۱۶- رشد صنعت و نوآوری تکنولوژی
۱۷- تنوع محصولات
۱۸- اهداف و استراتژی ها
- ویژگی های روش دوم
این روش بر عکس روش اول توجه بیشتری به محیط صنعتی نموده و پارامترهای کلان محیطی را کمتر مورد بررسی قرار می دهد. در این روش عواملی همچون رقباء، مشتریان، عرضه کنندگان، کالاهای جانشین و رقبای جدید با دقت بسیار مورد بررسی قرار می گیرد. از آنجایی که عوامل در محیط صنعتی نسبت به عوامل کلان محیطی از ثیات کمتری برخوردار می باشد در بررسی عوامل در این روش عمدتاً دیدگاهی میان مدت معمولاً بین ۱ تا ۴ سال مورد توجه می باشد. در مواردی از این روش جهت شناخت محیط استفاده می گردد که توجه مدیریت به قسمتی از محیط بوده که سازمان توان تأثیرپذیری بر آنها را داراست. عمدتاً به سازمان هایی که از حجم تجارت پایینی برخوردار بوده و از محیط صنعتی بسیار بیشتر از محیط عمومی تحت تأثیر قرار می گیرند، استفاده از این روش جهت شناخت محیط توصیه می گردد. جمع آوری اطلاعات در این روش نسبت به روش قبل از محدودیت بیشتری برخوردار بوده و جمع آوری آمارهای مدون در این روش محدودیت بیشتری دارد.
- روش سوم
در این روش عواملی که محیط خارجی را تشکیل می دهند به دو زیر گروه به هم مرتبط که در شکل( ۴-۲ ) نشان داده شده، تقسیم می گردند. این دو گروه عبارتند از :
الف- محیط دور دست
ب- محیط عملیاتی ]۱۷[.
شکل ۲-۴: محیط خارجی موسسه. ]۱۷[.
الف- محیط دوردست
محیط دوردست از مجموعه ای از مولفه هایی تشکیل می شود که فراتر و معمولاً قطع نظر از وضعیت عملیاتی موسسات پدید می آیند. این نیروها عبارتند از نیروهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فن شناختی و عوامل صنعتی که در مورد آنها در روش اول به تفضیل صحبت شد. این نیروها، فرصت ها ، تهدیدات و محدودیت هایی برای موسسه ایجاد می نمایند. در حالی که موسسه به ندرت می تواند تأثیر متقابل بر آنها داشته باشد]۱۷[.

ب- محیط عملیاتی
محیط عملیاتی موجود در وضعیت بلافصل رقابتی را در بر می گیرد که بسیاری از چالش های فرا راه موسسه در جذب و بدست آوردن منابع لازم با تلاش برای فروش سودآور کالا ها و خدمات از آن ناشی می شوند. نمونه های بارز این عوامل عبارتند از موضع رقابتی موسسه، وضعیت مشتریان، وضعیت تأمین کنندگان و بستانکاران این عوامل در روش دوم به صورت مفصلی مورد بررسی قرار گرفتند. محیط عملیاتی از این بابت با محیط دوردست متفاوت است که بیشتر تحت تأثیر با کنترل موسسه قرار دارد و امکان بر هم کنش سازمان بر آنها وجود دارد. بنابراین در برنامه ریزی استراتژیک، هنگامی که وضعیت محیط عملیاتی را در نظر می گیرند موسسات بیشتر می توانندآینده ساز باشد، تا هنگامی که با عوامل دوردست سر و کار دارند]۱۷[.
- ویژگی های روش سوم
این روش علاوه بر آنکه از مزایای دو روش گذشته برخوردار بوده نقاط ضعف این دو روش را نیز تحت پوشش داده و شیوه های مناسب و همه گیر در شناخت محیط به حساب می آید. در این روش هم عوامل کلان محیطی از دیدگاه های مختلف ارزیابی شده و هم مولفه های محیط صنعتی مورد بررسی قرار می گیرد. از آنجایی که در این روش محیط را از دو بعد عمومی و صنعتی مورد ارزیابی قرار داده و با توجه به جامعیت آن استفاده از آن به اکثر سازمان ها توصیه می گردد. نتایج بررسی در این هم نمایی روشن از وضعیت عمومی محیط از قبیل عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در سال های آینده ارائه داده و هم مولفه های محیط صنعتی مانند رقبا، مشتریان، عرضه کنندگان و کالاهای جانشین را با دید تفصیلی بررسی می نماید. تنها نقطه ضعف این روش این است که در محیط هایی با شدت رقابتی بسیار ، مطالعات بیشتری را می طلبد.
۲-۱۲-۴-۲ بررسی محیط داخلی
هر سازمان در قلمرو واحدهای وظیفه ای خود دارای نقاط قوت و ضعف است. در هیچ شرکتی نقاط قوت و ضعف همه دوایر و واحد ها یکسان نیست. استراتژیست ها به هنگام تعیین هدف های بلند مدت و استراتژی های سازمان می کوشند از نقاط قوت داخلی سود جویند (آنها را تقویت کنند) و نقاط ضعف را از بین ببرند]۳[.
