزان تغییر بار حرارتی هیتر کمکی در طول ساعات روز برای حجم­های مختلف تانک آب ذخیره، نشان داده شده است.همانطور که از رفتار سیستم قابل پیش بینی است و در تحقیقات I. Atmaca [43] نیز بدان اشاره شده است، با افزایش حجم مخزن، میزان بیشینه دما در مخزن کاهش ولی در متوسط دمای مخزن در طول ساعات شبانه روز، روند افزایشی مشاهده میشود. این امر سبب خواهد شد که با افزایش حجم تانک ذخیره آب داغ ، میزان انرژی مصرفی در هیتر کمکی جهت تأمین در جه حرارت لازمه آب در ورودی ژنراتور نیز کاهش یابد که رفتار سیستم در شکل ۵-۵کاملاً این موضوع را تأیید می­ کند.

۵-۵ تحلیل و بهینه سازی ترمواکونومیک سیکل تبرید جذبی خورشیدی

درقسمت­های قبلی تحلیل اگزرژتیک و آنالیز وایسته به زمان و دینامیکی سیکل نمونه تبرید جذبی خورشیدی شرح داده شد. در این قسمت به تلفیق نتایج دو آنالیز فوق در تحلیل ترمواکونومیک و اقتصادی سیستم اشاره میشود. ابتدا به تعریف متغیرهای طراحی در طی فرایند بهینه­سازی ترمواکونومیکی سیستم می­پردازیم. سپس آنالیز ترمواکونومیک به همراه روابط اقتصادی ارائه و مشخصه­های مهم ترمواکونومیکی سیستم مورد بررسی قرار می گیرد. در قسمت بعد به بررسی تغییر رفتار سیستم در اثر تغییر در پارامترهای طراحی پرداخته(آنالیز حساسیت) و در نهایت سیستم توسط دو روش از روش­های اشاره شده جهت بهینه سازی سیستم ، مورد بهینه سازی قرار گرفته و حالت بهینه در مقایسه با حالت پایه نمایش داده خواهد شد.

۵-۵-۱ تعیین پارامترهای تصمیم و تابع هدف جهت بهینه سازی سیستم

همانطور که در قسمت ۵-۲ اشاره شد، مقادیر پایه لازمه جهت تحلیل ترمودینامیک و اگزرژتیک سیستم در جدول ۵-۱ نشان داده شد. جهت تحلیل جزء خورشیدی سیکل نیز، همانطور که در قسمت۵-۳ نیز اشاره شد، پس از انتخاب کالکتورهای مناسب جهت سیستم، جهت تحلیل سیستم به میزان حجم مخزن ذخیره آب داغ و سطح مفید کالکتور های خورشیدی نیازاست. با توجه به جدول ۵-۱ و اینکه مقادیر دبی جرمی، دمای ورودی به اواپراتور، کارآیی و همچنین بار خنک کنندگی سیستم، جزء مشخصات نامی سیستم می­باشد و اصولاً سیکل جهت تأمین بهینه این مقادیر تحلیل می­ شود،لذا پارامتر های نامبرده شده در پارامتر های تصمیم لحاظ نمی­ شود. همچنین طی تحلیل صورت گرفته، میزان دبی جرمی آب داغ ورودی به ژنراتور هم به دلایلی نظیر اجتناب از دخالت دادن تغییر قیمت پمپ آن در معادلات هزینه(قیمت آن ناچیز است) و به عدم تأثیر مثبت در کاهش نرخ قیمت محصول، در پارامترهای طراحی لحاظ نخواهد شد. علاوه برآن، از آنجا که کنترل و اعمال تغییرات بر دمای آب خنک کن خروجی از کندانسور و جاذب نیز عملاً امکان پذیر نیست، این پارامتر نیز در نهایت در پارامترهای تصمیم لحاظ نمی­ شود. لذا با در نظر گرفتن ۷ پارامتر باقیمانده و لحاظ نمودن دو پارامتر حجم تانک ذخیره آب داغ و سطح مورد نیاز کالکتور خورشیدی، ۹ پارامتر طراحی را با مقادیر پایه آنان جهت بهینه سازی معرفی می­کنیم.

