“

“

“

“

• 1. 1. شرایط علّی: رویکرد ارزیابی

   

   

در الگوی ارائه شده در این تحقیق، مقوله شرایط علّی شامل رویکرد ارزیابی تحت عنوان رویکردهای مقابله ای که نوعی رویکرد سنتی است و رویکرد مشفقانه که نوعی رویکرد نوین محسوب می شود، بیان شده است.
رویکردهای ارزیابی عملکرد از یک حیث به دو دسته تقسیم بندی شده است:
رویکرد ارزیابی عملکرد سنتی
سیستم های ارزیابی عملکرد سنتی اغلب پر هزینه و متکی بر مدیریت حساب ها هستند. این روش ها در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم برای مواجهه با نیاز روز افزون صنایع تولیدی توسعه داده شدند. با تغییرات شگرف در فنآوری و تولید، دیگر سیستم­های ارزیابی عملکرد سنتی قابل استفاده نیستند. به عقیده مسکل^[۳۱۴]، پنج مشکل اصلی در ارتباط با تکنیک های مدیریت حسابداری وجود دارد:

• کمبود تناسب: گزارش های مدیریت حسابداری با استراتژی تولید متناسب نیستند. برای بخش کنترل تولید و عملیات قابل درک نبوده و در اخذ تصمیمات جهت قیمت گذاری گمراه کننده اند.

• تغییر هزینه: حسابداری سنتی، هزینه ها، با عناصر هزینه در ارتباط است. شکل عناصره زینه ها در سال های اخیر تغییر پیدا کرده است. تحلیل های جزئی کم اهمیت شده اند. همچنین، شکل هزینه های مستقیم و غیر مستقیم و هزینه های متغیر و ثابت همانند سابق ثابت نیست و در نتیجه روش های سنتی سرشکن کردن هزینه های سربار به وضوح هزینه های تولید را دگرگون می کند.

• عدم انعطاف­پذیری: گزارشهای مدیریت حسابداری درون سازمان و از یک سازمان به سازمان دیگر و حتی با تغییرات کسب و کار در طول زمان، تغییر نمی­کرد. در نتیجه گزارشهای مورد بحث با تأخیر بسیا دریافت می شد و دیگر ارزشی نداشت. این گزارشها به مدیران عملیاتی کمک چندانی نمی کرد و تنها وسیله ای بود برای سرزنش آنها به دلیل نوسانات منفی.

• مانع پیشرفت تولید در کلاس جهانی^[۳۱۵]: روش های سنتی ارزیابی به صورت مانعی بر سر تولید در کلاس جهانی بود و می توانست منجر به این شود که مدیران زمان و هزینه بیهوده ای را صرف خوب جلوه دادن اوضاع کنند. همچنین با توجه به نرخ های تولید بالا، حسابداری نیازمند اطلاعات جزئی بود که فراهم آوردن این اطلاعات بسیار هزینه بر بود.

• اطاعت از نیازمندی های حسابداری مالی: جهت ارزش داشتن سیستم های مدیریت حسابداری، این سیستم ها می بایست بر روی روش ها و فرضیات دیگری جز حساب های مالی بنا می شدند.

به عقیده آمبل^[۳۱۶] و استیکانت^[۳۱۷](۱۹۹۰) فرضیاتی که روش های مدیریت حسابداری بر آن استوار بودند، دیگر اعتبار ندارد؛ زیرا این فرضیات حالت محلی دارند. این فرضیات که باعث عدم اعتبار آنها شده است عبارتند از:
«هزینه کل سیستم برابر است با جمع هزینه هر عملیات» : این فرضیه به دلیل تخصیص یافتن هزینه های سربار، غیر معتبر است.
«در کل، هزینه هر عملیات متناسب است با هزینه کارگر مستقیم آن عملیات» : برخی عملیات مکانیزه شده اند و اصلاً هزینه کارگر مستقیم در آنها وجود ندارد.
«کل هزینه مستقیم، بدون در نظر گرفتن هزینه مواد، متناسب است با جمع هزینه­ های کارگر مستقیم» : هزینه های کارگر مستقیم تنها بخش کمّی از کل هزینه بسیاری از سیستم ها است.
«رویه هزینه استاندارد، که نسبت سربار به کارگر را محاسبه می کند، می تواند برای تخمین اثر هر عمل بر روی کل هزینه سیستم مورد استفاده قرار گیرد» : اگر نسبت سربار به کارگر غیر معتبر باشد، عکس آن نیز معتبر نخواهد بود.
«در عملیات تولیدی، اثر بهینه سازی تصمیمات محلی، با ارزیابی آن توسط اثر آن بر روی هزینه عملیات، بهینه ساز کل سیستم است» : بهینه سازی برخی تصمیمات محلی ممکن است اثر غیر بهینه در دیگر بخش ها داشته باشد.