۲-۱۲-۴-۲-۱ بررسی عوامل داخلی
عوامل داخلی عواملی هستند که مربوط به درون شرکت یا سازمان هستند و بر خلاف عوامل خارجی در کنترل مدیریت سازمان می باشند و سازمان آنها را به شیوه ای بسیار عالی یا بسیار ضعیف انجام می دهند. فرایند بررسی عوامل درونی سازمان درست موازی فرایند بررسی عوامل خارجی می باشد. برای بررسی عوامل درونی سازمان باید درباره مدیریت، بازاریابی، امورمالی/ حسابداری، تولید/ عملیات، سیستم اطلاعات رایانه و تحقیق و توسعه اطلاعاتی را گردآوری و دسته بندی نمود البته در شیوه ای دیگر در تقسیم بندی سازمانی می توان از چارچوبی به نام زنجیره ارزش نیز بهره برد. فرایند بررسی عوامل داخلی سازمان(در مقایسه با بررسی عوامل خارجی سازمان) برای کارکنان فرصت بیشتری به وجود می آورد تا بتوانند رابطه شغل، دایره و واحد خود را با کل سازمان بهتر درک کنند]۳[.
روش های مختلف در شناخت این عوامل وجود دارد که در زیر دو روش از مهم ترین روش های موجود در ادبیات برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک ارائه گردیده است.
- روش اول
این روش در بسیاری از سازمان ها بکار گرفته شده و در آن عوامل استراتژیک داخلی سازمان از بخش های مختلف آن تشکیل می گردد. بخش هایی همچون مدیریت، بازاریابی، مالی/ حسابداری، تولید/ عملیات، تحقیق و توسعه، سیستم اطلاعات رایانه ای]۳[.
الف- مدیریت
مدیریت دارای پنج وظیفه اصلی است: برنامه ریزی، سازماندهی، ایجاد انگیزه، تأمین نیروی انسانی و اعمال کنترل. عملکرد مدیریت بر اساس وظایف آن بررسی می شود تا قوت ها و ضعف های آن در داخل سازمان شناسایی شود]۱۵[.
ب- بازاریابی
می توان بازاریابی را بدین گونه توصیف نمود: فرآیندی برای شناسایی، پیش بینی، ایجاد و تأمین نیازها و خواست هایی که مشتریان برای محصولات و خدمات دارند. بازاریابی شامل نه وظیفه اصلی است]۳[:
شناسایی نیاز های مشتری
خریدن ملزومات یا تجهیزات
فروختن محصولات یا خدمات
برنامه ریزی محصول و خدمت
قیمت گذاری
توزیع
تحقیقات بازاریابی
تجزیه و تحلیل فرصت ها
مسئولیت اجتماعی
ج- مالی/ حسابداری
شرایط مالی یک سازمان معمولاً بعنوان بهترین عامل برای اندازه گیری وضعیت رقابتی آن سازمان و میزان جذابیت آن سازمان برای سرمایه گذاری به حساب می آید و شناخت صحیح ضعف های مالی سازمان در انتخاب صحیح استراتژی های آن سازمان تأثیر مستقیم و به سزایی می گذارد. بررسی نسبت های مالی می تواند بعضی از گزینه ها را بعنوان استراتژی های مناسب انتخاب نموده و یا حتی بعضی از آنان را حذف نماید. معمولاً در بررسی های مالی یک سازمان نسبت هایی از قبیل نسبت سود به فروش، نسبت سود به سرمایه، نسبت سرمایه جاری به بدهی، نسبت مجموع بدهی به مجموع سرمایه، نسبت فروش به موجودی و نسبت فروش به مجموع دارایی مورد بررسی قرار می گیرد]۲۶[.
د- تولید/ عملیات
منظور از تولید/ عملیات در یک سازمان مجموعه فعالیت هایی است که ورودی های سازمان را به کالا و خدمات تبدیل می کند. اغلب فعالیت های واحد تولید / عملیات در برگیرنده بیشترین بخش دارایی های سرمایه ای و انسانی سازمان است. عملیات تولیدی با بهره گرفتن از نیروی کار، سرمایه، ماشین آلات و تشکیلات، مواد اولیه را به کالاهای ساخته شده و خدمات تبدیل می کنند. از جمله وظایف اصلی مدیر این بخش نیز فرایند، ظرفیت، موجودی کالا، نیروی کار و کیفیت می باشد]۳[.
ه- تحقیق و توسعه
تحقیق و توسعه پنجمین عاملی است که برای تعیین نقاط قوت و ضعف درونی سازمان باید مورد بررسی قرار گیرد. شرکت هایی که استراتژی توسعه محصول را به اجرا در می آورند به دایره تحقیق و توسعه اهمیت زیادی می دهند و آن را بیش از دوایر دیگر تقویت می کنند]۳[.