۵-۶ نتایج حاصل از تحلیل ترمواکونومیکی سیکل جذبی خورشیدی و آنالیز حساسیت سیستم

در این قسمت با بهره گرفتن از نتایج حاصل از تحلیل اگزرژتیک سیستم در قسمت ۵-۳ و استفاده از روابط ارائه شده در قسمت ۴-۴ فصل گذشته، مقادیر نرخ هزینه سالیانه و همچنین هزینه بر واحد اگزرژی سیستم در جدول ۵-۷ در کنار مقادیر ترمودینامیکی و اگزرژتیک آنان در حالت پایه سیکل ارائه شده است. همانطور که در جدول ۵-۲ نشان داده شد، در نقاطی از سیکل میزان اگزرژی و نرخ­های هزینه منفی می­شوند که علت آن پایین بودن فشار، دما یا هر دوی آنان نسبت به فشار و دمای محیط است. در جدول ۵-۸ نیز میزان هزینه­ های سالیانه ناشی از تخریب واتلافات اگزرژی، سرمایه گذاری و فاکتور اگزرژواکونومیک جهت کل سیستم ارائه شده است. همانطور که در فصل قبل اشاره شد، پایین بودن این فاکتور برای یک جزءدر نتایج توجه بیشتری به آن جزء را طالب خواهد بود. چراکه نرخ هزینه­ های ناشی از اتلافات و تخریب اگزرژی در آن جزو بالا بوده و میبایست با بهینه نمودن سیستم، کارایی جزء را افزایش داد. پس از اتمام فرایند بهینه سازی، مشخصه­های ذکر شده در حالت پایه با مقدار متناظر آنان در حالت بهینه، در مرحله بعد مقایسه و تحلیل خواهند شد.
جدول ۵-۷میزان پارامتر های ترمو اکونومیکی نقاط مختلف سیکل حاصله از تحلیل سیستم در حالت پایه با در نظر گرفتن سیستم تأمین حرارت خورشیدی

نرخ هزینه بر واحد اگزرژی©
()

نرخ هزینه سالیانه©
()

اگزرژی
(kW)

غلظت
LiBr
(%)

ترکیب شیمیایی

نرخ جرم
سیال
(kg/sec)

فشار
(kPa)

دما

نقاط

مدل ونگ-شولتز [۲۳]

مدل ونگ شولتز[۶]
تفاوت مدل ونگ شولتز نسبت به سایر مدل ها در موارد زیر خلاصه شده است:
استفاده از پایگاه اطلاعاتی شفاف در زمینه مشتری به منظور تقسیم بازار در چهار بعد:
رفتار مخاطب در طبقه محصول
پشینه خرید
اطلاعات روانشناختی
ویژگی های جمعیت شناختی
با توجه به اینکه هسته اساسی مدل IMC همان تقسیم بازار می باشد اینجا اطلاعات به عنوان پایه و اساس این مدل مطرح شده است.
تقسیم بندی مشتریان هدف به سه گروه(نوسان دار، رقابتی و وفادار)
به کار گیری روش های کارآمد برای هر گروه از مخاطبین