که این کس بوسعید است ابن ابوالخیر
^{اسرارنامه، ص ۱۵۳}

ـ عطّار، حکایات، اسرائیلیات و روایات مجعول
روایات مجعول و اسرائیلیات در آثار عطّار به مانند دیگران، بیشتر در شکل داستان و قصص خودنمایی می‌‌کند می‌‌دانیم که یکی از راه‌‌های نفوذ کلام در حافظه‌‌ی تاریخی همه‌‌ی ملّت‌‌ها، داستان‌گویی واقعی یا اسطوره‌‌ای و غیر واقعی بوده و با توجه به جذابیت و درگیری مخاطب با حوادث از مهم‌‌ترین شیوه‌‌های ادبی بوده و هست. «مهم‌‌ترین کارکردهای قصّه‌‌ها و روایات، ساده کردن و برجسته کردن مقوله‌‌ها و مسائل فکری و اخلاقی و عرفانی و گاهی بیان غیر مستقیم آن‌‌ها به ویژه مسایل اجتماعی بود… و در تعالیم عرفانی به دلیل جنبه‌‌های عملی‌‌تر و همگانی‌‌تر تعالیم تصوّف و عرفان، نقل و روایت تمثیل و استفاده از روایات داستانی مورد توجه بیشتری واقع شده است.»^[۵۶]
در سبک عطّار در روایت داستان‌ها، حکایات و قصص اسلامی و غیر اسلامی موارد ذیل دیده می‌‌شود:^[۵۷] قصّه در قصّه، جزئیات رفتار و حوادث در شخصیت‌‌ها، بی طرفی نسبت به قهرمانان، درگیرشدن خواننده با حوادث داستان، لحن صمیمانه و نرم، شکل تمثیل رمزی و سطوح معنایی و دلالت‌‌های چندگانه، شور و حرارت قصّه‌‌گویی، مخاطب فرضی یا واقعی و…
با این وصف، عطّار در خاتمهالکتاب مصیبت‌نامه، قصّه‌‌ها و حکایات خود را احسن‌القصّه می‌‌نامد و افتخاری را برای خود می‌‌داند که روش قرآن را در تربیت و تعلیم اندیشه‌‌هایش در نظر گرفته و به خود می‌‌بالد که در قصّه‌‌گویی گوی سبقت را از دیگران ربوده است:

قصّه‌ها ‌‌دیدی بسی این هم ببین
گر دهی قصّه که هستم قصّه‌گوی
قصّه گفتن نیست ریحٌ فی القفص

قصّه کم گو، احسن‌القصّه است این
غصّه خور، چون برده‌ام در قصّه‌گوی
می‌نبینی روح قرآن از قصص؟
^{مصیبت‌نامه، ص ۴۴۷}