ی- سیستم اطلاعات رایانه ای
هدف سیستم اطلاعات رایانه ای این است که از طریق بهبود کیفیت تصمیمات مدیریت، عملکرد سازمان را بهبود بخشد. یک سیستم اطلاعات رایانه^[۴۵] در مجرای ارزیابی های داخلی و خارجی یک سازمان مواد اولیه را به دست می آورد. جریان مواد در سیستم اطلاعات رایانه تابع یک منطق است و بر این اساس داده ها، به عنوان اقلام ورودی، وارد سیستم می شوند و به ستاده یا اقلام خروجی تبدیل می گردند. یک سیستم اثر بخش اطلاعات رایانه ای از نرم افزار، سخت افزار، الگوهای تجزیه و تحلیل و پایگاه داده ها استفاده می کند. این سیستم داده ها را به شیوه ای در هم آمیخته و یکپارچه می کند که بتوانند بستر تصمیم گیری های مدیریت را فراهم آورند]۳[.
- ویژگی های روش اول
در این روش وضعیت داخلی سازمان مورد مطالعه قرار گرفته و مولفه های اصلی آن شناسایی می گردد. معمولاً مولفه های اصلی در این روش همان بخش های اصلی سازمان اند. در این روش شناسایی هر مولفه به صورت مجرد و یکپارچه کایر بسیار سخت و در بعضی موارد نا ممکن است. از این رو پس از شناسایی مولفه های اصلی آنها را به زیر بخش های کوچکتر و قابل مطالعه تبدیل نموده و از طریق جمع بندی نتایج مربوط به مطالعه زیر بخش ها، وضعیت داخلی در سطح مورد مطالعه مورد شناسایی قرار گرفته و نقاط ضعف و قوت آن مشخص می گردد. از آنجایی که مولفه های اصلی در این مطالعه همان بخش های اصلی مرتبط با چارت سازمانی موسسات می باشد، از مزایای این روش می توان به سادگی آن اشاره نمود و نتایج مربوط به این روش مشخص می نماید که دقیقاً سازمان در چه بخش هایی دارای نقاط قوت بوده و آن نقاط قوت چه می باشد و در چه بخش هایی دارای نقاط ضعف بوده و آن نقاط ضعف چه مواردی هستند. از طرف دیگر این نوع مطالعه وضعیت داخلی به دلیل این که معمولاً سازمان را به صورت بخش بخش مورد مطالعه قرار داده و در مجموع ارتباط میان بخش های مختلف سازمان را مورد توجه قرار نداده و هم افزایی ایجاد شده در اثر همکاری موثر بخش ها و یا احیاناً ضعف ناشی از عدم همکاری مناسب بخش ها را در خود نمی بیند از نقاط منفی نیز برخوردار است. فرایند بررسی عوامل داخلی سازمان ( در مقایسه با عوامل خارجی سازمان) برای کارکنان فرصت بیشتری را به وجود می آورد تا بتوانند رابطه شغل، دایره و واحد خود را با کل سازمان بهتر درک کنند]۳[.
- روش دوم
بررسی سازمان بر حسب مولفه های جداگانه همچنانکه در روش اول شرح داده شد یک راه تقسیم سازمان برای شناخت و تحلیل داخلی می باشد. شیوه دیگر در تقسیم بندی سازمان استفاده از چارچوبی به نام زنجیره ارزش می باشد. زنجیره ارزش، مجموعه ای بهم پیوسته از فعالیت های ارزش ساز است که از خریداری مواد اولیه اصلی از عرضه کنندگان شروع می شود، با مجموعه ای از فعالیت های دارای ارزش افزوده برای تولید و بازاریابی یک محصول یا یک خدمت ادامه می یابد و به توزیع کالاها میان مشتریان نهایی خاتمه می یابد.
هر شرکت زنجیره ارزش فعالیت های داخلی خاص خود را دارد. پورتر^[۴۶] معتقد است که فعالیت های اصلی یک شرکت تولیدی معمولاً با عملیات لجستیک داخلی(انبارداری و نگهداری مواد خام) شروع می شود، با انجام یک فرایند عملیات که طی آن محصولی تولید می شود جلو می رود، با لجستیک خارجی(انبارداری و توزیع)، بازاریابی و فروش ادامه می یابد و سرانجام به ارائه خدمت خاتمه می یابد]۱[.
- فعالیت های اصلی
این فعالیت شامل لجستیک ورودی ها (داخلی)، عملیات (فرایند عملیات)، لجستیک خروجی ها(خارجی)، بازاریابی و فروش و خدمات می گردد که در ادامه در خصوص هر یک از آنان توضیحات لازم ارائه شده است]۱۶[.
شکل ۲-۵: زنجیره ارزش. ]۱۶[.
الف- لجستیک ورودی ها
منظور از لجستیک ورودی ها، فعالیت های مربوط به دریافت، انبار کردن و توزیع ورودی ها به محصول می باشد. فعالیت هایی همچون حمل و نقل مواد، کنترل موجودی و غیره در این دسته قرار می گیرند.
ب- عملیات
منظور از عملیات کلیه فعالیت های صورت گرفته جهت تبدیل ورودی ها به محصولات نهایی می باشد.