داشتن تفکر چرخه عمرحیات به محصولات و حتی مشتریان
ایجاد یک آمیخته ( معجون) مناسب برای هر مخاطب در جهت افزایش بهره وری آمیخته
داشتن مزیت رقابتی
ونگ-شولتز مدل برنامه ریزی ارتباطات یکپارچه بازاریابی را به ۶ مرحله تقسیم کردند:
مرحله اول: به تقسیم بندی مشتریان بر اساس متغیرهای جمعیت شناختی، روان شناختی، میزان خرید و چگونگی رفتار مشتریان می پردازد و آن را در پایگاه های اطلاعاتی حفظ می کنند.
مرحله دوم: به تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از مشتریان و آگاهی از نحوه نگرش و چگونگی رفتار خرید آنها می پردازد.
مرحله سوم: برنامه ریزان به تعیین اهداف بازاریابی بر اساس تجزیه و تحلیل اطلاعات مشتریان می پردازند.
مرحله چهارم: بازاریابان مشخص می کنند که مشتریان در بازار به خرید کدام نام و نشان تمایل بیشتری دارند و چگونه و با چه ابزاری می توان عقاید و نگرش های آنان را تغییر داد.
مرحله پنجم: اهداف و استراتژی های ارتباط با مشتریان تدوین می شود تا به کمک آنها بر نگرش ها ، عقاید و رفتار خرید آنان اثر گذارد.
مرحله ششم: از سایر عناصر آمیخته بازاریابی(محصول، قیمت، توزیع) نیز در جهت تقویت تاثیر بر مشتریان بهره گرفته می شود.
مدل Belch & Belch
یک مدل برنامه ریزی ارتباطات منسجم بازاریابی که توسط آرتور بلچ جی. و ام. بلچ ارائه شده و به مدل Belch & Belch معروف است، گامهای زیر را توصیه می کند:
مطالعه دقیق برنامه بازاریابی: تحلیل و سنجش کلی برنامه و اهداف، تحلیل رقبا و نقش تبلیغات و ترفیع به عنوان عناصر کلیدی آمیخته بازاریابی در IMC.
تحلیل وضعیت برنامه های ترفیع محصول: تحلیل داخلی و خارجی.
تحلیل فرایند ارتباطات: تعیین اهداف ارتباط، کانالهای ارتباطی و آنالیز فرایند پاسخ به پیام در مخاطبان.

