دعای حضرت آدم و حوا علیهما السلام

عنوان

آیه

مغفرت و رحمت و گذشتن از ظلم

« قَالاَ رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ » (الاعراف/۲۳)

۴-۱-۱ دعا و شرح
خداوند برای آگاه ساختن فرشتگان از مشیت خویش به ایشان فرمود که در زمین خلیفه ای ایجاد خواهم کرد و در پاسخ استعلام فرشتگان فرمود: آنچه من می دانم شما نمی دانید و لذا انسان را از خاک به دست خویش بیافرید و پس از آنکه گل آدم سرشته شد، خداوند در او روح دمید و بر وی بهترین صورت را بخشید و او را از نام و حقیقت موجودات آگاه ساخت و چون فرشتگان به مزیت آدمی پی بردند به امر حق و به منظور تعظیم آدم به سجده درافتادند، فقط ابلیس تکبر ورزید که به کیفر آن مردود درگاه شد ولی آدم با همسر خود حوا ساکن بهشت گردید. درآن جا خوردن تمام محصولات بهشتی برای ایشان مباح گردید، فقط از نزدیک شدن به درخت معینی نهی شدند، شیطان به وسوسه آدم و زوجه اش پرداخت و چون آدم و حوا از میوه آن درخت چشیدند، عورت ایشان ظاهر گردید. وایشان با کلمات و سخنانی که از جانب پروردگار به آدم القاء شده بود، استغفار کردند و در نتیجه دعای ایشان پذیرفته شد و مامور گردیدند که به زمین فرود آیند. در سوره اعراف قصه آدم چنین پایان می یابد: در زمین زندگی خواهید کرد و هم در آن خواهید مرد و باز از آن بیرون خواهید آمد آنگاه خداوند فرزندان آدم را به داشتن لباس تقوا و نپذیرفتن فریب شیطان سفارش می فرماید. (الاعراف/۲۷-۱۱). دعای حضرت آدم و حوا مربوط است به معذرت خواهی و توبه آ ن ها و ترک اولی نسبت به نزدیکی به شجره ممنوعه و خوردن از آن که خداوند می فرماید:

۱ - «فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ (البقره/۳۶)؛سپس آدم از پروردگارش کلماتى را دریافت نمود و [خدا] بر او ببخشود آرى او[ست که] توبه‏پذیر مهربان است». حضرت آدم این کلمات را از پروردگار دریافت کرد که موجب پذیرفتن توبه او شد، زیرا خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است.
و اینکه کلماتی که خداوند به حضرت آدم و حوا آموخت و سبب قبولی توبه و نجات آن ها شد، چه بوده است بین اهل تفسیر اختلاف است. بعضی گفته اند همان آیه بیست و سوم سوره اعراف است که می فرماید: «قَالاَ رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ» (الاعراف/۲۳)؛گفتند پروردگارا ما بر خویشتن ستم کردیم و اگر بر ما نبخشایى و به ما رحم نکنى مسلما از زیانکاران خواهیم بود».
از امام باقر (ع) روایت شده که آن کلمات عبارت بودند از: «اللهم لااله الاانت سبحانک و بحمدک رب انی ظلمت نفسی فاغفر لی انک خیر الغافرین اللهم لااله الاانت سبحانک و بحمدک رب انی ظلمت نفسی فارحمنی انک خیر الراحمین؛اللهم لا اله الاانت سبحانک و بحمدک رب انی ظلمت نفسی فتب علی انک انت التواب الرحیم» (طبرسی،۱۳۹۴،۱/۲۳۱). و بعضی گفته اند کلمات توبه عبارت بود از: سبحان الله و الحمدلله و لااله الاالله والله اکبر؛یعنی همان تسبیحات اربعه که در نماز می خوانیم و از اسماء الهی و کلمات توحیدی می باشند. (همان). و از طریق اهل بیت روایت شده: «آدم (ع) اسمایی با عظمت و کرامت را دید که برعرش خداوند نوشته شده بودند، پس درباره آن ها سؤال کرد گفته شد این ها اسماء عالی ترین خلق خداست. یعنی محمد، علی،فاطمه، حسن، حسین علیهم السلام. بعد از آن آدم با این اسماء مقدسه در قبولی توبه و بالا رفتن منزلتش به خداوند متوسل شد و به برکت آن ها توبه اش پذیرفته شد». (همان). «ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَیْهِ وَهَدَى»(طه/۱۲۲)؛سپس پروردگارش او را برگزید و بر او ببخشود و [وى را] هدایت کرد».
۴-۱-۲- آموزه های تربیتی
بهترین درسی که در دعای آدم و حوا در این آیات نمایان است عبارتند از:
۱- طریقه دعا را از خود خدا بیاموزیم و حتی شایسته است کلماتی را که در مقام توبه و آمرزش خواهی به کار می بریم، با آموزش و فراگیری از خداوند و تربیت شدگان او باشد تا بهترین خاصیت و فایده را داشته باشد.
۲- استفاده دیگری که از دعای حضرت می شود اینکه مقدمه توبه و استغفار، اعتراف به خطا و گناه می باشد و بهترین حالت خطاکار در آمرزش طلبی و معذرت خواهی این است که اعتراف به خطا و اشتباه خود داشته باشد و خود را مقصر، زیانکار و ستمگر به حساب بیاورد تا زمینه قبولی توبه و عفو او فراهم شود، همانطور که حضرت آدم و حوا با وجود نهی خداوند که فرمود: « وَلاَ تَقْرَبَا هَـذِهِ الشَّجَرَهَ فَتَکُونَا مِنَ الْظَّالِمِینَ» نزدیک نشوید به این درخت که اگر نزدیک شوید از ستمگران می باشید. بعد از وسوسه شیطان و تناول از درخت و محرومیت از بهشت، به خطای خود و ظلم به نفس، اعتراف نمودند و مغفرت خواستند و خداوند توبه آن ها را پذیرفت. امیرالمومنین (ع) می فرمایند: «فقد جعلت الاقرار بالذنب الیک وسیلتی؛پس به راستی اقرار به گناهانم را وسیله خود برای عفو تو قرار دادم» (قمی،۱۳۷۶،ص۵۶۸).
۳- اصولا شرط اعتراف و اقرار به خطا این است که انسان غرور و تکبر خود را کنار بگذارد و این اعتراف به گونه ای باشد که او را ساخته و به سوی تکامل ببرد و این عمل زمینه توبه و بازگشت به سوی خدا و اصلاح مفاسد را هموار سازد. اینان تقاضای خود را به طور صریح اعلام نمی کنند بلکه می گویند اگر ما را نبخشایی از زیانکاران خواهیم بود. این امر نشان دهنده نهایت بندگی آن ها در مقابل خداونداست .
۴-۲- دعاهای حضرت نوح (ع)

عنوان

آیه

بسم الله

وَ قَالَ ارْکَبُواْ فِیهَا بِسْمِ اللَّهِ مجَْرئهَا وَ مُرْسَئهَا إِنَّ رَبىّ‏ِ لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ هود/۴۱

تقاضای نجات فرزند

وَ نَادَى‏ نُوحٌ رَّبَّهُ فَقَالَ رَبّ‏ِ إِنَّ ابْنىِ مِنْ أَهْلىِ وَ إِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَ أَنتَ أَحْکَمُ الحَْاکِمِینَ هود/۴۵

پناه بردن به خدا

قَالَ رَبّ‏ِ إِنىّ‏ِ أَعُوذُ بِکَ أَنْ أَسَْلَکَ مَا لَیْسَ لىِ بِهِ عِلْمٌ وَ إِلَّا تَغْفِرْ لىِ وَ تَرْحَمْنىِ أَکُن مِّنَ الْخَاسِرِینَ هود /۴۷

یاری خدا مقابل تکذیب

قَالَ رَبّ‏ِ انصُرْنىِ بِمَا کَذَّبُون المؤمنون/۲۶

تعلیم حمد وسپاس

فَإِذَا اسْتَوَیْتَ أَنتَ وَ مَن مَّعَکَ عَلىَ الْفُلْکِ فَقُلِ الحَْمْدُ لِلَّهِ الَّذِى نجََّئنَا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ المؤمنون/۲۸