در میان آثار عطّار، بیشترین مجعولات را در تذکرهالاولیاء مشاهده می‌‌کنیم که بدون اسناد به خصوص در توصیف و مناقب افراد می‌‌آورد.
برای مثال، عطّار در تذکرهالاولیاء مطالبی از اویس و حسن بصری و… نقل می‌‌کند و احادیثی روایت می‌‌کند که برای محقّق و خردمند نمی‌تواند قابل قبول باشد.^[۵۸]
گفته شد که: بزرگ‌‌ترین ایراد تذکرهالاولیاء در نقل روایات این است که عطّار بدون ذکر منبع و سند روایت، احادیث و روایت‌‌ها را در مورد اشخاص به کار می‌‌برد و «مطالب تذکرهالاولیاء التقاط از نوشته‌‌های پیش از عطّار است و او اسانید را حذف کرده است یعنی کتاب‌‌هایی مانند حلیهالاولیاء که در آن‌‌ها سلسله‌ی سند روایات آمده، دسترسی و مورد استفاده‌ی عطّار بوده است.»^[۵۹]
در مورد حسن بصری (۱۱۰- ۲۱هـ) استعلامی یادآوری می‌‌کند که «روایاتی که سال‌‌های کودکی او را همزمان با آخرین سال‌‌های زندگی پیامبر اسلام(ص) نشان می‌‌دهد، نباید درست باشد زیرا تولّد حسن بصری چندین سال پس از درگذشت پیامبر(ص) است…. و سه روایتی که عطّار پس از این سرآغاز می‌‌آورد هیچ سندّیت تاریخی ندارد. حسن بصری تا روزگار خلافت مولا علی(ع) هم به حجاز نرفته است.»^[۶۰] با تحقیق در کتب حدیث در این مورد موضوع مشابهی هم دیده نشد.
عطّار در بیان منقبت حسن بصری، داستان شمعون زردتشتی را که همسایه‌‌ی حسن بصری بوده، نقل می‌‌کند: «حسن بصری در آخرین لحظات عمر شمعون زردتشتی به عیادتش می‌‌رود و به اسلام دعوتش می‌‌کند و او را از عقوبت الهی انذار می‌‌دهد. شمعون توبه می‌‌کند مشروط بر این که حسن بصری سعادت قیامت او را تضمین کند و قاضیان بصره گواه باشند.
شمعون شهادتین به زبان می‌‌آورد و وفات می‌‌کند. حسن، سرگشته از وعده‌‌ی خود به شمعون، به خواب رفت و شمعون را در بهشت خرامان دید و آن نوشته را به حسن داد و گفت نیازی به آن نیست. حسن بصری جبرگرایانه، فضل الهی را نتیجه‌ی سعادت معرّفی می‌‌کند و می‌‌گوید: خداوندا! گبر هفتاد ساله را به یک کلمه به قرب خود راه دهی، مومن هفتاد ساله را کی محروم کنی؟»^[۶۱]
استعلامی در تعلیقات در خصوص کتاب می‌‌نویسد: «این‌گونه ‌روایات سندیت تاریخی ندارند و ارزش ارشادی دارند.»^[۶۲] یا در منقبت امام ابوحنیفه حدیث ضعیف «هو سراجُ اُمتّی» را روایت می‌‌کند و می‌‌گوید: صفت ابوحنیفه در تورات بود.»^[۶۳] که هیچ مبنای صحیحی ندارد.
واقعیت این است که انسان‌‌های عارف و بزرگ چون مولوی، عطّار و… رؤیاهای صادقانه داشته‌‌اند و در خواب و بیداری از نوعی الهام یا مکاشفه برخوردار بوده‌‌اند. رؤیای صادقانه در قضاوت حجت شرعی نیست امّا برای بیننده خواب قطعی است و دارد که بیان کند چون باور قلبی خودشان است؛ حال دیگران و مخاطبان باور داشته یا نداشته باشند.
یکی از تازگی و حتی شگفتی‌‌های عطّار در داستان‌سرایی این است که همیشه مغز و پیام داستان را چه در لفظ و چه در معنا بر پوسته و حوادث داستان برتری داده است. هرچند بیان حکایت‌‌ها و پیرنگ داستان‌‌ها چنان استادانه ترسم می‌‌کند که خواننده را در وهله‌ی اول مجذوب و درگیر حوادث داستان می‌‌کند.
«اگر بخواهیم در آثار عطّار نسبتی برقرار کنیم، میان اصل داستان و استنتاج‌‌های عرفانی، حجم استنتاج‌‌ها، چندین برابر حجم تمثیل‌‌ها و داستان‌هاست و عطّار در همه‌ی آثار مسلم خویش، از هر تمثیل و داستانی هر چند کوتاه، بیشترین استفاده را برای عرضه داشت اندیشه‌‌ها و آموزه‌‌های عرفانی خویش می‌‌کند.»^[۶۴]
عطّار گاهی در کمترین کلام (در دو یا یک بیت) اشاره به روایتی دارد. برای نمونه: در سه بیت در جاهای مختلف اشاره به داستان «عوج بن عنق» دارد.^[۶۵]
طبیعی است شخصیتی چون عطّار باید متمایز از شاعران دوره خویش در وادی تحقیق و کلام باشد؛ «عطّار یعنی داروفروش و داروفروشان قدیم طبابت هم می‌‌کرده‌‌اند، پیر نیشابور هم خود و پدرش طبیبان سرشناس نیشابور بوده‌‌اند. چنین طبیبی ـ با صدها قلم دارویی که در دسترس دارد ـ باید دقت کند که مبادا داروی نامناسب به بیماران بدهد.»^[۶۶]
به همین دلیل در مقایسه با مولانا و خاقانی، روایات مجعولش در اقلیت است. ولی چه باید کرد؟! عطّار عارف یک ادیب است و بزرگ‌‌ترین سرمایه‌‌ی ذهنی او، سنت و میراث ادبی و تفسیرروزگارش است و می‌‌دانیم میراث ادبی و تفسیری زمان وی سرشار از اسرائیلیات و جعلیات است و عطّار را از آن بی‌بهره نگذاشته است.
ـ عطّار و تورات
در مثنوی‌های عطّار بسیار نادر می‌‌بینیم که عطّار از تورات بحثی به میان آورد؛ این بدان معنی است که از حقیقت‌‌های تورات آن چنان آگاهی ندارد که به مانند موضوعات دیگر اظهار نظر کند. در الهی‌نامه، حکایتی از عمر بن خطاب نقل می‌‌کند که متأثر از حدیث پیامبر(ص) است؛ و عطّار به مانند حکایات دیگر سعی دارد آموزه‌‌های اخلاقی و دینی مورد نظرش را از آن نتیجه‌گیری کند:

عمر یک جزو از توریت بگرُفت
که «با توریت ممکن نیست بازی

پیمبر چون چنان دیدش چنین گفت
مگر خود را جهودِ صِرف سازی»

منطقه ی آزاد انزلی که با قرار گرفتن در یک موقعیت ویژه ای از لحاظ جغرافیایی، اقتصادی دارای مزیت ها و فرصت های متعددی برای سرمایه گذاری، بازرگانی و به خصوص صادرات می باشد. از آن جمله آنها می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

وجود امکانات و تأسیسات بندری و حمل و نقل دریایی(اعتبار مهم منطقه)؛
همجواری با بنادر آستراخان و لاگان در روسیه، کراسنودسک در ترکمنستان، اکتائو در قزاقستان و باکو در آذربایجان؛
وجود راه های ترانزیتی و ارتباطی مناسب با شهرها و مناطق داخلی کشور و کشورهای همجوار شامل روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز؛
ارتباط با بازارهای منطقه ای و دسترسی به بازار مصرف ۳۰۰میلیونی کشورهای تازه استقلال یافتـه ی شوروی سابق؛
قرار گرفتن دو کریدور بین المللی شمال- جنوب؛
وجود نیروی کار و متخصصان فراوان؛
برخورداری از شرایط آب و هوایی مستعد استان گیلان؛
نزدیکی به بزرگترین ذخایر نفت و گاز دریای کاسپین؛
دسترسی به معادن سرب و روی و آهن؛
تولید مرغوب ترین خاویار جهان؛
جنگلهای وسیع و پهناور به وسعت ۵۶۰۰۰۰ هکتار؛
نزدیکی به پنج نیروگاه برق؛
نزدیکی به فرودگاه بین المللی (۳۰) کیلومتر؛
نزدیکی به پایتخت و شهرهای صنعتی ایران؛
نزدیکی به بنادر اروپا؛
وجود بانکهای کارگزار در منطقه و ارائه ی تسهیلات بانکی به تجار و بازرگانان (ابراهیم خانی،۱۳۸۴،۴۸-۴۹) ؛
ارتباط با بنادر شمال و جنوب اروپا از طریق رود ولگا و ولگا-دن و دریای بالتیک و سیاه(اطلاعات،۱۳۸۶)؛
آمار واصله از اداره کل گمرکات مبنی بر عملکرد مناطق آزاد کشور نشان دهنده این مدعاست و موقعیت برتر استان گیلان را از لحاظ ژئواکونومی نشان می دهد:
جدول شماره ۴-۲- وزن و ارزش کالای تجاری وارده به سرزمین اصلی از مناطق آزاد در سال ۱۳۹۰
نمودار شماره ۴-۲- مقایسه ارزش کالای تجاری وارده به کشور ازطریق مناطق آزاد و منطقه آزاد انزلی
۴-۳-چشم انداز ژئوپلیتیک بنادر استان گیلان
۴-۳-۱- پیشینه تاریخی
بی شک از زمانیکه انسانها در سواحل دریای خزر ساکن شدند با دریا سر وکار داشتند و برای گذشتن از دریا به منظور دادو ستد و نزدیکی با اقوام دیگر و بهره گیری از منابع دریایی ، به ساخت قایق ها ، کشتی های کوچک و بزرگ بادبانی و تجاری مبادرت ورزیدند . بندرانزلی در اوایل دوره صفویه، زمانی که قزوین پایتخت ایران بود، مورد توجه انگلیسی ها قرار گرفت تا به عنوان پلی برای عبور ابریشم گیلان به روسیه باشد. در عهد قاجاریه، تردد کشتی های بادبانی و بخاری به منظور حمل و نقل کالا، خصوصا حمل نفت که سابقه ای بیش از ۲۰۰ سال دارد به اوج خود رسید و بندرانزلی به عنوان یکی از مهمترین بنادر سواحل جنوبی دریای کاسپین مطرح شد. خلیج انزلی از ۲ نظر مورد توجه دریانوردان بوده است . ۱- موقعیت طبیعی خلیج و کانال انزلی ۲- موقعیت جغرافیایی انزلی و