مدلBelch & Belch [22]
تعیین بودجه: محاسبه بودجه موردنیاز و تخصیص آن.
توسعه فرایند: IMC تعیین عناصر مورد نیاز از ارتباطات بازاریابی از قبیل تبلیغات، بازاریابی مستقیم، بازاریابی اینترنتی، فروش شخصی و…
یکپارچه سازی و اجرای استراتژی های ارتباطات: پیاده سازی عناصر انتخاب شده در گام قبل و انجام اقداماتی از قبیل ساخت بنر، خرید فضاهای تبلیغاتی، خریدtime از رسانه ها و پخش پیام یا چاپ آنها پایش، ارزیابی و کنترل برنامه های یکپارچه شده ی بازاریابی: کنترل و تنظیم استراتژی های ترفیعی با بهره گرفتن از معیارهای تعریف شده.
مدل Duncan
گامهای مدل Duncan عبارتند از:
شناسایی مشتریان هدف و مخاطبان اصلی فروشگاه های زنجیره ای
تحلیل SWOT بر روی فروشگاه های زنجیره ای و بررسی نقاط ضعف و قوت و فرصت ها و تهدید های هر فروشگاه
تعیین اهداف ارتباطات بازاریابی در فروشگاه های زنجیره ای
ایجاد و توسعه استراتژی ها و تاکتیک ها
تعیین بودجه و تخصیص و ارزیابی آن
ارزیابی برنامه های IMC
این روش به شرکت ها کمک می کند، مناسب ترین و موثر ترین روش های ارتباط و تماس با مشتریان و دیگر ذینفعان همانند کارکنان، سرمایه گذاران ، عرضه کنندگان را تشخیص دهند.
تام دونکان و سندرا موریارتی معتقدند[۲۴] ارتباطات بازاریابی یکپارچه یکی از روش های بازاریابی نسل جدید می باشد که شرکت ها برای تمرکز بهتر تلاش هایشان در جذب، حفظ و توسعه روابطه شان با مشتریان استفاده می کنند. این دو یک مدل بازاریابی رابطه محور ایجاد کرده اند که تاکید بر اهمیت مدیریت همه ارتباطات نام تجاری شرکت می کند و همه این ها مجموعاً می تواند باعث ایجاد، حفظ یا ضعف در روابط با مشتری شود. پیام ها می توانند در ۳ سطح ایجاد شوند: شرکت، بازاریابی و ارتباطات بازاریابی. چراکه تمامی فعالیت های یک شرکت ، آمیخته بازاریابی و ارتباطات بازاریابی در جذب و حفظ مشتریان موثر هستند. در سطح شرکت، جنبه های مختلف کارهای تجاری، فرهنگ ورسالت شرکت در ارتباط با مشتریان موثر هستند.
در سطح بازاریابی همانطور که گفته شد، شرکت ها برای مشتریانشان نه فقط از طریق ترویج بلکه بوسیله تمامی جنبه های آمیخته بازاریابی پیام می فرستند. مشتریان درباره یک محصول براساس عناصری مثل طرح ، ظاهر،کارکرد، قیمت، خدمات پس از فروش و نحوه توزیع آن قضاوت می کنند. برای مثال، قیمت بالا که ممکن است به معنی کیفیت بالا برای مشتریان باشد یا همینطور شکل یا طرح کالا، بسته بندی، نام تجاری یا تصویر فروشگاهی که کالا درآن فروخته می شود این معنی را تداعی می کند.
در سطح ارتباطات بازاریابی، دونکان و موریارتی معتقدند تمامی پیام ها باید با هدف ایجاد تلقی واحد در مشتری به صورت منسجم منتقل و دریافت شود. این امر نیاز به یکپارچگی پیام ها وکارکردهای متنوع ارتباط بازاریابی و تسهیل کننده های ترویجی مثل شرکت های تبلیغاتی، شرکت های روابط عمومی، متخصصین پیشبرد فروش و پاسخ مستقیم، شرکت های طراح بسته بندی و شرکت هایی که با هم در تعاملند، دارد.
هدف، انتقال یک تصویر و صدای واحد بوسیله تمامی کارکرد های ارتباطات بازاریابی برای جایگاه سازی شرکت به روش  منسجم می باشد. . اما قطعا به هریک از این ۲ روش ایرادهایی وارد است:
به عنوان مثال در مدل بلچ جایگاه بودجه بندی به درستی قرار نگرفته است و قطعا بودجه بندی باید قبل از اجرای استراتژی ها و تاکتیک ها دیده شود.
همچنین در هیچ یک از مدل های بلچ و دانکن جایگاه STP مشخص نیست، در صورتیکه بدون STP اجرای برنامه IMC امکان پذیر نمی باشد. بنابراین باید مدلی پیشنهاد داد تا این اشکالات را مرتفع سازد،‌ مدل پیشنهادی بنده که در برگیرنده تمامی موارد است به صورت زیر پیشنهاد می گردد:
عموما خروجی چنین مدلی، جدولی به شکل زیر می باشد که واحد بازاریابی سازمان می تواند نقشه راه خود را مشخص کند. بخش روابط عمومی به عنوان نمونه پر شده است.
تدوین برنامه های تبلیغاتی

