اگر بهره‌بردار تدابیر لازم را اندیشیده باشد، نباید مسئولیت ناشی از فعل غیر را متحمل شود. رویه انگلستان چنین دفاعی را می‌پذیرد به شرطی که فعل ثالث غیر قابل پیش‌بینی باشد. اما از آنجایی که دخالت شخص ثالث به طور کل رابطه‌ سببی را قطع نمی‌کند به نظر می‌رسد که شخص باید اقدامات لازم و ضروری را با توجه به نوع فعالیت و اوضاع و احوال قضیه رعایت کرده باشد تا از مسئولیت معاف شود و در غیر این صورت در حدود بی‌مبالاتی و یا بی‌احتیاطی خود مسئول است.

 

۲٫ رعایت دستور یا تعلیمات دولتی

 

رعایت فعالیت یا دستور اجباری مقامات دولتی یا تعلیمات ارائه شده از طرف آن ها سبب معافیت بهره‌بردار از مسئولیت می‌شود. البته باید به یاد داشت که در بسیاری از کشورهای اروپا همانند آلمان دخالت شخص ثالث و یا رعایت دانش فنی و تعلیمات دواتی همانند سایر دلایل مسئولیت را منتفی نمی‌کنند بلکه در این راستا «اصل تناسب» رعایت می‌شود و بهره‌بردار باید به نسبت دخالت در زیان به جبران خسارت بپردازد تا هدف پیشگیری و جبران خسارت توامان رعایت شده باشد و از طرفی به علت معافیت از مسئولیت، فرد در انجام خسارت تشویق نشده باشد.

 

ب: عوامل توجیه‌کننده اختیاری

 

دربارۀ مسئولیت محض دو دفاع که دولت‌های عضو در‌پذیرش یا رد آن اختیار دارند نیز پیش‌بینی شده است که عبارتند از:

 

۱٫ داشتن مجوز دولتی

 

بهره‌بردار موظف نیست خسارت‌هایی را که از انجام فعالیت‌های مجاز او ایجاد شده است جبران کند، البته برخی از مفسران گفته‌اند که مجوز دولتی انجام فعالیت را مجاز می‌سازد و نه ایجاد خسارت ‌بنابرین‏ اگر دانش علمی‌و فنی جدید که بهره‌بردار فرصت آگاه شده و استفاده از ان را داشته روشن سازد که استانداردهای مجوز قدیمی‌هستند دفاع‌ پذیرفته نیست.

 

۲٫ رعایت معلومات علمی‌و فنی زمان انجام فعالیت

 

یکی دیگر از دفاع‌هایی‌پذیرفته شده دفاع «خطر پیشرفت» است، برای برخورداری از چنین معافیتی بهره‌بردار نباید مرتکب تقصیر و بی‌مبالاتی شده باشد و از اخرین یافته های علمی‌و فنی در انجام فعالیت خود بهره برده باشد.

 

1. 1. . شیخ صدوق، (بی‌تا)، علل الشرایع، ج ۱۵، باب ۱۱، قم، انتشارات مکتبه الداورى. ↑

 

1. 1. . محمد یوسف‌وند، (۱۳۸۶)، تعریف محیط‌زیست و اقسام آن، تهران، بی‌نا، ص ۸٫ ↑

 

1. 1. . حسن عمید، (۱۳۷۱)، فرهنگ فارسی، ج ۲، چاپ دوم، تهران، انتشارات سپهر، ص ۱۳۹۴٫ ↑

 

1. 1. . به نقل از: میرعظیم قوام، (‌بی‌تا)، حمایت کیفری از محیط‌زیست، چاپ اول، تهران: نشر سازمان حفاظت محیط‌زیست، ص ۵٫ ↑

 

1. 1. . مرتضی مطهری، (۱۳۷۸)، سلسله یادداشت‌ها، ج ۳، تهران، انتشارات صدرا، ص ۲۳۰٫ ↑

 

1. 1. همان، ص ۲۷۴٫ ↑

 

1. 1. . مرتضی مطهری، (۱۳۷۱)، مجموعه آثار، ج ۲۱، تهران، انتشارات صدرا، ص ۲۱۱ و ۲۱۲ ↑

 

1. 1. . مرتضی مطهری، یادداشت‌ها، پیشین، ج ۳، ص ۲۵۵٫ ↑

 

1. 1. . مرتضی مطهری، مجموعه آثار، پیشین، ج ۱۹، ص ۱۵۸٫ ↑

 

1. 1. . نهج‌البلاغه. ↑

 

1. 1. . نهج‌البلاغه. ↑

 

1. 1. . Michael Bowman and alan boule. P. 155. It might also be nored here tht, as the definition of, pollution damage, does not expressly exclude personal injury, the fund has admitted that claims for personal injury cannot be excluded in principle… ↑

 

1. 1. . The international convention on civil liability for iol pollution damage. ↑

 

1. 1. . بهمن آقایی، (۱۳۷۱)، ترجمه حقوق بین‌الملل دریاها، تهران، بی‌نا. ↑

 

1. 1. . Ex ante / Preventive measures. ↑

 

1. 1. . قانون مدنی، ماده شماره ۱۰ ↑

 