نزدیکی آن به مراکز تجاری گیلان. این بندر در سال ۱۳۰۶ که تحت مدیریت کشور روسیه بود، به مقامات دولتی وقت تحویل داده شد و در سال ۱۳۰۱ نیز اولین کشتی توسط آلمانیها از اروپا به بندر انزلی آورده شد. در سال ۱۸۹۵ میلادی برابر با ۱۲۷۴ خورشیدی کار بنای موج شکن غازیان به طول ۷۵۰ متر و موج شکن انزلی به طول ۵۲۰ متر شروع و درسال ۱۹۱۴ میلادی برابر ۱۲۹۳ خورشیدی پروژه احداث موج شکن ها پایان یافت. فعالیت این بندر تا سال ۱۳۰۶ به صورت سنتی و در حد تردد کشتی های کوچک و با تناژ پائین بود. از سال ۱۳۰۶ به بعد با ساخت ۴ پست اسکله تجاری، ظرفیت آن به حدود ۲ میلیون تن افزایش یافت. تا سال ۱۳۵۷ در وسعت ۱۵ هکتاری بندر انزلی سالانه به طور متوسط ۲۰۰ فروند کشتی پهلو می گرفت که میزان جابه جائی کالا نیز به حدود ۲۵۰ هزار تن می رسید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی طرح توسعه این بندر در دستور کار قرار گرفت به گونه ای که در سال ۱۳۸۵ تناژ تخلیه و بارگیری به ۴ میلیون و ۴۷۶ تن، تعداد کشتی به ۱۴۲۵ فروند و مساحت بندر به ۶۵ هکتار افزایش یافت.
۴-۳-۲- وضعیت موجود
بندر انزلی به عنوان  مجهزترین و مدرن ترین بندر حاشیه دریای کاسپین است که به دلیل موقعیت منحصر به فرد جغرافیائی و به عنوان تنها بندر آزاد منطقه ، نقش به سزائی در رونق کریدور شمال –جنوب دارد. همچنین واقع شدن این بندر در محدوده منطقه آزاد تسهیلات و امکانات ویژه ای را در اختیار صاحبان کالا ، تجار و سرمایه گذاران قرار داده که بی تردید به افزایش قابلیت های بالقوه و بالفعل این بندر منجر شده است.
تحولات چند سال اخیر بندر انزلی در زمینه تکمیل و احداث زیر ساختها، اعم از احداث ۶ پست اسکله جدید، نوسازی ۵ پست ایکله قدیمی با مجموع طول ۱۵۶۷متر و قابلیت پهلودهی همزمان ۱۲ فروند کشتی ، افزایش مساحت بندر از ۲۴ هکتار به ۷۱ هکتار ، خرید تجهیزات استراتزیک خشکی و دریائی و مخابراتی،واگذاری عملیات تخلیه و بارگیری به سه ترمینال اصلی ،جذب سرمایه گذار به روش BOT در زمینه احداث انبار و سیلوی ذخیره غلات ،احداث اتوبان ویژه بندر و راه اندازی ترانزیت سوخت ،همچنین به کارگیری فناوری روز، این بندر را به بندری استرتزیک در حاشیه دریای کاسپین تبدیل کرده است . به نحوی که ظرفیت آن از دو ملیون تن به ۷ ملیون تن کالا در سال رسیده است و با جرای طرح جامع ،این ظرفیت به ۱۱ ملیون تن  می رسد هم اکنون بندر انزلی با ایجاد ترمینال سوختی قادر است سالانه ۲ ملیون تن مواد سوختی را از بنادر حاشیه دریای کاسپین تحویل گیردو عبور دهد. این بندر همچنین با داشتن ۵ کندو سیلوی ذخیره غلات با ظرفیت ۶ هزار تن ، می تواند سالانه ۱ ملیون تن گندم را به مقصد کشور عراق و کشورهای خلیج فارس ترانزیت کند.
جدول شماره ۴-۳- وضعیت انبار و محوطه بندری
جدول شماره ۴-۴-تعداد و مشخصات اسکله ها
۴-۳-۳- چشم انداز آینده