ظهور و بروز انواع مفاسد اخلاقی، اعتقادی، اقتصادی و آلوده شدن به آنها از آسیب‌های دیگر فرهنگ انتظار است.
رسول اکرم می‌فرماید: « ظهور مهدی هنگامی خواهد بود که دنیا آشفته و آکنده از هرج و مرج گردد و گروهی به گروه دیگر یورش برند، نه بزرگ به کوچک رحم کند و نه نیرومند به ضعیف ترحم نماید. در چنین هنگامی خداوند به او اجازه قیام می‌دهد.
شیعه دارای عقاید خاصی است و می‌تواند آنها را با استناد به متون صحیح و معتبر اثبات نماید، ولی همان عقاید محکم ممکن است گاهی مورد تحریف قرار گیرد، آسیب‌های کتب مهدویت به این شرح می‌باشد: ۱-اظهار ارادت به امام بدون داشتن توان علمی؛ ۲- سطحی نگری و قشری‌گری؛ ۳- تصاویر منتشر شده منسوب به صاحب الزمان (عج)؛ ۴- طرح مطالب سست، واهی و بی‌اساس.
گروهی از نویسندگان، سخنرانان، گردانندگان محافل و مجالس مذهبی برای جلب توجه عوام و جذب هر چه بیشتر آنها به موضوع مهدویت با به فراموشی سپردن فلسفه واقعی انتظار و کارکردهای اجتماعی آن مردم را صرفاً به نقل خواب و رویا و حکایت‌های ضعیف و بی‌اساس مشغول داشته و برداشت‌های سطحی خود از روایات را ملاک تحلیل و بررسی پدیده ظهور قرار داده‌اند و گروه دیگری از نویسندگان و سخنرانان که همه جهان پیرامون خود را با عینک مدرنیسم می‌بینند، به ارائه برداشت‌های روشنفکرانه از قیام و انقلاب مهدی پرداخته‌اند.