1. 1. . ماده شماره ۱۷٫ ↑

 

1. 1. . ماده شماره ۱۲٫ ↑

 

1. 1. . ماده شماره ۱۵٫ ↑

 

1. 1. . ماده شماره ۱۴٫ ↑

 

1. 1. . ماده شماره ۱۵٫ ↑

 

1. 1. . ماده شماره ۲۰٫ ↑

 

1. 1. . مهراب داراب‌پور، (۱۳۷۷)، قاعده مقابله با خسارت، چاپ اول، تهران، نشر گنج دانش. ↑

 

1. 1. . کنوانسیون برنامه محیط‌زیست سازمان ملل در باره کنترل و حمل و نقل زباله‌های خطرناک و دفع آن‌ ها در سال ۱۹۸۹٫ ↑

 

1. 1. . ‌عزیزالله فهیمی، (۱۳۸۷)، مسئولیت مدنی ناشی از تخریب محیط‌زیست، رساله دکتری حقوق خصوصی دانشگاه امام صادق(ع)، ص۱۷۳ ↑

 

1. 1. . ‌عزیزالله فهیمی، پیشین، صفحه ۱۷۳٫ ↑

 

1. 1. . دانیل بوتکین، (۱۳۷۹)، مسائل محیط‌زیست، ترجمه: یونس کریم‌پور، چاپ اول، ارومیه، جهاد دانشگاهی واحد استان آ.غ. ص ۱۴٫ ↑

 

1. 1. . Oikos. ↑

 

1. 1. . Logos. ↑

 

1. 1. . رک:‌ ارسطو، (۱۳۶۳)، طبیعیات، ترجمه: مهدی فرشاد،‌ تهران، انتشارات امیر کبیر، ص ۱۲ ببعد. ↑

 

1. 1. . صلاح‌الدین محلاتی، طبیعت و محیط‌زیست، مجله نامه فرهنگستان علوم ایران، شماره ۱۷، ص ۷۵-۷۹٫ ↑

 

1. 1. . محمد بن ابراهیم صدرالمتألهین(ملاصدرا)، (۱۳۸۲)، الشواهدالربوبیه، تصحیح و تحقیق و مقدمه: مصطفی محقق داماد، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی‌صدرا، ص ۱۷۵٫ ↑

 

1. 1. . منظور از محیط زیست، محیط اطراف ما است. به ویژه شرایط مؤثر بر زندگی مردم مورد نظر است. ↑

 

1. 1. . برای مطالعۀ بیشتر رجوع شود به: مهدی هادوی‌تهرانی، (۱۳۸۵)، مکتب و نظام اقتصادی اسلام، تهران، بی‌نا، ص ۵۱-۱۹٫ ↑

 

1. 1. . «ا فحسبتم انما خلقناکم عبثاً و انکم الینا لا ترجعون»؛ آیا گمان کردید شما را بیهوده آفریدیم و به سوی ما بازگردانده نمی‌شوید؟!، مؤمنون / ۱۱۵. ↑

 

1. 1. . بهره‌گیری از نعمت‌های الاهی که خداوند برای استفاده‌بندگان خود آفریده، در سلامت انسان و رفاه و آسایش او جایگاه ویژه دارد. حداقل الزامی‌که انسان در برابر پروردگار خویش نسبت به نعمت‌هایش دارد، استفاده بهینه از آن ها به نفع تکامل جسمی‌و معنوی خود و دیگران است. اگر انسان هوای سالم را آلوده کند و یا آب پاکیزه و زلال «و انزلنا من السماء ماءً طهوراً»؛ و از آسمان آبی پاک‌کننده نازل کردیم، فرقان / ۴۸، که از آسمان می‌بارد و بر زمین جاری می‌شود و مایه حیات انسان است، در اثر آلودگی‌هایی که با دست بشر ایجاد می‌شود، تبدیل به مایعی خطرناک و زیان آور شود، این کار استفاده نادرست از نعمت‌های الاهی و کفران نعمت است. ↑

 

1. 1. . «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون»؛ من جن و انس را نیافریدم، جز برای این که عبادتم کنند، ذاریات / ۵۶. ↑

 

1. 1. . یدالله نیازمند، (بی‌تا)، اعجاز قرآن از نظر علوم امروزی، تهران، سمت، بی‌تا، ص ۱۳۱. ↑

 

1. 1. . ‹و یحل لهم الطیبات و یحرم علیهم الخبائث…»؛ و اشیای پاکیزه را برای آن ها حلال شمرد و ناپاکی‌ها را تحریم می‌کند، اعراف / ۱۵۷. ↑

 

1. 1. . حسن بن شعبه حرانی، (۱۴۰۴هـ.ق)، تحف العقول، قم، انتشارات جامعه مدرسین قم، ص ۳۳۷٫ ↑

 

1. 1. . «لاتبیتوا القمامه فی بیوتکم فاخرجوها نهاراً، فانها مقعد الشیطان»، محمد محمدی ری شهری، (۱۳۷۹)، میزان الحکمه، ج ۱۳، قم، نشر دارالحدیث، ص ۶۳۴۰. ↑

 

1. 1. . «لاتؤوا التراب خلف الباب، فانه مأوی الشیطان»همان. ↑