طرح توسعه بندر انزلی در راستای حل مشکلات موجود بندر و افزایش پتانسیل‌های فعالیت آن از سال‌ها قبل مورد توجه قرار گرفته است. سابقه چنین مطالعاتی به سال ۱۳۵۳ و مطالعات ادیبی–هاریس در قالب طرح جامع بنادر ایران بر می‌گردد و پس از آن مطالعات مختلفی جهت شناخت نیازهای آینده بندر وتوسعه آن صورت گرفته است. جدیدترین این مطالعات که از طرف مدیریت کلان سازمان بنادر و کشتیرانی و نیز مدیریت بندر انزلی مبنای اصلی توسعه آینده بندر قرار گرفته‌است.
هم اکنون با ساخت موج شکن های شرقی و غربی به طول ۲۷۵۰ متر بعنوان بزرگترین موج شکن های کشور و استحصال ۴۰ هکتار بارانداز جدید گامی موثر در راستای توسعه و افزایش ضریب ایمنی و ظرفیت بندر می باشد. با ساخت و اطاله موج شکن مذبور ظرفیت واقعی بندر به ۱۱ میلیون تن و ظرفیت اسمی آن به ۱۷ میلیون تن در سال خواهد رسید و مساحت آن به واسطه احیای اراضی و استحصال ۴۰ هکتار زمین از دریا به ۱۱۰ هکتار افزایش خواهد یافت و بر اساس این توسه این بندر از ۱۱ پست اسکله به ۲۴ پست اسکله که مشتمل بر اسکله های سوختی، عمومی، کانتینری، رورو، خدماتی و مسافربری مجهز خواهد شد.
افزایش پذیرش ظرفیت کشتی ها از ۷۰۰۰ تن به ۱۲ هزار تن برای کشتی های کالاهای عمومی و ۲۰ هزار تن برای کشتی های سوختی از مهمترین مزیت های اجرای این توسعه می باشد. احیای اراضی امکان سرمایه گذاری بخش خصوصی در محوطه های بندری از قبیل ساخت و تعمیر کشتی ها را فراهم نموده است که عاملی موثر در کارآفرینی و فعال شدن صنایع وابسته به صنعت بندری در گذر از نسل اول و دوم می باشد.
انتقال مواد سوختی از طریق خط لوله به مخازنی که در پسکرانه ها توسط بخش خصوصی سرمایه گذاری شده است و اتخاذ سیاست حمل یکسره به پسکرانه هایی مانند منطقه آزاد و انبارهای تحت کلید گمرک و ایجاد بنادر خشک و همچنین ورود راه آهن و حمل یکسره کالا به عقبه بندر و مبادی مصرف عامل موثری در کاهش زمان انتظار در بندر می باشد. بدیهی است اتمام این پروژه نقش بسزایی را در توسعه اقتصادی و اجتماعی استان گیلان ایفا نموده و ظرفیت استان را افزایش داده و به عنوان زیرساختی مهم در راستای نیل به اهداف کریدور شمال-جنوب محسوب می گردد.
ساخت نخستین بندر خصوصی کشور در آستارا نیز با هدف توسعه ی اقتصادی و روابط تجاری کشورهای همسایه، با۳۰۰میلیارد ریال سرمایه گذاری بخش خصوصی و۱۰۰میلیارد ریال اعتبارسازمان بنادر و دریانوردی، اردیبهشت سال۸۹ به بخش خصوصی واگذار ومقرر شد، توسعه وتکمیل این بندر۵۵هکتاری درسه بخش تجاری، سوختی و گردشگری، در مدت۴۰سال و در۲ فاز اجرا شود.
۴-۴- نقش بنادر گیلان در شرایط خاص ژئوپلیتیک ایران
شکل شماره ۴-۱- کشورهای حوزه دریای کاسپین
۴-۴-۱- رابطه ایران و کشورهای حوزه قفقاز
برای جمهوری اسلامی ایران، منطقه قفقاز که به لحاظ تاریخی و فرهنگی بخشی از قلمرو و حوزه نفوذ فرهنگی و سیاسی ایران بوده در حال حاضر به عنوان یکی از مناطق درون محیط منطقه ای «آسیای جنوب غربی» قلمداد می شود که براساس سند چشم انداز بیست ساله بایستی جدی و مهم با موقعیت و وضعیت هژمونیک آن داشته باشد (مرادی، رمضانی، ۱۳۸۷، ۴۸).