با آسیب شناسی مسجد مقدس جمکران به این آسیب‌ها می‌رسیم: ۱- نمادگرایی افراطی: بسیاری از مشتاقان به اسم حضرت عازم مسجد جمکران می‌شوند امّا جنبه نماد بودن مسجد بر جنبه حقیقت و واقعیت آن غلبه دارد.
نمونه‌هایی از نمادگرایی: ۱-اصل شدن حضور در جمکران، ۲- عدم توجه به وظایف خود، ۳- غلبه زیبا سازی نماد بر محتوا و … است.
دومین آسیب در حیطه رفتارهای مهدی باوران در مسجد جمکران استفاده ابزاری از نام و یاد حضرت برای منافع دنیوی است.
فردگرایی، گرایش به چاه عریضه و عدم بهره‌مندی صحیح از آن مکان شریف از آسیب‌های قشری‌گری مسجد جمکران است همچنین ارتباط گسسته و مقطعی با امام زمان، روابط اجتماعی ناسالم مهدی باوران و تقدس زدایی از آسیب‌های مهم در مورد مسجد جمکران است.
جشن‌های نیمه شعبان به عنوان نماد فرهنگ انتظار نیز دچار آسیب‌های جدی شده است.
در سال‌های اخیر بسیاری از جشن‌های نیمه شعبان کارکرد اصلی خود را از دست داده و به مجالس خنثی و بی‌محتوا و گاه ضد انتظار و مروّج سکون و رکود تبدیل شده‌اند، در این جشن‌ها اعمالی صورت می‌گیرد که خلاف شرع آشکار و خواسته حضرت مهدی است. اعمالی چون پخش موسیقی مبتذل، اختلاط زن و مرد، اسراف و تبذیر اجرای نمایش‌های سخیف، نگاه‌های مسموم و …
اهمیت تحقیق در موضوع آسیب شناسی فرهنگ انتظار و سینمای غرب را می‌توان از وحشتی که به این وسیله در دل مستکبران عالم ایجاد می‌شود فهمید؛ اهداف آنها در مجموعه فیلم‌هایی که ساخته‌اند به وضوح دیده می‌شود، پیام این گونه فیلم‌ها این است که آمریکا، تنها سیستمی است که جهان را از خطراتی که در آینده رخ می‌دهد حفظ می‌کند.
آنان می‌خواهند چهره فردی که مظهر رحمت واسعه الهی است را خشن و خونریز جلوه می‌دهند تا مردم از آن بزرگوار فاصله بگیرند و زمینه ظهور فراهم نشود.
صدا و سیمای ایران در گذشته، با پخش نکردن برنامه‌های مربوط به مهدویت و یا پخش برنامه‌های فقط احساسی آسیبی در فرهنگ انتظار ایجاد کرده است. صدا و سیما به جای پر رنگ کردن مباحث احساسی باید تلاش کنند سهم مباحث عقلی و اعتقادی را بالاتر ببرند و حتی این مباحث را با توجه به مدل آیینی با مخاطبان به چالش بکشند تا موضوع مهدویت از حالت نمادین، سنتی و احساسی صرف خارج شود و مخاطبان در زمینه انتظار واقعی به باور و اعتقاد مشترکی رسیده، انتظار واقعی‌ای که سبب شود مخاطبان در همه ارکان زندگی خویش وجود امام را شاهد و ناظر اعمال خود ببینند به نحوی که این باور و انتظار اصیل در همگی شئون اجتماعی، سیاسی و … تجلی یابد.
راهکارهایی که می‌توان ارائه داد در دو سطح کلان و خرده فرهنگ‌ها مطرح می‌شود.
در سطح کلان بر اندیشمندان و فرهیختگان است که با تعیین استراتژی انتظار کار فرهنگی بسیار مهمی انجام دهند. استراتژی یعنی هنر توزیع و به کارگیری همه افراد و امکانات موجود برای نیل به هدفی کلان.
نکات مهمی که در طراحی استراتژی کلان انتظار مطرح است؛ نظر به آینده، تعیین هدف، پرهیز از طرح‌های منفعلانه می‌باشد. اصول استراتژی انتظار؛ شناسایی وضع موجود انسان معاصر، تصویر صحیح از وضع مطلوب و مدیریت و برنامه ریزی برای گذر از وضع موجود به وضعیت مطلوب می‌باشد.
توسعه فرهنگ انتظار در سطح خرده فرهنگ‌ها عبارت است از فراگیر شدن تمام ابعاد انتظار به تمامی قلمروهای فردی و اجتماعی به صورت معطوف شدن بینش، سکوت، رفتار، کنش و منش مردم و دولت به سوی مطلوبیت‌ها و آموزه‌های انتظار متناسب با مقتضیات زمان، مکان و شرایط جهانی که به دو صورت راهکار علمی و عملی قابل اجرا است.
راهکارهای علمی از قبیل: تفکر و اندیشه در فواید و نتایج انتظار، مطالعه و دقت در سختی‌ها و مشکلات عصر غیبت، تأمّل در فواید عصر غیبت، تقویت مثبت اندیشی و روحیه‌ امیدواری، شناخت انواع انتظار و تعریف صحیح و سازنده از آن، شناخت مهدی واقعی از مهدی نماها، تحکیم اصول عقاید، کاربردی ساختن آموزه‌های آخرالزمانی اسلام و … می‌باشد.
فرهنگ سازی عملی تحت تأثیر عوامل و زمینه‌های متعددی شکل می‌گیرد که شناخت و تبیین آن پدیده‌ها مستلزم درک هر یک از عوامل به طور مجزا و همچنین شناخت تأثیرات کلی و جمعی آنها که هر یک دارای زیر مجموعه‌ها و انشعابات قابل تفکیکی هستند از جمله: حاکمیت؛ مجموعه حکومت و دولت، وزارتخانه‌ها، صدا و سیما و رسانه‌ها، سازمانها و نهادهای دینی، دولتی یا حکومتی و مجموعه مردم مشتمل بر حوزه‌های علمیه و سازمان روحانیت، نهادهای دینی مستقل نظیر مسجد، سازمان‌ها و نهادهای غیر دولتی، نخبگان و روشنفکران دینی دانشگاهی و توده مردم.
راهکارهایی در قالب وظایف برای هر یک از نهادها و سازمان‌ها و اشخاص ارائه می‌گردد وظایف حاکمان و فرماندهان؛ عدالت، شقفت، شناسایی و ردیابی استراتژی غرب برای مقابله با اسلام در حوزه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی انتظار و … است.
از جمله وظایفی که می‌توان برای وزارتخانه آموزش و پرورش برشمرد: هفته‌ای یک بار دعوت از سخنران جهت آشنایی بچه‌ها با حضرت مهدی، قصه گفتن در کلاس‌ها در مورد مهدویت، خواندن دعای فرج در صبحگاه‌ها، گنجاندن مباحث مهدویت در کتب درسی و …
صدا و سیما با اختصاص دادن یک شبکه تلویزیونی به نام امام عصر، برگزاری پرسش و پاسخ و میزگردها ارائه برنامه کودک و نوجوان با محوریت مهدویت، جذاب کردن برنامه‌های مهدوی، پخش برنامه‌های پژوهشی و جذاب و … می‌تواند در احیای فرهنگ انتظار مؤثر باشد.
نویسندگان و مطبوعات حداقل بخشی از توان و امکانات خویش را به موضوعات مربوط به امام عصر اختصاص دهند.
مسؤلین و روحانیون کاروان‌های حج و سازمان حج و زیارت می‌توانند در شکل‌گیری فرهنگ دعا برای امام عصر در ایام حج و به جای آوردن اعمال به نیابت از آن حضرت توسط حجّاج مؤثر باشند.
وظایفی که سازمان تبلیغات دارد در قالب؛ بالا بردن سطح آگاهی مداحان، واعظان و سخنرانان، برگزاری نمایشگاه‌های مهدویت، کنفرانس‌ها و مباحث غرب شناسی و مهدویت و … می‌باشد.
در هر جامعه‌ای مبلغان و علما مسؤلیت سنگینی را به دوش می‌کشند، مبلغی که می‌خواهد اشاعه فرهنگ مهدویت را در سطح جامعه داشته باشد باید روحیه اطاعت پذیری را در خود پرورش داده و یک منتظر حقیقی باشد. ابتکار و خلاقیت در به کارگیری روش‌ها داشته باشد، صلاحیت‌های عاطفی، شناختی و عملکردی داشته باشد، از مطرح ساختن خواب و رؤیاهایی که پایه و اساس محکم و متقنی ندارد پرهیز کند و …
مداحان و هیئات مذهبی با بستن بیعت‌های دست جمعی با امام زمان، اعمال را به نیابت از آقا انجام دادن، تهیه کتابخانه‌ها و نوارخانه‌های مذهبی پرمحتوا و … در گسترش فرهنگ انتظار مؤثر می‌باشند.
از جمله مسئولان و نهادها که قشر زیادی از مردم زیر پوشش خود دارد و می‌تواند مؤثر واقع گردد شهرداری‌ها و فرهنگسراها هستند که وظایف آنان که می‌توان برشمرد: چراغانی و پخش شیرینی، تشکیل کانون‌های انتظار، برگزاری دوره‌های آموزشی حضوری و غیر حضوری معارف مهدویت برای مقاطع مختلف سنی و تحصیلی و …
مسئولان مسجد جمکران باید فضای غالب در مسجد جمکران را فضای دعا برای ظهور و کسب معارف مهدوی سازند.
دانشجویان و طلاب علوم دینی به عنوان قشر فرهیخته جامعه باید با تلاش در راه علم اندوزی، رغبت در کسب علم به شناخت فرقه‌های انحرافی پرداخته و فرهنگ انتظار را احیا نمایند.
هر کس با هر مرتبه و مقام اجتماعی و یا هر سطح سواد و هر شغل و حرفه‌ای می‌تواند نام و یاد حضرت را زنده کند و دیگران را به مسیر مهرورزی به امام و ارتباط با آن حضرت بکشاند.

منابع و مأخذ

*قرآن کریم
* نهج البلاغه، ترجمه محمد شتی، انتشارات الهادی، چاپ بیست و نهم، ۱۳۸۵٫
آرمان، فریده، طاووس بهشتیان، ج۱،۲ ،۳، چاپخانه احمدی، چاپ اول، زمستان ۱۳۷۰٫
ابوالقاسمی، محمد جواد، به سوی توسعه فرهنگ دینی در جامعه ایران، چاپ دوم، تهران، انتشارات مؤسسه فرهنگی- هنری عرش پژوه، ۱۳۸۴٫