میان ایران و این منطقه برای مدت هفتاد سال ارتباطی مستقلی وجود نداشت. اما در دهه ۱۹۸۰ بسیازی از تحلیل گران بر این باور بودند که گرایش مسلمانان درون اتحاد شوروی به اسلام و مدل انقلاب اسلامی تهدیدی مهم برای حاکمیت کمونیسم است. در میان بخشی از دولتمردان ایرانی و نیز در میان گروههایی از اسلام گرایان منطقه آسیای مرکزی و قفقاز، شکست و خروج ارتش سرخ از افغانستان و فروپاشی اتحاد شوروی به معنای باز شدن فضا برای نفوذفرهنگی و سیاسی ایران تلقی می شد. اما جمهوری اسلامی ایران در شرایطی با استقلال کشورهای منطقه روبرو شد که برنامه های پنج ساله توسعه و سیاستمربوط به سازندگی نوعی جهت گیری را بر سیاست خارجی ایران غالب ساخته بود و رشد محوری “به مفهوم تأکید بر رشد و توسعه اقتصادی” گفتمان اصلی سیاسی کشور را تشکیل می داد (مرادی، رمضانی، ۱۳۸۷، ۴۹).
پس از فروپاشی کشورهای آذربایجان، امنستان، گرجستان و منطقه خودمختار داغستان از روسیه کشورهای تشکیل دهنده قفقاز می باشند.
آذربایجان
جمهوری آذربایجان در جنوب رشته کوههای قفقاز و شمال رودخانه ارس و در کنار دریای کاسپین واقع شده است. سه رشته کوه قفقاز بزرگ در شمال، قفقاز کوچک در عرب و کوههای تالش در جنوب این کشور را احاطه کرده است.
موقعیت ژئوپلیتیک آذربایجان و اکثریت جمعیت شیعه آن.(دومین کشور شیعه در جهان) این واحد سیاسی را به صورت کشوری مهم برای جمهوری اسلامی ایران درآورده است. دلایل اهمیت آذربایجان برای ایران را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:
آذربایجان به عنوان هسایه ای با اهمیت.
با فروپاشی شوروی و استقلال کشورهای پیرامونی از آن، مرزهای مشترک ایران با شوروی در منطقه قفقاز به دو جمهوری ارمنستان و آذربایجان واگذار شد. مرز مشترک با جمهوری آذربایجان ۷۶۷ کیلومتر که در مقایسه با مرز ۴۵ کیلومتری مشترک با ارمنستان تفاوت بسیار زیادی دارد. وجود چنین سند طولانی به همراه علایق تاریخی و فرهنگی دو ملت اهمیت آن کشور را برای ایران بسیار افزایش داده است.
وجود منابع مشترک انرژی در دریای کاسپین.
با وجود عدم تصریح نحوه ی بهره برداری از منابع زیر بستر دریای کاسپین در قراردادهای قبلی میان ایران و شوروی، طی سالهای اخیر دولت آذربایجان با انعقاد قراردادها و تشکیل کنسرسیوم های متعدد اقدام به کشف، استخراج و صدور نفت و گاز از حوضه هایی نموده که مورد اعتراض ایران و ترکمنستان واقع شده است. وجود این منابع باعث اهمیت هرچه بیشتر آذربایجان برای ایران شده تا با مذاکرات و پیگیری مدام به دنبال استحصال منافع خود مناطق مرزی مشترک فی مابین باشد.
نیاز آذربایجان به ایران برای رسیدن به بازارهای جهان
آذربایجان کشوری محصور در خشکی بوده و به جهت تلاش برای خروج از مسیر انحصاری روسیه و دستیابی به بازارهای جهانی، مسیرها، امنیت و سیستم حمل و نقل آماده ایران با توجه به مزیت های اقتصادی آن، مورد توجه و استفاده آذربایجان قرار گرفته است.